Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Haziran 2020) () |
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2020) () |
Nepal (Nepalce: नेपाल), resmî adıyla Nepal Federal Demokratik Cumhuriyeti,Güney Asya'da bir ülkedir. Büyük bölümü Himalayaların eteklerinde, bir bölümü ise Hint-Ganj Ovası'nda konumlanmıştır. Dünyanın en kalabalık 49. ve en geniş 93. ülkesidir. Denize kıyısı bulunmayan Nepal kuzeyde Çin'e bağlı Tibet; güney, doğu ve batıda Hindistan ile komşudur. Bangladeş Nepal'in güneydoğu ucundan sadece 27 km uzaklıkta olmasına rağmen sınırdaşı değildir, Bhutan da Hindistan'ın Sikkim eyaletiyle ayrılmıştır. Verimli ovalar, subalpin kuşak ormanları ve en yüksek on dağdan sekizini bulunduran Nepal zengin bir coğrafi çeşitliliğe sahiptir. Dünyanın en yüksek dağı olan Everest Dağı da bunlara dahildir. Başkenti ve en büyük şehri Katmandu'dur. Resmi dil Nepalcedir, ancak ülke birçok etnik gruba ev sahipliği yapmaktadır.
Nepal सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल (Nepalce) Saṅghīya Loktāntrik Gaṇatantra Nepāl Nepal Federal Demokratik Cumhuriyeti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Başkent ve en büyük şehir | Katmandu 27°42′K 85°19′D / 27.700°K 85.317°D | ||||
| Resmî dil(ler) | Nepalce | ||||
| Hükûmet | Cumhuriyet | ||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 147.516 km2 (94.) | ||||
• Su (%) | 2,8 | ||||
| Nüfus | |||||
• 2018 tahminî | 28.095.714 (49..) | ||||
• 2011 sayımı | 26.494.504 | ||||
• Yoğunluk | 180/km2 (50.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 103,359 milyar $ (83.) | ||||
• Kişi başına | 3.586 $ (155..) | ||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 32,158 milyar $ (99.) | ||||
• Kişi başına | 1.116 $ (157.) | ||||
| Gini (2010) | 32.8 orta · 115. | ||||
| İGE (2019) |  0.579orta · 147. | ||||
| Para birimi | Nepal rupisi (NPR) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+5:45 () | ||||
• Yaz (YSU) | UTC+5:45 (kullanılmamaktadır) | ||||
| Telefon kodu | 977 | ||||
| İnternet alan adı | .np | ||||
"Nepal" ismine rastlanan en eski metinler Nepal'in en yaygın dini olan Hinduizm'in ortaya çıktığı Vedik Çağ'da yazılmıştır. Budizmin kurucusu Gotama Buda MS 1. binyıl ortalarında Nepal'in güneyindeki Lumbini'de doğmuştur. Ülkenin kuzey bölümü kültürel olarak Tibet'le iç içedir, orta kesimdeki Katmandu Vadisi'ne ise Hint-Aryan kültürü hakimdir ve geçmişte bölgenin yerlileri olan Nevar halkının kurduğu Nepal Mandala konfederasyonuna ev sahipliği yapmıştır. O dönemde eski İpek Yolu'nun Himalayalardan geçen dalına vadinin tüccarları hükmetmiştir. Bu kozmopolit bölge kendine özgü bir mimari ve geleneksel sanat geliştirmiştir.
18. yüzyılda Gurka Krallığı Nepal'i birleştirdi. Şah Hanedanı Nepal Krallığı'nı kurdu ve Rana Hanedanı'ndan gelen başbakanlar döneminde Britanya İmparatorluğu ile ittifak yaptı. Ülke hiç sömürgeleştirilmedi ancak (Çin imparatorluğu) ve Britanya Hindistanı arasında tampon devlet görevi gördü. 1951'de ilan edilen parlamenter demokrasi, 1960 ve 2005'te olmak üzere iki kez hükümdarlarca askıya alındı. 1990'lar ve 2000'lerde yaşanan Nepal İç Savaşı 2008'de seküler cumhuriyete geçilmesiyle sonuçlandı. Böylece dünyanın son Hindu monarşisi son buldu.
2015'te yürürlüğe giren Nepal Anayasası, Nepal'i yedi ilden oluşan bir seküler federal parlamenter cumhuriyet olarak tanımlar. Günümüzde komünist bir parti tarafından yönetilen tek çok partili demokrasidir. Nepal 1955'te Birleşmiş Milletler'e katılmış, 1950'de Hindistan ve 1960'ta Çin Halk Cumhuriyeti'yle dostluk antlaşmaları imzalamıştır. Ülke kurucu üyesi olduğu Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı'nın merkezine ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca Bağlantısızlar Hareketi ve Bengal Körfezi Ülkeleri Girişimi'nin üyesidir. Nepal ordusu Güney Asya'nın en büyük beşinci ordusudur; Gurka askerlerin dünya savaşlarında aldığı görevlerle bilinir ve Birleşmiş Milletler Barış Gücü'nün önemli katılımcılarındandır.
