Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Laos resmî adı ile Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti, denize kıyısı olmayan bir Güneydoğu Asya ülkesidir. Başkenti Vientiane'dir. Luang Prabang, Savannakhet ve Pakse diğer büyük şehirleridir. Laos, tek partili sosyalist bir cumhuriyet olarak yönetilir. Batıda Tayland ve Myanmar, doğuda Vietnam, kuzeyde Çin, güneyde Kamboçya tarafından çevrelenmiştir. Myanmar 235 km, Çin 423 km, Vietnam 2.130 km, Kamboçya 541 km ve Tayland'a 1.754 km sınırı vardır.
Laos Laoca: ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ Satalanalat Pasatipatai Pasason Lao Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan "ສັນຕິພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທິປະໄຕ ເອກະພາບ ວັດທະນາຖາວອນ" "Barış, istiklâl, demokrasi, birlik ve refah" | |||||||||||
 | |||||||||||
| Başkent | Vientiane | ||||||||||
| En büyük | Başkent | ||||||||||
| Resmî dil(ler) | Laoca | ||||||||||
| Resmî Alfabe | |||||||||||
| Hükûmet | Üniter Marksist-Leninist tek partili sosyalist cumhuriyet | ||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 236.800 km2 (83.) | ||||||||||
• Su (%) | 2 | ||||||||||
| Nüfus | |||||||||||
• 2019 tahminî | 7.123.205 (105..) | ||||||||||
• 2015 sayımı | 6.492.228 | ||||||||||
• Yoğunluk | 26,7/km2 (151.) | ||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 59,736 milyar $ (100.) | ||||||||||
• Kişi başına | 8.221 $ (119..) | ||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 18,653 milyar $ (116.) | ||||||||||
• Kişi başına | 2.567 $ (130.) | ||||||||||
| Gini (2012) | 36.4 orta | ||||||||||
| İGE (2019) |  0.613orta · 137. | ||||||||||
| Para birimi | Kip (LAK) | ||||||||||
| Zaman dilimi | UTC+7 | ||||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||||
| Telefon kodu | 856 | ||||||||||
| İnternet alan adı | .la | ||||||||||
Coğrafya
Yüzey biçimleri
Üzerinde yer aldığı Çinhindi Yarımadası'nın yüzey biçimleriyle benzer özellikler gösterir. Tibet Platosu'ndan güneydoğuya doğru uzanan dağ sıralarından en doğudaki, ülkenin kuzeyini iki ana kütle olarak engebelendirdikten sonra Vietnam-Laos sınırı boyunca Annamite Dağları olarak güneye iner. Mekong Irmağı ve kollarının derin vadileriyle yarılı ve tepeleri kalkerli platolarla birbirinden ayrılan bu iki kütle arasında yer alan 1.200 - 1.500 m yükselti güneye ülkenin orta kesimine açılır. Ülkenin en yüksek noktası kuzeyde yükselen Phou Bia'dır (2 817 m). Ülkenin orta ve güney kesimlerinde görülen yer biçimleriyse, doğudan batıya doğru eğimi ve tabanları kırmızı kumtaşlı kalın bir tabakayla örtülü, orta yükseltili platolardır. Bunların en önemlisi Bolaven platosudur. Ovalar ise Jarres dışında Mekong Irmağı kıyılarında dizilidir. Laos'ta Mekong dışında en önemli akarsular, bu ırmağın kolları olan Tu, Hou ve Seng ırmaklarıdır.
İklim ve Bitki Örtüsü
Laos'ta sıcak ve nemli tropikal iklim egemendir. Mayıs ve Ekim aylarında düşen Muson yağmurları yıllık yağış ortalamasının 2 000 mm'in üzerine çıkmasında en önemli etkendir. Ülkenin güney kesiminde yılın on iki ayı sıcaklık 25 °C'nin altına düşmez. Ülkenin %60'ı tekağaç ve türlerinin egemen olduğu her dem yeşil, seyrek ağaçlı ormanlarla kaplıdır. Kuzeydeki dağların yüksek kesimlerindeyse bu ormanlar yerlerin otsu savanlara bırakır.
Tarih
Bugün Laos'ta egemen etnik grup olan Lao'lar. Tay halklarının bir koludur. Taylar MS 8. yüzyılda Güneybatı Çin'de güçlü Nanchao krallığını kurduktan sonra güneye doğru ilerleyerek Çinhindi Yarımadası'na girdiler. Laolar, öbür Tay halklarıyla birlikte, 5. yüzyıldan beri Kamboçya'daki Khmer İmparatorluğu'nun egemenliği altında yaşayan Laos'un yerli kabilelerine üstünlüklerini kabul ettirdiler. 12. ve 13. yüzyıllar boyunca Laolar, Muong Sua (daha sonradan Luang Prabang) prensliklerini kurdular.
