Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2021) () |
Mamut (Mammuthus), filgiller (Elephantidae) familyasının nesli tükenmiş bir cinsi. Son buzul çağında (Pleyistosen) Kuzey Amerika, Avrupa, Asya ve Afrika'da birçok farklı türleri ile yayılım göstermiştir. 4,5 m boy ve 8 ton ağırlığa kadar varan bu cinsin son üyeleri yaklaşık 4000 yıl önce yaşamıştır.
| Mamut | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Yünlü mamutun (Mammuthus primigenius) montelenmiş iskeleti | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Tükenmiş ([[]]) | |||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Türler | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Dağılımı | |||||||||||||||
Bilimsel adı Mammuthus'un, Mammut cinsi ile karıştırılmaması gerekir. Mammut sadece Amerika kıtasında yaşamış olan ve mamutlarla uzaktan akraba olan mastodonlar (Mammutidae) familyasının bir cinsidir. Bu hortumluların, her zaman 4 adet uzun dişleri olmuş ve onların da mamutlarda olduğu gibi buzul çağında uzun kıllı türleri ortaya çıkmıştır.
Evrimsel tarih
Mamutlar Pliyosen çağının ortalarında Afrika kıtasında ortaya çıkmış ve oradan Avrasya'ya ve Kuzey Amerika'ya yayılmışlardır. Zamanla soğuğa ayak uydurmuşlardır. Bulunan en eski mamut kalıntıları 4 milyon yaşındadır ve Etiyopya'nın Afar bölgesinde bulunmuşlardır. Bu Mammuthus subplanifrons türüne ait olan kalıntılar Kenya ve Güney Afrika'da da bulunmuştur. Bu tür yaklaşık 3 milyon yıl var olmuş ve peşinden Kuzey Afrika'da Mamuthus africanavus türü ortaya çıkmıştır. Bu türden hiçbir başka tür gelişmeden ortadan kaybolmuş ya da bu türden Güney fili gelişmiş olabilir. Güney filinden 750.000 yıl evvel step mamudu ve step mamudundan yünlü mamut gelişmiştir. Kuzey Amerika'da yaşamış olan preri mamudu da yaklaşık 1,5 milyon yıl evvel Kuzey Amerika'ya kadar yayılmış olan güney filinden gelişmiş olduğu tahmin edilir.
Kladogram
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tükeniş
Pleistosen çağının geç dönemlerinde yünlü mamut insanların av hayvanlarından biriydi. Bunun kanıtı birçok mağaralarda bulunan duvar resimlerinde görülmektedir. Ortadan kaybolmalarının nedeni fazla avlanmış olmaları mı, yoksa buzul çağının sonundaki büyük iklimsel değişiklikler mi olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Kuzey Amerika'daki ânî yok olmalarının nedeni olarak bir Meteorit grubunun Dünya'ya çarpması olabileceği, bunun da «Genç Drias»'ın başlangıcını açıklayabileceği, bir ABD araştırmacı grubu tarafından önerildi. MÖ 8000 yıl evvel mamutlar Avrupa'da ve Asya'da ortadan kaybolmuşlardır. Aynı dönemde Homo sapiens de (modern insanlar) güneyden beri bu bölgelere doğru yayılmışlardır. Sadece doğu Sibirya'nın Wrangel Adası'nda ufak mamut popülasyonları MÖ 1700'e kadar hayatta kalabilmişlerdir.
Mamut fosilleri
Rusya'nın Asya'da kalan kısmında hala günümüze kadar buzun içinde bütün şekilde muhafaza edilmiş mamut bedenleri bulunmaktadır. Bu mamut cesetleri hep etrafında bulunan buzun erimeye başlaması ile kilometrelerce uzaklara kadar yayılan çürüme kokuları sayesinde bulunmuşlardır. Bu bin yıl kadar buzun içinde muhafaza edilmiş bedenler buzun dışında kaldıklarında çürüyerek ve leş yiyicilere yem olarak birkaç hafta içerisinde yok olur.
Mamut araştırmacılığı açısından en önemli olan kazılar Rancho La Brea'da bulunan katran çukurlarında yapılmıştır. Diğer mühim bir kaynak de bulunan bir mağaradır. Bu mağara 1.500 yıl boyunca preri mamutları tarafından kullanılmıştır.
Yeni Sibirya Adaları'nda da çok sayıda kalıntılar bulunmuştur. Bu adalar, mamut fildişleri arayan Rus tüccarları tarafından keşfedilmiştir.