Tarihçe
Erken tarih
Yapılan araştırmalara göre Nepal’in bilinen ilk tarihi, MS 4. yüzyılda, küçük Hint prensliklerinin kurulmasıyla başlamıştır. Nepal topraklarında yer alan bu küçük prenslikler 18. yüzyılın ortalarına kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Nepal Krallığı
1769 yılında ilk kez bu prensliklerden biri olan Gurkalar, Nepal topraklarını denetim altına almışlardır. İlk Gurka kralı , Katmandu bölgesini ele geçirdikten sonra Nepal’de Gurkaların altın dönemi yaşanmıştır. Narayan’dan sonra yerine geçen çocukları Nepal topraklarını, batıda Sutley Nehri'ne, güneyde Ganj Ovası'na ve kuzeyde Tibet’e kadar genişletmişlerdir.
1814 - 1816 yılları arasında İngilizlerle yapılan savaşlar, Gurkaların mağlubiyetiyle sonuçlanmış ve bundan sonra 1846’ya kadar ülke, soylu ailelerin mücadele alanı durumuna gelmiştir. Bu tarihte Rana ailesi, diğerlerine karşı üstünlük kurmuştur. Nepal, 1951 yılına kadar bu ailenin denetiminde kalmıştır.
1950'ler-1990'lar
1951'de Şah ailesinin üyesi olan Kral Tribhubana, ülke yönetimini ele geçirmiş ve ülke, kabineli hükûmet düzenine geçmiştir. Sonra da meşrutiyet yönetimi duyurulmuştur. Ölümünden sonra yerine geçen oğlu Mahendra, ülkede büyük değişiklikler yapmış ve onun yönetimindeki 1962 yılında yeni anayasa yürürlüğe girmiştir.
1972'de Mahendra’nın ölümüyle yerine oğlu Birendra kral olmuştur. Kral Birendra, partisiz bir anayasal yönetim düzeyi olan Panchayat düzenini yürürlüğe koymuştur. Bu yönetim biçimine karşı 1979'da çıkan halk hareketler ve öğrenci ayaklanmalarından sonra Birendra, 1980'de yönetim biçimini halk oylamasına götürmüştür. Bu halk oylaması sonucu Birendra'nın Panchayat yönetim biçimi ayakta kalmıştır. 10 yıl sonra, 1990'da Birendra iktidar tekelini gevşeterek meclis düzenine geçilmessini kabul etmiştir. Böylece Nepal, çok partili yaşama geçmiştir. Bu düzene geçildikten sonra Mayıs 1991'deki seçimlerde 205 sandalyeden 110'unu kazanarak iktidara gelmiştir.
İç savaş
Şubat 1996'da Maocu partilerden biri, yeni bir "Demokratik Halk Cumurhiyeti" kurmak için Maocu devrim stratejisi olan gerilla savaşını başlatmış ve Nepal İç Savaşı'nı ateşlemiştir. olarak bilinen isimli ayaklanma önderi Ropla, Rukum, Jajarkot, Gorkha ve Sindhuli bölgelerinde kalkışmayı başlatmış; Maocular birçok bölgede geçici halk hükûmeti kurmuştur.
Haziran 2001’de Prens Dipendra, kraliyet ailesinden, içlerinde Kral Birendra ve Kraliçe Aishwarya’nın da olduğu 11 kişiyi, daha sonra da kendini öldürtmüştür. Kralın ölümüyle Birendra’nın kardeşi Gyanendra'nın sultanlığı ele geçirdiği sırada Maocu ayaklanma kızışmıştır. Bundan dolayı kral, Ekim 2002’de geçici olarak hükûmeti düşürmüş ve ülkeyi denetim altına almıştır.
Düzen tutturamayan hükûmetler ve Maocuların Katmandu’yu kuşatması yüzünden, krallığa yönelik destek azalmıştır. 1 Şubat 2005’te Gyanendra hükûmeti düşürmüş, tüm güçleri elinde toplamış ve olağanüstü durum duyurmuştur. Siyasetçilere ev hapsi cezası verilmiş, telefon ve internet bağlantıları kesilmiş ve basın özgürlüğü ortadan kaldırılmıştır. Kral, yeni yönetim biçiminin ayaklanmacıların bastırılması amacında olduğunu ileri sürmüştür.
Şubat 2006’da yerel seçimler yapılmış fakat büyük partiler seçime katılmamışlardır. Nisan 2006’da grevler ve sokak gösterileri kralın meclisi yeniden kurmasına yönelik başkent Katmandu'da baş göstermiş ve kral bunun üzerine yönetimi siyasi partilere geri vermeye söz vermiştir. 28 Nisan’da meclis yeniden toplanmış ve başbakan atanmıştır. 10 Haziran 2006’da meclis, kralın yetkilerini sınırlayarak yasaları onama yetkisini elinden almıştır. Bu sıralarda Maocularla hükûmet arasında barış görüşmeleri de başlamış ve 12 Haziran’da Nepal’in oldukça sert olan terörle mücadele yasası kaldırılarak, birçok Maocu gerillanın serbest bırakılması sağlanmıştır. 18 Haziran’da Maocu hareketin lideri Katmandu'da hükûmetle görüşerek yakın zamanda kurulacak olan geçici hükûmette kendilerine yer verilmesi yönünde söz almıştır.