Lansang dönemi
Laos'a ilişkin ilk tarihsel kayıtlar, Angkor'daki Khmer kralının da yardımlarıyla Lao'taki ilk devlet olan Lansang'ı kuran 'la başlar. Fa Ngum 1353-1371 arasında bugünkü Laos topraklarının bütününü ve Tayland'ın kuzey ve doğu bölgelerini fethetti. 1371 yılında yerine oğlu geçti ve krallığın yönetim ilkelerini belirleyip, savumasını örgütledi. 1416'da onun ölümünden sonra 1478'de Vietnamlılar'ın işgaliyle kısa süreli bir kesintiye uğrayan uzun barış dönemi, 1520-1548 yılları arasında hüküm süren döneminde son buldu ve Myanmar ve Siyam'a karşı savaş yürütüldü. Siam'a karşı yürütülen üç savaştan sonra Lansang devleti en geniş sınırlarına ulaştı. Photisarath' ölümü üzerine tahta çıkan oğlu döneminde başkent, Luang Prabang'dan Vientiane'ye taşındı. 1565 ve 1570'teki iki Burma saldırısı püskürtüldü. Ne var ki 1571'de Sethhathrirah ölünce, Burmalılar'ın saldırıları yoğunlaştı ve 1574'te Vientiane düştü; ülke Burmalılarca yıkıma uğratıldı. Bu karanlık dönem 1637'de 'nın tahta çıkıp düzeni yeniden kurana dek sürdü. Souigna-Vongsa Vietnam ve Siam'la antlaşmalar yaparak sınırları belirledi. Budacılığın tutkulu bir savunucusu ve güzel sanatların koruyucusu oldu. Vientiane'yi güzelleştirdi; 1694'te ölünce yerine Vietnam ordularının da yardımıyla yeğenleri geçti ve böylece Laos'ta Vietnam egemenlği başladı. Bu dönemde Lansang krallığı parçalandı. Vietnam egemenliği kabul etmeyen kimi kraliyet ailesi üyeleri, 1707'de egemenlikleri altındaki kuzey bölgelerinde bağımsızlıklarını ilan ettiler ve Luang Prabang ve Vientiane krallıklarını kurdular. Güneyde ise 1713'te kuruldu. Böylece Lansang üç krallığa bölündü.
Dış Güçlerin Egemenliği
XVIII. yüzyıl boyunca üç Laos krallığı, Burma ve Siyamlılar'ın baskılarına karşı bağımsızlıklarını korumaya çalıştılar. Ancak 1778'de Vientiane Krallığı Siamlılarca işgal edilip egemenlik altına alındı (1782). Luang Prabang 1752'de Burmalılar'ın, 1778'de ise Siamlılar'ın egemenliğini kabul etmek durumunda kaldı. Güneyde Çampasak, 1778'de işgal edilerek Siyamlılar'a bağımlı duruma geldi. Bu krallıkların her birinin başına Siamlı bir yönetici atandı ve Bangkok'a haraç öder krallık oldular. 1805-1823 arasında Vientiane krallığını yürüten , Lansang'ın eski güney sınırlarına dek egemenlik alanını genişletti. Ancak kısa süre sonra Siamlılar Vientiane üzerine yürüyüp Anou'yu yenilgiye uğratarak Vientiane'yi ilhak ettiler. Ancak Siamlılar'ın kuzeybatıya doğru genişlemesi, Vietnam üzerinde sömürge kurmuş bulunan Fransa'nın çıkarlarına zarar verir duruma geldi. Fransa, Siam-Vietnam sınırlarının belirlenmesi konusunda Bangkok'la görüşmelere başladı (1886). Ardında Mekong Vadisi'nde Fransızlar ile Siamlılar arasında patlak veren bir dizi çatışmadan sonra Büyük Britanya'nın da tavsiyesiyle Siamlılar, Mekong'un batı yakasını boşalttı ve boşaltılan bölgede Fransız sömürgesi resmen tanıdı. (1893) Fransa'nın bölgeyi ilhakı 1904'te ve 1907'de Siam'la yapılan antlaşmalarla tamamlandı.
Fransız Sömürgesi Dönemi
Fransa, bölgeyi Laos Sömürgesi olarak örgütledi, Luang Prabang krallığı varlığını sürdürürken; diğer bölgeler bir Fransız subayının dolaysız yönetimine alındı. 1942'de Japon birlikleri Mekong Irmağı kıyılarına yerleştikten sonra, 1945'te Laos'un bağımsızlığını ilan ettiler. Fransız sömürgeciliğine karşı bir hareket olan Lao Issara (Hür Laos) erki ele geçirdiyse de, 1946'de Fransız askerî birlikleri ülkede yeniden egemen konuma geçtiler. Bu dönemde Laos'ta iki siyasal hareket ortaya çıktı: Birincisi Japonya egemenliğine karşı Luang Prabang Sarayı ve Çampasak Prensi çevresinde odaklanan hareket; ikincisi, Fransa egemenliğine karşı, Vinetiane'de üslenen ve başını 'ın çektiği hareket. Bu iki hareket, erk savaşımını Fransız birlikleri gelinceye dek sürdürdüler. 1946'da Fransa, geçici olarak Luang Prabag kralı 'un yönetimi altında Laos'un bütünlüğünü ve iç işlerinde özerkliği kabul etti. Sonuçta, bir anayasa'nın kabulü ve genel seçimlerden sonra, Bir Fransız-Laos antlaşması imzalandı (1949). Bu antlaşmayla Laos, Fransız Birliği içinde bağımsız bir devlet oldu.
Tam Bağımsızlık Savaşı Dönemi
Bu gelişmeyi yeterli gören Laos Issara hareketindeki çoğunluk Hür Laos Hareketini dağıtarak hükûmete katıldılar. Bu görüşe karşı çıkanlar, 1950'de hareketini kurdular ve Prens 'un önderliğinde, Vietnamlı yurtseverlerle de bağlaşarak Fransız sömürge birliklerine karşı gerilla savaşına giriştiler. Kuzey eyaletlerinde güçlenen Pathet Lao, yavaş yavaş krallık yönetimine karşı da askerî eylemlere geçti. 1953 yazında Vietnamlı yurtseverlerin Fransız sömürgecilerini ağır bir yenilgiye uğratmasından sonra, Viet Minh güçleriyle birlikte Pathet Lao, krallık başkenti Luang Prabang'ı tehdit eder duruma geldi. Ne var ki Fransız sömürgeci askerler, Pathet Lao-Viet Minh birleşik güçlerini dağıtarak Vietnam'ın kuzeybatı dağlarını işgal ettiler, Dien Bien Phu'da bir kale kurdular. 1954 Mayısında Vietnamlılar'ın Dien Bien Phu'yu ele geçirmesinden sonra ise, Fransa'nın askersel bakımdan ayakta kalması olanaksızlaştı. Bu bağlamda açılan 'nda katılan Fransa, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Çin, SSCB de içlerinde 14 ülke Laos'un bütünsel ve bağımsız varlığını tanıdı. Bu gelişmeye koşut olarak 1956'da Pathet Lao, (Laos Yurtsever Cephesi) adıyla yasal bir siyasal parti durumuna geldi; Prens Souvanna Phouma başkanlığında, Prens Souphanouvong'un katıldığı bir ulusal birlik hükûmeti kuruldu.