Kültürel etkiler
Sibirya'da doğaya bağlı yaşam şekli sürdüren Dolganlar ve Yakutlar gibi bazı Türk halkları'nın mitolojilerinde mamutların yeraltı aleminde yaşayıp Erlik Han'a hizmetçilik ettikleri anlatılır. Yeraltı aleminin efendisi Erlik Han mamutları ceza olarak yeraltına almıştır. Eğer mamutlar oradan kaçıp yeryüzüne çıkmaya çalışırlarsa derhal buz kesilip ölürler. Sibirya'nın doğal yerlileri Tundra ikliminin binyıldır çözülmemiş toprağından dışarıya dikilir şekilde buldukları bu garip dev hayvanların dişleri ile çadırlarını süslemiş, postlarını ısınmak için kullanmış ve hatta donmuş etini eritip yemişlerdir. Günümüze kadar Dolganlar'da hâlâ mamutların fildişiyle yapılmış ev eşyaları ve süsler bulunmaktadır.
Bugün Dolganlar mamut bedenleri bulduklarında bunu bilim insanlarına bildirmekte ve mamut araştırmacılığına katkıda bulunmaktadırlar.[]
Resimler
-
![image]()
Mamut maketi. -
![image]()
Mammuthus -
![image]()
Mammuthus -
![image]()
Mamut dişinin kesilmiş görüntüsü
Kitaplar
- Garutt, W. E.: Das Mammut, Westarp Wissenschaften, 2004.
- Lister, Adrian und Bahn, Paul: Mammuts - Riesen der Eiszeit, Thorbecke Verlag, Sigmaringen 1997.
- Stone, Richard: Mammut - Rückkehr der Giganten?, Franckh-Kosmos, Stuttgart 2003.
- Ward, Peter D.: Ausgerottet oder ausgestorben? Warum die Mammuts die Eiszeit nicht überleben konnten?, Birkhäuser Verlag, Basel 1998.
- Probst, Ernst: Deutschland in der Urzeit, C. Bertelsmann, 1986
- Ziegler, Reinhard (1994): Das Mammut (Mammuthus primigenius BLUMENBACH) von Siegsdorf bei Traunstein (Bayern) und seine Begleitfauna, Münchner Geowissenschaftliche Abhandlungen, 26, Seite 49-80, Verlag Dr.Friedrich Pfeil, München
Kaynakça
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Mamut ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Mamut müzesi 25 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Naturkundemuseum 12 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- The role of human of the stone age in the death of the mammoth faunal complex29 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Mamut haber gazete kitap akademik JSTOR Haziran 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Mamut Mammuthus filgiller Elephantidae familyasinin nesli tukenmis bir cinsi Son buzul caginda Pleyistosen Kuzey Amerika Avrupa Asya ve Afrika da bircok farkli turleri ile yayilim gostermistir 4 5 m boy ve 8 ton agirliga kadar varan bu cinsin son uyeleri yaklasik 4000 yil once yasamistir Mamut Yasadigi donem araligi 5 7 0 0037 myo Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNYunlu mamutun Mammuthus primigenius montelenmis iskeletiKorunma durumuTukenmis Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim ProboscideaFamilya ElephantidaeOymak Cins Mammuthus 1818TurlerYunlu mamut M primigenius M trogontherii M meridionalis M exilis M columbi Dagilimi Bilimsel adi Mammuthus un Mammut cinsi ile karistirilmamasi gerekir Mammut sadece Amerika kitasinda yasamis olan ve mamutlarla uzaktan akraba olan mastodonlar Mammutidae familyasinin bir cinsidir Bu hortumlularin her zaman 4 adet uzun disleri olmus ve onlarin da mamutlarda oldugu gibi buzul caginda uzun killi turleri ortaya cikmistir Evrimsel tarihMamut turlerinin boyut karsilastirmasi Mamutlar Pliyosen caginin ortalarinda Afrika kitasinda ortaya cikmis ve oradan Avrasya ya ve Kuzey Amerika ya yayilmislardir Zamanla soguga ayak uydurmuslardir Bulunan en eski mamut kalintilari 4 milyon yasindadir ve Etiyopya nin Afar bolgesinde bulunmuslardir Bu Mammuthus subplanifrons turune ait olan kalintilar Kenya ve Guney Afrika da da bulunmustur Bu tur yaklasik 3 milyon yil var olmus ve pesinden Kuzey Afrika da Mamuthus africanavus turu ortaya cikmistir Bu turden hicbir baska tur gelismeden ortadan kaybolmus ya da bu turden Guney fili gelismis olabilir Guney filinden 750 000 yil evvel step mamudu ve step mamudundan yunlu mamut gelismistir Kuzey Amerika da yasamis olan preri mamudu da yaklasik 1 5 milyon yil evvel Kuzey Amerika ya kadar yayilmis olan guney filinden gelismis oldugu tahmin edilir Kladogram Mammutidae Mastodonlar Gomphotheriidae Gomphothereler