Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Moğolistan Halk Cumhuriyeti (Moğolca: Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс (БНМАУ), Bügd Nairamdakh Moğol Ard Uls (BNMAU), 1924 ile 1992 yıllar arasında Asya kıtasında bugünkü Moğolistan sınırları içerisinde egemen olan sosyalist devlet.
Moğolistan Halk Cumhuriyeti ᠪᠦᠭᠦᠳᠡ ᠨᠠᠶᠢᠷᠠᠮᠳᠠᠬᠤ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠠᠷᠠᠳ ᠤᠯᠤᠰ Bygede Nairamdaka Mongol Arad Ulas Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс Bügd Nairamdakh Mongol Ard Uls | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1924-1992 | |||||||||||||
 Arma | |||||||||||||
 Moğolistan Halk Cumhuriyeti (1989) | |||||||||||||
| Başkent | Ulan Batur | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Moğolca | ||||||||||||
| Hükûmet | Marksist-Leninist tek partili üniter sosyalist cumhuriyet | ||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Para birimi | Tögrög | ||||||||||||
| |||||||||||||
Moğolistan Halk Devrimci Partisi tarafından yönetildi ve tarihi boyunca Sovyetler Birliği ile yakın bağlantılarını sürdürdü. Coğrafi olarak Çin'in güneye ve Sovyetler Birliği'nin (Rus SFSR aracılığıyla) kuzeyine sınırlanmıştır. 1944 yılına kadar, sadece Moğolistan ve Sovyetler Birliği tarafından tanınan bir başka Sovyet uydu devleti olan Tuvan Halk Cumhuriyeti ile de sınırı bulunmaktaydı.
Tarihçe
Dış Moğolistan, 1691'den 1911'e kadar Mançu Çing Hanedanı tarafından yönetildi. 20. yüzyılın ilk on yılında, Çing hükûmeti, Dış Moğolistan'ın daha fazla entegrasyonunu amaçlayan uygulamaya başladı. 19. yüzyılda İç Moğolistan'daki gelişmelere benzer bir sömürgecilik beklentisiyle Moğol aristokrasisi, Rus İmparatorluğu'dan destek talep etti. Ağustos 1911'de bir Moğol heyeti Sankt Petersburg'a giderek, sınırlı destek sözünü aldı. Geri döndüklerinde, sonunda Çing hanedanının çöküşüne yol açan 1911 Devrimi başlamıştı. Aralık 1911 yılında Moğollar Çing Amban'ı Ulan Batur'da devirerek yerine ve 8. Jebtsundamba Khutukhtu olarak atandı Bogd Han önderliğinde Çing Hanedanlığı'ndan ayrılarak bağımsızlıklarını ilan ettiler. İç Moğolistan'ı yeni devlete dahil etme girişimleri askerî güçsüzlük, Rusya'nın yardımlarının eksikliği de dahil olmak üzere çeşitli nedenlerle başarısız olmuştu. Bu süreçte Rusya, İç Moğolistan'ın iç işlerinde Japonya ile gizli anlaşmalar ile bağlı olduğu için ilerleme de kaydedemesi ve İç Moğol aristokratlarının ve yüksek din adamlarının destek eksikliği nedeniyle de ilerleme sağlanamıştı. 1915 yılında Kyahta'da imzalanan antlaşmada Çin, Rusya ve Moğolistan, Moğolistan'ın Çin hükümdarlığı altında özerkliği sürdürme statüsü üzerinde anlaştılar.