1958' seçimlerinden Pathet Lao ve Anti-Amerikan kazançlı çıkınca, sağcı partiler telaşa kapılarak Souvanna Phoumayı görevden ayrılmaya zorlayıp kendi öz adayları 'yi başkanlığa getirdiler. Phoni Sanakione tüm devlet kadrolarına adlı anti-Komünist hareket yandaşlarını getirdi. 1959 Mayısı'nda Souphanouvong'un tutuklanmasını, Phoni'nin Cenevre Antlaşmaları'na aykırı olarak ABD ve Filipinler askersel yardımını istemesi izledi. Bunun üzerine Pathet Lao Cenevre Antlaşmarıyla saptanan tarafsızlık siyasetinin açıkça çiğnendiğini ilan etti. Ardından Phong Saly ve Sam Neua gibi kuzey eyaletlerinde denetimi ele alan Pathet Lao merkezi hükûmet temsilcilerini bölgeden çıkarttı. Pathet Lao ile merkezi hükûmet arasında askersel çatışmaların süregenleşmesi üzerine, hükûmet Birleşmiş Milletler'e başvurdu. BM Genel Sekreteri Dag Hammarskjöld de Phoni Sananikone'ye gerçekten tarafsız bir siyaset gütmesini salık verdi. Phoni bu öğüde uymak isteyinde, Ulusal Çıkarları Koruma Komitesi'nin desteğini yitirdi. ve görevde ayrılmak zorunda kaldı (Aralık 1959). Bunun üzerine General 'ın başını çektiği bir grup sağcı subay erke elkoydu ve sol hareketlere karşı yoğun bir baskı uygulamasına girişti. Ağustos 1960'ta Vientiane'de bir darbe yapan , Souvanna Phouma'yı başbakanlığa getirdi ve hapisten kaçmış olan Souphanouvong'a, birleşik ve tarafsız Laos'u yeniden kurmayı önerdi. Büyük Britanya, Fransa ve SSCB'nin desteklediği bu öneri, Güney Laos'ta üstlenen Phouni Nasavan ve Prens tarafından kabul edilmedi. ABD ve Tayland askerî birliklerinin yardımıyla Phonmi 1960 Aralığı'nda Vientiane'yi yeniden ele geçirdi. Kong Le, Pathet Lao güçlerine katıldı. Bu dönemde ABD siyasetinde önemli bir değişiklik oldu ve ABD 1961 Mayıs'ında yeniden tarafsız Laos'u savunmaya başladı. 1962 Haziran'ında savaşan taraflar bir koalisyon kurma konusunda anlaştılar ve bir ay sonra uluslararası güvence altında birleşik ve tarafsız Laos'un kurulması planı kabul edildi. Suvanna Phouma, Pathet Lao ve sağ partilerin katıldığı hükûmet kuruldu. Ne ki her grup her grup kendi silahlı gücünü korumaya ve ateşkes anında denetlediği bölgeleri elinde tutmaya devam etti. Komünist ve tarafsız güçlerin elinde kuzey ve doğu eyaletleri, sağcı güçlerin elindeyse Mekong Vadisi vardı. 1962 Hattı iki bölge arasında adeta gayriresmî bir sınır oluşturuyordu. Bu durum 1963'te taraflar arasında yeni çatışmaların patlak vermesinin maddi zeminini oluşturdu. Pathet Lao'nbun bakanları Vientianeyi terkederek kendi bölgelerine çekildiler. Kuzey Vietnam'dan destek alan Pathet Lao ile ABD'nin desteklediği ve sağ güçlerin çevresinde toplaştığı Souvanma Phouma arasında iç savaş patlak verdi. Pathet Lao'nun başarıları üzerine 1965'ten başlayarak ABD hava kuvvetlerine bağlı uçaklar Pathet Lao bölgelerini bombalamaya girişti. 1970'te Jarres ovalarının Pathet Lao denetimine girmesiyle general Van Pao'nun komuta ettiği 25 bin kişilik özel ordu, 25 bin Taylandlı asker ve 3 000 Amerikalı askeri danışman, Ho Şi Minh yolunu takip eden Pathet Lao ve Kuzey Vietnamlı Yurtseverlere karşı yoğun bir taarruza girişti. Ne var ki gerek bu taarruz, gerekse 1971 Şubat'ında ABD uçakları desteğinde Güney Vietnam güçlerince başlatılan taarruz, Pathet Lao, Kuzey Vietnam ve Laos Halk Kurtuluş Ordusu güçlerince etkisiz kılındı. Bunun üzerine 1973'te ABD bombardımanlarına son veren bir ateşkes imzalandı. 1975'te Vientian'ye giren Pathet Lao güçleri, Souphanvuong önderliğinde ulusal birlik geçici hükûmeti kurdu. 1975'te harekete geçen Pathet Lao birlikleri ülkenin güneyini denetimleri altına alırken, ABD askerî birlikleri, sağcı güçlerle birlikte Birmanya Tayland'a çekildi. Böylece Ağustos 1975'te Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin kurdu ve monarşiye son verdi. Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti ilan edilerek Souphanouvag Cumhurbaşkanı oldu. Laos Demokratik Halk Partisi (LDHP) ise başbakanlığı üstlendi. Suvanna Phuma da hükûmet danışmanlığına atandı. Partinin denetiminde köylere kadar uzanan yeni bir yönetsel örgütlenmeye gidildi.