Stegodontidae Stegodontidler Elephantidae Loxodonta Afrika filleri Palaeoloxodon Elephas Asya filleri Mammuthus Mamutlar TukenisUst Paleolitik e tarihlenen Fransadaki bir magarada Rouffignac Magarasi mamut cizimi Pleistosen caginin gec donemlerinde yunlu mamut insanlarin av hayvanlarindan biriydi Bunun kaniti bircok magaralarda bulunan duvar resimlerinde gorulmektedir Ortadan kaybolmalarinin nedeni fazla avlanmis olmalari mi yoksa buzul caginin sonundaki buyuk iklimsel degisiklikler mi oldugu kesin olarak bilinmemektedir Kuzey Amerika daki ani yok olmalarinin nedeni olarak bir Meteorit grubunun Dunya ya carpmasi olabilecegi bunun da Genc Drias in baslangicini aciklayabilecegi bir ABD arastirmaci grubu tarafindan onerildi MO 8000 yil evvel mamutlar Avrupa da ve Asya da ortadan kaybolmuslardir Ayni donemde Homo sapiens de modern insanlar guneyden beri bu bolgelere dogru yayilmislardir Sadece dogu Sibirya nin Wrangel Adasi nda ufak mamut populasyonlari MO 1700 e kadar hayatta kalabilmislerdir Mamut fosilleri1912 yilina kadar mamut ve yunlu gergedan bedenleri bulunan noktalar Digby nin The Mammoth adli kitabindan 1923 Rusya nin Asya da kalan kisminda hala gunumuze kadar buzun icinde butun sekilde muhafaza edilmis mamut bedenleri bulunmaktadir Bu mamut cesetleri hep etrafinda bulunan buzun erimeye baslamasi ile kilometrelerce uzaklara kadar yayilan curume kokulari sayesinde bulunmuslardir Bu bin yil kadar buzun icinde muhafaza edilmis bedenler buzun disinda kaldiklarinda curuyerek ve les yiyicilere yem olarak birkac hafta icerisinde yok olur Mamut arastirmaciligi acisindan en onemli olan kazilar Rancho La Brea da bulunan katran cukurlarinda yapilmistir Diger muhim bir kaynak de bulunan bir magaradir Bu magara 1 500 yil boyunca preri mamutlari tarafindan kullanilmistir Yeni Sibirya Adalari nda da cok sayida kalintilar bulunmustur Bu adalar mamut fildisleri arayan Rus tuccarlari tarafindan kesfedilmistir Kulturel etkilerDudinka nin kuzeyinde Yenisey de bulunan mamut kemikleri Sibirya da dogaya bagli yasam sekli surduren Dolganlar ve Yakutlar gibi bazi Turk halklari nin mitolojilerinde mamutlarin yeralti aleminde yasayip Erlik Han a hizmetcilik ettikleri anlatilir Yeralti aleminin efendisi Erlik Han mamutlari ceza olarak yeraltina almistir Eger mamutlar oradan kacip yeryuzune cikmaya calisirlarsa derhal buz kesilip olurler Sibirya nin dogal yerlileri Tundra ikliminin binyildir cozulmemis topragindan disariya dikilir sekilde bulduklari bu garip dev hayvanlarin disleri ile cadirlarini suslemis postlarini isinmak icin kullanmis ve hatta donmus etini eritip yemislerdir Gunumuze kadar Dolganlar da hala mamutlarin fildisiyle yapilmis ev esyalari ve susler bulunmaktadir Bugun Dolganlar mamut bedenleri bulduklarinda bunu bilim insanlarina bildirmekte ve mamut arastirmaciligina katkida bulunmaktadirlar kaynak belirtilmeli ResimlerMamut maketi Mammuthus Mammuthus Mamut disinin kesilmis goruntusuKitaplarGarutt W E Das Mammut Westarp Wissenschaften 2004 ISBN 3 89432 171 7 Lister Adrian und Bahn Paul Mammuts Riesen der Eiszeit Thorbecke Verlag Sigmaringen 1997 ISBN 3 7995 9050 1 Stone Richard Mammut Ruckkehr der Giganten Franckh Kosmos Stuttgart 2003 ISBN 3 440 09520 7 Ward Peter D Ausgerottet oder ausgestorben Warum die Mammuts die Eiszeit nicht uberleben konnten Birkhauser Verlag Basel 1998 ISBN 3 7643 5915 3 Probst Ernst Deutschland in der Urzeit C Bertelsmann 1986 Ziegler Reinhard 1994 Das Mammut Mammuthus primigenius BLUMENBACH von Siegsdorf bei Traunstein Bayern und seine Begleitfauna Munchner Geowissenschaftliche Abhandlungen 26 Seite 49 80 Verlag Dr Friedrich Pfeil MunchenKaynakca Science 323 94 2009 6 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Aralik 2021 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Mamut ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Mamut muzesi 25 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Naturkundemuseum 12 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde The role of human of the stone age in the death of the mammoth faunal complex29 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde