Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mankala dünya çapında bilinen ve oynanan bir oyundur. Ancak oyundaki çukur ve kullanılan taş sayısı milletlere göre değişebilmektedir. Dünyada Mancala, Mankalah, Mangala ve benzeri isimlerle bilinmektedir. Türkiye'de ve Türk dünyasındaki genel adı Köçürme'dir. Oyun, bin yıl önce yazılan Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügat'it Türk adlı kitabında da bu adla geçmektedir. Türkiye'de ve Türk dünyasında; Kale, Kuyu, Kuyu Gayası, Kuyucuk, Mankala, Mangala, Melle Kayası, Güç Oyunu, Gırrık, Tokuz Korgool, Dokuz Kumalak vb. 231 değişik adla bilinmekte ve hâlen oynanmaktadır. Bir iddiaya göre Arapçadaki hareket ettirmek kelimesinden türemiş bir isimdir. Kesin olan Avrupa'ya Türkler vasıtasıyla geçen bir oyun olduğudur. Mankala veya Mangala belirli bir oyunun adı değil, oyunların genel adıdır. Üzerinde farklı sayılarda çukurlar bulunan, genelde tahta bir tabla üzerinde, sayılı misket veya taşlarla oynanır.
Satrancın Batı ülkelerindeki rolünü Asya ve Afrika ülkelerinde satrançla birlikte mankala görür. Satrancın atasının bu oyun olduğu ileri sürülmektedir.
Çeşitleri
Dünyada 900 civarında adı ve 100 civarında çeşidi olduğu bilinen oyunun Türkiye ve Türk dünyasında 231 adı ve 150'den fazla çeşidi bulunmaktadır. Oyun çeşitliliği kurallara da yansımıştır.
Kuralları
Dünyada hâlen oynanan Mankala her iki yanda altışar oyuk ve birer de kale adı verilen sayı çukuruyla oynanır. Oyunun en kolay oynanabilen bir çeşidinde, oyunun başında 12 oyun çukuruna üçer tane taş (ya da tohum ya da top vb.) bırakılır. İlk oyuncu kendi tarafındaki 6 çukurdan birini seçer ve içindeki taşları, saatin tersi yönünde, sıradaki çukurlara birer birer bırakarak ilerler. Rakip kaleye taş bırakılmaz ve kendi kalenize bıraktığınız her taşı kazanırsınız. Son taşınızı kendi kalenize bırakırsanız bir kere daha oynarsınız. Eğer son taş kendi tarafınızdaki boş oyun çukurlarından birine gelirse bu boş çukurun karşısındaki rakip çukurdaki tüm taşları kazanırsınız ve son bıraktığınız taşla birlikte kendi kalenize geçirirsiniz. Bir taraftaki tüm çukurlar boşaldığında oyun biter ve rakip taraf kalan tüm taşlarını kazanmış sayılır. En çok taşı toplayan oyunu kazanır. Oyun çeşitliliği yüzünden tek bir oyun ve belirli kurallardan söz edilemez ancak Türk Mankala oyunlarında, Türklerdeki kutsal sayılar ve Türk felsefesi belirgindir. Oyunda dokuzar çukur ile yedi veya dokuzar taş bulunur. İlk taş kendi kalesine veya çukuruna bırakılır ki bu baba ocağını temsil eder.
Tarihi
Dokuz taş gibi etrafta ne bulunursa onlarla oynanabildiğinden dünyanın en eski oyunlarından biridir. Afrika’da yerde açtıkları çukurların içinde çakıl taşlarıyla, kum üzerine çizdikleri çemberlerde deniz kabuklarıyla ya da oydukları tahtalar içinde tohumlarla oynarlar. Türkler hayvancılık döneminde keçi, koyun veya develerin kurumuş gübresi olan korgol veya kumalak ile oynarlardı. Kazakistan ve Kırgızistan'da bugün hâlâ bu adlarla (Tokuz Korgool, Dokuz Kumalak) tanınmaktadır.
Memphis, Thebes ve Luxor’da tapınak çatılarındaki taşlara kazınmış çukurlar oyunun milattan 1400 sene önce Eski Mısır'da benzer oyunların oynandığını kanıtlar. Oyunun hesap yapmak ve malları saymak için kullanılan tablalar üzerinden geliştirildiği zannedilmektedir. Sümerlerden kalan benzer tablalar Mezopotamya'da da bulunmuştur. Abdulvahap Kara'nın Kazakistan'daki tespitlerine göre oyunun Türklerdeki geçmişi 4000 yıldır.