2006 sonrası
Kasım 2006’daki antlaşmayla 1996’dan beri süregelen ve 13.000 insanın ölümüne neden olan iç savaşın bittiği açıklanmış ve sonrasında Ocak 2007’de yeni meclis kurulmuştur. Bu seçimte Maocular sandalyelerin 4’te 1’ini alarak mecliste temsil hakkı kazanmışlardır. Bundan sonra hükûmet, krallığın yetkilerini sınırlamak yoluyla demokratikleşme sürecini başlatmış fakat Eylül ayında Maocular, hükûmetin krallığa karşı demokratikleşme sürecinde elini ağırdan aldığı gerekçesiyle hükûmetten çekildiklerini açıklamışlardır.
Uzun tartışmaların ardından Nepal'de geçici anayasa üzerinden bir anlaşma sağlanmış ve 10 Nisan 2008'de Anayasa Meclisi seçimleri tamamlanmıştır. Anayasa Meclisi seçimlerinde ezici biçimde üstün gelen Maocular, Nepal Kongre Partisi ve NKP (BML) ile Anayasa Meclisini oluşturmuştur. 28 Mayıs 2008'de düzenlenen ilk Anayasa Meclisi toplantısında daha önce geçici anayasada kararlaştırıldığı üzere monarşi yıkılmış ve Federal Demokratik Nepal Cumhuriyeti kurulmuştur.
Coğrafya
Nepal, coğrafi konum olarak Güney Asya'da yer alır. Kuzeyde Çin ve güneyde de Hindistan’ın arasında kalan 147.181 kilometre kare alana sahip bir kara ülkesidir. Kuzeyinde Himalayalar ve güneyinde de ormanlık Terrai bölgesi ile çevrelenmiştir. Dünyanın en yüksek dağı olan Everest, Çin ile birlikte Nepal sınırları içerisinde bulunmaktadır.
Demografi
Ülke yaklaşık olarak 29 milyon nüfusa sahiptir. Nepal’de çok sayıda etnik grup bulunmakta ve çok sayıda dil konuşulmaktadır. Devletin resmi dili Nepali'dir. Nepal halkını Hindistan'dan gelen asıllı Güney Hindistan'dan gelen ve oluşturur. Ülke halkının %80'i Hindu'dur. Nepal kendisini dünyanın tek Hindu devleti olarak tanıtmaktadır.
Ekonomi
Nüfusunun üçte biri yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Kişi başına düşen ulusal geliri 240 dolar olan Nepal, dünyanın en az gelişmiş ve en yoksul ülkeleri arasında gösterilmektedir. 1990’lı yıllardan başlayarak ekonomisinde bir takım olumlu gelişmeler yaşanmaya başlamış olmasına rağmen henüz yoksulluğun giderilmesine yönelik yeterli bir gelişme sağlanamamıştır.
Ekonominin ana dayanak noktası tarımdır. Halkın %76’sı tarımla uğraşmaktadır. %18'i hizmet alanında ve %6’sı da sanayi alanında çalışmaktadır. Endüstriyel üretimi tarımsal ürünlere yöneliktir. Bu ürünler süt, şeker kamışı ve tütündür. Maocularla olan çatışmalar nedeniyle oluşan güvenlik kaygıları turizmi olumsuz etkilemiştir. Yine de Nepal özellikle hidroelektirik potansiyeli ve turizm konusunda dış yatırımcıların ilgisini çekmektedir. Bunların dışındaki alanlarda ise ekonominin düşük düzeyi, teknolojik olanaksızlıklar, bir kara ülkesi olması, sivil çekişmeler ve doğal afetlerin yaşanma olasılığının çokluğu gibi nedenlerle yatırım beklenmemektedir.
Siyaset ve yönetim
1990 yılına kadar Nepal, Kral'ın yönetiminde, mutlak monarşiyle yönetilen bir devletti. 1990'da mutlak monarşiye karşı ayaklanan halk hareketiyle karşılaşan Kral Birendra, geniş ölçüde siyasi reformlar yaparak, kralın devlet başkanı, başbakanın ise hükûmet başkanı olduğu parlamenter monarşi sistemini hayata geçirmek zorunda kaldı.
Nepal'in yasama kurulunun ve oluşan iki meclisli bir yapısı vardı. Temsilciler Meclisi doğrudan halk tarafından seçilen 205 üyeden oluşurdu. Ulusal Meclis ise, 10 tanesi Kral tarafından, 35 tanesi Temsilciler eclisi tarafından, kalan 15 tanesi ise köy ve kasaba sandalyelerinin oluşturduğu seçim koleji tarafından seçilen toplam 60 kişiden meydana gelirdi. Yasama Kurulu 5 yıl süreyle seçilir, ancak Kral istediği takdirde süresinin dolmasını beklemeden lağvedebilirdi. 18 yaşını doldurmuş her vatandaş seçme ve seçilme hakkına sahipti.
Yönetim kademesi Kral ve Bakanlar Kurulu (Kabine)den oluşurdu. Seçimlerde en çok sandalye sayısına sahip koalisyon ya da parti lideri Başbakan olarak atanırdı. Kabine, Başbakan'ın tavsiyeleriyle ve Kral tarafından atanırdı. Nepal'de kurulan hükûmetler hiçbir zaman devamlılık sağlayamamışlardır. 1991 yılından bu yana kurulan bütün hükûmetler ya dahili sebeplerle çökmüş ya da Anayasa'nın verdiğiyetkilerle, Başbakan'ın tavsiyesiyle, Monarşi tarafından parlamento fesh edilmiştir.
2006 yılındaki hareket ulusa yenilik getirmiştir. Diktatör Kralyönetimi bırakmaya zorlanmıştır. Dağıtılan Temsilciler Meclisi tekrar kurulmuştur. Temsilciler Meclisi hükûmet kurmuş, bu Hükûmet Maocu isyancılarla başarılı barış görüşmeleri yapmıştır. Bir Geçici Anayasa yürürlüğe konmuş ve Maocu üyelerle birlikte yeni bir Temsilciler Meclisi kurulmuştur. Ayrıca, Meclis'teki sandalye sayısı da 330'a çıkarılmıştır. Nepal'de yaşanan bu barış süreci Nisan 2007'de Nepal Geçici Hükûmeti'ne girmesiyle büyük bir atılım yapmıştır.
23 Aralık 2007'de imzalanan bir anlaşmaya göre ise, 2008'in başlarında seçilecek olan Kurucu Meclis oy çokluğuyla monarşiyi lağvedecektir.
Dış politika
Bir kara ülkesi olan Nepal, iki büyük komşusu, Hindistan ve Çin arasında sıkışmış konumdadır. Kuzeyde Himalayalar aşılamaz doğal bir sınır meydana getirmiştir ve ötesinde Çin Halk Cumhuriyeti bulunmaktadır. Güney, doğu ve batıda ise Hindistan tarafından sarılmıştır. Denize çıkış noktası bulunmayan Nepal, uluslararası ticaret ve geçiş olanakları bakımından Hindistan’a bağımlıdır.
İngiliz otoritesi (1858-1947) sırasında Nepal, jeo-stratejik izolasyona uğramıştır ve bu geleneksel izolasyonizm kısmen dış müdahale ve baskılardan özgür kalmak için üretilmiştir. Fakat 19.yy’ın ortalarında İngiltere, Hindistan’da karşı konulamaz bir güç haline geldiğinde ve Çin'de ise Qing Hanedanlığı (1644-1911) düşüşe geçtikten sonra Nepal, mümkün olan en iyi şartlarda İngiltere ile anlaşmıştır. İç meselelerde otonomisini teslim etmeksizin, Nepal dış müdahalelere ve saldırılara karşı İngiltere’den koruma garantisi almıştır.
1950’lerde, Nepal kademeli olarak açılmaya ve tarafsızlık ve bağlantısızlık politikaları yürütmeye başlamıştır. 1973’te Cezayir’de Bağlantısızlık Hareketi zirvesinde Kral Birendra şu ifadelerde bulunmuştur: “Nepal, dünyanın en kalabalık iki ülkesinin arasında bulunmaktadır, bu bakımdan bir barış bölgesi (zone of peace) ilan edilmiş olmalıdır.” Daha sonra Birendra 1975’teki taç giyme töreni konuşmasında, diğer ülkelere teklifini kabul etmeleri konusunda resmen seslenmiş ve o zamandan sonra Nepal’in bir barış bölgesi olma görüşü Katmandu’nun dış politikasının ana teması haline gelmiştir.
1990’ların başlarında, Nepal 100 civarında ülke ile diplomatik ilişkiler kurmuş ve Birleşmiş Milletler’in aktif bir üyesi olup BM’nin uzmanlık kuruluşlarına iştirak etmiştir. Nepal ayrıca Güney Asya Bölgesel İşbirliği Örgütü’nün (SAARC) kurucu üyesi olmuş ve başarılı bir şekilde çok sayıda tek taraflı ya da çok taraflı ekonomik, kültürel ve teknik yardım programlarını görüşmüştür. Çin Halk Cumhuriyeti ve Hindistan’a olan coğrafi yakınlığı ve tarihsel bağları nedeniyle, Nepal’in dış politikası bu iki ülkeyle barış içerisinde ve bu ülkelere yakın olmak olmuştur. Bu politika Nepal'in bağımsızlığı ve ulusal güvenliğinin güvencesi sağlanmıştır.
Nepal bayrağı
Nepal bayrağı dünyada dikdörtgen olmayan birkaç sayılı bayraktan birisidir. Kırmızı bir renge sahip olan bayrağın kenarları mavidir. Kırmızı, savaştaki zaferlerini; mavi ise barışı simgeler. Nepal bayrağında hem Güneş, hem de Ay vardır. Güneş sarayı, ay ise 1951 yılına kadar ülkeyi yöneten Rana ailesini temsil eder.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Genel
- Andrea Matles Savada, ed. Nepal: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1991.4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Özel
- ^ a b c "Report for Selected Countries and Subjects". IMF. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ "Gini Index (World Bank Estimate) - Nepal". World Bank. 8 Haziran 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2020.
- ^ (İngilizce). United Nations Development Programme. 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020.
- ^ . CIA. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2012.
- ^ "Nepal İsyancılarla Anlaşıp Monarşiye Son Verdi". New York Times. 24 Aralık 2007. 11 Şubat 2021 tarihinde kaynağından .
Dış bağlantılar
- Resmî site - Nepal Hükûmeti
- BBC News'de Nepal ülke profili 9 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Wikimedia Atlas'da Nepal
- Curlie'de Nepal (DMOZ tabanlı)
- "Nepal". The World Factbook (2024 bas.). CIA.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Haziran 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Nepal haber gazete kitap akademik JSTOR Haziran 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Nepal Nepalce न प ल resmi adiyla Nepal Federal Demokratik Cumhuriyeti Guney Asya da bir ulkedir Buyuk bolumu Himalayalarin eteklerinde bir bolumu ise Hint Ganj Ovasi nda konumlanmistir Dunyanin en kalabalik 49 ve en genis 93 ulkesidir Denize kiyisi bulunmayan Nepal kuzeyde Cin e bagli Tibet guney dogu ve batida Hindistan ile komsudur Banglades Nepal in guneydogu ucundan sadece 27 km uzaklikta olmasina ragmen sinirdasi degildir Bhutan da Hindistan in Sikkim eyaletiyle ayrilmistir Verimli ovalar subalpin kusak ormanlari ve en yuksek on dagdan sekizini bulunduran Nepal zengin bir cografi cesitlilige sahiptir Dunyanin en yuksek dagi olan Everest Dagi da bunlara dahildir Baskenti ve en buyuk sehri Katmandu dur Resmi dil Nepalcedir ancak ulke bircok etnik gruba ev sahipligi yapmaktadir Nepalसङ घ य ल कत न त र क गणतन त र न प ल Nepalce Saṅghiya Loktantrik Gaṇatantra Nepal Nepal Federal Demokratik CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan जनन जन मभ म ष च स वर ग दप गर यस Sanskritce Anavatan cennetten bile daha kutsaldir Baskent ve en buyuk sehirKatmandu 27 42 K 85 19 D 27 700 K 85 317 D 27 700 85 317Resmi dil ler NepalceHukumetCumhuriyet CumhurbaskaniRam Chandra Poudel BasbakanPuspa Kemal DahalYuzolcumu Toplam147 516 km2 94 Su 2 8Nufus 2018 tahmini28 095 714 49 2011 sayimi26 494 504 Yogunluk180 km2 50 GSYIH SAGP 2020 tahmini Toplam103 359 milyar 83 Kisi basina3 586 155 GSYIH nominal 2020 tahmini Toplam32 158 milyar 99 Kisi basina1 116 157 Gini 2010 32 8 orta 115 IGE 2019 0 579 orta 147 Para birimiNepal rupisi NPR Zaman dilimiUTC 5 45 Yaz YSU UTC 5 45 kullanilmamaktadir Telefon kodu977Internet alan adi np Nepal ismine rastlanan en eski metinler Nepal in en yaygin dini olan Hinduizm in ortaya ciktigi Vedik Cag da yazilmistir Budizmin kurucusu Gotama Buda MS 1 binyil ortalarinda Nepal in guneyindeki Lumbini de dogmustur Ulkenin kuzey bolumu kulturel olarak Tibet le ic icedir orta kesimdeki Katmandu Vadisi ne ise Hint Aryan kulturu hakimdir ve gecmiste bolgenin yerlileri olan Nevar halkinin kurdugu Nepal Mandala konfederasyonuna ev sahipligi yapmistir O donemde eski Ipek Yolu nun Himalayalardan gecen dalina vadinin tuccarlari hukmetmistir Bu kozmopolit bolge kendine ozgu bir mimari ve geleneksel sanat gelistirmistir 18 yuzyilda Gurka Kralligi Nepal i birlestirdi Sah Hanedani Nepal Kralligi ni kurdu ve Rana Hanedani ndan gelen basbakanlar doneminde Britanya Imparatorlugu ile ittifak yapti Ulke hic somurgelestirilmedi ancak Cin imparatorlugu ve Britanya Hindistani arasinda tampon devlet gorevi gordu 1951 de ilan edilen parlamenter demokrasi 1960 ve 2005 te olmak uzere iki kez hukumdarlarca askiya alindi 1990 lar ve 2000 lerde yasanan Nepal Ic Savasi 2008 de sekuler cumhuriyete gecilmesiyle sonuclandi Boylece dunyanin son Hindu monarsisi son buldu 2015 te yururluge giren Nepal Anayasasi Nepal i yedi ilden olusan bir sekuler federal parlamenter cumhuriyet olarak tanimlar Gunumuzde komunist bir parti tarafindan yonetilen tek cok partili demokrasidir Nepal 1955 te Birlesmis Milletler e katilmis 1950 de Hindistan ve 1960 ta Cin Halk Cumhuriyeti yle dostluk antlasmalari imzalamistir Ulke kurucu uyesi oldugu Guney Asya Bolgesel Isbirligi Teskilati nin merkezine ev sahipligi yapmaktadir Ayrica Baglantisizlar Hareketi ve Bengal Korfezi Ulkeleri Girisimi nin uyesidir Nepal ordusu Guney Asya nin en buyuk besinci ordusudur Gurka askerlerin dunya savaslarinda aldigi gorevlerle bilinir ve Birlesmis Milletler Baris Gucu nun onemli katilimcilarindandir TarihceErken tarih Patan daki Hindu tapinaklari ilk kralliklarin da merkezi olmustur Yapilan arastirmalara gore Nepal in bilinen ilk tarihi MS 4 yuzyilda kucuk Hint prensliklerinin kurulmasiyla baslamistir Nepal topraklarinda yer alan bu kucuk prenslikler 18 yuzyilin ortalarina kadar varliklarini surdurmuslerdir Nepal Kralligi 1769 yilinda ilk kez bu prensliklerden biri olan Gurkalar Nepal topraklarini denetim altina almislardir Ilk Gurka krali Katmandu bolgesini ele gecirdikten sonra Nepal de Gurkalarin altin donemi yasanmistir Narayan dan sonra yerine gecen cocuklari Nepal topraklarini batida Sutley Nehri ne guneyde Ganj Ovasi na ve kuzeyde Tibet e kadar genisletmislerdir 1814 1816 yillari arasinda Ingilizlerle yapilan savaslar Gurkalarin maglubiyetiyle sonuclanmis ve bundan sonra 1846 ya kadar ulke soylu ailelerin mucadele alani durumuna gelmistir Bu tarihte Rana ailesi digerlerine karsi ustunluk kurmustur Nepal 1951 yilina kadar bu ailenin denetiminde kalmistir 1950 ler 1990 lar 1951 de Sah ailesinin uyesi olan Kral Tribhubana ulke yonetimini ele gecirmis ve ulke kabineli hukumet duzenine gecmistir Sonra da mesrutiyet yonetimi duyurulmustur Olumunden sonra yerine gecen oglu Mahendra ulkede buyuk degisiklikler yapmis ve onun yonetimindeki 1962 yilinda yeni anayasa yururluge girmistir 1972 de Mahendra nin olumuyle yerine oglu Birendra kral olmustur Kral Birendra partisiz bir anayasal yonetim duzeyi olan Panchayat duzenini yururluge koymustur Bu yonetim bicimine karsi 1979 da cikan halk hareketler ve ogrenci ayaklanmalarindan sonra Birendra 1980 de yonetim bicimini halk oylamasina goturmustur Bu halk oylamasi sonucu Birendra nin Panchayat yonetim bicimi ayakta kalmistir 10 yil sonra 1990 da Birendra iktidar tekelini gevseterek meclis duzenine gecilmessini kabul etmistir Boylece Nepal cok partili yasama gecmistir Bu duzene gecildikten sonra Mayis 1991 deki secimlerde 205 sandalyeden 110 unu kazanarak iktidara gelmistir Ic savas Subat 1996 da Maocu partilerden biri yeni bir Demokratik Halk Cumurhiyeti kurmak icin Maocu devrim stratejisi olan gerilla savasini baslatmis ve Nepal Ic Savasi ni ateslemistir olarak bilinen isimli ayaklanma onderi Ropla Rukum Jajarkot Gorkha ve Sindhuli bolgelerinde kalkismayi baslatmis Maocular bircok bolgede gecici halk hukumeti kurmustur Haziran 2001 de Prens Dipendra kraliyet ailesinden iclerinde Kral Birendra ve Kralice Aishwarya nin da oldugu 11 kisiyi daha sonra da kendini oldurtmustur Kralin olumuyle Birendra nin kardesi Gyanendra nin sultanligi ele gecirdigi sirada Maocu ayaklanma kizismistir Bundan dolayi kral Ekim 2002 de gecici olarak hukumeti dusurmus ve ulkeyi denetim altina almistir Duzen tutturamayan hukumetler ve Maocularin Katmandu yu kusatmasi yuzunden kralliga yonelik destek azalmistir 1 Subat 2005 te Gyanendra hukumeti dusurmus tum gucleri elinde toplamis ve olaganustu durum duyurmustur Siyasetcilere ev hapsi cezasi verilmis telefon ve internet baglantilari kesilmis ve basin ozgurlugu ortadan kaldirilmistir Kral yeni yonetim biciminin ayaklanmacilarin bastirilmasi amacinda oldugunu ileri surmustur Subat 2006 da yerel secimler yapilmis fakat buyuk partiler secime katilmamislardir Nisan 2006 da grevler ve sokak gosterileri kralin meclisi yeniden kurmasina yonelik baskent Katmandu da bas gostermis ve kral bunun uzerine yonetimi siyasi partilere geri vermeye soz vermistir 28 Nisan da meclis yeniden toplanmis ve basbakan atanmistir 10 Haziran 2006 da meclis kralin yetkilerini sinirlayarak yasalari onama yetkisini elinden almistir Bu siralarda Maocularla hukumet arasinda baris gorusmeleri de baslamis ve 12 Haziran da Nepal in oldukca sert olan terorle mucadele yasasi kaldirilarak bircok Maocu gerillanin serbest birakilmasi saglanmistir 18 Haziran da Maocu hareketin lideri Katmandu da hukumetle goruserek yakin zamanda kurulacak olan gecici hukumette kendilerine yer verilmesi yonunde soz almistir 2006 sonrasi Kasim 2006 daki antlasmayla 1996 dan beri suregelen ve 13 000 insanin olumune neden olan ic savasin