Linnaeus'un Havarileri, dünya çapında botanik ve zoolojik keşifler yapan ve botanikçi Carl Linnaeus tarafından görevlendirilen ya da önerilen bir grup öğrenciyi tanımlamak için kullanılan bir kavramdır. Söz konusu keşifler 18. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşti ve bu öğrenciler Linnaeus tarafından 'havariler' olarak adlandırıldı.
Birçok havari yolculuklarına İsveç'ten başladı. Bazıları gemisinde vaiz veya doktor olarak görev yaptı. Seferler genellikle tehlikeliydi. On yedi havariden yedisi eve dönemedi. İlk havari Christopher Tärnström, 1746'da 'nda tropikal bir ateşten öldü. Tärnström'ün dul eşi, çocuklarını babasız bıraktığı için Linnaeus'a tepki gösterdi. Bu olaydan sonra Linnaeus sadece bekar öğrencileri sefere gönderme kararı aldı.
Linnaeus çoğu seferle yakından ilgilendi, sık sık havarileri için notlar yazdı ve yolculukları sırasında nelere dikkat etmeleri gerektiğini özetledi. Havariler de gittikleri bölgeden Linnaeus'a mektuplar ve botanik örnekler gönderdi. Döndüklerinde, topladıkları örneklerden Linnaeus'a bir seçki vermeleri rutindi. Ancak Daniel Rolander bunu yapmamayı seçti ve Linnaeus tarafından eleştirildi.
Yeni keşfedilen birçok bitki, hayvan ve böcek, Linnaeus ve havarileri tarafından isimlendirildi ve kataloglandı. Sonuç olarak, havarilerin seferleri, canlıları sınıflandırmak için yeni bir sistem olan Linnaeus taksonomisinin yayılmasına yardımcı oldu. Ek olarak, Linnaeus'un hayranlarından biri olan İngiliz botanikçi Joseph Banks, tüm İngiliz araştırma gemilerinde bir doğa bilimci bulundurma geleneğinin başlamasını sağladı. Bu durum, Charles Darwin'in HMS Beagle ile yaptığı sefer gibi gelecekteki keşifler üzerinde doğrudan bir etkiye sahipti.
Kökenleri
Carl Linnaeus 23 Mayıs 1707'de Råshult, Småland, İsveç'te doğdu. Linnaeus, 1728'de botanik ve tıp okumak için Uppsala Üniversitesi'ne kaydoldu. Öğrenimini tamamladıktan sonra tıp okumak için Hollanda'ya gitti. Hollanda'dayken, bitkileri sınıflandırmak için yeni bir sistemi öneren Systema Naturae'yi yayınladı.
Linnaeus Mayıs 1741'de İsveç'e döndü ve Uppsala Üniversitesi'nde Tıp Profesörü olarak atandı. Dokuz yıl sonra üniversitenin rektörü oldu ve doğa bilimlerinin ön plana çıktığı dönemi başlattı.
Linnaeus'un, Uppsala'da geçirdiği süre boyunca yaptığı belki de en önemli katkı eğitimci kimliğiydi. Dersleri dolu geçerdi ve genellikle Botanik Bahçesi'nde yapılıyordu. Öğrencilere kendileri için düşünmeyi ve kimseye güvenmemeyi öğretti. Yaz aylarında Cumartesi günü yapılan botanik gezileri, onun derslerinden daha popülerdi. Linnaeus ve öğrencileri Uppsala çevresindeki flora ve faunayı keşfettiler. Ayrıca, en iyi öğrencilerinden bazılarının evinde yatılı kalmasına izin verdi.
Linnaeus'un önde gelen öğrencileri arasında, en umut verici ve kararlı olanlar, genellikle profesörlerinin yardımıyla dünyanın çeşitli yerlerine botanik gezileri yaptılar. Bu on yedi maceracıya Linnaeus'un havarileri dendi. Bu öğrencilere miktarı değişken olan burslar verildi. Linnaeus, bazen Rektör yetkisinin havarilerine keşif gezisinin finansmanı veya burs vermek için kullandı. Havarilerin çoğuna yolculukları sırasında neyi arayacakları konusunda talimatlar verildi. Havariler, Linnaeus'un sınıflandırma sistemine göre yeni bitkiler, hayvanlar ve mineraller topladı, organize etti ve sınıflandırdı. Çoğu, yolculukları bittiğinde koleksiyonlarını Linnaeus'a verdi.
Havariler
Christopher Tärnström, Çin (1746)
Christopher Tärnström (1703-1746) ilk havariydi. Linnaeus, Tärnström'ün Çin'e botanik bir keşif gezisi düzenlemesine izin verdi. 1746 yılında Tärnström serbest geçiş izni bulunan İsveçli Doğu Hindistan Şirketi gemisi Calmar ile Çin'e gitti. Bitkileri, hayvanları ve böcekleri içeren toplanacak şeylerin Linnaeus tarafından yazılmış bir listesini aldı. Ancak Calmar, hava şartlarının muhalefeti nedeniyle Côn Sơn Adası'nın (günümüz Vietnam kıyılarının dışında) ötesine gidemedi. 4 Aralık 1746'da Tärnström, İsveç'e herhangi bir botanik veya zoolojik örnek gönderemeden tropikal ateşten öldü. Dul karısı Linnaeus'u çocuklarını babasız bırakmakla suçladı. Tärnström'ün ölümünün ardından Linnaeus, yalnızca evli olmayan erkeklerin havarileri olmasına izin verdi.
