Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Letonya (Letonca: , Livonca: Leţmō) ya da resmî adıyla Letonya Cumhuriyeti (Latvijas Republika, Leţmō Vabāmō), Kuzey Avrupa'da yer alan bir ülkedir. Kara sınırlarını kuzeyde Estonya, güneyde Litvanya; doğuda ise Rusya ve Belarus ile paylaşmaktadır. Aynı zamanda Letonya, İsveç ile denizden sınırdaştır. Letonya'nın en büyük şehri ve başkenti Riga'dır. 1 Mayıs 2004'ten beri Avrupa Birliği üyesidir.
Letonya Latvijas Republika Letonya Cumhuriyeti | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan "Tēvzemei un Brīvībai" | |||||||
 | |||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Riga | ||||||
| Resmî dil(ler) | Letonca | ||||||
| Hükûmet | Üniter temsilî demokrasi parlamenter cumhuriyet | ||||||
| |||||||
| Tarihçe | |||||||
| |||||||
| Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 64.589 km2 (124.) | ||||||
• Su (%) | 1,5 | ||||||
| Nüfus | |||||||
• 2020 tahminî | 1.907.675 (147..) | ||||||
• 2011 sayımı | 2.070.371 | ||||||
• Yoğunluk | 29,6/km2 (147.) | ||||||
| GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||
• Toplam | 63,539 milyar $ (106.) | ||||||
• Kişi başına | 33.394 $ (43..) | ||||||
| GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||
• Toplam | 37,720 milyar $ (96.) | ||||||
• Kişi başına | 19.824 $ (41.) | ||||||
| Gini (2019) | ▼ 35.2 orta | ||||||
| İGE (2019) |  0.866çok yüksek · 37. | ||||||
| Para birimi | Euro (€, EUR) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC+2 (DAS) | ||||||
• Yaz (YSU) | UTC+3 (DAYS) | ||||||
| Telefon kodu | 371 | ||||||
| İnternet alan adı | .lv1 | ||||||
Etimoloji
Letonya'nın Letonca ismi olan Latvija kelimesi bir Balt kabilesi olan Latgalyalılardan gelmektedir. Tarihçi bölgenin ismini latinceleştirerek Lettigallia ve Lethia terimlerini kazandırmıştır. Bu kullanım Latin dillerinde Letonya ve türevi kelimelere evrilmiştir.
Tarih
Günümüzdeki Letonlar ve Litvanlar MÖ 2500 civarında Baltık Denizi civarında yerleşen Hint-Avrupa halklarının torunlarıdır. Dil yapısı bakımından komşuları olan Cermenler ve Fin-Ugor halklarından farklı olup Baltık halkları olarak adlandırılmaktadırlar. 12. yüzyılda bölgeye önce ticaret amacıyla gelen Cermenler Letonları zor kullanarak Hristiyanlaştırmışlar, 1201 yılında Letonya'nın başkenti olan Riga'yı kurmuşlardır.
13. yüzyılda Töton şövalyeleri Estonya ve Letonya topraklarında Livonya Konfederasyonu adı verilen bir konfederasyon kurdular. 1282 yılında Riga dahil birçok Leton şehri Kuzey Alman Ticaret Ortaklığı olan Hansa Birliği'ne katıldılar. Böylece Riga, Doğu Baltık ticaret yollarında önemli bir yer kazandı.
1558-1582 yılları arasında Rusya'yla Lehistan, Litvanya ve Danimarka arasında yapılan Livonya Savaşı Rusya'nın yenilgisiyle sonuçlanınca bölge önce Litvanya Grandüklüğü, sonra da Lehistan-Litvanya Birliği'nin eline geçti. Lehistan'ın 1793 yılında parçalanmasından sonra da Letonya Çarlık Rusyası'nın eline geçti.
I. Dünya Savaşı'na kadar Rus İmparatorluğu'nun egemenliğinde yaşayan Letonya 18 Kasım 1918 tarihinde bağımsızlığını ilan etti. Letonya II. Dünya Savaşı'nda bir süre Nazi Almanyası tarafından işgal edildi. 1944 yılında kurulan Letonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1990'lı yıllarda Sovyetler Birliği'nin parçalanmasına kadar bir Sovyet Cumhuriyeti olarak kaldı. 21 Ağustos 1991 tarihinde Letonya SSCB'den bağımsızlığını ilan etti. 2004 yılında da Avrupa Birliği'ne ve NATO'ya üye kabul edildi.
Coğrafya
Letonya, Doğu Avrupa'da, Baltık Denizi kıyısında, Estonya ile Litvanya arasında yer alır. Coğrafi konumu açısından 57 00 Kuzey enlemi, 25 00 Doğu boylamındadır. Yüzölçümü 64.589 km² olup, komşuları Belarus'la 167 km, Estonya'yla 343 km, Litvanya'yla 576 km, Rusya'yla ise 282 km kara sınırına sahiptir. Köppen iklim sınıflandırmasına göre ülke nemli karasal iklime sahiptir. Arazi yapısı açısından ülke genellikle alçak ovalardan meydana gelmiştir. Deniz seviyesinden yüksekliğine göre ülkenin en alçak noktası Baltık Denizi ile 0 m, en yüksek noktası ise adlı tepeyle 312 m olmaktadır.
Doğal kaynakları arasında kehribar, bataklık kömürü, kireçtaşı, hidro enerji ve işlenebilir arazi yer almaktadır. 2005 verilerine göre arazi kullanımı açısından tarıma uygun topraklar tüm alanın %28,19'una, daimi ekinler %0,45'ine, diğer kullanım ise %71,36'sına tekabül etmektedir. Ülkede 2003 itibarıyla sulanan arazi 200 km²'dir.
Ekonomi
Letonya Dünya Ticaret Örgütü ve Avrupa Birliği'ne üyedir. 2014 yılında euro, Letonya latsının yerine geçerek ülkenin resmî parası konumuna gelmiştir. 2000 yılından beri Letonya Avrupa'da en yüksek yıllık GSYİH büyümesi gösteren ülkelerinden biridir. Buna karşın tüketim odaklı büyüme ülke GSYİH'nın çökmesiyle sonuçlanan 2008 krizine sebep olmuştur. 2009'un ilk çeyreğinden Letonya ekonomisi %18 küçülme ile AB üyesi ülkeler arasında en büyük küçülmeyi yaşamış ülke olmuştur.
Ülkenin ihracat ürünleri arasında ahşap ve ahşap ürünleri, makine ve parçaları, metaller, tekstil ve gıda maddeleri yer almaktadır. Letonya'nın ihracat ortakları arasında Litvanya, Estonya, Almanya, Birleşik Krallık, Rusya, İsveç, Danimarka ve Polonya en önemli ülkeleri oluşturmaktadır. İthalat açısından 2005 itibarıyla Almanya, Litvanya, Rusya ve Estonya baştadır.
Demografi
Letonya'nın nüfusu The World Factbook 2023 tahminlerine göre 1.821.750 kişidir. Nüfus artış 2023 verilerine göre %-1,13 ile negatiftir. Mülteci oranı ise -5,1 mülteci/1.000 nüfus olarak tahmin edilmektedir. Kadın başına ortalama çocuk sayısı 1,55'tir. Yaşam beklentisi ortalama olarak 76,2 yıl olup, bu değer cinsiyetler arasında erkeklerde 71,8 yıl, kadınlarda ise 80,8 yıl olmak üzere büyük değişiklikler göstermektedir. Ülke kişi başı alkol tüketiminde dünya ikincisi, tütün ürünü tüketiminde ise dünya 10.'sudur. Okuryazarlık oranı %99,9'dur.
2021 verilerine göre nüfus etnik açıdan %62,7 Letonyalı, %24,5 Rus, %3,1 Belarus, %2,2 Ukraynalı, %2 Leh, %1,1 ise Litvanyalıdır. Geriye kalan %1,8 diğer gruplara mensup olup, halkın %2,6'sı etnik aidiyetini belirtmemiştir. 2011 verilerine göre toplumun yaklaşık üçte biri Lüterci olup, bunu Katolik Kilisesi ve Rus Ortodoks Kilisesi takip etmektedir. Toplumun yaklaşık %21'i herhangi bir dine mensup değildir.
Dil
Letonya'da resmi dil, Hint-Avrupa dillerinin Baltık dilleri koluna mensup olan Letoncadır. Günümüzde bu dilin, sadece güney komşusu olan Litvanya'da konuşulan Litvanca ile akrabalık ilişkisi vardır. Letoncanın günümüzde soyu tükenmiş Eski Prusya dili ile de akrabalık bağı vardır. Nüfusunun önemli bir kısmı Rus asıllı olan Letonya'da Rusça da yaygın olarak kullanılmaktadır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . www.csb.gov.lv. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Population Census 2011 – Key Indicators". Central Statistical Bureau of Latvia. 2 Nisan 2012. 10 Haziran 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Haziran 2012.
- ^ a b c d "Latvia". IMF. 10 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 20 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ (PDF). Latvian Institute. 2012. 8 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2011.
- ^ "Baltic Online". The University of Texas at Austin. 5 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Mayıs 2011.
- ^ . Eurostat. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2007.
- ^ Aaron Eglitis (11 Mayıs 2009). . Bloomberg L.P. 2 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2010.
- ^ "Latvian economy in rapid decline". BBC News. 11 Mayıs 2009. 30 Eylül 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Nisan 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Şubat 2023.