Bununla birlikte, Çin Cumhuriyeti, Rus Devrimi'ni ve ardından gelen iç savaşı Dış Moğolistan'a asker yerleştirmek için bir bahane olarak kullanabildi ve 1919'da Moğol hükûmeti Moğolistan'ın özerkliğini ortadan kaldıran bir antlaşma imzalamaya zorlandı. Associated Press gönderisine göre, bazı Moğol şefleri Çin'den Moğolistan yönetimini geri almasını ve Dış Moğolistan'ın özerkliğini sona erdirmesini isteyen bir dilekçe imzaladılar. Tusiyetu Han Aimak'ın Prensi Darchin Ch'in Wang, Çin yönetimini desteklerken, küçük kardeşi Tsewang, Ungern-Sternberg'in destekçisiydi. Çin işgali altında Moğolistan Halk Partisi kuruldu ve bir kez daha kuzeye, bu sefer Sovyet Rusya'dan yardım beklentisi oluştu. Bu arada, Roman Ungern von Sternberg'in liderliğindeki Beyaz Rus birlikleri, Mart 1921'in başlarında Khuree'yi işgal etmişti ve yeni bir teokratik hükûmet 13 Mart'ta Çin'den bağımsızlığını ilan etti. Ancak 1921 Moğol Devrimi patlak verdi ve sonraki aylarda Ungern ve kalan Çin birlikleri sürüldü ve 6 Temmuz 1921'de Moğol Halk Partisi ve Sovyet birlikleri Niislel Khuree'yi aldı. Halk Partisi yeni bir hükûmet kurdu, ancak Bogd Han'ı devlet başkanı olarak korudu. İlerleyen yıllarda bazı şiddetli güç mücadeleleriyle Sovyet etkisi daha da güçlendi ve Bogd Han'ın ölümünden sonra 26 Kasım 1924 tarihinde Moğolistan Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşu ilan edildi. Hükûmet, 26 Kasım 1924 Moğolistan Halk Cumhuriyeti Anayasası'na göre ölümünden sonra Bogda Han'ın mührünü kontrol altına aldı.
Zhang Zuolin'in etki alanında bulundurduğu alanın (Çin " Üç Doğu Eyaleti " kesimi) haricinde, Sovyet yanlısı Moğol komünistlerinin Dış Moğolistan'ın kontrolünü ele geçirmesinin ardından 1922'de Bogda Han ve Bodo tarafından yönetildiği Dış Moğolistan'ı ele geçirmesi önerildi.
1925 ve 1928 arasında yeni rejim kuruldu. O zamanlar Moğolistan ciddi şekilde az gelişmişti. Sanayi yoktu ve tüm servet soylular ve dini kuruluşlar tarafından kontrol ediliyordu. 1928'de Sovyet lideri Joseph Stalin ve Komintern, Moğol tarımının kolektivizasyonu da dahil olmak üzere sosyalizmin inşasını emretti. Bu, dinin yıkılmasına, ekonomide ve ulaşımda bozulmaya yol açarak Batı ve Güney'de sadece Sovyetler Birliği'nin yardımıyla bastırılabilecek ayaklanmalara yol açtı. 1934'te Moskova'yı ziyaret etti ve Stalin'i "Kırmızı emperyalizm"'i öfkeyle suçladı. Daha sonra Karadeniz'de bir tatil yapmak için kandırıldıktan sonra Büyük Tasfiye'de öldü. 1932'den sonra, bir komuta ekonomisinin uygulanması geri çekildi. 1936'da, Stalin ülkenin Budist kurumlarının tasfiyesini emretti. Bu arada, Mançurya'daki Japon saldırıları, Moskova'nın Moğolistan'da birlik oluşturması için önemli bir gerekçe oluşturmuştu . Bu süreçte Büyük Tasfiye olayı Moğolistan'a sıçradı. Ölenler arasında Genden, Anandyn Amar, Demid ve Losol vardı. Genden'nin iktidardan uzaklaştırılmasından sonra Stalin'in takipçisi Mareşal Horloogiyn Çoybalsan görevi devraldı.
II. Dünya Savaşı (1939–1945)
II. Dünya Savaşı sırasında, Moğolistan ve Mançurya arasındaki sınırda artan bir Japon tehdidi nedeniyle, Sovyetler Birliği, Moğol sosyalizminin seyrini yeni bir ekonomik aşamalılık politikası ve ulusal savunmanın oluşturulması lehine tersine çevirdi. Sovyet ve Moğol orduları, 1939 yazında Halhin Gol Muharebesi Doğu Moğolistan'ı işgal eden Japon güçlerini yendi ve o yılın sonbaharında Moğol-Mançurya sınırını tanımlamak için bir komisyon kuruldu.
1941'den sonra Moğolistan ekonomisi, Sovyet Birliğini mümkün olan her şekilde destekleyecek şekilde yeniden ayarlandı, buna çeşitli Sovyet askeri birimlerine finansman sağlamak da dahil. Rus tarihçi V. Suvorov, Sovyet-Alman Savaşı sırasında Moğolistan yardımının ABD yardımı gibi önemli olduğunu yazdı çünkü sıcak giysiler Doğu Cephesi'ndeki savaşlarda zafere genellikle karar verdi. Buna ek olarak, Moğol gönüllüler Kızıl Ordu'da Avrupa Mihver Devletleri'ne karşı savaştılar.
1944 yılında Moğolistan, Tuva Halk Cumhuriyeti'nini Sovyetler Birliği'ne katılması ile birlikte sınır komşularından birini kaybetmişti.