bittigi aciklanmis ve sonrasinda Ocak 2007 de yeni meclis kurulmustur Bu secimte Maocular sandalyelerin 4 te 1 ini alarak mecliste temsil hakki kazanmislardir Bundan sonra hukumet kralligin yetkilerini sinirlamak yoluyla demokratiklesme surecini baslatmis fakat Eylul ayinda Maocular hukumetin kralliga karsi demokratiklesme surecinde elini agirdan aldigi gerekcesiyle hukumetten cekildiklerini aciklamislardir Uzun tartismalarin ardindan Nepal de gecici anayasa uzerinden bir anlasma saglanmis ve 10 Nisan 2008 de Anayasa Meclisi secimleri tamamlanmistir Anayasa Meclisi secimlerinde ezici bicimde ustun gelen Maocular Nepal Kongre Partisi ve NKP BML ile Anayasa Meclisini olusturmustur 28 Mayis 2008 de duzenlenen ilk Anayasa Meclisi toplantisinda daha once gecici anayasada kararlastirildigi uzere monarsi yikilmis ve Federal Demokratik Nepal Cumhuriyeti kurulmustur CografyaNepal topografya haritasiEverest Nepal cografi konum olarak Guney Asya da yer alir Kuzeyde Cin ve guneyde de Hindistan in arasinda kalan 147 181 kilometre kare alana sahip bir kara ulkesidir Kuzeyinde Himalayalar ve guneyinde de ormanlik Terrai bolgesi ile cevrelenmistir Dunyanin en yuksek dagi olan Everest Cin ile birlikte Nepal sinirlari icerisinde bulunmaktadir DemografiUlke yaklasik olarak 29 milyon nufusa sahiptir Nepal de cok sayida etnik grup bulunmakta ve cok sayida dil konusulmaktadir Devletin resmi dili Nepali dir Nepal halkini Hindistan dan gelen asilli Guney Hindistan dan gelen ve olusturur Ulke halkinin 80 i Hindu dur Nepal kendisini dunyanin tek Hindu devleti olarak tanitmaktadir EkonomiNamce Pazari Nufusunun ucte biri yoksulluk sinirinin altinda yasamaktadir Kisi basina dusen ulusal geliri 240 dolar olan Nepal dunyanin en az gelismis ve en yoksul ulkeleri arasinda gosterilmektedir 1990 li yillardan baslayarak ekonomisinde bir takim olumlu gelismeler yasanmaya baslamis olmasina ragmen henuz yoksullugun giderilmesine yonelik yeterli bir gelisme saglanamamistir Ekonominin ana dayanak noktasi tarimdir Halkin 76 si tarimla ugrasmaktadir 18 i hizmet alaninda ve 6 si da sanayi alaninda calismaktadir Endustriyel uretimi tarimsal urunlere yoneliktir Bu urunler sut seker kamisi ve tutundur Maocularla olan catismalar nedeniyle olusan guvenlik kaygilari turizmi olumsuz etkilemistir Yine de Nepal ozellikle hidroelektirik potansiyeli ve turizm konusunda dis yatirimcilarin ilgisini cekmektedir Bunlarin disindaki alanlarda ise ekonominin dusuk duzeyi teknolojik olanaksizliklar bir kara ulkesi olmasi sivil cekismeler ve dogal afetlerin yasanma olasiliginin coklugu gibi nedenlerle yatirim beklenmemektedir Siyaset ve yonetim1990 yilina kadar Nepal Kral in yonetiminde mutlak monarsiyle yonetilen bir devletti 1990 da mutlak monarsiye karsi ayaklanan halk hareketiyle karsilasan Kral Birendra genis olcude siyasi reformlar yaparak kralin devlet baskani basbakanin ise hukumet baskani oldugu parlamenter monarsi sistemini hayata gecirmek zorunda kaldi Nepal in yasama kurulunun ve olusan iki meclisli bir yapisi vardi Temsilciler Meclisi dogrudan halk tarafindan secilen 205 uyeden olusurdu Ulusal Meclis ise 10 tanesi Kral tarafindan 35 tanesi Temsilciler eclisi tarafindan kalan 15 tanesi ise koy ve kasaba sandalyelerinin olusturdugu secim koleji tarafindan secilen toplam 60 kisiden meydana gelirdi Yasama Kurulu 5 yil sureyle secilir ancak Kral istedigi takdirde suresinin dolmasini beklemeden lagvedebilirdi 18 yasini doldurmus her vatandas secme ve secilme hakkina sahipti Yonetim kademesi Kral ve Bakanlar Kurulu Kabine den olusurdu Secimlerde en cok sandalye sayisina sahip koalisyon ya da parti lideri Basbakan olarak atanirdi Kabine Basbakan in tavsiyeleriyle ve Kral tarafindan atanirdi Nepal de kurulan hukumetler hicbir zaman devamlilik saglayamamislardir 1991 yilindan bu yana kurulan butun hukumetler ya dahili sebeplerle cokmus ya da Anayasa nin verdigiyetkilerle Basbakan in tavsiyesiyle Monarsi tarafindan parlamento fesh edilmistir 2006 yilindaki hareket ulusa yenilik getirmistir Diktator Kralyonetimi birakmaya zorlanmistir Dagitilan Temsilciler Meclisi