Yeni rejim Vietnam'la iş birliği içindeydi ve kitlesel siyasal kampanyalara girişti. Bu sırada Vientiane'da birer temsilcilikleri bulunan Tayland ve Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkiler giderek gerginleşti. Özellikle Jarres Ovasu'nda Miao Gizli Ordusu adlı sağcı gerillalarla yoğun çarpışmalar sürmekteydi. 1977'de Vietnam'la 25 yıllık bir dostluk ve iş birliği antlaşması imzalandı. Ancak Çin'le olan ilişkiler gerginliğini korudu. Çin Halk Cumhuriyeti, hükûmete karşı mücadele eden gerillalara 1979'a kadar yardım etmeyi sürdürdü. 1979'da Yurtsever Cephe adını Ulusal Kurtuluş İçin Laos Cephesi olarak değiştirdi. Karşıtları da Ulusal Kurtuluş Cephesi'ni kurarak mücadeleye başladılar. Ancak önemli bir başarı sağlayamadılar. 1981'de birinci beş yıllık plan uygulanmaya başlandı. 1982'de yapılan LDHP'nin III. kongresinde Çin en tehlikeli düşman olarak tanımlandı. 1985'te ülke besin üretimi yönünden kendine yeterli duruma geldi. Cumhurbaşkanı Souphanouvong'un sağlık nedeniyle istifa etmesi üzerine yerine Phumi Vangvicit vekaleten getirildi. Tayland'la sınır anlaşmazlıklarından kaynaklanan çatışmalar sürmekteydi. 1988 başında daha da şiddetlenen çatışmalar 1988 Şubat'ında imzalanan bir ateşkesle son buldu. 1988'de yabancı yatırımların desteklenmesine başlandı. Laos'ta 1975'ten sonra ilk parlamento seçimleri Mart 1989'da gerçekleştirildi.
Yönetim
2 Aralık 1975'ten beri bir demokratik halk cumhuriyeti rejimiyle yönetilen Laos'ta devlet başkanlığı görevini Choummaly Sayasone yürütmektedir. Yasama erki Yüksek Halk Konseyi ve 264 üyeli Kurucu Meclis'e aittir.
Lao Halkının Demokratik Cumhuriyeti, komünizmi açıkça destekleyen dünyanın tek sosyalist devletlerinden biridir. Tek yasal siyasi parti Lao Halk Devrimci Partisi'dir (LPRP). Laos'un tek partili devlet statüsüyle, Genel Sekreter (parti lideri) devlet ve hükûmet üzerinde nihai yetki ve otoriteye sahiptir ve en yüksek lider olarak hizmet eder. Devlet başkanı Lao Halk Devrimci Partisi Genel Sekreteri olan Başkan Bounnhang Vorachith'tir.
hükûmet başkanı, aynı zamanda Lao Halk Devrimci Partisi'nin Politbüro üyesi olan Başbakan Thongloun Sisoulith'dir. Hükûmet politikaları parti tarafından Lao Halk Devrimci Partisi'nin güçlü 11 üyesi Politbüro ve Lao Halk Devrimci Partisi'nin 61 üyeli Merkez Komitesi aracılığıyla belirlenir. Önemli hükûmet kararları Bakanlar Konseyi tarafından incelenir.
İdari birimler
Laos 17 ile (khoueng) ve başkent Vientiane'yi (Nakhon Louang Viangchan) kapsayan 1 vilayete (kampheng nakhon) bölünmüştür. 13 Aralık 2013'te yeni bir bölge olan kurulmuştur. İller kent (muang) ve köy (ban) gibi yerleşim birimlerine bölünmüştür.
|
Ekonomi
Uzun süreli bir savaşın yolaçtığı yıkım nedeniyle KBYUG bakımından dünyanın en geri ülkelerinden biri durumuna düşen Laos, 1981'de hazırlanan Birinci Beşyıllık Planla gıda maddeleri bakımından kendine yeterli bir ülke olmayı hedefledi. Son derece dağlık bir yüzey biçimleri ve tropikal iklim, ülke ekonomisinin ana kolunu oluşturan tarıma iki özellik vermektedir: Bir yandan son derece küçük toprak parçaları üzerinde güçlü bir etkin nüfus yoğunlaşması, öte yandan hemen hemen işlenmemiş zengin bir orman varlığı. Nitekim işlenen topraklar ülke yüz ölçümünün yalnızca %4'lük bir bölümünü kaplamaktadır; bunun da % 90'ında pirinç üretilmektedir. Tarım üretimi kuraklık ve su baskınlarıyla yıldan yıla büyük değişiklik gösterdiğinden, Birinci Beşyıllık Plan çerçevesinde küçük baraj ve pompalama sistemleri kurarak su rejimini düzene koyma yolunda önemli çalışmalar yürütülmektedir. Pirinç dışında mısır, sebze, pamuk, şeker kamışı, tütün, kahve diğer önemli tarım ürünlerini oluşturmaktadır. Hayvancılık ve Mekong Irmağı ve kollarında yürütülen balıkçılık önemli bir besin kaynağıdır. Ülkede başta demir ve kurşun olmak üzere bakır, kalay vb yeraltı kaynakları var olmakla birlikte işletilmemektedir; son dönemlerde bunların yanı sıra antrasit ve petrol yatakları da bulundu. Laos'ta sanayi olarak henüz gıda ve tekstil alanları dışında anılmaya değer bir tesis yoktur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . Lao Department of Statistics. 13 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d . International Monetary Fund. April 2018. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2018.
- ^ . World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2011.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ a b c d Büyük Ansiklopedi, Milliyet, 1990. Cilt 9. Sayfa 3482-3485.
- ^ "EAST ASIA/SOUTHEAST ASIA :: LAOS". CIA. 10 Haziran 2020. 12 Haziran 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Haziran 2020.
- ^ . National Statistics Centre. 16 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2011.
- ^ . 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Laos resmi adi ile Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti denize kiyisi olmayan bir Guneydogu Asya ulkesidir Baskenti Vientiane dir Luang Prabang Savannakhet ve Pakse diger buyuk sehirleridir Laos tek partili sosyalist bir cumhuriyet olarak yonetilir Batida Tayland ve Myanmar doguda Vietnam kuzeyde Cin guneyde Kambocya tarafindan cevrelenmistir Myanmar 235 km Cin 423 km Vietnam 2 130 km Kambocya 541 km ve Tayland a 1 754 km siniri vardir LaosLaoca ສາທາລະນະລ ດ ປະຊາທ ປະໄຕ ປະຊາຊ ນລາວ Satalanalat Pasatipatai Pasason Lao Laos Demokratik Halk CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan ສ ນຕ ພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທ ປະໄຕ ເອກະພາບ ວ ດທະນາຖາວອນ Baris istiklal demokrasi birlik ve refah Milli mars Lao Milli Marsi source source track track track track track track track track track BaskentVientianeEn buyukBaskentResmi dil ler LaocaResmi AlfabeHukumetUniter Marksist Leninist tek partili sosyalist cumhuriyet Devlet Baskani ve Genel SekreteriThongloun Sisoulith Baskan Yardimcisi BasbakanSonexay Siphandone Parti Daimi Sekreteri ve Baskan Yardimcisi Meclis BaskaniTarihce Fransiz Birligi Icinde Bagimsizlik Ilani19 Temmuz 1949 Fransa dan Bagimsizlik Ilani22 Ekim 1953Yuzolcumu Toplam236 800 km2 83 Su 2Nufus 2019 tahmini7 123 205 105 2015 sayimi6 492 228 Yogunluk26 7 km2 151 GSYIH SAGP 2020 tahmini Toplam59 736 milyar 100 Kisi basina8 221 119 GSYIH nominal 2020 tahmini Toplam18 653 milyar 116 Kisi basina2 567 130 Gini 2012 36 4 ortaIGE 2019 0 613 orta 137 Para birimiKip LAK Zaman dilimiUTC 7Trafik akisisagTelefon kodu856Internet alan adi laPha That Luang Laos un milli sembollerinden biri Luang Prabang daki sokak saticilari CografyaYuzey bicimleri Uzerinde yer aldigi Cinhindi Yarimadasi nin yuzey bicimleriyle benzer ozellikler gosterir Tibet Platosu ndan guneydoguya dogru uzanan dag siralarindan en dogudaki ulkenin kuzeyini iki ana kutle olarak engebelendirdikten sonra Vietnam Laos siniri boyunca Annamite Daglari olarak guneye iner Mekong Irmagi ve kollarinin derin vadileriyle yarili ve tepeleri kalkerli platolarla birbirinden ayrilan bu iki kutle arasinda yer alan 1 200 1 500 m yukselti guneye ulkenin orta kesimine acilir Ulkenin en yuksek noktasi kuzeyde yukselen Phou Bia dir 2 817 m Ulkenin orta ve guney kesimlerinde gorulen yer bicimleriyse dogudan batiya dogru egimi ve tabanlari kirmizi kumtasli kalin bir tabakayla ortulu orta yukseltili platolardir Bunlarin en onemlisi Bolaven platosudur Ovalar ise Jarres disinda Mekong Irmagi kiyilarinda dizilidir Laos ta Mekong disinda en onemli akarsular bu irmagin kollari olan Tu Hou ve Seng irmaklaridir Iklim ve Bitki Ortusu Laos ta sicak ve nemli tropikal iklim egemendir Mayis ve Ekim aylarinda dusen Muson yagmurlari yillik yagis ortalamasinin 2 000 mm in uzerine cikmasinda en onemli etkendir Ulkenin guney kesiminde yilin on iki ayi sicaklik 25 C nin altina dusmez Ulkenin 60 i tekagac ve turlerinin egemen oldugu her dem yesil seyrek agacli ormanlarla kaplidir Kuzeydeki daglarin yuksek kesimlerindeyse bu ormanlar yerlerin otsu savanlara birakir TarihBugun Laos ta egemen etnik grup olan Lao lar Tay halklarinin bir koludur Taylar MS 8 yuzyilda Guneybati Cin de guclu Nanchao kralligini kurduktan sonra guneye dogru ilerleyerek Cinhindi Yarimadasi na girdiler Laolar obur Tay halklariyla birlikte 5 yuzyildan beri Kambocya daki Khmer Imparatorlugu nun egemenligi altinda yasayan Laos un yerli kabilelerine ustunluklerini kabul ettirdiler 12 ve 13 yuzyillar boyunca Laolar Muong Sua daha sonradan Luang Prabang prensliklerini kurdular Lansang donemi Lansang Kralligi nin kurucusu Laos a iliskin ilk tarihsel kayitlar Angkor daki Khmer kralinin da yardimlariyla Lao taki ilk devlet olan Lansang i kuran la baslar Fa Ngum 1353 1371 arasinda bugunku Laos topraklarinin butununu ve Tayland in kuzey ve dogu bolgelerini fethetti 1371 yilinda yerine oglu gecti ve kralligin yonetim ilkelerini belirleyip savumasini orgutledi 1416 da onun olumunden sonra 1478 de Vietnamlilar in isgaliyle kisa sureli bir kesintiye ugrayan uzun baris donemi 1520 1548 yillari arasinda hukum suren doneminde son buldu ve Myanmar ve Siyam a karsi savas yurutuldu Siam a karsi yurutulen uc savastan sonra Lansang devleti en genis sinirlarina ulasti Photisarath olumu uzerine tahta cikan oglu doneminde baskent Luang Prabang dan Vientiane ye tasindi 1565 ve 1570 teki iki Burma saldirisi puskurtuldu Ne var ki 1571 de Sethhathrirah olunce Burmalilar in saldirilari