Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Asya mandası (Bubalus bubalis), kısaca manda, Boynuzlugiller (Bovidae) familyasının sığırlar (Bovinae) alt familyasına ait bir memeli türü. Çoğunlukla evcil olarak yetiştirilen mandaların önemli ölçüde azalmıştır.
| Asya mandası | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Suda serinleyen mandalar | ||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
Bubalus bubalis (, 1792) |
Mandalar hava sıcaklığı 30 °C'nin üzerine çıktığında ter bezleri sığırınkine göre %10 daha az olduğundan yeterince vücut ısısını ter yoluyla atamazlar. Bu durum, onların metabolizmalarının bozulmasına neden olur. Bu olumsuzluğu önlemek ve serinlemek için günde birkaç kez suya girmeleri gerekir. Bu yüzden fazla kurak iklimli bölgelerde, yapay bir göl ya da duş sistemi yapılmazsa manda yetiştirilemez.
Manda sıcağa karşı duyarlı olduğu gibi soğuğa karşı da oldukça duyarlıdır. Ortam sıcaklığı 5 santigrad derecenin altına düşerse ve uzun süre sıfır derecenin altındaki sıcaklıklara maruz kalırsa üşür ve bunu titreyerek belli eder. Sürekli düşük sıcaklığa maruz kalırlarsa, ölmeseler bile kuyruk uçları donarak kangren olur ve düşer. Daha önemlisi üşümeye bir de yetersiz beslenme sonucu enerji noksanlığı eklenirse, metabolizmaları bozularak karaciğer ve böbrek yetmezlikleri gelişebilir ve ölürler.
İsimlendirme
Mandalar, Türkçede camız, camış, kömüş ve dombay adları ile de bilinirler. Manda yavrusuna malak denir. İngilizce water buffalo örneğinde olduğu gibi birçok dilde, suya bağımlı yaşama şekillerine atıfta bulunan isimleri vardır.
Özellikleri
Manda 180 cm boyuna, 3 metre uzunluğa ve 1 ton ağırlığa kadar varabilir. Ama bu en büyük ölçüleri neredeyse sadece yabani mandalarda görülmüştür. Ev hayvanı olarak tutulan mandalar daha küçük olurlar ve ağırlıkları 500 kilodan fazla olanlara zor rastlanır. Vücutları sığırlar için tipik olan fıçı şekline sahiptir. Yabani mandaların rengi gri, kahverengi ya da siyah olur. Evcil mandalarda bu renklerin yanında, siyah-beyaz alacalıları ve hatta tamamen beyazları da bulunur.
Mandalarda sadece erkeklerin değil dişilerin de boynuzları vardır. Bu boynuzları bazı soylarda dümdüz yanlara doğru uzanır, diğerlerinde ise yuvarlağımsı bir biçimde arkaya doğru uzanır. Boynuzların uzunlukları bir metreye kadar varabilir. Dişilerin boynuzları erkeklerinkinden biraz daha kısa olur. Ayrıca daha kısa boynuzları olan manda soyları vardır. Tırnaklarını birbirlerinden epey ayırabilmesi, yaşadığı bataklıklarda daha rahat yürüyebilmesini sağlar. Mandalar boynuz şekillerine göre gruplara ayrılır. Bunlar, Murrah, Akdeniz, Jaffarabadi ve Bataklık mandasıdır. Murrah gruptaki mandaların boynuzları küçüktür ve daire şeklinde kıvrıktır. Akdeniz grubundaki mandalarda boynuzlar yukarıdan aşağıya ve sonra geriye yönelmiştir. Jaffarabadi'de ise boynuzlar aşağıya doğru uzun şekilde yönelir sonra yukarı yönelerek ucundan daire şeklinde kıvrılır. Bataklık mandlarında boynuzlar hem kalın ve hem de oldukça uzundur.