tekrar kurulmustur Temsilciler Meclisi hukumet kurmus bu Hukumet Maocu isyancilarla basarili baris gorusmeleri yapmistir Bir Gecici Anayasa yururluge konmus ve Maocu uyelerle birlikte yeni bir Temsilciler Meclisi kurulmustur Ayrica Meclis teki sandalye sayisi da 330 a cikarilmistir Nepal de yasanan bu baris sureci Nisan 2007 de Nepal Gecici Hukumeti ne girmesiyle buyuk bir atilim yapmistir 23 Aralik 2007 de imzalanan bir anlasmaya gore ise 2008 in baslarinda secilecek olan Kurucu Meclis oy cokluguyla monarsiyi lagvedecektir Dis politika Birlesmis Milletler de gorev yapan bir Nepalli asker Bir kara ulkesi olan Nepal iki buyuk komsusu Hindistan ve Cin arasinda sikismis konumdadir Kuzeyde Himalayalar asilamaz dogal bir sinir meydana getirmistir ve otesinde Cin Halk Cumhuriyeti bulunmaktadir Guney dogu ve batida ise Hindistan tarafindan sarilmistir Denize cikis noktasi bulunmayan Nepal uluslararasi ticaret ve gecis olanaklari bakimindan Hindistan a bagimlidir Ingiliz otoritesi 1858 1947 sirasinda Nepal jeo stratejik izolasyona ugramistir ve bu geleneksel izolasyonizm kismen dis mudahale ve baskilardan ozgur kalmak icin uretilmistir Fakat 19 yy in ortalarinda Ingiltere Hindistan da karsi konulamaz bir guc haline geldiginde ve Cin de ise Qing Hanedanligi 1644 1911 dususe gectikten sonra Nepal mumkun olan en iyi sartlarda Ingiltere ile anlasmistir Ic meselelerde otonomisini teslim etmeksizin Nepal dis mudahalelere ve saldirilara karsi Ingiltere den koruma garantisi almistir 1950 lerde Nepal kademeli olarak acilmaya ve tarafsizlik ve baglantisizlik politikalari yurutmeye baslamistir 1973 te Cezayir de Baglantisizlik Hareketi zirvesinde Kral Birendra su ifadelerde bulunmustur Nepal dunyanin en kalabalik iki ulkesinin arasinda bulunmaktadir bu bakimdan bir baris bolgesi zone of peace ilan edilmis olmalidir Daha sonra Birendra 1975 teki tac giyme toreni konusmasinda diger ulkelere teklifini kabul etmeleri konusunda resmen seslenmis ve o zamandan sonra Nepal in bir baris bolgesi olma gorusu Katmandu nun dis politikasinin ana temasi haline gelmistir 1990 larin baslarinda Nepal 100 civarinda ulke ile diplomatik iliskiler kurmus ve Birlesmis Milletler in aktif bir uyesi olup BM nin uzmanlik kuruluslarina istirak etmistir Nepal ayrica Guney Asya Bolgesel Isbirligi Orgutu nun SAARC kurucu uyesi olmus ve basarili bir sekilde cok sayida tek tarafli ya da cok tarafli ekonomik kulturel ve teknik yardim programlarini gorusmustur Cin Halk Cumhuriyeti ve Hindistan a olan cografi yakinligi ve tarihsel baglari nedeniyle Nepal in dis politikasi bu iki ulkeyle baris icerisinde ve bu ulkelere yakin olmak olmustur Bu politika Nepal in bagimsizligi ve ulusal guvenliginin guvencesi saglanmistir Nepal bayragiNepal Bayragi Nepal bayragi dunyada dikdortgen olmayan birkac sayili bayraktan birisidir Kirmizi bir renge sahip olan bayragin kenarlari mavidir Kirmizi savastaki zaferlerini mavi ise barisi simgeler Nepal bayraginda hem Gunes hem de Ay vardir Gunes sarayi ay ise 1951 yilina kadar ulkeyi yoneten Rana ailesini temsil eder Ayrica bakinizNepal Silahli Polis GucuKaynakcaGenelAndrea Matles Savada ed Nepal A Country Study Washington GPO for the Library of Congress 1991 4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ozel a b c Report for Selected Countries and Subjects IMF 17 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2020 Gini Index World Bank Estimate Nepal World Bank 8 Haziran 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Nisan 2020 Ingilizce United Nations Development Programme 2019 9 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Nisan 2020 CIA 9 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Aralik 2012 Nepal Isyancilarla Anlasip Monarsiye Son Verdi New York Times 24 Aralik 2007 11 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Dis baglantilarResmi site Nepal Hukumeti BBC News de Nepal ulke profili 9 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wikimedia Atlas da Nepal Curlie de Nepal DMOZ tabanli Nepal The World Factbook 2024 bas CIA Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link