yogunlasti ve 1574 te Vientiane dustu ulke Burmalilarca yikima ugratildi Bu karanlik donem 1637 de nin tahta cikip duzeni yeniden kurana dek surdu Souigna Vongsa Vietnam ve Siam la antlasmalar yaparak sinirlari belirledi Budaciligin tutkulu bir savunucusu ve guzel sanatlarin koruyucusu oldu Vientiane yi guzellestirdi 1694 te olunce yerine Vietnam ordularinin da yardimiyla yegenleri gecti ve boylece Laos ta Vietnam egemenlgi basladi Bu donemde Lansang kralligi parcalandi Vietnam egemenligi kabul etmeyen kimi kraliyet ailesi uyeleri 1707 de egemenlikleri altindaki kuzey bolgelerinde bagimsizliklarini ilan ettiler ve Luang Prabang ve Vientiane kralliklarini kurdular Guneyde ise 1713 te kuruldu Boylece Lansang uc kralliga bolundu Dis Guclerin Egemenligi XVIII yuzyil boyunca uc Laos kralligi Burma ve Siyamlilar in baskilarina karsi bagimsizliklarini korumaya calistilar Ancak 1778 de Vientiane Kralligi Siamlilarca isgal edilip egemenlik altina alindi 1782 Luang Prabang 1752 de Burmalilar in 1778 de ise Siamlilar in egemenligini kabul etmek durumunda kaldi Guneyde Campasak 1778 de isgal edilerek Siyamlilar a bagimli duruma geldi Bu kralliklarin her birinin basina Siamli bir yonetici atandi ve Bangkok a harac oder krallik oldular 1805 1823 arasinda Vientiane kralligini yuruten Lansang in eski guney sinirlarina dek egemenlik alanini genisletti Ancak kisa sure sonra Siamlilar Vientiane uzerine yuruyup Anou yu yenilgiye ugratarak Vientiane yi ilhak ettiler Ancak Siamlilar in kuzeybatiya dogru genislemesi Vietnam uzerinde somurge kurmus bulunan Fransa nin cikarlarina zarar verir duruma geldi Fransa Siam Vietnam sinirlarinin belirlenmesi konusunda Bangkok la gorusmelere basladi 1886 Ardinda Mekong Vadisi nde Fransizlar ile Siamlilar arasinda patlak veren bir dizi catismadan sonra Buyuk Britanya nin da tavsiyesiyle Siamlilar Mekong un bati yakasini bosaltti ve bosaltilan bolgede Fransiz somurgesi resmen tanidi 1893 Fransa nin bolgeyi ilhaki 1904 te ve 1907 de Siam la yapilan antlasmalarla tamamlandi Fransiz Somurgesi Donemi Fransa bolgeyi Laos Somurgesi olarak orgutledi Luang Prabang kralligi varligini surdururken diger bolgeler bir Fransiz subayinin dolaysiz yonetimine alindi 1942 de Japon birlikleri Mekong Irmagi kiyilarina yerlestikten sonra 1945 te Laos un bagimsizligini ilan ettiler Fransiz somurgeciligine karsi bir hareket olan Lao Issara Hur Laos erki ele gecirdiyse de 1946 de Fransiz askeri birlikleri ulkede yeniden egemen konuma gectiler Bu donemde Laos ta iki siyasal hareket ortaya cikti Birincisi Japonya egemenligine karsi Luang Prabang Sarayi ve Campasak Prensi cevresinde odaklanan hareket ikincisi Fransa egemenligine karsi Vinetiane de uslenen ve basini in cektigi hareket Bu iki hareket erk savasimini Fransiz birlikleri gelinceye dek surdurduler 1946 da Fransa gecici olarak Luang Prabag krali un yonetimi altinda Laos un butunlugunu ve ic islerinde ozerkligi kabul etti Sonucta bir anayasa nin kabulu ve genel secimlerden sonra Bir Fransiz Laos antlasmasi imzalandi 1949 Bu antlasmayla Laos Fransiz Birligi icinde bagimsiz bir devlet oldu Tam Bagimsizlik Savasi Donemi Bu gelismeyi yeterli goren Laos Issara hareketindeki cogunluk Hur Laos Hareketini dagitarak hukumete katildilar Bu goruse karsi cikanlar 1950 de hareketini kurdular ve Prens un onderliginde Vietnamli yurtseverlerle de baglasarak Fransiz somurge birliklerine karsi gerilla savasina giristiler Kuzey eyaletlerinde guclenen Pathet Lao yavas yavas krallik yonetimine karsi da askeri eylemlere gecti 1953 yazinda Vietnamli yurtseverlerin Fransiz somurgecilerini agir bir yenilgiye ugratmasindan sonra Viet Minh gucleriyle birlikte Pathet Lao krallik baskenti Luang Prabang i tehdit eder duruma geldi Ne var ki Fransiz somurgeci askerler Pathet Lao Viet Minh birlesik guclerini dagitarak Vietnam in kuzeybati daglarini isgal ettiler Dien Bien Phu da bir kale kurdular 1954 Mayisinda Vietnamlilar in Dien Bien Phu yu ele gecirmesinden sonra ise Fransa nin askersel bakimdan ayakta kalmasi olanaksizlasti Bu baglamda acilan nda katilan Fransa Birlesik Krallik Amerika Birlesik Devletleri Cin SSCB de iclerinde 14 ulke Laos un butunsel ve bagimsiz varligini tanidi Bu gelismeye kosut olarak 1956 da Pathet Lao Laos Yurtsever Cephesi adiyla yasal bir siyasal parti durumuna geldi Prens Souvanna Phouma baskanliginda Prens Souphanouvong un katildigi bir ulusal birlik hukumeti kuruldu 1958 secimlerinden Pathet Lao ve Anti Amerikan kazancli cikinca sagci partiler telasa kapilarak Souvanna Phoumayi gorevden ayrilmaya zorlayip kendi oz adaylari yi baskanliga getirdiler Phoni Sanakione tum devlet kadrolarina