Bugünü
2 sıralı Mankala tahtası ekvatorun kuzeyinde, 4 sıralısı güneyinde yaygın olmak üzere pek çok çeşidi tüm Afrika’da oynanmaktadır. Oyun ile taşınan köleler aracılığıyla Karayipler ve Güney Amerika’nın doğu kıyısına da yayılmıştır. Hindistan, Sri Lanka, Endonezya, Malezya ve Filipinler'de de çeşitleri vardır.
Afrika'da wari, warri, ware, walle, awari, aware, awaoley, awele, oware, owari, wouri, bao, soro, mangola, gabata, mulabalaba, ayo ve sadeqa gibi farklı isimlerle anılmaktadır. Bu isimlerin bazıları belli mankala çeşitlerinin isimleridir. En tanınmışları Nijerya’dan Ayo ve Batı Afrika ile Karayipler’de oynanan Wari’dir.
Mankala çeşitlerini birbirlerinden ayıran en büyük fark sıra sayısıdır. 2, 3 ve 4 sıralı olmak üzere üçe ayrılırlar. Gana’dan 2 sıralı Oware dünyada en yaygın mankala türüdür.
İkinci büyük fark oyunun tek turlu, çok turlu ya da Hint usulü oynanmasıdır. Tek turlularda, çukurlardan birindeki taşlar alınır ve sıradaki çukurlara bırakılır. Çok turlularda, son bırakılan taş dolu bir çukura bırakılırsa oyuncu bu çukurdaki taşları alarak tekrar oynar ve son taşını boş bir çukura bırakana kadar oynamaya devam eder. Hint usulünün çok turludan tek farkı son bırakılan çukur değil de takip eden çukurdan oyuna devam edilmesidir ve sıranın karşıdakine geçmesi için son taşın bırakıldığı çukurdan sonraki çukurun boş olması gerekir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Arslan Küçükyıldız, Türk Zekâ Oyunları-1; Köçürme-Mangala. Ankara. Delta Kültür Yayınevi, 2016, 304 sf
- Arslan Küçükyıldız, Türk Zeka Oyunları-1: Köçürme-Mangala, Ankara, Delta Kültür Yayınları, 2016, 304 sf.
- Arslan Küçükyıldız, Satrancın Atası Olan Türk Zeka Oyunu Mangala, K. B. Günümüzde Çocuk Oyunlarında ve Oyuncaklarında Yaşanan Değişimler Sempozyumu Bildirisi, 9-10 Aralık 2010, Ankara, Milli Kütüphane.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mankala dunya capinda bilinen ve oynanan bir oyundur Ancak oyundaki cukur ve kullanilan tas sayisi milletlere gore degisebilmektedir Dunyada Mancala Mankalah Mangala ve benzeri isimlerle bilinmektedir Turkiye de ve Turk dunyasindaki genel adi Kocurme dir Oyun bin yil once yazilan Kasgarli Mahmut un Divan i Lugat it Turk adli kitabinda da bu adla gecmektedir Turkiye de ve Turk dunyasinda Kale Kuyu Kuyu Gayasi Kuyucuk Mankala Mangala Melle Kayasi Guc Oyunu Girrik Tokuz Korgool Dokuz Kumalak vb 231 degisik adla bilinmekte ve halen oynanmaktadir Bir iddiaya gore Arapcadaki hareket ettirmek kelimesinden turemis bir isimdir Kesin olan Avrupa ya Turkler vasitasiyla gecen bir oyun oldugudur Mankala veya Mangala belirli bir oyunun adi degil oyunlarin genel adidir Uzerinde farkli sayilarda cukurlar bulunan genelde tahta bir tabla uzerinde sayili misket veya taslarla oynanir Katlanir ahsap Mankala oyun tahtasi Satrancin Bati ulkelerindeki rolunu Asya ve Afrika ulkelerinde satrancla birlikte mankala gorur Satrancin atasinin bu oyun oldugu ileri surulmektedir CesitleriDunyada 900 civarinda adi ve 100 civarinda cesidi oldugu bilinen oyunun Turkiye ve Turk dunyasinda 231 adi ve 150 den fazla cesidi bulunmaktadir Oyun cesitliligi kurallara da yansimistir KurallariDunyada halen oynanan Mankala her iki yanda altisar oyuk ve birer de kale adi verilen sayi cukuruyla oynanir Oyunun en kolay oynanabilen bir cesidinde oyunun basinda 12 oyun cukuruna ucer tane tas ya da tohum ya da top vb birakilir Ilk oyuncu kendi tarafindaki 6 cukurdan birini secer ve icindeki taslari saatin tersi yonunde siradaki cukurlara birer birer birakarak ilerler Rakip kaleye tas birakilmaz ve kendi kalenize biraktiginiz her tasi kazanirsiniz Son tasinizi kendi kalenize birakirsaniz bir kere daha oynarsiniz Eger son tas kendi tarafinizdaki bos oyun cukurlarindan birine gelirse bu bos cukurun karsisindaki rakip cukurdaki tum taslari kazanirsiniz ve son biraktiginiz tasla birlikte kendi kalenize gecirirsiniz Bir taraftaki tum cukurlar bosaldiginda oyun biter ve rakip taraf kalan tum taslarini kazanmis sayilir En cok tasi toplayan oyunu kazanir Oyun cesitliligi yuzunden tek bir oyun ve belirli kurallardan soz edilemez ancak Turk Mankala oyunlarinda Turklerdeki kutsal sayilar ve Turk felsefesi belirgindir Oyunda dokuzar cukur ile yedi veya dokuzar tas bulunur Ilk tas kendi kalesine veya cukuruna birakilir ki bu baba ocagini temsil eder TarihiDokuz tas gibi etrafta ne bulunursa onlarla oynanabildiginden dunyanin en eski oyunlarindan biridir Afrika da yerde actiklari cukurlarin icinde cakil taslariyla kum uzerine cizdikleri cemberlerde deniz kabuklariyla ya da oyduklari tahtalar icinde tohumlarla oynarlar Turkler hayvancilik doneminde keci koyun veya develerin kurumus gubresi olan korgol veya kumalak ile oynarlardi Kazakistan ve Kirgizistan da bugun hala bu adlarla Tokuz Korgool Dokuz Kumalak taninmaktadir Memphis Thebes ve Luxor da tapinak catilarindaki taslara kazinmis cukurlar oyunun milattan 1400 sene once Eski Misir da benzer oyunlarin oynandigini kanitlar Oyunun hesap yapmak ve mallari saymak icin kullanilan tablalar uzerinden gelistirildigi zannedilmektedir Sumerlerden kalan benzer tablalar Mezopotamya da da bulunmustur Abdulvahap Kara nin Kazakistan daki tespitlerine gore oyunun Turklerdeki gecmisi 4000 yildir Bugunu2 sirali Mankala tahtasi ekvatorun kuzeyinde 4 siralisi guneyinde yaygin olmak uzere pek cok cesidi tum Afrika da oynanmaktadir Oyun ile tasinan koleler araciligiyla Karayipler ve Guney Amerika nin dogu kiyisina da yayilmistir Hindistan Sri Lanka Endonezya Malezya ve Filipinler de de cesitleri vardir Afrika da wari warri ware walle awari aware awaoley awele oware owari wouri bao soro mangola gabata mulabalaba ayo ve sadeqa gibi farkli isimlerle anilmaktadir Bu isimlerin bazilari belli mankala cesitlerinin isimleridir En taninmislari Nijerya dan Ayo ve Bati Afrika ile Karayipler de oynanan Wari dir Mankala cesitlerini birbirlerinden ayiran en buyuk fark sira sayisidir 2 3 ve 4 sirali olmak uzere uce ayrilirlar Gana dan 2 sirali Oware dunyada en yaygin mankala turudur Ikinci buyuk fark oyunun tek turlu cok turlu ya da Hint usulu oynanmasidir Tek turlularda cukurlardan birindeki taslar alinir ve siradaki cukurlara birakilir Cok turlularda son birakilan tas dolu bir cukura birakilirsa oyuncu bu cukurdaki taslari alarak tekrar oynar ve son tasini bos bir cukura birakana kadar oynamaya devam eder Hint usulunun cok turludan tek farki son birakilan cukur degil de takip eden cukurdan oyuna devam edilmesidir ve siranin karsidakine gecmesi icin son tasin birakildigi cukurdan sonraki cukurun bos olmasi gerekir Ayrica bakinizDokuz korgol MangalaKaynakca Arslan Kucukyildiz Turk Zeka Oyunlari 1 Kocurme Mangala Ankara Delta Kultur Yayinevi 2016 304 sf Arslan Kucukyildiz Turk Zeka Oyunlari 1 Kocurme Mangala Ankara Delta Kultur Yayinlari 2016 304 sf Arslan Kucukyildiz Satrancin Atasi Olan Turk Zeka Oyunu Mangala K B Gunumuzde Cocuk Oyunlarinda ve Oyuncaklarinda Yasanan Degisimler Sempozyumu Bildirisi 9 10 Aralik 2010 Ankara Milli Kutuphane