Pehr Kalm, Kuzey Amerika (1747-1751)
(1715-1779) İsveç'te Fin bir ailenin çocuğu olarak doğdu ve Aralık 1740'ta Linnaeus'un öğrencisi oldu. Linnaeus'a botanik bir keşif gezisi için Kuzey Amerika'ya seyahat etmesini önerdi. Linnaeus bunu kabul etti Uppsala ile Abo üniversitelerinin finansman desteği ile 1747 yılında Kalm, Kuzey Amerika'ya olan yolculuğuna başladı. İngiltere'de uzun bir süre kaldıktan sonra, 1748 sonbaharında Philadelphia'ya ulaştı. İki buçuk yıl boyunca Kuzey Amerika'da kaldı, Pennsylvania, New Jersey, New York ve güney Kanada eyaletlerini ziyaret etti. Daha sonra İsveç'e döndü. Kalm, Linnaeus'un umutlarını gerçekten yerine getiren birkaç havariden biridir; yanında preslenmiş bitki ve tohumlardan oluşan geniş bir koleksiyon getirdi. Seyahat deneyimlerini daha sonra üç ciltlik En resa til Norra America adlı kitapta yayımlandı.
Fredric Hasselquist, İzmir, Mısır vb. (1749-1752)
(1722-1752), Linnaeus'un botanik açıdan keşfedilmemiş Doğu Akdeniz hakkında bahsettiğini işitti ve bu bölgeye seyahat etmeyi kafasına koydu. Hasselquist fakirdi ve keşif gezisini mümkün kılmak için Linnaeus ve Olof Celsius'un sağlayacağı finansmana güveniyordu. 7 Ağustos 1749'da Hasselquist, kışı geçirdiği Stockholm'den İzmir'e gitti. Daha sonra, dönmeden önce on ay kaldığı Mısır'a gitti. Seyahatindeki diğer rotalar; Suriye, Kıbrıs, Rodos ve Sakız Adası idi. Zengin bir botanik ve zoolojik koleksiyonu ve ayrıca minerallerle İzmir'e döndü. 9 Şubat 1752'de İsveç'e dönmeden önce öldü. Seferi sırasında büyük bir borç biriktirdi ve Linnaeus'a, Hasselquist'in koleksiyonlarının ve el yazmalarının borç ödenene kadar eve gönderilmeyeceği konusunda bilgi verildi. İsveç Kraliçesi borcu ödedi ve Linnaeus, Hasselquist'in bulgularını teslim aldı. 1757'de Linnaeus, Hasselquist'in koleksiyonlarına ve el yazmalarına dayanarak Iter Palaestinium'u yayınladı.
Olof Torén, Surat ve Guangzhou (1750)
(1718-1753) 1750'de İsveç Doğu Hindistan Şirketi'nde vaiz olarak Surat ve Hindistan'a gitti. İsveç'e dönmeden önce Guangzhou (Kanton) ve Çin'e devam etti. Yolculuğu sırasında Linnaeus ile yazıştı; bu mektuplar ölümünden sonra başka bir havari olan seyahatnamesinin bir eki olarak yayınlandı. Yolculuğu sırasında hastalandı ve döndükten kısa bir süre sonra 1753'te öldü. Büyük bir koleksiyonla geri dönmüştü.
Pehr Osbeck, Çin (1750-1752)
Pehr Osbeck (1723-1805), 1750'de Prins Carl gemisiyle Göteborg'dan Çin'e gitti. Birincil görevi Linnaeus için çay bitkisi toplamaktı. Guangzhou'da dört ay geçirdi, burada birçok bitki topladı ama çay bitkisini toplayamadı. Haziran 1752'de koleksiyonu ile İsveç'e döndü ve koleksiyonunu Linnaeus'a verdi.
Pehr Löfling, İspanya ve Venezuela (1751-1756)
Pehr Löfling (1729-1756), Stockholm'deki İspanyol büyükelçisi İspanyol florasını keşfetmek için yardım istediğinde Linnaeus tarafından önerildi. Löfling, 1751'de Madrid'e gitti ve burada yaklaşık iki yıl kaldı. Flora ve faunayı araştırdı ve düzenli olarak Linnaeus'a bitkiler gönderdi. 1754'te İspanyollar Güney Amerika'ya bir sefer düzenledi ve Löfling onlara katılmaya davet edildi. İlk önce Kanarya Adaları'nda durdular ve Venezuela'ya devam etmeden önce kısa bir süre kaldılar. Venezuela'da Löfling, iki asistanının yardımıyla bitki topladı. Löfling, 22 Şubat 1756'da Guyana'daki ölümüne kadar Güney Amerika'da kaldı.
Daniel Rolander, Surinam (1755)
(1725-1793), Linnaeus'un tanıdığı 'e eşlik ederek 1755'te Surinam'a gitti. Yolda hastalandı ancak oraya vardığında iyileşmişti. Surinam'da yağmur ormanlarını keşfetmeye çalıştı ama iklimden hoşlanmadı. Alkol bağımlısı oldu ve sağlığı bozulmaya başladı. Yedi ay kaldıktan sonra bitkiler ve böceklerden oluşan bir koleksiyonla geri döndü. Ancak koleksiyonunu Linnaeus'a vermedi. Bu durum Linnaeus'u öfkelendirdi. Rolander'ın koleksiyonunu almaya kararlı olan Linnaeus, Rolander'ın evine girdi ve bildirildiğine göre bir bitkisini çaldı. Bu olay, iki adam arasındaki ilişkiyi sonlandırdı, daha sonra Linnaeus'un birkaç kez Rolander hakkında kötü konuştuğu duyuldu.
Anton Rolandsson Martin, Spitsbergen (1758)
(1729-1785) Estonya'da doğdu ve daha sonra İsveç'e Linnaeus'tan eğitim almak için geldi. Linnaeus, Martin'in Arktik Okyanusu'ndaki bir ada olan Spitsbergen'e gitmesi için İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nden hibe almasına yardım etti. 1758'de Martin adaya yapılan bir balina avcılığı seferine katıldı, ancak karaya sadece birkaç saat için çıkmaya fırsat bulabildi. Topladığı yosunları ve likenleri geri getirmeyi başardı. Geri getirebildiği çok az örnek olmasına rağmen, Martin'in seferi Linnaeus'un övgüsünü kazandı.