1945 yazında Sovyetler Birliği, Japonlara karşı başarılı bir saldırı olan Mançurya Stratejik Saldırı Operasyonunu başlatmak için Moğolistan'ı bir üs olarak kullandı. Önceki birikim, devasa miktarda ekipmanla birlikte 650.000 Sovyet askerini Moğolistan'a getirdi. Moğolistan Halk Ordusu çatışmada sınırlı bir destek rolü oynamış olsa da, birliğin bu çatışmaya katılması Stalin'e Çin tarafının Moğolistan'ın bağımsızlığını kabul etmeye zorlamak için kozları vermişti.
1945 Çin-Sovyet Antlaşması ve Moğolistan'ın bağımsızlığı
Şubat 1945 Yalta Konferansı, Sovyetler Birliği'nin Pasifik Savaşı'na katılımını sağladı. Yalta'da öne sürülen Sovyetlerin katılım koşullarından biri, savaştan sonra Dış Moğolistan'ın "statükoyu" koruyacağıydı. Bu "statüko" nun kesin anlamı, 1945 yazında Stalin ve Çan Kay Şek'in elçisi T.V. Soong arasındaki Moskova'daki Çin-Sovyet görüşmelerinde tartışma konusu oldu.
Stalin, Çin Cumhuriyeti'nin Dış Moğolistan'ın bağımsızlığını tanıması konusunda ısrar etti . Çan Kay Şek bu fikre direndi ama sonunda teslim oldu. Ancak Çan, Stalin'den Çin Komünist Partisini desteklemekten kaçınmaya söz vermesini istemiş, bu durumda kısmen Dış Moğolistan'dan vazgeçme anlamına gelmişti.
Böylece, Çin-Sovyet Antlaşması ile birlikte Dış Moğolistan'ın bağımsızlığını garanti altına alınmıştı. Bu antlaşma ile birlikte Khorloogiin Choibalsan'ın Dış Moğolistan'ı Çin'in elinde kalan İç Moğolistan ile birleştirme umutlarını da sona erdiren bir antlaşma olmuştu. Choibalsan başlangıçta Stalin'in Büyük Moğolistan vizyonunu destekleyeceğini umuyordu, ancak Sovyet lideri Choibalsan'ın vizyonunu, Sovyet kazanımları için kolayca kurban etti, Çin-Sovyet Antlaşması ile güvence altına alındı ve Yalta anlaşmaları tarafından meşrulaştırıldı. Bu anlamda, Çin-Sovyet Antlaşması, Moğolistan'ın bağımsız bir Moğolistan Halk Cumhuriyeti'ne ve Çin Cumhuriyeti'nin içerisinde yer alan komşu bir İç Moğolistan'a kalıcı olarak bölünmesine neden olmuştu.
Soğuk Savaş politikası (1945–85)
Moğolistan hükûmeti Moskova ile ilişkilerini güvence altına alarak sivil girişime odaklanarak savaş sonrası gelişime geçti. Moğolistan, bu süreçte Sovyetler Birliği dışındaki hiçbir ulusla neredeyse hiç bağlantısı olmayan dünyanın en izole ülkelerinden biriydi. Savaştan sonra uluslararası bağlar genişledi ve Moğolistan, Kuzey Kore ve Doğu Avrupa'daki yeni Komünist devletlerle ilişkiler kurdu. Moğolistan ve Çin Halk Cumhuriyeti 1949'da birbirlerini tanıdılar ve Çin, Dış Moğolistan'a dair tüm iddialarından feragat etmiştir. Ancak Mao Zedong, Moğolistan'ın Çin ile yeniden entegrasyonunu şahsi olarak umut ediyordu. Bu soruyu 1949 gibi erken bir tarihte Sovyet önderliğinde (Xibaipo'da Anastas Mikoyan ile görüşürken) daha sonra Stalin'in ölümünden bir yıl sonra, 1954'te Stalin tarafından sıkı bir şekilde reddedildikten sonra ortaya koyup, dile getirmiştir. 1956'da Nikita Kruşçev'in Gizli söylev sırasında Sovyet lideri Josef Stalin tarafından yapılan yanlış uygulamaları dile getirmesi neticesinde, Çin liderler Moğolistan'ın bağımsızlığını Stalin'in Mikoyan'la yaptığı toplantılarda yaptığı hatalardan biri olarak göstermeye çalıştı. Sovyetlerin bu duruma tepkisi ise Moğolların kendi kaderlerine karar vermekte özgür şeklinde olmuştur.
1952'de Choibalsan, kanser tedavisi gördüğü Moskova'da hayatını kaybetti. Yerine başbakan olarak Yumjaagiin Tsedenbal atandı. Selefinden farklı olarak Tsedenbal, Moğolistan'ı Sovyetler Birliği'nin kurucu cumhuriyetlerinden biri olarak kabul etmekteydi. Ancak bu fikir diğer Moğol Devrimci Halk Partisi üyelerinin muhalefetiyle karşılaşmış ve sonrasında terk edilmişti.
1950'lerde Moğolistan Halk Cumhuriyeti ve Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler önemli ölçüde gelişti. Çin, Ulan Batur'daki tüm endüstrileri ve apartman bloklarını inşa ederek çok ihtiyaç duyulan ekonomik yardımı sağladı. 1962'den sonra Çin-Sovyet ilişkilerinin kötüleştiği bir süreçte, Moskova'yı kırmaya zorlamak amacıyla 1962'den sonra onları geri çekinceye kadar binlerce Çinli işçi bu projelere katıldı.
Çin-Sovyet bölünmesinin başlangıcından sonra, Moğolistan kısa bir süre boşaltıldı, ancak kısa süre sonra Sovyet yanlısı bir tavır aldı ve Çin ile kavgadaki Sovyet tezlerini onaylayan ilk sosyalist ülkelerden biri oldu. Çin-Moğol sınırındaki askeri yapı 1963 gibi erken bir tarihte başladı; Aralık 1965'te Moğol Politbürosu, Sovyetler Birliği'nden askerî güçlerini Moğolistan'a yerleştirmesini istedi. Ocak 1966'da Leonid Brezhnev'in Moğolistan'ı ziyaretiyle, iki ülke karşılıklı yardım anlaşması imzaladı ve ülkede Sovyet askeri varlığına yol açtı. Şubat 1967'de, haftalarca kötüleşen Çin-Sovyet gerginliklerini izleyen Moskova, Moğolistan'da yeniden düzenlenen 39. Sovyet Ordusu'nun görevlendirilmesini resmen onayladı.
Sovyet teşviki ile Moğolistan komünist sponsorluğundaki konferanslara ve uluslararası organizasyonlara katılımını artırdı. 1955 yılında Moğolistan, Birleşmiş Milletler'e katılmaya çalıştı, ancak bu talep, Moğolistan'a ilişkin yenilenen taleplerini sürdüren Çin Cumhuriyeti (ve şimdi Tayvan merkezli) tarafından veto edildi. Sovyetler Birliği, Çin Cumhuriyeti tekrar veto kullanması durumunda, yeni sömürgeleştirilmiş tüm Afrika devletlerinin kabulünü veto etmekle tehdit etmesinden sonra Moğolistan 1961 yılında BM'ye üye oldu. Soğuk Savaş'ın sonuna kadar Amerika Birleşik Devletleri ile diplomatik ilişkiler kurulamadı. Moğolistan, Sovyet nükleer silahlarının varlığı nedeniyle Çin-Sovyet bölünmesinden sonra Sovyetler Birliği ile Çin arasında bir tartışma aracı oldu.
1980'lerin başında, Tsedenbal giderek daha otoriter ve düzensiz bir yönetim oluşturdu. Bir dizi parti tasfiyesinin ardından, Ağustos 1984'te "yaşlılık ve zihinsel yetersizlik" bahanesiyle partiden ihraç edildi. Tsedenbal'ın ihraç edilmesi tam olarak Sovyet desteğine sahipti ve 1991'de kanserden ölümüne kadar yaşadığı Moskova'ya gönderilmişti. Genel Sekreter olarak görev aldı ve Mikhail Gorbaçov'un Sovyetler Birliği'nde uyguladığı reformları uygulamaya başladı.
Çöküş (1985–1992)
Mikhail Gorbaçov, Sovyetler Birliği'nde iktidara geldikten sonra, perestroika ve glasnost politikalarını uyguladı. Sovyetler Birliği'ndeki reform atmosferi Moğolistan'da da benzer reformlara yol açtı. 1990 kışında yapılan kitlesel gösterilerin ardından Moğol Devrimci Halk Partisi, siyasi sistem üzerindeki kontrollerini gevşetmeye başladı. Moğol Devrimci Halk Partisi'nin Politbürosu mart ayında istifa etti ve mayıs ayında anayasa değiştirildi ve Moğol Devrimci Halk Partisi'nin ülkedeki rehberlik gücü rolüne atıfta bulunuldu, muhalefet partilerini yasallaştırdı, daimi bir yasama organı oluşturuldu ve başkanlık bürosu kuruldu. 29 Temmuz 1990'da Moğolistan'da ilk çok partili seçimler yapıldı. Seçim sonuçları neticesinde parti oyların %85'ini elde etmişti.