Coğrafi yayılımları
Mandaların yaşadığı coğrafya, son buz-çağından bu yana hiç durmaksızın daralmıştır. Pleistosende Kuzey Afrika'da bile mandaların yaşamış oldukları bilinmektedir. Çin, Hindistan ve Güneydoğu Asya'nın yanında, Mezopotamya'nın eski yüksek kültürleri çağında Mezopotamya'da da çok yaygınlarmış[].
Günümüzde hangi mandaların hakiki yabani manda ve hangilerinin sonradan tekrar yabanileşmiş olan evcil manda soyu olduğunu kesin olarak belirlemek zor olmuştur. Kamboçya, Laos ve Vietnam'da artık hakiki yaban mandaları bulunmadığı düşünülür. Birkaç hakiki yabani manda sürüleri dağınık şekilde Nepal, Bhutan ve Hindistan'ın Assam, Madhya Pradesh, Meghalaya ve Arunaçhal Pradesh illerinde yaşamaktadırlar. Tayland'ın batısında ve Sri Lanka'da yaşayan mandaların hakiki yaban mandası olup olmadığı konusu hala tartışılmaktadır.
Mandalar yaşam bölgesi olarak geniş sulak bölgeleri, bataklıkları ve ırmak vadilerini tercih ederler. Mandaların derisi, hem çok kalın hem de koyu renk olduğu için, çabuk sıcaklar ve serinlemek için suya girmesi gerekir. Serinlemek ve böcek/sineklerden kurtulmak için her gün saatlerce suya veya çamura girerler. Çamurdan çıktıktan sonra üzerlerinde kuruyup kalan çamur da onları bir süre kan emici sineklere karşı korur.
Yaşam şekilleri
Asya'da artık neredeyse sadece evcil mandalar ya da "tekrar yabanileşmiş" mandalar bulunduğu için mandaların davranışları daha çok uzun zamandır yabani olarak yaşadıkları Avustralya'da incelenmektedir. Mandalar 30 hayvandan oluşan sürüler oluştururlar ve bu sürünün başında tecrübeli bir dişi bulunur. Genç dişiler sürüde kalırlar ama genç erkek hayvanlar 2 yaşına vardıklarında sürüden kovulurlar. Erkek mandalar kendi aralarında 10 hayvandan oluşan bekar sürüleri oluştururlar. Çiftleşme zamanında (Eylül ayında) erkek mandalar, dişi sürülerinin peşine takılırlar. Çiftleşme zamanı sona erince, dişilerden ve yavrulardan oluşan sürünün başı olan yaşlı dişi, erkek mandaları tekrar sürüden kovar. Yaşlılıktan dolayı artık çiftleşemeyen erkekler gönüllü olarak sürülerden uzaklaşıp yalnız yaşamaya başlarlar. Bazen de daha genç bir erkek manda tarafından sürüden kovulurlar.
Dişiler her 2 yılda bir gebe olurlar. 320 gün süren bir gebelikten sonra 40 kilo ağırlığında bir yavru dünyaya getirirler. Yavrular 6 ay boyunca sütle beslendikten sonra kendileri otlamaya başlarlar. 2-3 yıl sonra üreme yaşına gelirler. Yabani mandaların ömrü 25 yıl kadardır. Ama evcil mandalarda daha uzun yaşadıkları da görülür.
Mandalar otlar ve su kenarlarında büyüyen bitkiler ile beslenirler. Doğal düşmanı kaplandır. Kaplanlar özellikle yavru mandalara ve yalnız gezen mandalara saldırırlar, sağlıklı bir sürüye yaklaşamazlar. Bir manda sürüsü, bir kaplanı rahatlıkla korkutup kovar, hatta büyük mandalar kaplanları boynuzları ile öldürebilirler.