adli anti Komunist hareket yandaslarini getirdi 1959 Mayisi nda Souphanouvong un tutuklanmasini Phoni nin Cenevre Antlasmalari na aykiri olarak ABD ve Filipinler askersel yardimini istemesi izledi Bunun uzerine Pathet Lao Cenevre Antlasmariyla saptanan tarafsizlik siyasetinin acikca cignendigini ilan etti Ardindan Phong Saly ve Sam Neua gibi kuzey eyaletlerinde denetimi ele alan Pathet Lao merkezi hukumet temsilcilerini bolgeden cikartti Pathet Lao ile merkezi hukumet arasinda askersel catismalarin suregenlesmesi uzerine hukumet Birlesmis Milletler e basvurdu BM Genel Sekreteri Dag Hammarskjold de Phoni Sananikone ye gercekten tarafsiz bir siyaset gutmesini salik verdi Phoni bu ogude uymak isteyinde Ulusal Cikarlari Koruma Komitesi nin destegini yitirdi ve gorevde ayrilmak zorunda kaldi Aralik 1959 Bunun uzerine General in basini cektigi bir grup sagci subay erke elkoydu ve sol hareketlere karsi yogun bir baski uygulamasina giristi Agustos 1960 ta Vientiane de bir darbe yapan Souvanna Phouma yi basbakanliga getirdi ve hapisten kacmis olan Souphanouvong a birlesik ve tarafsiz Laos u yeniden kurmayi onerdi Buyuk Britanya Fransa ve SSCB nin destekledigi bu oneri Guney Laos ta ustlenen Phouni Nasavan ve Prens tarafindan kabul edilmedi ABD ve Tayland askeri birliklerinin yardimiyla Phonmi 1960 Araligi nda Vientiane yi yeniden ele gecirdi Kong Le Pathet Lao guclerine katildi Bu donemde ABD siyasetinde onemli bir degisiklik oldu ve ABD 1961 Mayis inda yeniden tarafsiz Laos u savunmaya basladi 1962 Haziran inda savasan taraflar bir koalisyon kurma konusunda anlastilar ve bir ay sonra uluslararasi guvence altinda birlesik ve tarafsiz Laos un kurulmasi plani kabul edildi Suvanna Phouma Pathet Lao ve sag partilerin katildigi hukumet kuruldu Ne ki her grup her grup kendi silahli gucunu korumaya ve ateskes aninda denetledigi bolgeleri elinde tutmaya devam etti Komunist ve tarafsiz guclerin elinde kuzey ve dogu eyaletleri sagci guclerin elindeyse Mekong Vadisi vardi 1962 Hatti iki bolge arasinda adeta gayriresmi bir sinir olusturuyordu Bu durum 1963 te taraflar arasinda yeni catismalarin patlak vermesinin maddi zeminini olusturdu Pathet Lao nbun bakanlari Vientianeyi terkederek kendi bolgelerine cekildiler Kuzey Vietnam dan destek alan Pathet Lao ile ABD nin destekledigi ve sag guclerin cevresinde toplastigi Souvanma Phouma arasinda ic savas patlak verdi Pathet Lao nun basarilari uzerine 1965 ten baslayarak ABD hava kuvvetlerine bagli ucaklar Pathet Lao bolgelerini bombalamaya giristi 1970 te Jarres ovalarinin Pathet Lao denetimine girmesiyle general Van Pao nun komuta ettigi 25 bin kisilik ozel ordu 25 bin Taylandli asker ve 3 000 Amerikali askeri danisman Ho Si Minh yolunu takip eden Pathet Lao ve Kuzey Vietnamli Yurtseverlere karsi yogun bir taarruza giristi Ne var ki gerek bu taarruz gerekse 1971 Subat inda ABD ucaklari desteginde Guney Vietnam guclerince baslatilan taarruz Pathet Lao Kuzey Vietnam ve Laos Halk Kurtulus Ordusu guclerince etkisiz kilindi Bunun uzerine 1973 te ABD bombardimanlarina son veren bir ateskes imzalandi 1975 te Vientian ye giren Pathet Lao gucleri Souphanvuong onderliginde ulusal birlik gecici hukumeti kurdu 1975 te harekete gecen Pathet Lao birlikleri ulkenin guneyini denetimleri altina alirken ABD askeri birlikleri sagci guclerle birlikte Birmanya Tayland a cekildi Boylece Agustos 1975 te Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti nin kurdu ve monarsiye son verdi Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti ilan edilerek Souphanouvag Cumhurbaskani oldu Laos Demokratik Halk Partisi LDHP ise basbakanligi ustlendi Suvanna Phuma da hukumet danismanligina atandi Partinin denetiminde koylere kadar uzanan yeni bir yonetsel orgutlenmeye gidildi Pathet Lao askerleri Vientiane de Laos 1973 Yeni rejim Vietnam la is birligi icindeydi ve kitlesel siyasal kampanyalara giristi Bu sirada Vientiane da birer temsilcilikleri bulunan Tayland ve Amerika Birlesik Devletleri ile iliskiler giderek gerginlesti Ozellikle Jarres Ovasu nda Miao Gizli Ordusu adli sagci gerillalarla yogun carpismalar surmekteydi 1977 de Vietnam la 25 yillik bir dostluk ve is birligi antlasmasi imzalandi Ancak Cin le olan iliskiler gerginligini korudu Cin Halk Cumhuriyeti hukumete karsi mucadele eden gerillalara 1979 a kadar yardim etmeyi surdurdu 1979 da Yurtsever Cephe adini Ulusal Kurtulus Icin Laos Cephesi olarak degistirdi Karsitlari da Ulusal Kurtulus Cephesi ni kurarak mucadeleye basladilar Ancak onemli bir basari saglayamadilar 1981 de birinci bes yillik plan uygulanmaya baslandi 1982 de yapilan LDHP nin III kongresinde Cin en tehlikeli