Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede yeterince bilgilendirici olmayan ve karşı savunmasız olan kullanılmıştır. (Ekim 2023) () |
Memel Ayaklanması veya Klaipeda Ayaklanması, Ocak 1923'te Klaipeda bölgesinde gerçekleşti. Neman'ın kuzeyindeki bölge, Versay Antlaşması ile Almanya'dan ayrıldı ve bir Milletler Cemiyeti mandası kuruldu. Bölge, bir karar verilinceye kadar geçici bir Fransız idaresi tarafından idare edildi.
| Memel Ayaklanması | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Klaipėda Bölgesi (Memelland) ve Doğu Prusya'nın kuzey kesiminin tarihi haritası | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 French Administration Fransa |  Litvanya Litvanya Litvanyalı Tüfekçiler Birliği Klaipėda Müdürlüğü | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Gabriel Jean Petisné | Ernestas Galvanauskas Vincas Krėvė-Mickevičius Jonas Polovinskas-Budrys Erdmonas Simonaitis | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 250 civarında asker | 1400 civarında Litvanyalı | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| 2 ölü | 12 ölü | ||||||||
Litvanya, Prusyalı Litvanyalıların büyük Litvanca konuşan azınlığı ve Litvanya için Baltık Denizi'ne tek kabul edilebilir çıkış olan liman kenti Klaipeda (Memel) nedeniyle bölgeyle (Küçük Litvanya'nın bir parçası) bağlantı kurmak istedi. Yerel halk tarafından çıkarılan bir ayaklanma olarak sunulan gelişmeye ne Alman polisinden ne de Fransız ordusundan herhangi bir direnişle karşılaşmadı.
İsyancılar, kendi kaderini tayin hakkına atıfta bulunarak birleşme talebiyle Litvanya'ya dönen Litvanya yanlısı bir yönetim oluşturdular. Milletler Cemiyeti oldu bittiyi kabul etti ve Klaipeda bölgesi 17 Şubat 1923'te Litvanya Cumhuriyeti'nin özerk bölgesi oldu. Uzun müzakerelerden sonra, Mayıs 1924'te Klaipeda Sözleşmesi imzalandı. Sözleşme, Litvanya'nın bölge üzerindeki egemenliğini resmen tanıdı ve Klaipeda bölgesine geniş yasama, yargı, idari ve mali özerklik verdi. Bölge, bir ültimatomdan sonra Almanya'ya döndüğü Mart 1939'a kadar Litvanya'nın bir parçasıydı.
Geçmişi
Litvanya ve Polonya iddiaları
Litvanya-Almanya sınırı, 1422'de imzalanan Meln Barışından sonra istikrarlıydı. Ancak, Litvanyalıların Doğu Prusya'nın kuzeydoğu kısmına yoğun göçünün bir sonucu olarak, bölgede önemli sayıda Litvanca konuşan nüfus oluşmuştu. Fred Hermann Doja'nın istatistiklerine göre bölgede 71.156 Alman ve 67.259 Prusyalı Litvanyalı yaşıyordu. Küçük Litvanya'yı Litvanya ile birleştirme fikri, 19. yüzyılın sonunda Litvanya ulusal canlanma yıllarında ortaya çıktı. Bu, tüm etnik Litvanya topraklarını bağımsız bir Litvanya devletine birleştirme vizyonunun bir parçasıydı. Aktivistler ayrıca Baltık Denizi'ndeki önemli bir liman olan Klaipeda'yı ekonomik kalkınma için gerekli gördüler. 30 Kasım 1918'de, Litvanya Küçük Ulusal Konseyi'nin yirmi dört aktivisti, Küçük Litvanya'yı Litvanya ile birleştirme arzusunu ifade eden Tilsit Yasasını imzaladı. Litvanyalılar, Küçük Litvanya'nın tamamını (Klaipeda bölgesiyle sınırlı değil) Litvanya'ya ilhak etmek için müttefiklere başvurdu. O zaman, Litvanya Batılı güçler tarafından resmen tanınmadı ve savaş sonrası herhangi bir konferansa davet edilmedi.
Polonya Cumhuriyeti, Klaipeda bölgesini Danzig için olası bir tazminat olarak değerlendirdi. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra, Danzig Koridoru ile Baltık Denizi'ne erişim sağladı, ancak Danzig Serbest Şehri Polonya'ya verilmedi. 1919'un başında, Polonyalıların Paris Barış Konferansı'ndaki temsilcisi Roman Dmovsky, Józef Piłsudski'nin Intermarium projesine bağlı olarak geliştirilen uygun olarak Klaipeda bölgesinin Litvanya'ya dahil edilmesi lehine bir sunum yaptı. Polonya formülü şuydu: Klaipeda önce Litvanya'ya ait olacak daha sonra Litvanya'da Polonya'ya ait olacaktı. Ancak Intermarium'a dayanan proje Litvanya'nın tarihsel gerçekliğe de dayanan Polonya-Litvanya birliği gibi önerileri kategorik olarak reddetmesi nedeniyle gerçekleşmedi. Bozulan Polonya-Litvanya ilişkiler savaşa doğru evrilirken anlaşmazlık nedeniyle Klaipeda müttefiklerin geçici yönetimi altına alınmak zorunda kaldı. Vilnius Bölgesi üzerindeki anlaşmazlığa yol açmasına karşın birleşme fikri Batı Avrupa'da olumlu karşılanıyordu. Aralık 1921'de Polonya, bölgeye yeni elçi olarak Marcel Szarot'u gönderdi. Onun girişimi sayesinde Polonya ve Klaipeda, Nisan 1922'de bir ticaret anlaşması imzaladılar. Ayrıca Polonya, ekonomik varlığını gayrimenkul satın almak, ticari girişimler kurmak, limanı kullanmak şeklinde oluşturmaya çalışmıştır.
Fransız yönetimi
Polonya önerilerinin etkisi altında, Müttefikler Almanya ile bir barış anlaşması imzalarken Klaipeda bölgesini dikkate aldılar. 10 Ocak 1920'de Versay Antlaşması'nın 28. Maddesine göre, Neman Nehri'nin kuzeyindeki topraklar Alman İmparatorluğu'ndan ayrıldı ve 99. Maddeye göre Milletler Cemiyeti tarafından yetkilendirildi. Fransızlar bölgede geçici bir yönetim olmayı kabul ederken, İngilizler reddetti. İlk Fransız birlikleri, General Dominique Joseph Audry tarafından yönetilen 21. Alp Piyadeleri Taburu, 10 Şubat 1920'de geldi. Almanlar bölgeyi resmi olarak 15 Şubat'ta Fransız yönetimine verdi. İki gün sonra, General Audrey bir yönetim organı kurdu: yedi üyeden oluşan Klaipeda Bölge Müdürlüğü. Litvanya protestolarının ardından iki Prusyalı Litvanyalı yönetime kabul edildi, müdürlüğün bileşimi dokuz üyeye yükseldi. 8 Haziran 1920'de Fransa, Gabriel Jean Petinier'i Klaipeda bölgesindeki mülki idarenin başına getirdi. Petinier, politikalarında Litvanya karşıtı bir önyargı gösterdi ve özgür bir şehir fikrini destekledi. General Audrey 1 Mayıs 1920'de istifa ederek Pétinier'i bölgedeki en yüksek yetkili olarak bıraktı.
Başbakan ve Paris Barış Konferansı Başkanı Georges Clemenceau, Klaipeda bölgesinin henüz yasal olarak tanınmadığı için Litvanya'ya bağlı olmadığını kaydetti. Litvanyalılar, uluslararası tanınırlık kazandıklarında bölgenin kendilerine gitmesi gerektiğine inanarak bölgedeki hakları için kampanya yürütmeye devam ettiler. Vilnius Bölgesi etrafındaki Polonya-Litvanya ihtilafında arabulucu olan Milletler Cemiyeti iki taraf arasında taraf tutmadı. Zaten 1921'de Klaipeda'yı Vilnius ile değiştirmek için örtülü teklifler yapıldı. Mart 1922'de İngiliz tarafı açık ve doğrudan bir teklifte bulundu: Polonya'nın Vilnius'a yönelik iddialarını tanıması karşılığında, Litvanya de jure tanıma, Klaipeda bölgesi ve ekonomik yardım alacaktı. Litvanyalılar, Vilnius'tan vazgeçmeye hazır olmadıkları için teklifi reddettiler. Bu önerinin reddedilmesinden sonra, Litvanya'nın Fransa ve Büyük Britanya ile ilişkileri kötüleşti ve müttefikler şimdi Klaipeda'ya özgür bir şehir statüsü verilmesini savundular. Böylece, Litvanyalılar ya çatışmanın olumsuz bir şekilde çözülmesini bekleyebilir ya da bölgeyi zorla ele geçirebilirler.