Carl Fredrik Adler, Doğu Hint Adaları, Çin ve Java (c. 1761)
(1720-1761) 1761'de bir İsveç Doğu Hindistan Şirketi gemisiyle Doğu Hint Adaları'na gitti. Aynı seferde Çin ve Cava'yı da ziyaret etti. Yolculuğu kısa sürdü. Aynı yıl Java'dayken öldü. Ancak, ölümünden önce Çin'den Linnaeus'a bazı örnekler göndermeyi başarmıştı.
Pehr Forsskål, Mısır ve Yemen (1761-1763)
Pehr Forsskål (1732-1763) Finlandiya'da doğdu ve 18 yaşındayken Linnaeus'un öğrencisi oldu. Forsskål'a, Danimarka Kralı V. Frederik tarafından Orta Doğu'ya yapılacak olan bir Danimarka seferine katılmak isteyip istemediği soruldu. Linnaeus'a danıştı ve gitmesine izin verildi. Danimarkalı bir keşif gezisi olmasına rağmen, Kral Frederick V, Linnaeus da dahil olmak üzere birçok uluslararası botanikçi onları inceleyene kadar bulguların Kopenhag'a yerleştirilmeyeceğini belirtti. Forsskål ve keşif seferi 1761 kışında yola çıktı. İlk durakları İskenderiye, Mısır oldu. Forsskål Süveyş'te birçok örnek topladı ve Kızıldeniz'in flora ve faunasını ilk tanımlayanlardan biri oldu. Sefer, Nisan 1763'te Forsskål'ın Linnaeus'un özellikle ilgilendiği bir türünü bulduğu Yemen'e devam etti. Ancak Forsskål, bulduğu türü Linnaeus'a teslim edemeden 11 Temmuz 1763'te sıtmadan öldü. Forsskål, keşif sırasında Flora Aegyptiaco-Arabica ve Descriptiones Animalis üzerinde çalıştı. Eserleri ölümünden sonra 1775'te başka bir sefer üyesi olan Carsten Niebuhr tarafından yayımlandı.
Göran Rothman, Tunus ve Libya (1773-1776)
(1739-1778), Uppsala Üniversitesi'nde tıp okudu ve tezinin danışmanı Linnaeus idi. 1773'te Rothman, İsveç Bilimler Akademisi tarafından görevlendirilerek Kuzey Afrika'ya gitti. Libya ve Tunus'u ziyaret etti, ancak bölgedeki karışıklıklar nedeniyle iç bölgelere gidemedi. Çok az bulguyla 1776'da İsveç'e döndü.
Johan Peter Falk, Rusya (1768-1774)
Johan Peter Falk (1732-1774), 1751'de Uppsala Üniversitesi'ne geldi ve bir havari oldu. Linnaeus'a, Gotland adasına yaptığı keşif gezisinde eşlik etti ve daha sonra Linnaeus'un oğlu Carl'ın öğretmeni oldu. 1760'ta Linnaeus, Falk'ı Danimarka'nın Mısır seferi sırasında Forsskål'a eşlik etmesi için teşvik etti, ancak Falk, Danimarkalılardan onay alamadı. 1768'de Rus Bilimler Akademisi, doğu Rusya'yı keşfetmek için birkaç keşif gezisi düzenledi. Linnaeus sayesinde Falk'a keşif gezilerinden birinin sorumluluğu verildi ve aynı yıl yola çıktı. Keşif gezisinde, Volgograd ve bozkırlar da dahil olmak üzere Rusya'daki birçok yeri araştırdı. Falk, flora ve faunanın yanı sıra yerel gelenekleri araştırdı ve tanımladı. Yolculuk sırasında Falk afyon bağımlısı oldu ve bu durum sefer sırasında depresyona girmesine neden oldu. 1774'te sefer, Kazan'a ulaştı ve Falk burada intihar etti. Ölümünün ardından, koleksiyonları ve makaleleri, 1785-86'da Samuel Georg Gmelin tarafından Beyträga zur topografischen Kenntniss des Russichen Reichs başlığı ile yayınlammak üzere Saint Petersburg'a gönderildi.
Daniel Solander, Avustralya (1768-1771) ve İzlanda (1772)
Daniel Solander (1733-1782), Uppsala'da öğrenci olduğu süre boyunca Linnaeus'un evinde yaşıyordu. Linnaeus ona düşkündü, Solander'a en büyük kızıyla evlenme sözü verdi ve Solander'a halefi olacağını söyledi. Linnaeus'un tavsiyesine dayanarak Solander, 1760'ta İngiltere'ye gitti ve burada Linnaeus sistemini yaydı. İki yıl sonra Linnaeus, Solander'ı Saint Petersburg'da botanik profesörü olarak görevlendirilmesini sağladı. Ancak Solander, İngiltere'de kalmaya karar verdiğini söylediğinde Linnaeus hayal kırıklığına uğradı. Bu, ilişkilerine zarar verdi ve daha sonra Linnaeus'un ondan "nankör Solander" olarak bahsettiği duyuldu. 1768'de Solander, İngiliz botanikçi Joseph Banks tarafından, Endeavor gemisiyle Pasifik Okyanusu'na yaptığı ilk yolculuğunda James Cook'a eşlik etmesi için görevlendirildi. Endeavor, Avustralya, Asya, Afrika ile Solander ve Banks'in birçok doğa bilimleri keşfi yaptığı başka bölgelere gitti. Keşif gezisinden yaklaşık bir yıl sonra, 1772'de Solander ve Banks İzlanda'ya başka bir botanik yolculuk yaptılar. Koleksiyonlarından Linnaeus'a hiçbir şey göndermedi, ancak örneklerini Linnaeus'un sistemine göre düzenlemeye devam etti.