Evcilleştirme tarihi
Dünyada 150 milyon evcil manda olduğu tahmin edilir. Mandanın ilk kez ne zaman evcilleştirildiğini söylemek zordur. Çünkü evcil ve yabani mandaların iskeletlerinde herhangi bir fark yoktur. Tarihte birbirinden bağlantısı olmayarak farklı bölgelerde evcilleştirilmeye başlandığı düşünülür.
Evcilleştirilmelerin en eski kanıtları MÖ 400'de Hindistan'da Harappa-Kültüründe bulunur. Dolavira ve Shikapur bölgelerinde çok sayıda bulunan kemiklerin, orada sürü halinde tutulduklarını kanıtlamaktadır. Bu kalıntılardan az daha genç olan kalıntılar Mezopotamya'da bulunmuştur. En eski kalıntıları Hindistan'da olmak üzere, Mezopotamya'ya, Çin'e ve Güneydoğu Asya'ya doğru evcil mandaların kalıntıları bulunur.
Son birkaç yüzyıl içerisinde evcil mandalar insanlar tarafından daha uzak bölgelere yayılmışlardır; Güneydoğu Avrupa, Kuzey ve Doğu Afrika, Avustralya, Mauritius, Hawaii, Güney Amerika ve Japonya. Avrupa'da özellikle İtalya'da, Romanya'da ve Bulgaristan'da büyük kapsamlı bir şekilde yetiştirilmektedirler. Gemilerle Avustralya'ya götürülmüş olan mandaların yetiştirilmeleri bir süre sonra boş verilmiş ve mandalar yabanileşmişlerdir. Bu yabanileşen mandalar Avustralya'nın sulak bölgelerinde çok fazla türeyip bir sorun olmaya başlamışlardır. Avustralya hükûmeti sayıları 200.000 olarak tahmin edilen mandaların sayılarını azaltmak için manda avını desteklemeye başlamıştır. Yeni Guinea, Arjantin ve Tunus'ta da yabanileşmiş manda sürülerine rastlamak mümkündür.
Mandalar insanlara karşı sakindir ve hatta çocuklar bile onları rahatlıkla yönlendirebilirler. Yabanî mandalar genelde insanlardan uzak durur ve insanlardan kaçarlar. Sadece yalnız yaşayan yaşlı boğalar saldırgan ve tehlikeli olabilirler ve sadece insanlara değil hatta bir File bile saldırabilirler. Asya'da mandaların sarı ve kavuniçi rengini görünce derhal saldırdıkları söylenir. Bu yüzden kavuniçi renkli mintanlar giyen Buddha-rahipleri daima mandalardan uzak dururlar.
Kullanımı
Mandalar pirinç tarlalarında çalıştırılırlar ve yük hayvanı olarak kullanılırlar. Sütü, eti ve deriside kullanılır. Mandanın diğer bir özelliği de, diğer sığır türlerinin yakalandığı tipik hastalıklara karşı daha dayanıklı olmasıdır.
Manda sütü
Mandalardan, diğer evcil sığırlardaki kadar fazla süt ve et elde edilemez. Ama zamanla geliştirilmeye devam eden yeni manda soyları biraz daha fazla süt verebilirler. 1979 senesine kadar bir yıl içerisinde bir mandanın verdiği en fazla süt miktarı 3000 litre olarak bilinmekteydi. Daha modern manda soyları ile bu miktar 5000 litreye kadar yükseltilebildi. Manda sütü, inek sütünden iki kat daha fazla yağlıdır ve daha uzun zaman bozulmadan saklanabilir. Sütteki kolesterol içeriği ise aksine yaklaşık 2,5 kat daha düşüktür.Manda yetiştiricileri, aynı diğer evcil sığırlar kadar süt verebilecek manda soylarının yetiştirilmesinin mümkün olduğuna inanmaktadırlar.
İtalya'ya özgü mozzarella peyniri manda sütü ile üretilmektedir.
Manda soyları
Mandaların 74 ayrı soyları tanınmaktadır. Bu soylar kabaca, Bataklık mandaları ve Irmak mandaları diye ikiye ayrılır. Bataklık mandaları yük hayvanları ve ırmak mandaları et ve süt elde edilen mandalardır.
Bataklık mandaları özellikle Çin'de ve Güneydoğu Asya'da bulunurlar. Pirinç tarlalarını sürmekte kullanılan bu mandalar yaşlanınca kesilip yenilirler. Bu tür mandalar süt üretimi için uygun değillerdir.
Irmak mandaları süt ve et elde etmek için yetiştirilirler. Bu tür mandaların memleketi hiç şüphesiz Hindistan'dır. Hindistan'da en fazla ve en çok ticari anlamda elverişli manda soyları bulunur. Bunun en önemli sebebi Hindistan'da inek eti yasa dışı olduğu için manda etinin tüketilmesidir. Son zamanlarda manda soyları geliştirmesi daha çok Avrupa'da ve Amerika'da devam etmektedir.
En önemli manda soyları:
- Baladi:Türkiye nin güneyinde; Yük hayvanı ve süt
- Saidi, Mısır'ın kuzeyinde; Yük hayvanı ve süt
- Kundi, Hindistan/ Sindhi; Süt'ü için tutulur; siyah renkli. Çok iri bir manda soyudur
- Murrah, Hindistan/ Haryana, Punjab; En fazla süt veren manda soyu. Bütün dünyaya ihraç edilmekte.
- Nili-Ravi, Hindistan/ Punjab; Süt-mandası; vücudu siyah ama yüzü beyaz alacadır. Boynuzları çok kısadır.
- Pandharpuri, Hindistan/ Maharashtra; Süt-mandası; Vücudu siyah renk, dev boynuzları 150 cm uzunluğundadır.
- Malaii mandası, Güneydoğu Asya; Yük hayvanı; Vücudu gri renk, orta uzunlukta orak şeklinde boynuzları vardır.
Sınıflandırma
Mandaların eski sınıflandırmalarında yabani mandalar Bubalus arnee ve evcil mandalar Bubalus bubalis diye adlandırılıyorlardı. Ama bunların ikisi de aynı türe ait oldukları için bugünkü modern sınıflandırmada artık sırf Bubalus bubalis adı kullanılmaktadır. Ama bu türün yanında diğer türlerin var olması biyologların arasında hala tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Bazı biyologlar, atasının soyu 3500 yıl evvel tükenmiş olan Çin mandasını ayrı bir tür olarak görüp Bubalus mephistopheles adını kullanırlar. Filipinler'de bulunan Tamarau mandasıda, bazı biyologlar tarafından alt tür olarak kabul edilir. Günümüzde mandalar Syncerus ve Bubalus olarak iki ayrı cinse aittir. Syncerus cinsinin tüm türleri yabani olarak Afrika kıtasında yaşarlar. Syncerus caffer caffer (Cape mandası)belgesel filmlerde en çok gösterilen mandadır.
Dış bağlantılar
- Mandalar hakkında bir makale/Filiz Akdağ 5 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Türkiye'deki mandalar üzerinde bir bilimsel araştırma 10 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (english)
- (İngilizce; Avustralya hükûmetinin yabanileşmiş mandaların sayılarını azaltma programı hakkında bir sayfası)
Galeri
-
![image]()
Berlin/Hayvanat bahçesinde mandalar. -
![image]()
Berlin/Hayvanat bahçesi. -
![image]()
Honkong-Lantan sahili/denizde serinleyen mandalar.