Hazırlık
Çözüm
3-4 Kasım 1922'de Prusyalı Litvanyalılardan oluşan bir delegasyon müzakerelere katılma talebinde bulundu. Bu başarısızlık bir ayaklanmayı organize etmek için itici güç oldu. 20 Kasım 1922'deki gizli bir oturumda, Litvanya hükûmeti bir ayaklanma düzenlemeye karar verdi. Litvanya, Milletler Cemiyeti aracılığıyla diplomatik çabaların başarısız olduğunu ve sakinleri Litvanya'ya katılmaya yönlendirmek için ekonomik önlemlerin çok pahalı ve uluslararası diplomaside etkisiz olduğunu kabul etti. General Silvestras Zukauskas, Litvanya ordusunun küçük Fransız alayını etkisiz hale getirebileceğini ve 24 saat içinde bölgeyi ele geçirebileceğini belirtti. Ancak Fransa'ya doğrudan askeri müdahale, askeri ve diplomatik açıdan çok tehlikeliydi. Bu nedenle, Ekim 1920'de Zheligovsky isyanı örneğinde yerel bir isyan düzenlenmesine karar verildi.
Hazırlıklar Başbakan Ernestas Galvanauskas'a emanet edildi. Ayaklanmayı organize etme planı, Litvanya'nın ilk Seimas'ından ve Dışişleri Bakanlığı'ndan bile gizli tutulmak zorundaydı. Bu nedenle, çok az Litvanyalı, hükûmetin ayaklanmadaki tam rolünü anladı. Bu nedenle, ayaklanmayı organize etmenin ana itibarı, bazen kuvvetleri sağlayan Litvanya Tüfekçiler Birliği (Lietuvos Šaulių Sąjunga) başkanı Vincas Krėvė-Mickevičius'a atfedilir. Galvanauskas, olayları yerel halkın Fransız yönetimine karşı değil, Alman varlığına karşı bir ayaklanması olarak sunmayı planladı. Böyle bir plan, Müttefiklerin dikkatini Litvanya'nın önerisine çekmek ve Avrupa'daki Alman karşıtı duyguları sömürmek için tasarlandı. Olumlu uluslararası duruma rağmen, Litvanya hükûmetinde birlik yoktu. 22 Kasım 1922'de, Tüfekçiler Birliği başkanı Vincas Kreve-Mickevičius ve kurmay başkanı Yüzbaşı Klimaitis'in davet edildiği gizli bir toplantı yapıldı. Toplantıya hükûmetten sadece başkan Galvanauskas, bölgenin Savunma Bakanı Balis Shlizhis (Balys Šližys) Dışişleri Bakanı Klyvas ve Güvenlik Dairesi Başkanı Lipčius katılmıştı. Ślizis silahlı ayaklanma fikrini desteklemeyi reddetti. Klaipeda bölgesinin ayaklanma yoluyla kurtarılması konusunda Bakanlar Kurulunda uzlaşma sağlanamadığına karar verildi. Bu nedenle, öncelikle Litvanya bu tür olaylardan sorumlu olmayacaktır ve tüm mesele Litvanyalı Tüfekçiler Birliği'nin inisiyatifine bırakılmıştır. İkincisi, olaylar Litvanya devleti için tehlikeli olan siyasi komplikasyonlara neden olursa, ayaklanmayı başlatanlar ve katılanlar tutuklanıp yargılanabilir. Üçüncüsü, Litvanya hükûmeti Tüfekçiler Birliği'ni ne silahlarla ne de mali kaynaklarla desteklemeyecekti. Galvanauskas, isyancılar ve Litvanya hükûmeti arasındaki herhangi bir bağlantıyı gizlemek için yeterince dikkatliydi, böylece ayaklanma başarısız olursa, ateş edenleri ve isyancıları suçlayabilir ve hükûmet herhangi bir sorumluluktan kurtulur.
Propaganda
Yerel halk, Almanya, Litvanya ve özgür şehir fikirleri arasında bir çekişme halindeydi. Almanya ile yeniden birleşme siyasi olarak imkansızdı, ancak bölgede yaşayan Almanlar bölgedeki siyasi ve kültürel hakimiyetlerini sürdürmek istediler. Prusyalı Litvanyalılar Litvanya dilini konuşurken, kendi ulusal kimlikleri ve başka bir dinleri (Protestanlık) vardı (Litvanyalıların geri kalanı Katolikti). Litvanyalılar ekonomik ve kültürel olarak geriydiler. Bölgedeki çiftçiler ve sanayi işçileri, Litvanya'dan gelen ucuz emeğin geçim kaynaklarını yok edeceğinden korkuyorlardı. Böylece özgür bir şehir fikri ivme kazandı. 1921'in sonunda, Memel Özgür Devlet Derneği, özgür bir şehir olarak varoluşu desteklemek için 71.856 imza topladı. Bunların 54,429'u Litvanyalıların imzasıydı (%75,7).
Ayaklanmayı organize etme kararından önce bile, Litvanya etkisini en üst düzeye çıkarmaya ve bölgedeki destekçilerini bulmaya çalıştı. Litvanya, bölgenin tarımsal eksikliğini göstermek için bölgeyle olan ticaretini sınırladı. Klaipeda bölgesinde para birimi olarak kullanılan Alman markının aşırı enflasyonu nedeniyle ekonomik durum karmaşıktı. Yeral halkın aksine bölgedeki sanayiciler, ucuz iş gücü ve hammaddeyi istiyordu. Bu nedenle Litvanya ile birleşme fikrini destekliyorlardı. Litvanyalılar da yoğun propagandaya giriştiler. Litvanya yanlısı örgütler kurup finanse ettiler ve yerel basından ilgi gördüler. Bu faaliyetlerin çoğu, bu amaçlar için 500.000 Alman Markı alan Litvanyalı diplomat Jonas Žilius-Jonila tarafından koordine edildi. Bankacı Jonas Valekaitis, girişime ilk olarak 12.500 ABD Doları bağışladı. İlerleyen süreçte 10.000 ABD Doları daha verdi. Antanas Ivaskevichius ve Andrius Martuzevichius da dahil olmak üzere ABD'den Litvanya diasporası tarafından ek destek sağlandı. Ayaklanmaya giden haftalarda yerel basın, Polonya'nın bölgeyi işgal edeceğini iddia etti. Bu, Polonya karşıtı duyguları güçlendirmek ve en uygun çözüm olarak Litvanya'ya katılma fikrini süslemek için yapıldı. Bu eylemler istenen sonucu verdi ve kamuoyu Litvanya'ya katılma fikrine sıcak bakmaya başladı.
Uluslararası diplomasi
Almanya, bölgenin kendisine iade edilmeyeceğini anladı, bu yüzden Litvanya'nın çıkarlarını zımnen destekledi. Weimar Cumhuriyeti, Polonya ve Fransa'yı ana düşmanları olarak görürken, Litvanya daha tarafsızdı. Ayrıca Almanya gücünü yeniden kazandığında, bölgeyi küçük Litvanya'dan geri almak Polonya'dan almaktan çok daha kolay olacaktır. 22 Şubat 1922 gibi erken bir tarihte, Almanlar Litvanyalılara Klaipeda'daki Litvanya eylemlerine karşı çıkmayacaklarını ve bariz nedenlerden dolayı böyle bir pozisyonun asla resmi olarak açıklanmayacağını gayri resmi olarak bildirdiler. Bu tutum daha sonra, Berlin'in yerel Almanları Litvanya planlarına müdahale etmemeye çağırdığı ayaklanma sırasında bile diğer gayri resmi Alman-Litvanya temaslarında doğrulandı.
Müttefikler Klaipeda'yı özgür bir şehre dönüştürmeyi düşündüklerinde, Polonya Dışişleri Bakanı Konstantin Skirmunt, böyle bir özgür şehrin Polonya'nın çıkarlarına müdahale edeceğini ve Almanya'nın bölgedeki etkisini sürdürmesine izin vereceğini söyledi. Skirmunt, Polonya'ya liman ve Neman boyunca sınırsız ticaret sağlanabilmesi durumunda bölgenin Litvanya'ya transferini destekledi. Aynı zamanda, Polonya başka konularla (Başkan Gabriel Narutowicz'in öldürülmesi, ekonomik kriz, Silezya'daki toprak anlaşmazlığı, Sovyet Rusya ile gergin ilişkiler) meşguldü ve bu nedenle Klaipeda bölgesinin statüsüne daha az dikkat etti. Litvanya, askerî eylemlerin yeni bir Polonya-Litvanya savaşını tehdit ettiğini anladı. Polonya ve Fransa'dan beklenen tepkiye karşı koymak için Litvanyalılar, güçlü bir Polonya devletine karşı çıkan Sovyet Rusya'da bir müttefik aradılar. 29 Kasım'da Sovyet Rusya Dışişleri Bakanı Georgi Çiçerin, Berlin'e giderken Kaunas'ta Litvanya tarafıyla bir araya geldi. Galvanauskas ile yaptığı bir konuşmada Georgi Çiçerin, Klaipeda'daki Litvanya planlarına desteğini dile getirdi ve Polonya Litvanya'ya karşı çıkarsa Sovyet Rusya'nın pasif kalmayacağını belirtti.