- ^ a b "Latvia". CIA. 2 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Letonya Letonca Livonca Leţmō ya da resmi adiyla Letonya Cumhuriyeti Latvijas Republika Leţmō Vabamō Kuzey Avrupa da yer alan bir ulkedir Kara sinirlarini kuzeyde Estonya guneyde Litvanya doguda ise Rusya ve Belarus ile paylasmaktadir Ayni zamanda Letonya Isvec ile denizden sinirdastir Letonya nin en buyuk sehri ve baskenti Riga dir 1 Mayis 2004 ten beri Avrupa Birligi uyesidir LetonyaLatvijas Republika Letonya CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan Tevzemei un Brivibai Milli mars Dievs sveti Latviju Tanri Letonya yi Kutsasin source source track track track track track track Baskent ve en buyuk sehirRigaResmi dil ler LetoncaHukumetUniter temsili demokrasi parlamenter cumhuriyet CumhurbaskaniEdgars Rinkevics BasbakanEvika SilinaTarihce Tarih18 Kasim 1918 Ilan4 Mayis 1990 Taninma6 Eylul 1991Yuzolcumu Toplam64 589 km2 124 Su 1 5Nufus 2020 tahmini1 907 675 147 2011 sayimi2 070 371 Yogunluk29 6 km2 147 GSYIH SAGP 2021 tahmini Toplam63 539 milyar 106 Kisi basina33 394 43 GSYIH nominal 2021 tahmini Toplam37 720 milyar 96 Kisi basina19 824 41 Gini 2019 35 2 ortaIGE 2019 0 866 cok yuksek 37 Para birimiEuro EUR Zaman dilimiUTC 2 DAS Yaz YSU UTC 3 DAYS Telefon kodu371Internet alan adi lv1EtimolojiLetonya nin Letonca ismi olan Latvija kelimesi bir Balt kabilesi olan Latgalyalilardan gelmektedir Tarihci bolgenin ismini latincelestirerek Lettigallia ve Lethia terimlerini kazandirmistir Bu kullanim Latin dillerinde Letonya ve turevi kelimelere evrilmistir TarihGunumuzdeki Letonlar ve Litvanlar MO 2500 civarinda Baltik Denizi civarinda yerlesen Hint Avrupa halklarinin torunlaridir Dil yapisi bakimindan komsulari olan Cermenler ve Fin Ugor halklarindan farkli olup Baltik halklari olarak adlandirilmaktadirlar 12 yuzyilda bolgeye once ticaret amaciyla gelen Cermenler Letonlari zor kullanarak Hristiyanlastirmislar 1201 yilinda Letonya nin baskenti olan Riga yi kurmuslardir 13 yuzyilda Toton sovalyeleri Estonya ve Letonya topraklarinda Livonya Konfederasyonu adi verilen bir konfederasyon kurdular 1282 yilinda Riga dahil bircok Leton sehri Kuzey Alman Ticaret Ortakligi olan Hansa Birligi ne katildilar Boylece Riga Dogu Baltik ticaret yollarinda onemli bir yer kazandi 1558 1582 yillari arasinda Rusya yla Lehistan Litvanya ve Danimarka arasinda yapilan Livonya Savasi Rusya nin yenilgisiyle sonuclaninca bolge once Litvanya Granduklugu sonra da Lehistan Litvanya Birligi nin eline gecti Lehistan in 1793 yilinda parcalanmasindan sonra da Letonya Carlik Rusyasi nin eline gecti I Dunya Savasi na kadar Rus Imparatorlugu nun egemenliginde yasayan Letonya 18 Kasim 1918 tarihinde bagimsizligini ilan etti Letonya II Dunya Savasi nda bir sure Nazi Almanyasi tarafindan isgal edildi 1944 yilinda kurulan Letonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1990 li yillarda Sovyetler Birligi nin parcalanmasina kadar bir Sovyet Cumhuriyeti olarak kaldi 21 Agustos 1991 tarihinde Letonya SSCB den bagimsizligini ilan etti 2004 yilinda da Avrupa Birligi ne ve NATO ya uye kabul edildi CografyaLetonya Dogu Avrupa da Baltik Denizi kiyisinda Estonya ile Litvanya arasinda yer alir Cografi konumu acisindan 57 00 Kuzey enlemi 25 00 Dogu boylamindadir Yuzolcumu 64 589 km olup komsulari Belarus la 167 km Estonya yla 343 km Litvanya yla 576 km Rusya yla ise 282 km kara sinirina sahiptir Koppen iklim siniflandirmasina gore ulke nemli karasal iklime sahiptir Arazi yapisi acisindan ulke genellikle alcak ovalardan meydana gelmistir Deniz seviyesinden yuksekligine gore ulkenin en alcak noktasi Baltik Denizi ile 0 m en yuksek noktasi ise adli tepeyle 312 m olmaktadir Dogal kaynaklari arasinda kehribar bataklik komuru kirectasi hidro enerji ve islenebilir arazi yer almaktadir 2005 verilerine gore arazi kullanimi acisindan tarima uygun topraklar tum alanin 28 19 una daimi ekinler 0 45 ine diger kullanim ise 71 36 sina tekabul etmektedir Ulkede 2003 itibariyla sulanan arazi 200 km dir EkonomiLetonya Dunya Ticaret Orgutu ve Avrupa Birligi ne uyedir 2014 yilinda euro Letonya latsinin yerine gecerek ulkenin resmi parasi konumuna gelmistir 2000 yilindan beri Letonya Avrupa da en yuksek yillik GSYIH buyumesi gosteren ulkelerinden biridir Buna karsin tuketim odakli buyume ulke GSYIH nin cokmesiyle sonuclanan 2008 krizine sebep olmustur 2009 un ilk ceyreginden Letonya ekonomisi 18 kuculme ile AB uyesi ulkeler arasinda en buyuk kuculmeyi yasamis ulke olmustur Ulkenin ihracat urunleri arasinda ahsap ve ahsap urunleri makine ve parcalari metaller tekstil ve gida maddeleri yer almaktadir Letonya nin ihracat ortaklari arasinda Litvanya Estonya Almanya Birlesik Krallik Rusya Isvec Danimarka ve Polonya en onemli ulkeleri olusturmaktadir Ithalat acisindan 2005 itibariyla Almanya Litvanya Rusya ve Estonya bastadir DemografiLetonya da din 2019 Lutercilik 35Katolik 20Rus Ortodoks 10Eski Inananlar 1Diger Hristiyanlar 1Diger ya da Dinsiz 30 Letonya nin nufusu The World Factbook 2023 tahminlerine gore 1 821 750 kisidir Nufus artis 2023 verilerine gore 1 13 ile negatiftir Multeci orani ise 5 1 multeci 1 000 nufus olarak tahmin edilmektedir Kadin basina ortalama cocuk sayisi 1 55 tir Yasam beklentisi ortalama olarak 76 2 yil olup bu deger cinsiyetler arasinda erkeklerde 71 8 yil kadinlarda ise 80 8 yil olmak uzere buyuk degisiklikler gostermektedir Ulke kisi basi alkol tuketiminde dunya ikincisi tutun urunu tuketiminde ise dunya 10 sudur Okuryazarlik orani 99 9 dur 2021 verilerine gore nufus etnik acidan 62 7 Letonyali 24 5 Rus 3 1 Belarus 2 2 Ukraynali 2 Leh 1 1 ise Litvanyalidir Geriye kalan 1 8 diger gruplara mensup olup halkin 2 6 si etnik aidiyetini belirtmemistir 2011 verilerine gore toplumun yaklasik ucte biri Luterci olup bunu Katolik Kilisesi ve Rus Ortodoks Kilisesi takip etmektedir Toplumun yaklasik 21 i herhangi bir dine mensup degildir Dil Letonya da resmi dil Hint Avrupa dillerinin Baltik dilleri koluna mensup olan Letoncadir Gunumuzde bu dilin sadece guney komsusu olan Litvanya da konusulan Litvanca ile akrabalik iliskisi vardir Letoncanin gunumuzde soyu tukenmis Eski Prusya dili ile de akrabalik bagi vardir Nufusunun onemli bir kismi Rus asilli olan Letonya da Rusca da yaygin olarak kullanilmaktadir Ayrica bakinizAvrupa Birligi nin genislemesi Letonya da LGBT haklariKaynakca www csb gov lv 17 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Population Census 2011 Key Indicators Central Statistical Bureau of Latvia 2 Nisan 2012 10 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Haziran 2012 a b c d Latvia IMF 10 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2021 Gini coefficient of equivalised disposable income EU SILC survey ec europa eu Eurostat 20 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mart 2020 Human Development Report 2020 The Next Frontier Human Development and the Anthropocene PDF United Nations Development Programme 15 Aralik 2020 ss 343 346 ISBN 978 92 1 126442 5 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Aralik 2020 PDF Latvian Institute 2012 8 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Mayis 2011 Baltic Online The University of Texas at Austin 5 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Mayis 2011 Eurostat 12 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Temmuz 2007 Aaron Eglitis 11 Mayis 2009 Bloomberg L P 2 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Ekim 2010 Latvian economy in rapid decline BBC News 11 Mayis 2009 30 Eylul 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Nisan 2010 Arsivlenmis kopya 28 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Subat 2023 a b Latvia CIA 2 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2023