| (B. tragocamelus) | |
| (T. quadricornis) |
| Bizon | Amerika bizonu (B. bison) • Avrupa bizonu (B. bonasus) |
|---|---|
| Asya mandası (B. bubalis) • (B. depressicornis) • (B. mindorensis) • (B. quarlesi) | |
| BOS | Gaur (B. gaurus) • (B. javanicus) • Tibet sığırı (B. mutus) • (B. sauveli) • Macar grisi (sığır) (B. primigenius) |
| (P. spiralis) | |
| Saola (Pseudoryx nghetinhensis) | |
| Afrika mandası (S. caffer) |
| Dev boğa antilobu (T. derbianus) • (T. oryx) | |
| Nyala (T. angasii) • Bongo (T. eurycerus) • (T. imberbis) • (T. scriptus) • (T. spekeii) • Büyük kudu (T. strepsiceros) |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Asya mandasi Bubalus bubalis kisaca manda Boynuzlugiller Bovidae familyasinin sigirlar Bovinae alt familyasina ait bir memeli turu Cogunlukla evcil olarak yetistirilen mandalarin onemli olcude azalmistir Asya mandasiSuda serinleyen mandalarKorunma durumu EvcilBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataAlt sube VertebrataInfa sube GnathostomataSinif MammaliaTakim Artiodactyla Cift toynaklilar Familya Bovidae Boynuzlugiller Alt familya Bovinae Sigirlar Cins Tur B bubalisIkili adlandirmaBubalus bubalis 1792 Hurmetci Sazligi nda manda surusu Mandalar hava sicakligi 30 C nin uzerine ciktiginda ter bezleri sigirinkine gore 10 daha az oldugundan yeterince vucut isisini ter yoluyla atamazlar Bu durum onlarin metabolizmalarinin bozulmasina neden olur Bu olumsuzlugu onlemek ve serinlemek icin gunde birkac kez suya girmeleri gerekir Bu yuzden fazla kurak iklimli bolgelerde yapay bir gol ya da dus sistemi yapilmazsa manda yetistirilemez Manda sicaga karsi duyarli oldugu gibi soguga karsi da oldukca duyarlidir Ortam sicakligi 5 santigrad derecenin altina duserse ve uzun sure sifir derecenin altindaki sicakliklara maruz kalirsa usur ve bunu titreyerek belli eder Surekli dusuk sicakliga maruz kalirlarsa olmeseler bile kuyruk uclari donarak kangren olur ve duser Daha onemlisi usumeye bir de yetersiz beslenme sonucu enerji noksanligi eklenirse metabolizmalari bozularak karaciger ve bobrek yetmezlikleri gelisebilir ve olurler IsimlendirmeMandalar Turkcede camiz camis komus ve dombay adlari ile de bilinirler Manda yavrusuna malak denir Ingilizce water buffalo orneginde oldugu gibi bircok dilde suya bagimli yasama sekillerine atifta bulunan isimleri vardir OzellikleriManda 180 cm boyuna 3 metre uzunluga ve 1 ton agirliga kadar varabilir Ama bu en buyuk olculeri neredeyse sadece yabani mandalarda gorulmustur Ev hayvani olarak tutulan mandalar daha kucuk olurlar ve agirliklari 500 kilodan fazla olanlara zor rastlanir Vucutlari sigirlar icin tipik olan fici sekline sahiptir Yabani mandalarin rengi gri kahverengi ya da siyah olur Evcil mandalarda bu renklerin yaninda siyah beyaz alacalilari ve hatta tamamen beyazlari da bulunur Mandalarda sadece erkeklerin degil disilerin de boynuzlari vardir Bu boynuzlari bazi soylarda dumduz yanlara dogru uzanir digerlerinde ise yuvarlagimsi bir bicimde arkaya dogru uzanir Boynuzlarin uzunluklari bir metreye kadar varabilir Disilerin boynuzlari erkeklerinkinden biraz daha kisa olur Ayrica daha kisa boynuzlari olan manda soylari vardir Tirnaklarini birbirlerinden epey ayirabilmesi yasadigi batakliklarda daha rahat yuruyebilmesini saglar Mandalar boynuz sekillerine gore gruplara ayrilir Bunlar Murrah Akdeniz Jaffarabadi ve Bataklik mandasidir Murrah gruptaki mandalarin boynuzlari kucuktur ve daire seklinde kivriktir Akdeniz grubundaki mandalarda boynuzlar yukaridan asagiya ve sonra geriye yonelmistir Jaffarabadi de ise boynuzlar asagiya dogru uzun sekilde yonelir sonra yukari yonelerek ucundan daire seklinde kivrilir Bataklik mandlarinda boynuzlar hem kalin ve hem de oldukca uzundur Cografi yayilimlariMandalarin yasadigi cografya son buz cagindan bu yana hic durmaksizin daralmistir Pleistosende Kuzey Afrika da bile mandalarin yasamis olduklari bilinmektedir Cin Hindistan ve Guneydogu Asya nin yaninda Mezopotamya nin eski yuksek kulturleri caginda Mezopotamya da da cok yayginlarmis kaynak belirtilmeli Tayland da evcil bir manda Gunumuzde hangi mandalarin hakiki yabani manda ve hangilerinin sonradan tekrar yabanilesmis olan evcil manda soyu oldugunu kesin olarak belirlemek zor olmustur Kambocya Laos ve Vietnam da artik hakiki yaban mandalari bulunmadigi dusunulur Birkac hakiki yabani manda suruleri daginik sekilde Nepal Bhutan ve Hindistan in Assam Madhya Pradesh Meghalaya ve Arunachal Pradesh illerinde yasamaktadirlar Tayland in batisinda ve Sri Lanka da yasayan mandalarin hakiki yaban mandasi olup olmadigi konusu hala tartisilmaktadir Mandalar yasam bolgesi olarak genis sulak bolgeleri batakliklari ve irmak vadilerini tercih ederler Mandalarin derisi hem cok kalin hem de koyu renk oldugu icin cabuk sicaklar ve serinlemek icin suya girmesi gerekir Serinlemek ve bocek sineklerden kurtulmak icin her gun saatlerce suya veya camura girerler Camurdan ciktiktan sonra uzerlerinde kuruyup kalan camur da onlari bir sure kan emici sineklere karsi korur Yasam sekilleriHindistanda bir manda Asya da artik neredeyse sadece evcil mandalar ya da tekrar yabanilesmis mandalar bulundugu icin mandalarin davranislari daha cok uzun zamandir yabani olarak yasadiklari Avustralya da incelenmektedir Mandalar 30 hayvandan olusan suruler olustururlar ve bu surunun basinda tecrubeli bir disi bulunur Genc disiler surude kalirlar ama genc erkek hayvanlar 2 yasina vardiklarinda suruden kovulurlar Erkek mandalar kendi aralarinda 10 hayvandan olusan bekar suruleri olustururlar Ciftlesme zamaninda Eylul ayinda erkek mandalar disi surulerinin pesine takilirlar Ciftlesme zamani sona erince disilerden ve yavrulardan olusan surunun basi olan yasli disi erkek mandalari tekrar suruden kovar Yasliliktan dolayi artik ciftlesemeyen erkekler gonullu olarak surulerden uzaklasip yalniz yasamaya baslarlar Bazen de daha genc bir erkek manda tarafindan suruden kovulurlar Disiler her 2 yilda bir gebe olurlar 320 gun suren bir gebelikten sonra 40 kilo agirliginda bir yavru dunyaya getirirler Yavrular 6 ay boyunca sutle beslendikten sonra kendileri otlamaya baslarlar 2 3 yil sonra ureme yasina gelirler Yabani mandalarin omru 25 yil kadardir Ama evcil mandalarda daha uzun yasadiklari da gorulur Mandalar otlar ve su kenarlarinda buyuyen bitkiler ile beslenirler Dogal dusmani kaplandir Kaplanlar ozellikle yavru mandalara ve yalniz gezen mandalara