Zamanlama
18 Aralık 1922'de İtilaf Devletleri Büyükelçileri Konseyi'nin konferansında Polonya'nın doğu sınırlarına ve 10 Ocak 1923'te bölgenin geleceğine ilişkin öneriler sunuldu. Bilindiği gibi, Litvanyalılar kendi lehlerine olmayan bir karar bekledikleri ve ayaklanma hazırlamak için acele ettikleri için bir ayaklanma başladı. Nitekim Konsey, ya özgür bir şehrin (Milletler Cemiyeti'nin kontrolü altında özerk bir bölge) yaratılmasını ya da Polonya ile bir birlik yapmayı kabul etmesi halinde bölgenin Litvanya'ya dahil edilmesini önerdi. Ocak 1923'te, Fransa güçlerinin Ruhr çatışmasına girdiği sırada ve Avrupa yeni bir savaş başlatmaktan korktuğu için ayaklanma çıkarmak uygun oldu. Litvanya'daki iç siyasi durum da olumluydu: Başbakan olarak Galvanauskas geniş yetkilere sahipken, kategorik olarak ayaklanmaya karşı olan Cumhurbaşkanı Aleksandras Stulginskis'in seçilmesine Seimas tarafından itiraz edilmişti.
Ayaklanma
Siyasi eylemler
1922'nin sonunda, Litvanyalı eylemciler, Klaipeda bölgesindeki çeşitli şehir ve köylere vatansever konuşmalar yapmak ve bir dizi Litvanya yanlısı komite düzenlemek için gönderildi. 18 Aralık 1922'de, tüm bu komiteleri birleştirmek için Klaipeda'da Martynas Jankus'un başkanlığında Küçük Litvanya'nın Kurtuluşu Yüksek Komitesi (SCML) kuruldu. Komitenin görevi ayaklanmaya önderlik etmek ve ardından bölgede Litvanya yanlısı bir rejim örgütlemekti. 3 Ocak 1923'te komitenin kongresinde, tüm bölge sakinlerinin çıkarlarını temsil etme görevi öne sürüldü. Ancak o zaman organizasyon sadece bir isimdi ve birkaç başvuru yapmaktan başka bir faaliyet yoktu. Bazı üyeleri, VKML'deki rollerini ancak ayaklanmadan sonra öğrendiklerini itiraf etti. 7 Ocak'ta VKML, "Broliai Šauliai!" adında bir itiraz beyannamesi yayınladı. Beyannamede Litvanyalıların yabancılar tarafından zulme uğradığı, "kölelikten kurtulmak" için silaha sarılma çağrısı yapıldığı ve Litvanya Tüfekçiler Birliği'nden yardım istendiği belirtildi. Bu, Litvanyalı Tüfekçiler Birliğinin 9 Ocak'ta bölgeye girmesinin resmi nedeni oldu.
9 Ocak'ta VKML, bölgenin tüm sakinlerini temsil etmek için diğer kurtarma komitelerinin iznine dayanarak, VKML'nin bölgedeki tüm yetkileri gasp ettiğini, Klaipeda Bölgesi'nin "Alman" Müdürlüğünü feshettiğini duyurdu. Erdmonas Simonaitis, Erdmonas Simonaitis tarafından 3 gün içinde beş kişilik yeni bir Müdürlük oluşturmak üzere yetkilendirildi. Bildiride ayrıca Almanca ve Litvancaya bölgenin resmi dilleri olarak eşit statü verilmesi, tüm siyasi tutukluların serbest bırakılması ve sıkıyönetim ilan edilmesi şartı da yer aldı. Komite, bu bildiriye ek olarak, Fransız askerlerine, “özgürlük ve eşitlik gibi asil fikirlerin savaşçıları” olarak, “Litvanya ulusunun iradesine ve başarılarına” karşı savaşmamalarının istendiği Fransızca bir çağrı yayınladı. 13 Ocak'ta Erdmonas Simonaitis; Vilius Gaigalaitis, Mikelis Reizgys, Martynas Toleikis ve Kristupas Lekšas'ı içeren yeni bir Litvanya yanlısı müdürlük kurdu. 19 Ocak'ta, Küçük Litvanya'nın Kurtuluşu Yüksek Komitesi temsilcileri Silute'de bir araya geldi ve bölgenin özerk bir bölge olarak Litvanya'ya dahil edilmesini talep eden beş maddelik bir bildiri sundu. Belge yaklaşık 120 kişi tarafından imzalandı. Bölgenin özerkliği yerel vergilendirme, eğitim, din, yargı, tarım, sosyal hizmetler şeklinde olacaktı. 24 Ocak'ta Litvanya Parlamentosu bir bildiri kabul etti ve böylece Klaipeda bölgesi resmen Litvanya'nın bir parçası oldu. Eski Cumhurbaşkanı A. Smetona, Litvanya hükûmetinin özel temsilcisi olarak Klaipeda bölgesine gönderildi.
Askeri eylemler
Galvanauskas, ayaklanmaya silahlı kuvvetler sağlamak için Litvanya Tüfekçiler Birliği'nin askeri desteğini aldı. Örgütün lideri Vincas Kreve-Mickevicius, bir ayaklanma düzenleme fikrinin Tüfekçiler Birliği'nden kaynaklandığına inanıyordu ve Galvanauskas, hükûmeti isyancılardan dikkatle uzaklaştırarak planı yalnızca zımnen onayladı. Aralık 1922'de Kreve, Reichswehr komutanı Hans von Seeckt ile bir araya geldi ve Alman ordusunun çatışmaya müdahale etmeyeceğinden emindi. Kreve, Almanlardan 1.500 tüfek, 5 hafif makineli tüfek ve 1.500.000 mermi mühimmat satın aldı. Askeri operasyonlar, adını daha çok Prusya-Litvanya'ya benzeyen Jonas Budrys olarak değiştiren Rus İmparatorluk Ordusu'nun eski bir albayı olan Litvanya ordusunun karşı istihbarat başkanı Jonas Polovinskas tarafından koordine edildi. Daha sonra astları da aynısını yaptı. Steponas Darius'a göre, ayaklanma başlangıçta Yılbaşı gecesi için planlanmıştı, ancak Litvanya hükûmeti elverişsiz istihbarat verilerine dayanarak ayaklanmayı iptal etti. O günlerde, Fransa ve Almanya arasındaki çatışma gelişiyordu, 11 Ocak 1923'te Fransız ve Belçika birlikleri Ruhr bölgesine girdi. Dünya basını bu olaylara tüm dikkatini verdi, bu yüzden Litvanyalılar uygun andan yararlanmaya karar verdi.
Ayaklanmanın destekçileri Kaunas'ta toplandı ve hükûmeti planı uygulamaya ikna etti. Gecikme gizli görevi tehlikeye attı, neticede önemli bilgiler müttefiklerin eline geçebilirdi. Ayaklanma 10 Ocak 1923'te başladı. Kretinga ve Taurage'den trenle gelen 1090 gönüllü (40 subay, 584 asker, 455 piyade, 3 katip, 2 doktor, 6 hademe) bölge sınırını geçti. Aralarında Steponas Darius ve Vladas Putvinskis de vardı. Akademisyen ve diplomat Rimantas Morkenas, pek çok isyancının askeri eğitimi olmadığını, aralarında sıradan köylülerin ve hatta lise öğrencilerinin de bulunduğunu vurguluyor. MLS (Mažosios Lietuvos sukilėlis veya Mažosios Lietuvos savanoris) (Litvanya Küçük Asi/Gönüllü) harfleriyle yeşil bir kol bandına sahip sivil kıyafetler giymişlerdi. Her savaşçının bir tüfeği ve 200 mermisi vardı. İsyancıların toplam 21 hafif makineli tüfeği, 4 motosikleti, 3 arabası, 63 atı vardı. Herhangi bir zayiatı önlemek için barışçıl bir Fransız geri çekilmesini müzakere etmeyi umuyorlardı. Çekime yalnızca son çare olarak izin verildi. Galvanauskas, isyancılara kibar olmalarını, hırsızlık yapmamalarını, alkol kullanmamalarını, siyasi konuşma yapmamalarını ve ayrıca Litvanya belgelerini, parasını, tütününü, kibrit kutularını yanlarına almamalarını emretti. Klaipeda bölgesinde isyancılar yaklaşık 300 yerel gönüllü tarafından karşılandı, ancak Litvanyalı tarihçi Vygandas Vareikis bu ifadenin doğruluğunu tartışıyor. Klaipeda'nın erkek nüfusunun bir kısmı gönüllülere katıldı. İsyancılar direnişle karşılaştı, kış koşullarıyla, ulaşım sıkıntısıyla mücadele etti ve malzeme sıkıntısı yaşadı (gıda ve giyecek sağlanmadı).
Gönüllüler üç silahlı gruba ayrıldı. Binbaşı Jonas Islinskas (takma adı Aukštuolis) komutasındaki 530 kişilik ilk gruba Klaipeda'yı almaları emredildi. Kaptan Mykolas Kalmantas (takma adı Bayoras) liderliğindeki 443 kişilik ikinci grubun Pagegiai'yi ele geçirmesi ve Almanya sınırında bir yer edinmesi gerekiyordu. Binbaşı Petras Jakshtas (takma adı Kalvaitis) liderliğindeki 103 kişilik üçüncü grubun Silute üzerinde hareket etmesi gerekiyordu. Pagegiai ve Silute, 10 Ocak'ta Litvanyalılar tarafından direniş göstermeden işgal edildi. 11 Ocak'a kadar, Litvanya yanlısı güçler Klaipeda hariç tüm bölgeyi kontrol etti. Fransız yönetici Petinier teslim olmayı reddetti ve 15 Ocak'ta Klaipeda için savaş başladı. Şehir 250 Fransız askeri, 350 Alman polisi ve 300 sivil Alman gönüllü tarafından savunuldu. Kısa bir çatışmanın ardından aynı gün ateşkes anlaşması imzalandı. Savaş sırasında 12 Litvanyalı isyancı, iki Fransız askeri ve bir Alman polisi öldürüldü. Alman verilerine göre, bir Fransız askeri öldü, ikisi de yaralandı. 16 Ocak'ta Polonya gemisi Commandant Pilsudski, Fransız birlikleri için takviye ile Klaipeda limanına girdi. Ancak, ateşkes imzalandığında gemi kısa sürede limandan ayrıldı. 17-18 Ocak'ta İngiliz kruvazörü "Caledon" ve iki Fransız muhrip Cezayir ve Senegalli birlikler Klaipeda'ya geldi. Fransız filo savaş gemisi Voltaire de yoldaydı. 16 Ocak'ta Litvanyalılar, 317 kişiden oluşan (24 Ocak itibarıyla) yerel bir "Jonas Budrys ordusu" düzenlemeye başladı. Gönüllülerin çoğu, Klaipeda bölgesindeki ekonomik durum çok zor olduğundan ve ayrıca Dünya Savaşı'nı kazanan müttefiklere tazminat ödemek zorunda kaldıklarından, siyasi değil, maddi güdüler tarafından yönlendirildi.
Tepki ve sonrası
Uluslararası baskıya rağmen, Litvanya ayaklanmaya herhangi bir katılımını reddetti. Fransa, Litvanya'nın eylemlerini protesto etti ve statükonun restorasyonunu talep eden doğrudan askeri tehditler dile getirdi. İngiltere protesto etti ama tehdit etmekten kaçındı. Litvanya'nın Sovyet desteğine sahip olduğuna dair bir korku vardı, bu da Fransa veya Polonya askeri bir tepki başlatırsa Sovyet Rusya'nın müdahale edeceği ve bunun başka bir savaşa yol açabileceği anlamına geliyordu. Polonya da protesto etti, ancak sonuçlarından da korktu. Fransız ve İngiliz müdahalesi durumunda askeri yardım teklif etti. 17 Ocak 1923'te İtilaf Devletleri Büyükelçileri Konseyi, Frankman Georges Klinshant başkanlığında özel bir komisyon göndermeye karar verdi. Komisyon, bir avuç müttefik birlik ile 26 Ocak'ta geldi ve neredeyse hemen isyancıların bölgeden çekilmesini talep ederek güç kullanmakla tehdit etti, ancak isyancılar hızla geri çekildi. 29 Ocak'ta Müttefikler, ayaklanmayı bastırmak için asker gönderme teklifini reddetti. Fransa yönetimini yeniden kurmak istedi, ancak İngiltere ve İtalya bölgenin Litvanya'ya devredilmesini destekledi. 2 Şubat'ta müttefikler, bölgedeki tüm isyancıların geri çekilmesini, herhangi bir silahlı grubun, Steponaitis Müdürlüğü'nün ve Litvanya Küçük Kurtuluş Yüksek Komitesi'nin dağıtılmasını talep eden bir ültimatom yayınladılar.
Aynı zamanda, Milletler Cemiyeti, Polonya ile Litvanya arasındaki Vilnius Bölgesi üzerindeki toprak anlaşmazlığına ilişkin nihai kararını verdi. 3 Şubat'ta Birlik, Kasım 1920'deki Zeligovsky isyanından sonra kurulan 6 km genişliğindeki tarafsız bölgeyi tasfiye etmeye karar verdi. Litvanya protestolarına rağmen, insansız toprakların tasfiyesi 15 Şubat'ta başladı. Bu koşullar altında, Milletler Cemiyeti resmi olmayan bir değiş tokuş önerdi: Litvanya, kayıp Vilnius Bölgesi için Klaipeda bölgesini tazminat olarak alacaktı. Zaten 4 Şubat'ta ültimatom, Klaipeda bölgesinin transferinin baskı altında değil organize edilmesi talebiyle diplomatik bir nota ile değiştirildi. 11 Şubat'ta müttefikler, krizin barışçıl çözümü için Litvanya'ya bile teşekkür ettiler. Milletler Cemiyeti'ni daha da yatıştırmak için Klaipeda Bölge Müdürlüğü 15 Şubat'ta dağıtıldı. Viktoras Gailius, ikisi Alman ve üçü Prusyalı Litvanyalı olmak üzere beş üyeden oluşan geçici bir müdürlük kurdu. 17 Şubat'ta İtilaf Devletleri Konseyi, Litvanya'da daha sonra Klaipeda Sözleşmesi'nde formüle edilecek olan çeşitli koşullar altında çalışmaya başladı: bölgeye özerklik verilecek, Litvanya müttefiklerin yönetimi sürdürme masraflarını tazmin edecek ve tazminat ödeyecekti. Almanlar, Neman Nehri'nin Almanya ve Litvanya'yı sınırlayan kısmı genel kullanıma sahip olacaktı. Litvanya bu koşulları kabul etti ve diğer devletlerde ayaklanmayı meşru kabul etti. Fransız ve İngiliz gemileri 19 Şubat'ta Klaipeda limanından ayrıldı.
Klaipeda Sözleşmesi'nin başlangıçta önerilen versiyonu, Polonya'ya Klaipeda limanına erişme, bu limanı kullanma ve yönetme konusunda geniş haklar verdi. Bu, savaş ve Vilnius Bölgesi üzerindeki anlaşmazlık nedeniyle Polonya ile tüm diplomatik ilişkilerini durduran Litvanya için kesinlikle kabul edilemezdi. Duran müzakerelerden sonra, meseleye karar verme hakkı Milletler Cemiyeti'ne verildi. 8 Mayıs 1924'te Paris'te İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya ve Litvanya tarafından imzalanan sözleşmenin son metnini Amerikalı Norman Davis başkanlığındaki üç üyeli bir komisyon hazırladı. Klaipeda bölgesi, Litvanya egemenliğinde özerk bir bölge haline geldi. Bölgeye kapsamlı yasama, yargı, idari ve mali özerkliğin yanı sıra kendi yerel parlamentosu verildi. Klaipeda limanı uluslararası hale getirildi. Sözleşme, yalnızca Polonya'ya ayrılmış tek bir hak içermediği için önemli bir Litvanya diplomatik zaferi olarak kabul edildi. Ancak Litvanyalılara bölgede tam hakimiyet sağlayacak hiçbir koşul da yoktu. Sözleşme, merkezi ve yerel yönetimler arasındaki ilişki hakkında sık sık tartışmalara neden olan Litvanya hükûmetinin yetkilerini ciddi şekilde sınırlandırdı. 1920'lerde Litvanya ve Almanya arasındaki ilişkiler iyi gelişti. Adolf Hitler'in iktidara gelmesiyle tansiyon yükselmeye başladı. Litvanyalılar için sözleşmenin zayıf yanları, bölgeyi Alman kontrolüne döndürmeye çalışırken Nazi Almanyası tarafından kullanıldı ve bu da 1939'da Litvanya'ya bir ültimatom verilmesine yol açtı.
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 30 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ https://www.webcitation.org/5wz8agmnZ?url=[]
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 19 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 25 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ 23 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20150223090427/http://www.archyvai.lt/exhibitions/klaipeda/paroda.htm arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede yeterince bilgilendirici olmayan ve baglanti olumune karsi savunmasiz olan yalin URL ler kullanilmistir Maddenin dogrulanabilir kalmasini ve maddede tutarli bir kaynak biciminin surdurulebilmesini saglamak adina lutfen bunlari tamamlayin Ekim 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Memel Ayaklanmasi veya Klaipeda Ayaklanmasi Ocak 1923 te Klaipeda bolgesinde gerceklesti Neman in kuzeyindeki bolge Versay Antlasmasi ile Almanya dan ayrildi ve bir Milletler Cemiyeti mandasi kuruldu Bolge bir karar verilinceye kadar gecici bir Fransiz idaresi tarafindan idare edildi Memel AyaklanmasiKlaipeda Bolgesi Memelland ve Dogu Prusya nin kuzey kesiminin tarihi haritasiTarih10 15 Ocak 1923BolgeKlaipeda Litvanya Dogu Prusya SebepLitvanya makamlarinin ve Prusyali Litvanyalilarin Klaipeda bolgesini Litvanya ya ilhak etme arzusuSonucKlaipeda bolgesinin Litvanya tarafindan ilhakiTaraflar French Administration Fransa Litvanya Litvanya Litvanyali Tufekciler Birligi Klaipeda MudurluguKomutanlar ve liderlerGabriel Jean PetisneErnestas Galvanauskas Vincas Kreve Mickevicius Jonas Polovinskas Budrys Erdmonas SimonaitisGucler250 civarinda asker1400 civarinda LitvanyaliKayiplar2 olu12 olu Litvanya Prusyali Litvanyalilarin buyuk Litvanca konusan azinligi ve Litvanya icin Baltik Denizi ne tek kabul edilebilir cikis olan liman kenti Klaipeda Memel nedeniyle bolgeyle Kucuk Litvanya nin bir parcasi baglanti kurmak istedi Yerel halk tarafindan cikarilan bir ayaklanma olarak sunulan gelismeye ne Alman polisinden ne de Fransiz ordusundan herhangi bir direnisle karsilasmadi Isyancilar kendi kaderini tayin hakkina atifta bulunarak birlesme talebiyle Litvanya ya donen Litvanya yanlisi bir yonetim olusturdular Milletler Cemiyeti oldu bittiyi kabul etti ve Klaipeda bolgesi 17 Subat 1923 te Litvanya Cumhuriyeti nin ozerk bolgesi oldu Uzun muzakerelerden sonra Mayis 1924 te Klaipeda Sozlesmesi imzalandi Sozlesme Litvanya nin bolge uzerindeki egemenligini resmen tanidi ve Klaipeda bolgesine genis yasama yargi idari ve mali ozerklik verdi Bolge bir ultimatomdan sonra Almanya ya dondugu Mart 1939 a kadar Litvanya nin bir parcasiydi GecmisiLitvanya ve Polonya iddialari Litvanya Almanya siniri 1422 de imzalanan Meln Barisindan sonra istikrarliydi Ancak Litvanyalilarin Dogu Prusya nin kuzeydogu kismina yogun gocunun bir sonucu olarak bolgede onemli sayida Litvanca konusan nufus olusmustu Fred Hermann Doja nin istatistiklerine gore bolgede 71 156 Alman ve 67 259 Prusyali Litvanyali yasiyordu Kucuk Litvanya yi Litvanya ile birlestirme fikri 19 yuzyilin sonunda Litvanya ulusal canlanma yillarinda ortaya cikti Bu tum etnik Litvanya topraklarini bagimsiz bir Litvanya devletine birlestirme vizyonunun bir parcasiydi Aktivistler ayrica Baltik Denizi ndeki onemli bir liman olan Klaipeda yi ekonomik kalkinma icin gerekli gorduler 30 Kasim 1918 de Litvanya Kucuk Ulusal Konseyi nin yirmi dort aktivisti Kucuk Litvanya yi Litvanya ile birlestirme arzusunu ifade eden Tilsit Yasasini imzaladi Litvanyalilar Kucuk Litvanya nin tamamini Klaipeda bolgesiyle sinirli degil Litvanya ya ilhak etmek icin muttefiklere basvurdu O zaman Litvanya Batili gucler tarafindan resmen taninmadi ve savas sonrasi herhangi bir konferansa davet edilmedi Polonya Cumhuriyeti Klaipeda bolgesini Danzig icin olasi bir tazminat olarak degerlendirdi Birinci Dunya Savasi ndan sonra Danzig Koridoru ile Baltik Denizi ne erisim sagladi ancak Danzig Serbest Sehri Polonya ya verilmedi 1919 un basinda Polonyalilarin Paris Baris Konferansi ndaki temsilcisi Roman Dmovsky Jozef Pilsudski nin Intermarium projesine bagli olarak gelistirilen uygun olarak Klaipeda bolgesinin Litvanya ya dahil edilmesi lehine bir sunum yapti Polonya formulu suydu Klaipeda once Litvanya ya ait olacak daha sonra Litvanya da Polonya ya ait olacakti Ancak Intermarium a dayanan proje Litvanya nin tarihsel gerceklige de dayanan Polonya Litvanya birligi gibi onerileri kategorik olarak reddetmesi nedeniyle gerceklesmedi Bozulan Polonya Litvanya iliskiler savasa dogru evrilirken anlasmazlik nedeniyle Klaipeda muttefiklerin gecici yonetimi altina alinmak zorunda kaldi Vilnius Bolgesi uzerindeki anlasmazliga yol acmasina karsin birlesme fikri Bati Avrupa da olumlu karsilaniyordu Aralik 1921 de Polonya bolgeye yeni elci olarak Marcel Szarot u gonderdi Onun girisimi sayesinde Polonya ve Klaipeda Nisan 1922 de bir ticaret anlasmasi imzaladilar Ayrica Polonya ekonomik varligini gayrimenkul satin almak ticari girisimler kurmak limani kullanmak seklinde olusturmaya calismistir Fransiz yonetimi Polonya onerilerinin etkisi altinda Muttefikler Almanya ile bir baris anlasmasi imzalarken Klaipeda bolgesini dikkate aldilar 10 Ocak 1920 de Versay Antlasmasi nin 28 Maddesine gore Neman Nehri nin kuzeyindeki topraklar Alman Imparatorlugu ndan ayrildi ve 99 Maddeye gore Milletler Cemiyeti tarafindan yetkilendirildi Fransizlar bolgede gecici bir yonetim olmayi kabul ederken Ingilizler reddetti Ilk Fransiz birlikleri General Dominique Joseph Audry tarafindan yonetilen 21 Alp Piyadeleri Taburu 10 Subat 1920 de geldi Almanlar bolgeyi resmi olarak 15 Subat ta Fransiz yonetimine verdi Iki gun sonra General Audrey bir yonetim organi kurdu yedi uyeden olusan Klaipeda Bolge Mudurlugu Litvanya protestolarinin ardindan iki Prusyali Litvanyali yonetime kabul edildi mudurlugun bilesimi dokuz uyeye yukseldi 8 Haziran 1920 de Fransa Gabriel Jean Petinier i Klaipeda bolgesindeki mulki idarenin basina getirdi Petinier politikalarinda Litvanya karsiti bir onyargi gosterdi ve ozgur bir sehir fikrini destekledi General Audrey 1 Mayis 1920 de istifa ederek Petinier i bolgedeki en yuksek yetkili olarak birakti Basbakan ve Paris Baris Konferansi Baskani Georges Clemenceau Klaipeda bolgesinin henuz yasal olarak taninmadigi icin Litvanya ya bagli olmadigini kaydetti Litvanyalilar uluslararasi taninirlik kazandiklarinda bolgenin kendilerine gitmesi gerektigine inanarak bolgedeki haklari icin kampanya yurutmeye devam ettiler Vilnius Bolgesi etrafindaki Polonya Litvanya ihtilafinda arabulucu olan Milletler Cemiyeti iki taraf arasinda taraf tutmadi Zaten 1921 de Klaipeda yi Vilnius ile degistirmek icin ortulu teklifler yapildi Mart 1922 de Ingiliz tarafi acik ve dogrudan bir teklifte bulundu Polonya nin Vilnius a yonelik iddialarini tanimasi karsiliginda Litvanya de jure tanima Klaipeda bolgesi ve ekonomik yardim alacakti Litvanyalilar Vilnius tan vazgecmeye hazir olmadiklari icin teklifi reddettiler Bu onerinin reddedilmesinden sonra Litvanya nin Fransa ve Buyuk Britanya ile iliskileri kotulesti ve muttefikler simdi Klaipeda ya ozgur bir sehir statusu verilmesini savundular Boylece Litvanyalilar ya catismanin olumsuz bir sekilde cozulmesini bekleyebilir ya da bolgeyi zorla ele gecirebilirler HazirlikCozum 3 4 Kasim 1922 de Prusyali Litvanyalilardan olusan bir delegasyon muzakerelere katilma talebinde bulundu Bu basarisizlik bir ayaklanmayi organize etmek icin itici guc oldu 20 Kasim 1922 deki gizli bir oturumda Litvanya hukumeti bir ayaklanma duzenlemeye karar verdi Litvanya Milletler Cemiyeti araciligiyla diplomatik cabalarin basarisiz oldugunu ve sakinleri Litvanya ya katilmaya yonlendirmek icin ekonomik onlemlerin cok pahali ve uluslararasi diplomaside etkisiz oldugunu kabul etti General Silvestras Zukauskas Litvanya ordusunun kucuk Fransiz alayini etkisiz hale getirebilecegini ve 24 saat icinde bolgeyi ele gecirebilecegini belirtti Ancak Fransa ya dogrudan askeri mudahale askeri ve diplomatik acidan cok tehlikeliydi Bu nedenle Ekim 1920 de Zheligovsky isyani orneginde yerel bir isyan duzenlenmesine karar verildi Hazirliklar Basbakan Ernestas Galvanauskas a emanet edildi Ayaklanmayi organize etme plani Litvanya nin ilk Seimas indan ve Disisleri Bakanligi ndan bile gizli tutulmak zorundaydi Bu nedenle cok az Litvanyali hukumetin ayaklanmadaki tam rolunu anladi Bu nedenle ayaklanmayi organize etmenin ana itibari bazen kuvvetleri saglayan Litvanya Tufekciler Birligi Lietuvos Sauliu Sajunga baskani Vincas Kreve Mickevicius a atfedilir Galvanauskas olaylari yerel halkin Fransiz yonetimine karsi degil Alman varligina karsi bir ayaklanmasi olarak sunmayi planladi Boyle bir plan Muttefiklerin dikkatini Litvanya nin onerisine cekmek ve Avrupa daki Alman karsiti duygulari somurmek icin tasarlandi Olumlu uluslararasi duruma ragmen Litvanya hukumetinde birlik yoktu 22 Kasim 1922 de Tufekciler Birligi baskani Vincas Kreve Mickevicius ve kurmay baskani Yuzbasi Klimaitis in davet edildigi gizli bir toplanti yapildi Toplantiya hukumetten sadece baskan Galvanauskas bolgenin Savunma Bakani Balis Shlizhis Balys Slizys Disisleri Bakani Klyvas ve Guvenlik Dairesi Baskani Lipcius katilmisti Slizis silahli ayaklanma fikrini desteklemeyi reddetti Klaipeda bolgesinin ayaklanma yoluyla kurtarilmasi konusunda Bakanlar Kurulunda uzlasma saglanamadigina karar verildi Bu nedenle oncelikle Litvanya bu tur olaylardan sorumlu olmayacaktir ve tum mesele Litvanyali Tufekciler Birligi nin inisiyatifine birakilmistir Ikincisi olaylar Litvanya devleti icin tehlikeli olan siyasi komplikasyonlara neden olursa ayaklanmayi baslatanlar ve katilanlar tutuklanip yargilanabilir Ucuncusu Litvanya hukumeti Tufekciler Birligi ni ne silahlarla ne de mali kaynaklarla desteklemeyecekti Galvanauskas isyancilar ve Litvanya hukumeti arasindaki herhangi bir baglantiyi gizlemek icin yeterince dikkatliydi boylece ayaklanma basarisiz olursa ates edenleri ve isyancilari suclayabilir ve hukumet herhangi bir sorumluluktan kurtulur Propaganda Yerel halk Almanya Litvanya ve ozgur sehir fikirleri arasinda bir cekisme halindeydi Almanya ile yeniden birlesme siyasi olarak imkansizdi ancak bolgede yasayan Almanlar bolgedeki siyasi ve kulturel hakimiyetlerini surdurmek istediler Prusyali Litvanyalilar Litvanya dilini konusurken kendi ulusal kimlikleri ve baska bir dinleri Protestanlik vardi Litvanyalilarin geri kalani Katolikti Litvanyalilar ekonomik ve kulturel olarak geriydiler Bolgedeki ciftciler ve sanayi iscileri Litvanya dan gelen ucuz emegin gecim kaynaklarini yok edeceginden korkuyorlardi Boylece ozgur bir sehir fikri ivme kazandi 1921 in sonunda Memel Ozgur Devlet Dernegi ozgur bir sehir olarak varolusu desteklemek icin 71 856 imza topladi Bunlarin 54 429 u Litvanyalilarin imzasiydi 75 7 Ayaklanmayi organize etme kararindan once bile Litvanya etkisini en ust duzeye cikarmaya ve bolgedeki destekcilerini bulmaya calisti Litvanya bolgenin tarimsal eksikligini gostermek icin bolgeyle olan ticaretini sinirladi Klaipeda bolgesinde para birimi olarak kullanilan Alman markinin asiri enflasyonu nedeniyle ekonomik durum karmasikti Yeral halkin aksine bolgedeki sanayiciler ucuz is gucu ve hammaddeyi istiyordu Bu nedenle Litvanya ile birlesme fikrini destekliyorlardi Litvanyalilar da yogun propagandaya giristiler Litvanya yanlisi orgutler kurup finanse ettiler ve yerel basindan ilgi gorduler Bu faaliyetlerin cogu bu amaclar icin 500 000 Alman Marki alan Litvanyali diplomat Jonas Zilius Jonila tarafindan koordine edildi Bankaci Jonas Valekaitis girisime ilk olarak 12 500 ABD Dolari bagisladi Ilerleyen surecte 10 000 ABD Dolari daha verdi Antanas Ivaskevichius ve Andrius Martuzevichius da dahil olmak uzere ABD den Litvanya diasporasi tarafindan ek destek saglandi Ayaklanmaya giden haftalarda yerel basin Polonya nin bolgeyi isgal edecegini iddia etti Bu Polonya karsiti duygulari guclendirmek ve en uygun cozum olarak Litvanya ya katilma fikrini suslemek icin yapildi Bu eylemler istenen sonucu verdi ve kamuoyu Litvanya ya katilma fikrine sicak bakmaya basladi Uluslararasi diplomasi Almanya bolgenin kendisine iade edilmeyecegini anladi bu yuzden Litvanya nin cikarlarini zimnen destekledi Weimar Cumhuriyeti Polonya ve Fransa yi ana dusmanlari olarak gorurken Litvanya daha tarafsizdi Ayrica Almanya gucunu yeniden kazandiginda bolgeyi kucuk Litvanya dan geri almak Polonya dan almaktan cok daha kolay olacaktir 22 Subat 1922 gibi erken bir tarihte Almanlar Litvanyalilara Klaipeda daki Litvanya eylemlerine karsi cikmayacaklarini ve bariz nedenlerden dolayi boyle bir pozisyonun asla resmi olarak aciklanmayacagini gayri resmi olarak bildirdiler Bu tutum daha sonra Berlin in yerel Almanlari Litvanya planlarina mudahale etmemeye cagirdigi ayaklanma sirasinda bile diger gayri resmi Alman Litvanya temaslarinda dogrulandi Muttefikler Klaipeda yi ozgur bir sehre donusturmeyi dusunduklerinde Polonya Disisleri Bakani Konstantin Skirmunt boyle bir ozgur sehrin Polonya nin cikarlarina mudahale edecegini ve Almanya nin bolgedeki etkisini surdurmesine izin verecegini soyledi Skirmunt Polonya ya liman ve Neman boyunca sinirsiz ticaret saglanabilmesi durumunda bolgenin Litvanya ya transferini destekledi Ayni zamanda Polonya baska konularla Baskan Gabriel Narutowicz in oldurulmesi ekonomik kriz Silezya daki toprak anlasmazligi Sovyet Rusya ile gergin iliskiler mesguldu ve bu nedenle Klaipeda bolgesinin statusune daha az dikkat etti Litvanya askeri eylemlerin yeni bir Polonya Litvanya savasini tehdit ettigini anladi Polonya ve Fransa dan beklenen tepkiye karsi koymak icin Litvanyalilar guclu bir Polonya devletine karsi cikan Sovyet Rusya da bir muttefik aradilar 29 Kasim da Sovyet Rusya Disisleri Bakani Georgi Cicerin Berlin e giderken Kaunas ta Litvanya tarafiyla bir araya geldi Galvanauskas ile yaptigi bir konusmada Georgi Cicerin Klaipeda daki Litvanya planlarina destegini dile getirdi ve Polonya Litvanya ya karsi cikarsa Sovyet Rusya nin pasif kalmayacagini belirtti Zamanlama 18 Aralik 1922 de Itilaf Devletleri Buyukelcileri Konseyi nin konferansinda Polonya nin dogu sinirlarina ve 10 Ocak 1923 te bolgenin gelecegine iliskin oneriler sunuldu Bilindigi gibi Litvanyalilar kendi lehlerine olmayan bir karar bekledikleri ve ayaklanma hazirlamak icin acele ettikleri icin bir ayaklanma basladi Nitekim Konsey ya ozgur bir sehrin Milletler Cemiyeti nin kontrolu altinda ozerk bir bolge yaratilmasini ya da Polonya ile bir birlik yapmayi kabul etmesi halinde bolgenin Litvanya ya dahil edilmesini onerdi Ocak 1923 te Fransa guclerinin Ruhr catismasina girdigi sirada ve Avrupa yeni bir savas baslatmaktan korktugu icin ayaklanma cikarmak uygun oldu Litvanya daki ic siyasi durum da olumluydu Basbakan olarak Galvanauskas genis yetkilere sahipken kategorik olarak ayaklanmaya karsi olan Cumhurbaskani Aleksandras Stulginskis in secilmesine Seimas tarafindan itiraz edilmisti AyaklanmaSiyasi eylemler Litvanca ve Almanca olarak basilmis Kucuk Litvanya nin Kurtulusu Yuksek Komitesi Manifestosu 1922 nin sonunda Litvanyali eylemciler Klaipeda bolgesindeki cesitli sehir ve koylere vatansever konusmalar yapmak ve bir dizi Litvanya yanlisi komite duzenlemek icin gonderildi 18 Aralik 1922 de tum bu komiteleri birlestirmek icin Klaipeda da Martynas Jankus un baskanliginda Kucuk Litvanya nin Kurtulusu Yuksek Komitesi SCML kuruldu Komitenin gorevi ayaklanmaya onderlik etmek ve ardindan bolgede Litvanya yanlisi bir rejim orgutlemekti 3 Ocak 1923 te komitenin kongresinde tum bolge sakinlerinin cikarlarini temsil etme gorevi one suruldu Ancak o zaman organizasyon sadece bir isimdi ve birkac basvuru yapmaktan baska bir faaliyet yoktu Bazi uyeleri VKML deki rollerini ancak ayaklanmadan sonra ogrendiklerini itiraf etti 7 Ocak ta VKML Broliai Sauliai adinda bir itiraz beyannamesi yayinladi Beyannamede Litvanyalilarin yabancilar tarafindan zulme ugradigi kolelikten kurtulmak icin silaha sarilma cagrisi yapildigi ve Litvanya Tufekciler Birligi nden yardim istendigi belirtildi Bu Litvanyali Tufekciler Birliginin 9 Ocak ta bolgeye girmesinin resmi nedeni oldu 9 Ocak ta VKML bolgenin tum sakinlerini temsil etmek icin diger kurtarma komitelerinin iznine dayanarak VKML nin bolgedeki tum yetkileri gasp ettigini Klaipeda Bolgesi nin Alman Mudurlugunu feshettigini duyurdu Erdmonas Simonaitis Erdmonas Simonaitis tarafindan 3 gun icinde bes kisilik yeni bir Mudurluk olusturmak uzere yetkilendirildi Bildiride ayrica Almanca ve Litvancaya bolgenin resmi dilleri olarak esit statu verilmesi tum siyasi tutuklularin serbest birakilmasi ve sikiyonetim ilan edilmesi sarti da yer aldi Komite bu bildiriye ek olarak Fransiz askerlerine ozgurluk ve esitlik gibi asil fikirlerin savascilari olarak Litvanya ulusunun iradesine ve basarilarina karsi savasmamalarinin istendigi Fransizca bir cagri yayinladi 13 Ocak ta Erdmonas Simonaitis Vilius Gaigalaitis Mikelis Reizgys Martynas Toleikis ve Kristupas Leksas i iceren yeni bir Litvanya yanlisi mudurluk kurdu 19 Ocak ta Kucuk Litvanya nin Kurtulusu Yuksek Komitesi temsilcileri Silute de bir araya geldi ve bolgenin ozerk bir bolge olarak Litvanya ya dahil edilmesini talep eden bes maddelik bir bildiri sundu Belge yaklasik 120 kisi tarafindan imzalandi Bolgenin ozerkligi yerel vergilendirme egitim din yargi tarim sosyal hizmetler seklinde olacakti 24 Ocak ta Litvanya Parlamentosu bir bildiri kabul etti ve boylece Klaipeda bolgesi resmen Litvanya nin bir parcasi oldu Eski Cumhurbaskani A Smetona Litvanya hukumetinin ozel temsilcisi olarak Klaipeda bolgesine gonderildi Askeri eylemler Litvanyali isyancilar Galvanauskas ayaklanmaya silahli kuvvetler saglamak icin Litvanya Tufekciler Birligi nin askeri destegini aldi Orgutun lideri Vincas Kreve Mickevicius bir ayaklanma duzenleme fikrinin Tufekciler Birligi nden kaynaklandigina inaniyordu ve Galvanauskas hukumeti isyancilardan dikkatle uzaklastirarak plani yalnizca zimnen onayladi Aralik 1922 de Kreve Reichswehr komutani Hans von Seeckt ile bir araya geldi ve Alman ordusunun catismaya mudahale etmeyeceginden emindi Kreve Almanlardan 1 500 tufek 5 hafif makineli tufek ve 1 500 000 mermi muhimmat satin aldi Askeri operasyonlar adini daha cok Prusya Litvanya ya benzeyen Jonas Budrys olarak degistiren Rus Imparatorluk Ordusu nun eski bir albayi olan Litvanya ordusunun karsi istihbarat baskani Jonas Polovinskas tarafindan koordine edildi Daha sonra astlari da aynisini yapti Steponas Darius a gore ayaklanma baslangicta Yilbasi gecesi icin planlanmisti ancak Litvanya hukumeti elverissiz istihbarat verilerine dayanarak ayaklanmayi iptal etti O gunlerde Fransa ve Almanya arasindaki catisma gelisiyordu 11 Ocak 1923 te Fransiz ve Belcika birlikleri Ruhr bolgesine girdi Dunya basini bu olaylara tum dikkatini verdi bu yuzden Litvanyalilar uygun andan yararlanmaya karar verdi Ayaklanmanin destekcileri Kaunas ta toplandi ve hukumeti plani uygulamaya ikna etti Gecikme gizli gorevi tehlikeye atti neticede onemli bilgiler muttefiklerin eline gecebilirdi Ayaklanma 10 Ocak 1923 te basladi Kretinga ve Taurage den trenle gelen 1090 gonullu 40 subay 584 asker 455 piyade 3 katip 2 doktor 6 hademe bolge sinirini gecti Aralarinda Steponas Darius ve Vladas Putvinskis de vardi Akademisyen ve diplomat Rimantas Morkenas pek cok isyancinin askeri egitimi olmadigini aralarinda siradan koylulerin ve hatta lise ogrencilerinin de bulundugunu vurguluyor MLS Mazosios Lietuvos sukilelis veya Mazosios Lietuvos savanoris Litvanya Kucuk Asi Gonullu harfleriyle yesil bir kol bandina sahip sivil kiyafetler giymislerdi Her savascinin bir tufegi ve 200 mermisi vardi Isyancilarin toplam 21 hafif makineli tufegi 4 motosikleti 3 arabasi 63 ati vardi Herhangi bir zayiati onlemek icin bariscil bir Fransiz geri cekilmesini muzakere etmeyi umuyorlardi Cekime yalnizca son care olarak izin verildi Galvanauskas isyancilara kibar olmalarini hirsizlik yapmamalarini alkol kullanmamalarini siyasi konusma yapmamalarini ve ayrica Litvanya belgelerini parasini tutununu kibrit kutularini yanlarina almamalarini emretti Klaipeda bolgesinde isyancilar yaklasik 300 yerel gonullu tarafindan karsilandi ancak Litvanyali tarihci Vygandas Vareikis bu ifadenin dogrulugunu tartisiyor Klaipeda nin erkek nufusunun bir kismi gonullulere katildi Isyancilar direnisle karsilasti kis kosullariyla ulasim sikintisiyla mucadele etti ve malzeme sikintisi yasadi gida ve giyecek saglanmadi Gonulluler uc silahli gruba ayrildi Binbasi Jonas Islinskas takma adi Aukstuolis komutasindaki 530 kisilik ilk gruba Klaipeda yi almalari emredildi Kaptan Mykolas Kalmantas takma adi Bayoras liderligindeki 443 kisilik ikinci grubun Pagegiai yi ele gecirmesi ve Almanya sinirinda bir yer edinmesi gerekiyordu Binbasi Petras Jakshtas takma adi Kalvaitis liderligindeki 103 kisilik ucuncu grubun Silute uzerinde hareket etmesi gerekiyordu Pagegiai ve Silute 10 Ocak ta Litvanyalilar tarafindan direnis gostermeden isgal edildi 11 Ocak a kadar Litvanya yanlisi gucler Klaipeda haric tum bolgeyi kontrol etti Fransiz yonetici Petinier teslim olmayi reddetti ve 15 Ocak ta Klaipeda icin savas basladi Sehir 250 Fransiz askeri 350 Alman polisi ve 300 sivil Alman gonullu tarafindan savunuldu Kisa bir catismanin ardindan ayni gun ateskes anlasmasi imzalandi Savas sirasinda 12 Litvanyali isyanci iki Fransiz askeri ve bir Alman polisi olduruldu Alman verilerine gore bir Fransiz askeri oldu ikisi de yaralandi 16 Ocak ta Polonya gemisi Commandant Pilsudski Fransiz birlikleri icin takviye ile Klaipeda limanina girdi Ancak ateskes imzalandiginda gemi kisa surede limandan ayrildi 17 18 Ocak ta Ingiliz kruvazoru Caledon ve iki Fransiz muhrip Cezayir ve Senegalli birlikler Klaipeda ya geldi Fransiz filo savas gemisi Voltaire de yoldaydi 16 Ocak ta Litvanyalilar 317 kisiden olusan 24 Ocak itibariyla yerel bir Jonas Budrys ordusu duzenlemeye basladi Gonullulerin cogu Klaipeda bolgesindeki ekonomik durum cok zor oldugundan ve ayrica Dunya Savasi ni kazanan muttefiklere tazminat odemek zorunda kaldiklarindan siyasi degil maddi guduler tarafindan yonlendirildi Tepki ve sonrasi Memel ayaklanmasina katilanlara verilen Litvanya Klaipeda Kurtulus Madalyasi Uluslararasi baskiya ragmen Litvanya ayaklanmaya herhangi bir katilimini reddetti Fransa Litvanya nin eylemlerini protesto etti ve statukonun restorasyonunu talep eden dogrudan askeri tehditler dile getirdi Ingiltere protesto etti ama tehdit etmekten kacindi Litvanya nin Sovyet destegine sahip olduguna dair bir korku vardi bu da Fransa veya Polonya askeri bir tepki baslatirsa Sovyet Rusya nin mudahale edecegi ve bunun baska bir savasa yol acabilecegi anlamina geliyordu Polonya da protesto etti ancak sonuclarindan da korktu Fransiz ve Ingiliz mudahalesi durumunda askeri yardim teklif etti 17 Ocak 1923 te Itilaf Devletleri Buyukelcileri Konseyi Frankman Georges Klinshant baskanliginda ozel bir komisyon gondermeye karar verdi Komisyon bir avuc muttefik birlik ile 26 Ocak ta geldi ve neredeyse hemen isyancilarin bolgeden cekilmesini talep ederek guc kullanmakla tehdit etti ancak isyancilar hizla geri cekildi 29 Ocak ta Muttefikler ayaklanmayi bastirmak icin asker gonderme teklifini reddetti Fransa yonetimini yeniden kurmak istedi ancak Ingiltere ve Italya bolgenin Litvanya ya devredilmesini destekledi 2 Subat ta muttefikler bolgedeki tum isyancilarin geri cekilmesini herhangi bir silahli grubun Steponaitis Mudurlugu nun ve Litvanya Kucuk Kurtulus Yuksek Komitesi nin dagitilmasini talep eden bir ultimatom yayinladilar Ayni zamanda Milletler Cemiyeti Polonya ile Litvanya arasindaki Vilnius Bolgesi uzerindeki toprak anlasmazligina iliskin nihai kararini verdi 3 Subat ta Birlik Kasim 1920 deki Zeligovsky isyanindan sonra kurulan 6 km genisligindeki tarafsiz bolgeyi tasfiye etmeye karar verdi Litvanya protestolarina ragmen insansiz topraklarin tasfiyesi 15 Subat ta basladi Bu kosullar altinda Milletler Cemiyeti resmi olmayan bir degis tokus onerdi Litvanya kayip Vilnius Bolgesi icin Klaipeda bolgesini tazminat olarak alacakti Zaten 4 Subat ta ultimatom Klaipeda bolgesinin transferinin baski altinda degil organize edilmesi talebiyle diplomatik bir nota ile degistirildi 11 Subat ta muttefikler krizin bariscil cozumu icin Litvanya ya bile tesekkur ettiler Milletler Cemiyeti ni daha da yatistirmak icin Klaipeda Bolge Mudurlugu 15 Subat ta dagitildi Viktoras Gailius ikisi Alman ve ucu Prusyali Litvanyali olmak uzere bes uyeden olusan gecici bir mudurluk kurdu 17 Subat ta Itilaf Devletleri Konseyi Litvanya da daha sonra Klaipeda Sozlesmesi nde formule edilecek olan cesitli kosullar altinda calismaya basladi bolgeye ozerklik verilecek Litvanya muttefiklerin yonetimi surdurme masraflarini tazmin edecek ve tazminat odeyecekti Almanlar Neman Nehri nin Almanya ve Litvanya yi sinirlayan kismi genel kullanima sahip olacakti Litvanya bu kosullari kabul etti ve diger devletlerde ayaklanmayi mesru kabul etti Fransiz ve Ingiliz gemileri 19 Subat ta Klaipeda limanindan ayrildi Klaipeda da Wilhelm I 1923 Klaipeda Sozlesmesi nin baslangicta onerilen versiyonu Polonya ya Klaipeda limanina erisme bu limani kullanma ve yonetme konusunda genis haklar verdi Bu savas ve Vilnius Bolgesi uzerindeki anlasmazlik nedeniyle Polonya ile tum diplomatik iliskilerini durduran Litvanya icin kesinlikle kabul edilemezdi Duran muzakerelerden sonra meseleye karar verme hakki Milletler Cemiyeti ne verildi 8 Mayis 1924 te Paris te Ingiltere Fransa Italya Japonya ve Litvanya tarafindan imzalanan sozlesmenin son metnini Amerikali Norman Davis baskanligindaki uc uyeli bir komisyon hazirladi Klaipeda bolgesi Litvanya egemenliginde ozerk bir bolge haline geldi Bolgeye kapsamli yasama yargi idari ve mali ozerkligin yani sira kendi yerel parlamentosu verildi Klaipeda limani uluslararasi hale getirildi Sozlesme yalnizca Polonya ya ayrilmis tek bir hak icermedigi icin onemli bir Litvanya diplomatik zaferi olarak kabul edildi Ancak Litvanyalilara bolgede tam hakimiyet saglayacak hicbir kosul da yoktu Sozlesme merkezi ve yerel yonetimler arasindaki iliski hakkinda sik sik tartismalara neden olan Litvanya hukumetinin yetkilerini ciddi sekilde sinirlandirdi 1920 lerde Litvanya ve Almanya arasindaki iliskiler iyi gelisti Adolf Hitler in iktidara gelmesiyle tansiyon yukselmeye basladi Litvanyalilar icin sozlesmenin zayif yanlari bolgeyi Alman kontrolune dondurmeye calisirken Nazi Almanyasi tarafindan kullanildi ve bu da 1939 da Litvanya ya bir ultimatom verilmesine yol acti Kaynakca Arsivlenmis kopya 4 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya PDF 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya PDF 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya 25 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya 19 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 a b Arsivlenmis kopya 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya PDF 10 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 a b Arsivlenmis kopya 28 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya 5 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 a b Arsivlenmis kopya 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya 4 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya PDF 23 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 a b Arsivlenmis kopya 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya 20 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya PDF 30 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya PDF 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya PDF 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 https www webcitation org 5wz8agmnZ url olu kirik baglanti a b Arsivlenmis kopya 19 Subat 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya PDF 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya PDF 10 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya 4 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 a b Arsivlenmis kopya 25 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 23 Subat 2015 tarihindeWayback Machine sitesinde https web archive org web 20150223090427 http www archyvai lt exhibitions klaipeda paroda htm arsivlendi Arsivlenmis kopya 2 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022