dusman olarak tanimlandi 1985 te ulke besin uretimi yonunden kendine yeterli duruma geldi Cumhurbaskani Souphanouvong un saglik nedeniyle istifa etmesi uzerine yerine Phumi Vangvicit vekaleten getirildi Tayland la sinir anlasmazliklarindan kaynaklanan catismalar surmekteydi 1988 basinda daha da siddetlenen catismalar 1988 Subat inda imzalanan bir ateskesle son buldu 1988 de yabanci yatirimlarin desteklenmesine baslandi Laos ta 1975 ten sonra ilk parlamento secimleri Mart 1989 da gerceklestirildi Yonetim2 Aralik 1975 ten beri bir demokratik halk cumhuriyeti rejimiyle yonetilen Laos ta devlet baskanligi gorevini Choummaly Sayasone yurutmektedir Yasama erki Yuksek Halk Konseyi ve 264 uyeli Kurucu Meclis e aittir Lao Halkinin Demokratik Cumhuriyeti komunizmi acikca destekleyen dunyanin tek sosyalist devletlerinden biridir Tek yasal siyasi parti Lao Halk Devrimci Partisi dir LPRP Laos un tek partili devlet statusuyle Genel Sekreter parti lideri devlet ve hukumet uzerinde nihai yetki ve otoriteye sahiptir ve en yuksek lider olarak hizmet eder Devlet baskani Lao Halk Devrimci Partisi Genel Sekreteri olan Baskan Bounnhang Vorachith tir hukumet baskani ayni zamanda Lao Halk Devrimci Partisi nin Politburo uyesi olan Basbakan Thongloun Sisoulith dir Hukumet politikalari parti tarafindan Lao Halk Devrimci Partisi nin guclu 11 uyesi Politburo ve Lao Halk Devrimci Partisi nin 61 uyeli Merkez Komitesi araciligiyla belirlenir Onemli hukumet kararlari Bakanlar Konseyi tarafindan incelenir Idari birimler Mekong nehri kiyisinda yer alan Luang Prabang sehri Laos 17 ile khoueng ve baskent Vientiane yi Nakhon Louang Viangchan kapsayan 1 vilayete kampheng nakhon bolunmustur 13 Aralik 2013 te yeni bir bolge olan kurulmustur Iller kent muang ve koy ban gibi yerlesim birimlerine bolunmustur Laos Bolgeleri Haritasi Numara Il Baskent Alan km2 Nufus1 Vientiane Vilayeti Vientiane 3 920 726 0002 Phongsaly 16 270 199 9003 9 325 150 1004 15 370 275 3005 Bokeo 6 196 149 7006 Luang Prabang Luang Prabang 16 875 408 8007 16 500 322 2008 16 389 382 2009 15 880 229 52110 Vientiane il Phon Hong 15 927 373 70011 14 863 214 90012 16 315 358 80013 Savannakhet Savannakhet 21 774 721 50014 10 691 336 60015 7 665 83 60016 Campasak Pakse 15 415 575 60017 Attapeu Attapeu 10 320 114 30018 8 300 8 200EkonomiLaos ta Pirinc Tarlalari Uzun sureli bir savasin yolactigi yikim nedeniyle KBYUG bakimindan dunyanin en geri ulkelerinden biri durumuna dusen Laos 1981 de hazirlanan Birinci Besyillik Planla gida maddeleri bakimindan kendine yeterli bir ulke olmayi hedefledi Son derece daglik bir yuzey bicimleri ve tropikal iklim ulke ekonomisinin ana kolunu olusturan tarima iki ozellik vermektedir Bir yandan son derece kucuk toprak parcalari uzerinde guclu bir etkin nufus yogunlasmasi ote yandan hemen hemen islenmemis zengin bir orman varligi Nitekim islenen topraklar ulke yuz olcumunun yalnizca 4 luk bir bolumunu kaplamaktadir bunun da 90 inda pirinc uretilmektedir Tarim uretimi kuraklik ve su baskinlariyla yildan yila buyuk degisiklik gosterdiginden Birinci Besyillik Plan cercevesinde kucuk baraj ve pompalama sistemleri kurarak su rejimini duzene koyma yolunda onemli calismalar yurutulmektedir Pirinc disinda misir sebze pamuk seker kamisi tutun kahve diger onemli tarim urunlerini olusturmaktadir Hayvancilik ve Mekong Irmagi ve kollarinda yurutulen balikcilik onemli bir besin kaynagidir Ulkede basta demir ve kursun olmak uzere bakir kalay vb yeralti kaynaklari var olmakla birlikte isletilmemektedir son donemlerde bunlarin yani sira antrasit ve petrol yataklari da bulundu Laos ta sanayi olarak henuz gida ve tekstil alanlari disinda anilmaya deger bir tesis yoktur Ayrica bakinizLaolar Laos un Bolgeleri Insani Gelisme Endeksi ne gore Laos bolgeleriKaynakca Lao Department of Statistics 13 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d International Monetary Fund April 2018 11 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Nisan 2018 World Bank 2 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2011 Human Development Report 2020 The Next Frontier Human Development and the Anthropocene PDF United Nations Development Programme 15 Aralik 2020 ss 343 346 ISBN 978 92 1 126442 5 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Aralik 2020 a b c d Buyuk Ansiklopedi Milliyet 1990 Cilt 9 Sayfa 3482 3485 EAST ASIA SOUTHEAST ASIA LAOS CIA 10 Haziran 2020 12 Haziran 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Haziran 2020 National Statistics Centre 16 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Temmuz 2011 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Haziran 2020