SSCB, 1987-1992 yılları arasında Moğolistan'da konuşlanmış birliklerini ve teknik ve mali yardımlarını geri çekti. Daha sonra Moğolistan'ın dış ve savunma politikası derinden değişti: "Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti ile dostane ilişkilerin sürdürülmesi Moğolistan'ın dış politika faaliyetinin önceliği olacaktır. Her iki ülkenin çizgisini kabul etmeyecek, prensip olarak her ikisi ile dengeli bir ilişki sürdürecek ve çok yönlü iyi komşuluk işbirliğini destekleyecektir. ” ifadeleri Moğolistan tarafından kullanılmıştır.
Notlar
Ayrıca bakınız
- Moğolistan Halk Cumhuriyeti Ekonomisi
- Modern Moğolistan Tarihi
- Moğolistan Halk Ordusu
- Moğol Özerk Hükûmeti
- Tuvan Halk Cumhuriyeti
- Sosyalist ülkelerin listesi
- Moğolistan Siyaseti
Kaynakça
- ^ James Cotton (1989). Asian Frontier Nationalism (İngilizce). Manchester University Press. ISBN .
- ^ C.R. Bawden, The modern history of Mongolia, London 1968, p. 191-201
- ^ Associated Press. (31 Ekim 1919). "Outer Mongolia, Tired of Autonomy, Asks China to Pay Her Princes and Take Her Back". The New York Times. PEKING. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından .
- ^ a b Arşivlenmiş kopya. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
- ^ Mark Juergensmeyer (16 Mayıs 2008). Global Rebellion (İngilizce). Univ of California Press. ISBN .
- ^ Mark Juergensmeyer (10 Mayıs 1993). The New Cold War? (İngilizce). Univ of California Press. ISBN . 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
- ^ A. P. Samest Blaustein; Jay Adrian Sigler; Benjamin R. Beede (1977). Independence documents of the world. 2 (İngilizce). Brill Archive. ISBN . 16 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
- ^ Kuzmin, S.L. and Oyuunchimeg J. Vooruzhennoe Vosstanie v Mongolii v 1932 g. Moscow, MBA Publ., 2015
- ^ Kuzmin, S.L. and Oyuunchimeg, J. Sotsializmyn Esreg 1932 Ony Mongol Dakh Boslogo. Ulaanbaatar: Munkhiin Useg, 2014
- ^ (PDF). 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
- ^ В.Суворов. Последняя республика ГЛАВА 8 У КОГО СОЮЗНИКИ ЛУЧШЕ? 16 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Russian)
- ^ V.Suvorov, The last republic
- ^ Denys J. Voaden: Mongolian and Tuvan aid to wartime Russia, in: M. Gervers/U. Bulag/G. Long (eds.): History and society in Central and Inner Asia, Toronto 2007, pp. 273-277 (here: p. 276).
- ^ "Liu Xiaoyuan, Reins of Liberation: An Entangled History of Mongolian Independence, Chinese Territoriality, and Great Power Hegemony, 1911–1950 (Washington D.C.: Woodrow Wilson Press, 2006)". 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
- ^ Holley (24 Temmuz 1990). "Briefing Paper : For the First Time, Mongolians Have Political Choices". Los Angeles Times. Los Angeles, CA. 12 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013.
- ^ Mongolia, Landmine Monitor Report 2000
Dış bağlantılar
- Moğolistan Halk Cumhuriyeti'nin tarihi, ortak bir 1973 Sovyet-Moğol eseri İngilizce olarak yayınlandı.