saldirirlar saglikli bir suruye yaklasamazlar Bir manda surusu bir kaplani rahatlikla korkutup kovar hatta buyuk mandalar kaplanlari boynuzlari ile oldurebilirler Evcillestirme tarihi Japonya da evcil mandalar Dunyada 150 milyon evcil manda oldugu tahmin edilir Mandanin ilk kez ne zaman evcillestirildigini soylemek zordur Cunku evcil ve yabani mandalarin iskeletlerinde herhangi bir fark yoktur Tarihte birbirinden baglantisi olmayarak farkli bolgelerde evcillestirilmeye baslandigi dusunulur Evcillestirilmelerin en eski kanitlari MO 400 de Hindistan da Harappa Kulturunde bulunur Dolavira ve Shikapur bolgelerinde cok sayida bulunan kemiklerin orada suru halinde tutulduklarini kanitlamaktadir Bu kalintilardan az daha genc olan kalintilar Mezopotamya da bulunmustur En eski kalintilari Hindistan da olmak uzere Mezopotamya ya Cin e ve Guneydogu Asya ya dogru evcil mandalarin kalintilari bulunur Son birkac yuzyil icerisinde evcil mandalar insanlar tarafindan daha uzak bolgelere yayilmislardir Guneydogu Avrupa Kuzey ve Dogu Afrika Avustralya Mauritius Hawaii Guney Amerika ve Japonya Avrupa da ozellikle Italya da Romanya da ve Bulgaristan da buyuk kapsamli bir sekilde yetistirilmektedirler Gemilerle Avustralya ya goturulmus olan mandalarin yetistirilmeleri bir sure sonra bos verilmis ve mandalar yabanilesmislerdir Bu yabanilesen mandalar Avustralya nin sulak bolgelerinde cok fazla tureyip bir sorun olmaya baslamislardir Avustralya hukumeti sayilari 200 000 olarak tahmin edilen mandalarin sayilarini azaltmak icin manda avini desteklemeye baslamistir Yeni Guinea Arjantin ve Tunus ta da yabanilesmis manda surulerine rastlamak mumkundur Mandalar insanlara karsi sakindir ve hatta cocuklar bile onlari rahatlikla yonlendirebilirler Yabani mandalar genelde insanlardan uzak durur ve insanlardan kacarlar Sadece yalniz yasayan yasli bogalar saldirgan ve tehlikeli olabilirler ve sadece insanlara degil hatta bir File bile saldirabilirler Asya da mandalarin sari ve kavunici rengini gorunce derhal saldirdiklari soylenir Bu yuzden kavunici renkli mintanlar giyen Buddha rahipleri daima mandalardan uzak dururlar Kullanimi Yaris hayvani olarak Manda Tayland Mandalar pirinc tarlalarinda calistirilirlar ve yuk hayvani olarak kullanilirlar Sutu eti ve deriside kullanilir Mandanin diger bir ozelligi de diger sigir turlerinin yakalandigi tipik hastaliklara karsi daha dayanikli olmasidir Manda sutu Mandalardan diger evcil sigirlardaki kadar fazla sut ve et elde edilemez Ama zamanla gelistirilmeye devam eden yeni manda soylari biraz daha fazla sut verebilirler 1979 senesine kadar bir yil icerisinde bir mandanin verdigi en fazla sut miktari 3000 litre olarak bilinmekteydi Daha modern manda soylari ile bu miktar 5000 litreye kadar yukseltilebildi Manda sutu inek sutunden iki kat daha fazla yaglidir ve daha uzun zaman bozulmadan saklanabilir Sutteki kolesterol icerigi ise aksine yaklasik 2 5 kat daha dusuktur Manda yetistiricileri ayni diger evcil sigirlar kadar sut verebilecek manda soylarinin yetistirilmesinin mumkun olduguna inanmaktadirlar Italya ya ozgu mozzarella peyniri manda sutu ile uretilmektedir Manda soylari Tayland da yoresel bir manda soyu Mandalarin 