Anders Sparrman, Çin (1765-1767), Güney Afrika (1771-1772 ve 1775) Okyanusya (1772-1775) Senegal (1787)
(1748-1820), bir havari olmadan önce bile, bir İsveç Doğu Hindistan Şirketi gemisinde cerrah olarak Çin'e iki yıllık bir yolculuk yapmıştı. 1771'de Linnaeus'un havarilerinden biri olarak Güney Afrika'ya gitti ve burada flora ve faunayı araştırdı. Ertesi yıl, Cook'un ikinci seferine katılması istendi. Yolculuk sırasında, Okyanusya ve Güney Amerika dahil olmak üzere çeşitli yerlerde bitkileri topladı ve inceledi. İki yıl sonra birçok botanik bulgu elde ederek Güney Afrika'ya döndü. 1776'da Uppsala'ya dönmeden önce orada sekiz ay daha kaldı. 1787'de Senegal'e bir keşif gezisine çıktı. Seyahatlerini Resa till Goda Hopps-Udden, södra Polkretsen och omkring Jordklotet, samt till Hottentott- och Caffer-Landen Åren 1772-1776 başlığı ile üç cilt halinde, 1783-1818 arasında yayımladı.
Carl Peter Thunberg, Güney Afrika, Japonya (1770-1779)
Tıpkı Linnaeus gibi, Carl Peter Thunberg de (1743-1828) Uppsala'ya 18 yaşında geldi. 1770 yılında tezini tamamlayarak Paris'e gitti. İsveç'e dönüş yolunda Amsterdam'da Linnaeus'un arkadaşı ile tanıştı. Burman'ın etkisiyle Thunberg, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi'nde cerrah oldu. O zamanlar sadece Hollanda gemilerine açık olan Japonya'ya giden bir sefere katıldı. Sefer, 1772'de Güney Afrika'da durdu ve üç yıl kaldı. Bu süre zarfında Thunberg 300 yeni bitki türü buldu ve bulgularını Linnaeus'a gönderdi. 1775'te sefer Cava'ya ve ardından Japonya'ya devam etti. Japonya'daki tüm yabancılar, Nagazaki'nin dışındaki Dejima adasında kalmaya zorlandı, bu nedenle Thunberg'in anakara florasını incelemesi zordu. Bununla birlikte, Dejima bahçelerinde bulduğu bitkilere eklemek için anakaradan bazı örnekler getirmesi için birçok çevirmen buldu. Thunberg'in Japon manzarasını keşfedebildiği tek zaman, Edo'daki şogun ziyaret ettiği zamandı. 15 ay sonra yolda Sri Lanka'ya da uğrayarak İsveç'e döndü. Japonya'daki bulgularından, Flora Japonica adlı eserini yayımladı. Güney Afrika'daki bulgularından ise Flora Capensis'i yayımladı.
Andreas Berlin, Gine (1773)
(1746-1773), katılabileceği bir botanik keşif gezisi bulmak için Londra'ya gitmeden önce Linnaeus'un öğrencisi olarak Uppsala Üniversitesi'nde okudu. 1773'te İngiliz doğa bilimci ile Gine'ye gitti. Keşif gezisinin amacı Afrika'nın orta kısımlarını keşfetmekti, ancak anakaraya ulaşmadan önce Berlin, 'tayken mide hastalığından öldü. Ölümünden önce Berlin, Linnaeus'a birkaç bitki göndermeyi başarmıştı.
Adam Afzelius, Sierra Leone (1792-1796)
Adam Afzelius (1750-1837), Uppsala'da eğitim gördükten ve ders verdikten sonra 1792'de Sierra Leone'ye yapılan bir İngiliz seferine katıldı. 1796'da bazı botanik yazılarında tanımladığı birçok yeni örnek bularak geri döndü. Ayrıca Linnaeus'un otobiyografisini de yayımladı.
Kaynakça
- ^ a b Blunt, Wilfrid (2004). pp. 173–174.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). p. 184.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). p. 12.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). pp. 23–25.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). p. 94.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). p. 98.
- ^ . . 3 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2010.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). pp. 172–173.
- ^ Mary and John Gribbin (2008). pp. 56–57.
- ^ a b Blunt, Wilfrid (2004). pp. 189–190.
- ^ Broberg, Gunnar (2006). pp. 37–39.
- ^ . 16 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2010.
- ^ a b c Mary and John Gribbin (2008). p. 57.
- ^ Stöver, Dietrich Johann Heinrich (1974). p. 174.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). pp. 185–186.
- ^ TIEDE 5/2003, Suomalaisten löytöretket 3: Professori Kalm pääsi amerikan lehtiin.
NOTE: Çoğu kimse tarafından bu portrenin Pehr Kalm'a ait olduğu belirtilse de, bazı modern tarihçiler Kalm'ın meslektaşı 'a ait olduğunu savunur. - ^ Blunt, Wilfrid (2004). p. 186.
- ^ Fagerstedt and Sörlin (2004). pp. 58–62.
- ^ Stöver, Dietrich Johann Heinrich (1974). p. 181.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). pp. 186–187.
- ^ Frängsmyr et al. (1983). pp. 54–55.
- ^ Stöver, Dietrich Johann Heinrich (1974). pp. 175–176.
- ^ . 26 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2010.
- ^ Fagerstedt and Sörlin (2004). p. 53.
- ^ Stöver, Dietrich Johann Heinrich (1974). p. 182.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). pp. 187–188.
- ^ . 27 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2010.
- ^ Fagerstedt and Sörlin (2004). pp. 52–53.
- ^ Mary and John Gribbin (2008). pp. 57–58.
- ^ . 27 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2010.
- ^ Stöver, Dietrich Johann Heinrich (1974). pp. 178–179.
- ^ . 10 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2010.
- ^ Fagerstedt and Sörlin (2004). pp. 104–115.
- ^ . 25 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2010.
- ^ Fagerstedt and Sörlin (2004). p. 95.
- ^ . 25 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2010.
- ^ (PDF). Uppsala University. 10 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2010.
- ^ . 26 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2010.
- ^ Stöver, Dietrich Johann Heinrich (1974). pp. 176–177.
- ^ . 10 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2010.