74 ayri soylari taninmaktadir Bu soylar kabaca Bataklik mandalari ve Irmak mandalari diye ikiye ayrilir Bataklik mandalari yuk hayvanlari ve irmak mandalari et ve sut elde edilen mandalardir Bataklik mandalari ozellikle Cin de ve Guneydogu Asya da bulunurlar Pirinc tarlalarini surmekte kullanilan bu mandalar yaslaninca kesilip yenilirler Bu tur mandalar sut uretimi icin uygun degillerdir Irmak mandalari sut ve et elde etmek icin yetistirilirler Bu tur mandalarin memleketi hic suphesiz Hindistan dir Hindistan da en fazla ve en cok ticari anlamda elverisli manda soylari bulunur Bunun en onemli sebebi Hindistan da inek eti yasa disi oldugu icin manda etinin tuketilmesidir Son zamanlarda manda soylari gelistirmesi daha cok Avrupa da ve Amerika da devam etmektedir En onemli manda soylari Baladi Turkiye nin guneyinde Yuk hayvani ve sut Saidi Misir in kuzeyinde Yuk hayvani ve sut Kundi Hindistan Sindhi Sut u icin tutulur siyah renkli Cok iri bir manda soyudur Murrah Hindistan Haryana Punjab En fazla sut veren manda soyu Butun dunyaya ihrac edilmekte Nili Ravi Hindistan Punjab Sut mandasi vucudu siyah ama yuzu beyaz alacadir Boynuzlari cok kisadir Pandharpuri Hindistan Maharashtra Sut mandasi Vucudu siyah renk dev boynuzlari 150 cm uzunlugundadir Malaii mandasi Guneydogu Asya Yuk hayvani Vucudu gri renk orta uzunlukta orak seklinde boynuzlari vardir SiniflandirmaMandalarin eski siniflandirmalarinda yabani mandalar Bubalus arnee ve evcil mandalar Bubalus bubalis diye adlandiriliyorlardi Ama bunlarin ikisi de ayni ture ait olduklari icin bugunku modern siniflandirmada artik sirf Bubalus bubalis adi kullanilmaktadir Ama bu turun yaninda diger turlerin var olmasi biyologlarin arasinda hala tartisma konusu olmaya devam etmektedir Bazi biyologlar atasinin soyu 3500 yil evvel tukenmis olan Cin mandasini ayri bir tur olarak gorup Bubalus mephistopheles adini kullanirlar Filipinler de bulunan Tamarau mandasida bazi biyologlar tarafindan alt tur olarak kabul edilir Gunumuzde mandalar Syncerus ve Bubalus olarak iki ayri cinse aittir Syncerus cinsinin tum turleri yabani olarak Afrika kitasinda yasarlar Syncerus caffer caffer Cape mandasi belgesel filmlerde en cok gosterilen mandadir Dis baglantilarMandalar hakkinda bir makale Filiz Akdag 5 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkiye deki mandalar uzerinde bir bilimsel arastirma 10 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde english Ingilizce Avustralya hukumetinin yabanilesmis mandalarin sayilarini azaltma programi hakkinda bir sayfasi GaleriBerlin Hayvanat bahcesinde mandalar Berlin Hayvanat bahcesi Honkong Lantan sahili denizde serinleyen mandalar Alt familya Sigirlar Bovinae Bu sablon nesli tukenmis turleri icermemektedir Oymak B tragocamelus T quadricornis Oymak Bizon Amerika bizonu B bison Avrupa bizonu B bonasus Asya mandasi B bubalis B depressicornis B mindorensis B quarlesi BOS Gaur B gaurus B javanicus Tibet sigiri B mutus B sauveli Macar grisi sigir B primigenius P spiralis Saola Pseudoryx nghetinhensis Afrika mandasi S caffer Oymak Dev boga antilobu T derbianus T oryx Nyala T angasii Bongo T eurycerus T imberbis T scriptus T spekeii Buyuk kudu T strepsiceros