- ^ Fagerstedt and Sörlin (2004). p. 94.
- ^ . 26 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2010.
- ^ Fagerstedt and Sörlin (2004). pp. 74–76.
- ^ Stöver, Dietrich Johann Heinrich (1974). pp. 179–180.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). pp. 191–192.
- ^ . 26 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2010.
- ^ Mary and John Gribbin (2008). pp. 58–59.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). pp. 192–193.
- ^ . 25 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2010.
- ^ Blunt, Wilfrid (2004). pp. 193–194.
- ^ . 10 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2010.
- ^ . 25 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2010.
- ^ Fagerstedt and Sörlin (2004). pp. 10–13.
- ^ . 25 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2010.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Linnaeus un Havarileri dunya capinda botanik ve zoolojik kesifler yapan ve botanikci Carl Linnaeus tarafindan gorevlendirilen ya da onerilen bir grup ogrenciyi tanimlamak icin kullanilan bir kavramdir Soz konusu kesifler 18 yuzyilin ikinci yarisinda gerceklesti ve bu ogrenciler Linnaeus tarafindan havariler olarak adlandirildi John Hamilton Mortimer in tablosu Havari Daniel Solander en solda Joseph Banks solda oturan ile James Cook a ortada Avustralya ya yaptigi yolculukta eslik etti Bircok havari yolculuklarina Isvec ten basladi Bazilari gemisinde vaiz veya doktor olarak gorev yapti Seferler genellikle tehlikeliydi On yedi havariden yedisi eve donemedi Ilk havari Christopher Tarnstrom 1746 da nda tropikal bir atesten oldu Tarnstrom un dul esi cocuklarini babasiz biraktigi icin Linnaeus a tepki gosterdi Bu olaydan sonra Linnaeus sadece bekar ogrencileri sefere gonderme karari aldi Linnaeus cogu seferle yakindan ilgilendi sik sik havarileri icin notlar yazdi ve yolculuklari sirasinda nelere dikkat etmeleri gerektigini ozetledi Havariler de gittikleri bolgeden Linnaeus a mektuplar ve botanik ornekler gonderdi Donduklerinde topladiklari orneklerden Linnaeus a bir secki vermeleri rutindi Ancak Daniel Rolander bunu yapmamayi secti ve Linnaeus tarafindan elestirildi Yeni kesfedilen bircok bitki hayvan ve bocek Linnaeus ve havarileri tarafindan isimlendirildi ve kataloglandi Sonuc olarak havarilerin seferleri canlilari siniflandirmak icin yeni bir sistem olan Linnaeus taksonomisinin yayilmasina yardimci oldu Ek olarak Linnaeus un hayranlarindan biri olan Ingiliz botanikci Joseph Banks tum Ingiliz arastirma gemilerinde bir doga bilimci bulundurma geleneginin baslamasini sagladi Bu durum Charles Darwin in HMS Beagle ile yaptigi sefer gibi gelecekteki kesifler uzerinde dogrudan bir etkiye sahipti KokenleriCarl Linnaeus Carl Linnaeus 23 Mayis 1707 de Rashult Smaland Isvec te dogdu Linnaeus 1728 de botanik ve tip okumak icin Uppsala Universitesi ne kaydoldu Ogrenimini tamamladiktan sonra tip okumak icin Hollanda ya gitti Hollanda dayken bitkileri siniflandirmak icin yeni bir sistemi oneren Systema Naturae yi yayinladi Linnaeus Mayis 1741 de Isvec e dondu ve Uppsala Universitesi nde Tip Profesoru olarak atandi Dokuz yil sonra universitenin rektoru oldu ve doga bilimlerinin on plana ciktigi donemi baslatti Linnaeus un Uppsala da gecirdigi sure boyunca yaptigi belki de en onemli katki egitimci kimligiydi Dersleri dolu gecerdi ve genellikle Botanik Bahcesi nde yapiliyordu Ogrencilere kendileri icin dusunmeyi ve kimseye guvenmemeyi ogretti Yaz aylarinda Cumartesi gunu yapilan botanik gezileri onun derslerinden daha populerdi Linnaeus ve ogrencileri Uppsala cevresindeki flora ve faunayi kesfettiler Ayrica en iyi ogrencilerinden bazilarinin evinde yatili kalmasina izin verdi Linnaeus un onde gelen ogrencileri arasinda en umut verici ve kararli olanlar genellikle profesorlerinin yardimiyla dunyanin cesitli yerlerine botanik gezileri yaptilar Bu on yedi maceraciya Linnaeus un havarileri dendi Bu ogrencilere miktari degisken olan burslar verildi Linnaeus bazen Rektor yetkisinin havarilerine kesif gezisinin finansmani veya burs vermek icin kullandi Havarilerin coguna yolculuklari sirasinda neyi arayacaklari konusunda talimatlar verildi Havariler Linnaeus un siniflandirma sistemine gore yeni bitkiler hayvanlar ve mineraller topladi organize etti ve siniflandirdi Cogu yolculuklari bittiginde koleksiyonlarini Linnaeus a verdi HavarilerChristopher Tarnstrom Cin 1746 Christopher Tarnstrom 1703 1746 ilk havariydi Linnaeus Tarnstrom un Cin e botanik bir kesif gezisi duzenlemesine izin verdi 1746 yilinda Tarnstrom serbest gecis izni bulunan Isvecli Dogu Hindistan Sirketi gemisi Calmar ile Cin e gitti Bitkileri hayvanlari ve bocekleri iceren toplanacak seylerin Linnaeus tarafindan yazilmis bir listesini aldi Ancak Calmar hava sartlarinin muhalefeti nedeniyle Con Sơn Adasi nin gunumuz Vietnam kiyilarinin disinda otesine gidemedi 4 Aralik 1746 da Tarnstrom Isvec e herhangi bir botanik veya zoolojik ornek gonderemeden tropikal atesten oldu Dul karisi Linnaeus u cocuklarini babasiz birakmakla sucladi Tarnstrom un olumunun ardindan Linnaeus yalnizca evli olmayan erkeklerin havarileri olmasina izin verdi Pehr Kalm Kuzey Amerika 1747 1751 Pehr Kalm 1715 1779 Isvec te Fin bir ailenin cocugu olarak dogdu ve Aralik 1740 ta Linnaeus un ogrencisi oldu Linnaeus a botanik bir kesif gezisi icin Kuzey Amerika ya seyahat etmesini onerdi Linnaeus bunu kabul etti Uppsala ile Abo universitelerinin finansman destegi ile 1747 yilinda Kalm Kuzey Amerika ya olan yolculuguna basladi Ingiltere de uzun bir sure kaldiktan sonra 1748 sonbaharinda Philadelphia ya ulasti Iki bucuk yil boyunca Kuzey Amerika da kaldi Pennsylvania New Jersey New York ve guney Kanada eyaletlerini ziyaret etti Daha sonra Isvec e dondu Kalm Linnaeus un umutlarini gercekten yerine getiren birkac havariden biridir yaninda preslenmis bitki ve tohumlardan olusan genis bir koleksiyon getirdi Seyahat deneyimlerini daha sonra uc ciltlik En resa til Norra America adli kitapta yayimlandi Fredric Hasselquist Izmir Misir vb 1749 1752 1722 1752 Linnaeus un botanik acidan kesfedilmemis Dogu Akdeniz hakkinda bahsettigini isitti ve bu bolgeye seyahat etmeyi kafasina koydu Hasselquist fakirdi ve kesif gezisini mumkun kilmak icin Linnaeus ve Olof Celsius un saglayacagi finansmana guveniyordu 7 Agustos 1749 da Hasselquist kisi gecirdigi Stockholm den Izmir e gitti Daha sonra donmeden once on ay kaldigi Misir a gitti Seyahatindeki diger rotalar Suriye Kibris Rodos ve Sakiz Adasi idi Zengin bir botanik ve zoolojik koleksiyonu ve ayrica minerallerle Izmir e dondu 9 Subat 1752 de Isvec e donmeden once oldu Seferi sirasinda buyuk bir borc biriktirdi ve Linnaeus a Hasselquist in koleksiyonlarinin ve el yazmalarinin borc odenene kadar eve gonderilmeyecegi konusunda bilgi verildi Isvec Kralicesi borcu odedi ve Linnaeus Hasselquist in bulgularini teslim aldi 1757 de Linnaeus Hasselquist in koleksiyonlarina ve el yazmalarina dayanarak Iter Palaestinium u yayinladi Olof Toren Surat ve Guangzhou 1750 1718 1753 1750 de Isvec Dogu Hindistan Sirketi nde vaiz olarak Surat ve Hindistan a gitti Isvec e donmeden once Guangzhou Kanton ve Cin e devam etti Yolculugu sirasinda Linnaeus ile yazisti bu mektuplar olumunden sonra baska bir havari olan seyahatnamesinin bir eki olarak yayinlandi Yolculugu sirasinda hastalandi ve dondukten kisa bir sure sonra 1753 te oldu Buyuk bir koleksiyonla geri donmustu Pehr Osbeck Cin 1750 1752 Pehr Osbeck Pehr Osbeck 1723 1805 1750 de Prins Carl gemisiyle Goteborg dan Cin e gitti Birincil gorevi Linnaeus icin cay bitkisi toplamakti Guangzhou da dort ay gecirdi burada bircok bitki topladi ama cay bitkisini toplayamadi Haziran 1752 de koleksiyonu ile Isvec e dondu ve koleksiyonunu Linnaeus a verdi Pehr Lofling Ispanya ve Venezuela 1751 1756 Pehr Lofling 1729 1756 Stockholm deki Ispanyol buyukelcisi Ispanyol florasini kesfetmek icin yardim istediginde Linnaeus tarafindan onerildi Lofling 1751 de Madrid e gitti ve burada yaklasik iki yil kaldi Flora ve faunayi arastirdi ve duzenli olarak Linnaeus a bitkiler gonderdi 1754 te Ispanyollar Guney Amerika ya bir sefer duzenledi ve Lofling onlara katilmaya davet edildi Ilk once Kanarya Adalari nda durdular ve Venezuela ya devam etmeden once kisa bir sure kaldilar Venezuela da Lofling iki asistaninin yardimiyla bitki topladi Lofling 22 Subat 1756 da Guyana daki olumune kadar Guney Amerika da kaldi Daniel Rolander Surinam 1755 1725 1793 Linnaeus un tanidigi e eslik ederek 1755 te Surinam a gitti Yolda hastalandi ancak oraya vardiginda iyilesmisti Surinam da yagmur ormanlarini kesfetmeye calisti ama iklimden hoslanmadi Alkol bagimlisi oldu ve sagligi bozulmaya basladi Yedi ay kaldiktan sonra bitkiler ve boceklerden olusan bir koleksiyonla geri dondu Ancak koleksiyonunu Linnaeus a vermedi Bu durum Linnaeus u ofkelendirdi Rolander in koleksiyonunu almaya kararli olan Linnaeus Rolander in evine girdi ve bildirildigine gore bir bitkisini caldi Bu olay iki adam arasindaki iliskiyi sonlandirdi daha sonra Linnaeus un birkac kez Rolander hakkinda kotu konustugu duyuldu Anton Rolandsson Martin Spitsbergen 1758 1729 1785 Estonya da dogdu ve daha sonra Isvec e Linnaeus tan egitim almak icin geldi Linnaeus Martin in Arktik Okyanusu ndaki bir ada olan Spitsbergen e gitmesi icin Isvec Kraliyet Bilimler Akademisi nden hibe almasina yardim etti 1758 de Martin adaya yapilan bir balina avciligi seferine katildi ancak karaya sadece birkac saat icin cikmaya firsat bulabildi Topladigi yosunlari ve likenleri geri getirmeyi basardi Geri getirebildigi cok az ornek olmasina ragmen Martin in seferi Linnaeus un ovgusunu kazandi Carl Fredrik Adler Dogu Hint Adalari Cin ve Java c 1761 1720 1761 1761 de bir Isvec Dogu Hindistan Sirketi gemisiyle Dogu Hint Adalari na gitti Ayni seferde Cin ve Cava yi da ziyaret etti Yolculugu kisa surdu Ayni yil Java dayken oldu Ancak olumunden once Cin den Linnaeus a bazi ornekler gondermeyi basarmisti Pehr Forsskal Misir ve Yemen 1761 1763 Pehr Forsskal Pehr Forsskal 1732 1763 Finlandiya da dogdu ve 18 yasindayken Linnaeus un ogrencisi oldu Forsskal a Danimarka Krali V Frederik tarafindan Orta Dogu ya yapilacak olan bir Danimarka seferine katilmak isteyip istemedigi soruldu Linnaeus a danisti ve gitmesine izin verildi Danimarkali bir kesif gezisi olmasina ragmen Kral Frederick V Linnaeus da dahil olmak uzere bircok uluslararasi botanikci onlari inceleyene kadar bulgularin Kopenhag a yerlestirilmeyecegini belirtti Forsskal ve kesif seferi 1761 kisinda yola cikti Ilk duraklari Iskenderiye Misir oldu Forsskal Suveys te bircok ornek topladi ve Kizildeniz in flora ve faunasini ilk tanimlayanlardan biri oldu Sefer Nisan 1763 te Forsskal in Linnaeus un ozellikle ilgilendigi bir turunu buldugu Yemen e devam etti Ancak Forsskal buldugu turu Linnaeus a teslim edemeden 11 Temmuz 1763 te sitmadan oldu Forsskal kesif sirasinda Flora Aegyptiaco Arabica ve Descriptiones Animalis uzerinde calisti Eserleri olumunden sonra 1775 te baska bir sefer uyesi olan Carsten Niebuhr tarafindan yayimlandi Goran Rothman Tunus ve Libya 1773 1776 1739 1778 Uppsala Universitesi nde tip okudu ve tezinin danismani Linnaeus idi 1773 te Rothman Isvec Bilimler Akademisi tarafindan gorevlendirilerek Kuzey Afrika ya gitti Libya ve Tunus u ziyaret etti ancak bolgedeki karisikliklar nedeniyle ic bolgelere gidemedi Cok az bulguyla 1776 da Isvec e dondu Johan Peter Falk Rusya 1768 1774 Johan Peter Falk 1732 1774 1751 de Uppsala Universitesi ne geldi ve bir havari oldu Linnaeus a Gotland adasina yaptigi kesif gezisinde eslik etti ve daha sonra Linnaeus un oglu Carl in ogretmeni oldu 1760 ta Linnaeus Falk i Danimarka nin Misir seferi sirasinda Forsskal a eslik etmesi icin tesvik etti ancak Falk Danimarkalilardan onay alamadi 1768 de Rus Bilimler Akademisi dogu Rusya yi kesfetmek icin birkac kesif gezisi duzenledi Linnaeus sayesinde Falk a kesif gezilerinden birinin sorumlulugu verildi ve ayni yil yola cikti Kesif gezisinde Volgograd ve bozkirlar da dahil olmak uzere Rusya daki bircok yeri arastirdi Falk flora ve faunanin yani sira yerel gelenekleri arastirdi ve tanimladi Yolculuk sirasinda Falk afyon bagimlisi oldu ve bu durum sefer sirasinda depresyona girmesine neden oldu 1774 te sefer Kazan a ulasti ve Falk burada intihar etti Olumunun ardindan koleksiyonlari ve makaleleri 1785 86 da Samuel Georg Gmelin tarafindan Beytraga zur topografischen Kenntniss des Russichen Reichs basligi ile yayinlammak uzere Saint Petersburg a gonderildi Daniel Solander Avustralya 1768 1771 ve Izlanda 1772 Daniel Solander Daniel Solander 1733 1782 Uppsala da ogrenci oldugu sure boyunca Linnaeus un evinde yasiyordu Linnaeus ona duskundu Solander a en buyuk kiziyla evlenme sozu verdi ve Solander a halefi olacagini soyledi Linnaeus un tavsiyesine dayanarak Solander 1760 ta Ingiltere ye gitti ve burada Linnaeus sistemini yaydi Iki yil sonra Linnaeus Solander i Saint Petersburg da botanik profesoru olarak gorevlendirilmesini sagladi Ancak Solander Ingiltere de kalmaya karar verdigini soylediginde Linnaeus hayal kirikligina ugradi Bu iliskilerine zarar verdi ve daha sonra Linnaeus un ondan nankor Solander olarak bahsettigi duyuldu 1768 de Solander Ingiliz botanikci Joseph Banks tarafindan Endeavor gemisiyle Pasifik Okyanusu na yaptigi ilk yolculugunda James Cook a eslik etmesi icin gorevlendirildi Endeavor Avustralya Asya Afrika ile Solander ve Banks in bircok doga bilimleri kesfi yaptigi baska bolgelere gitti Kesif gezisinden yaklasik bir yil sonra 1772 de Solander ve Banks Izlanda ya baska bir botanik yolculuk yaptilar Koleksiyonlarindan Linnaeus a hicbir sey gondermedi ancak orneklerini Linnaeus un sistemine gore duzenlemeye devam etti Anders Sparrman Cin 1765 1767 Guney Afrika 1771 1772 ve 1775 Okyanusya 1772 1775 Senegal 1787 Anders Sparrman 1748 1820 bir havari olmadan once bile bir Isvec Dogu Hindistan Sirketi gemisinde cerrah olarak Cin e iki yillik bir yolculuk yapmisti 1771 de Linnaeus un havarilerinden biri olarak Guney Afrika ya gitti ve burada flora ve faunayi arastirdi Ertesi yil Cook un ikinci seferine katilmasi istendi Yolculuk sirasinda Okyanusya ve Guney Amerika dahil olmak uzere cesitli yerlerde bitkileri topladi ve inceledi Iki yil sonra bircok botanik bulgu elde ederek Guney Afrika ya dondu 1776 da Uppsala ya donmeden once orada sekiz ay daha kaldi 1787 de Senegal e bir kesif gezisine cikti Seyahatlerini Resa till Goda Hopps Udden sodra Polkretsen och omkring Jordklotet samt till Hottentott och Caffer Landen Aren 1772 1776 basligi ile uc cilt halinde 1783 1818 arasinda yayimladi Carl Peter Thunberg Guney Afrika Japonya 1770 1779 Carl Peter Thunberg Tipki Linnaeus gibi Carl Peter Thunberg de 1743 1828 Uppsala ya 18 yasinda geldi 1770 yilinda tezini tamamlayarak Paris e gitti Isvec e donus yolunda Amsterdam da Linnaeus un arkadasi ile tanisti Burman in etkisiyle Thunberg Hollanda Dogu Hindistan Sirketi nde cerrah oldu O zamanlar sadece Hollanda gemilerine acik olan Japonya ya giden bir sefere katildi Sefer 1772 de Guney Afrika da durdu ve uc yil kaldi Bu sure zarfinda Thunberg 300 yeni bitki turu buldu ve bulgularini Linnaeus a gonderdi 1775 te sefer Cava ya ve ardindan Japonya ya devam etti Japonya daki tum yabancilar Nagazaki nin disindaki Dejima adasinda kalmaya zorlandi bu nedenle Thunberg in anakara florasini incelemesi zordu Bununla birlikte Dejima bahcelerinde buldugu bitkilere eklemek icin anakaradan bazi ornekler getirmesi icin bircok cevirmen buldu Thunberg in Japon manzarasini kesfedebildigi tek zaman Edo daki sogun ziyaret ettigi zamandi 15 ay sonra yolda Sri Lanka ya da ugrayarak Isvec e dondu Japonya daki bulgularindan Flora Japonica adli eserini yayimladi Guney Afrika daki bulgularindan ise Flora Capensis i yayimladi Andreas Berlin Gine 1773 1746 1773 katilabilecegi bir botanik kesif gezisi bulmak icin Londra ya gitmeden once Linnaeus un ogrencisi olarak Uppsala Universitesi nde okudu 1773 te Ingiliz doga bilimci ile Gine ye gitti Kesif gezisinin amaci Afrika nin orta kisimlarini kesfetmekti ancak anakaraya ulasmadan once Berlin tayken mide hastaligindan oldu Olumunden once Berlin Linnaeus a birkac bitki gondermeyi basarmisti Adam AfzeliusAdam Afzelius Sierra Leone 1792 1796 Adam Afzelius 1750 1837 Uppsala da egitim gordukten ve ders verdikten sonra 1792 de Sierra Leone ye yapilan bir Ingiliz seferine katildi 1796 da bazi botanik yazilarinda tanimladigi bircok yeni ornek bularak geri dondu Ayrica Linnaeus un otobiyografisini de yayimladi Kaynakca a b Blunt Wilfrid 2004 pp 173 174 Blunt Wilfrid 2004 p 184 Blunt Wilfrid 2004 p 12 Blunt Wilfrid 2004 pp 23 25 Blunt Wilfrid 2004 p 94 Blunt Wilfrid 2004 p 98 3 Mayis 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2010 Blunt Wilfrid 2004 pp 172 173 Mary and John Gribbin 2008 pp 56 57 a b Blunt Wilfrid 2004 pp 189 190 Broberg Gunnar 2006 pp 37 39 16 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mayis 2010 a b c Mary and John Gribbin 2008 p 57 Stover Dietrich Johann Heinrich 1974 p 174 Blunt Wilfrid 2004 pp 185 186 TIEDE 5 2003 Suomalaisten loytoretket 3 Professori Kalm paasi amerikan lehtiin NOTE Cogu kimse tarafindan bu portrenin Pehr Kalm a ait oldugu belirtilse de bazi modern tarihciler Kalm in meslektasi a ait oldugunu savunur Blunt Wilfrid 2004 p 186 Fagerstedt and Sorlin 2004 pp 58 62 Stover Dietrich Johann Heinrich 1974 p 181 Blunt Wilfrid 2004 pp 186 187 Frangsmyr et al 1983 pp 54 55 Stover Dietrich Johann Heinrich 1974 pp 175 176 26 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mayis 2010 Fagerstedt and Sorlin 2004 p 53 Stover Dietrich Johann Heinrich 1974 p 182 Blunt Wilfrid 2004 pp 187 188 27 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mayis 2010 Fagerstedt and Sorlin 2004 pp 52 53 Mary and John Gribbin 2008 pp 57 58 27 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mayis 2010 Stover Dietrich Johann Heinrich 1974 pp 178 179 10 Mart 2005 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mayis 2010 Fagerstedt and Sorlin 2004 pp 104 115 25 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Mayis 2010 Fagerstedt and Sorlin 2004 p 95 25 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Mayis 2010 PDF Uppsala University 10 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Mayis 2010 26 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Mayis 2010 Stover Dietrich Johann Heinrich 1974 pp 176 177 10 Mart 2005 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2010 Fagerstedt and Sorlin 2004 p 94 26 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2010 Fagerstedt and Sorlin 2004 pp 74 76 Stover Dietrich Johann Heinrich 1974 pp 179 180 Blunt Wilfrid 2004 pp 191 192 26 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Mayis 2010 Mary and John Gribbin 2008 pp 58 59 Blunt Wilfrid 2004 pp 192 193 25 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2010 Blunt Wilfrid 2004 pp 193 194 10 Mart 2005 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2010 25 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2010 Fagerstedt and Sorlin 2004 pp 10 13 25 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2010