- By-Passing Capitalism, 1968 yılında yayınlanan ve Moğolca eseri İngilizce olarak yayınlandı.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mogolistan Halk Cumhuriyeti Mogolca Bүgd Najramdah Mongol Ard Uls BNMAU Bugd Nairamdakh Mogol Ard Uls BNMAU 1924 ile 1992 yillar arasinda Asya kitasinda bugunku Mogolistan sinirlari icerisinde egemen olan sosyalist devlet Mogolistan Halk Cumhuriyetiᠪᠦᠭᠦᠳᠡ ᠨᠠᠶᠢᠷᠠᠮᠳᠠᠬᠤ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠠᠷᠠᠳ ᠤᠯᠤᠰ Bygede Nairamdaka Mongol Arad Ulas Bүgd Najramdah Mongol Ard Uls Bugd Nairamdakh Mongol Ard Uls1924 1992 1945 1992 ArmaMogolistan Halk Cumhuriyeti 1989 BaskentUlan BaturYaygin dil ler MogolcaHukumetMarksist Leninist tek partili uniter sosyalist cumhuriyetTarihce Kurulusu1924 Halk Devrimi1921 Kurulus1924 Cin in bagimsizligi kabulu1946 Rejim degisikligi1992 Dagilisi1992Para birimiTogrogOnculler ArdillarMogolistan Bogd HanligiCin Cumhuriyeti 1912 1949 Mogolistan Mogolistan Halk Devrimci Partisi tarafindan yonetildi ve tarihi boyunca Sovyetler Birligi ile yakin baglantilarini surdurdu Cografi olarak Cin in guneye ve Sovyetler Birligi nin Rus SFSR araciligiyla kuzeyine sinirlanmistir 1944 yilina kadar sadece Mogolistan ve Sovyetler Birligi tarafindan taninan bir baska Sovyet uydu devleti olan Tuvan Halk Cumhuriyeti ile de siniri bulunmaktaydi TarihceDis Mogolistan 1691 den 1911 e kadar Mancu Cing Hanedani tarafindan yonetildi 20 yuzyilin ilk on yilinda Cing hukumeti Dis Mogolistan in daha fazla entegrasyonunu amaclayan uygulamaya basladi 19 yuzyilda Ic Mogolistan daki gelismelere benzer bir somurgecilik beklentisiyle Mogol aristokrasisi Rus Imparatorlugu dan destek talep etti Agustos 1911 de bir Mogol heyeti Sankt Petersburg a giderek sinirli destek sozunu aldi Geri donduklerinde sonunda Cing hanedaninin cokusune yol acan 1911 Devrimi baslamisti Aralik 1911 yilinda Mogollar Cing Amban i Ulan Batur da devirerek yerine ve 8 Jebtsundamba Khutukhtu olarak atandi Bogd Han onderliginde Cing Hanedanligi ndan ayrilarak bagimsizliklarini ilan ettiler Ic Mogolistan i yeni devlete dahil etme girisimleri askeri gucsuzluk Rusya nin yardimlarinin eksikligi de dahil olmak uzere cesitli nedenlerle basarisiz olmustu Bu surecte Rusya Ic Mogolistan in ic islerinde Japonya ile gizli anlasmalar ile bagli oldugu icin ilerleme de kaydedemesi ve Ic Mogol aristokratlarinin ve yuksek din adamlarinin destek eksikligi nedeniyle de ilerleme saglanamisti 1915 yilinda Kyahta da imzalanan antlasmada Cin Rusya ve Mogolistan Mogolistan in Cin hukumdarligi altinda ozerkligi surdurme statusu uzerinde anlastilar Bununla birlikte Cin Cumhuriyeti Rus Devrimi ni ve ardindan gelen ic savasi Dis Mogolistan a asker yerlestirmek icin bir bahane olarak kullanabildi ve 1919 da Mogol hukumeti Mogolistan in ozerkligini ortadan kaldiran bir antlasma imzalamaya zorlandi Associated Press gonderisine gore bazi Mogol sefleri Cin den Mogolistan yonetimini geri almasini ve Dis Mogolistan in ozerkligini sona erdirmesini isteyen bir dilekce imzaladilar Tusiyetu Han Aimak in Prensi Darchin Ch in Wang Cin yonetimini desteklerken kucuk kardesi Tsewang Ungern Sternberg in destekcisiydi Cin isgali altinda Mogolistan Halk Partisi kuruldu ve bir kez daha kuzeye bu sefer Sovyet Rusya dan yardim beklentisi olustu Bu arada Roman Ungern von Sternberg in liderligindeki Beyaz Rus birlikleri Mart 1921 in baslarinda Khuree yi isgal etmisti ve yeni bir teokratik hukumet 13 Mart ta Cin den bagimsizligini ilan etti Ancak 1921 Mogol Devrimi patlak verdi ve sonraki aylarda Ungern ve kalan Cin birlikleri suruldu ve 6 Temmuz 1921 de Mogol Halk Partisi ve Sovyet birlikleri Niislel Khuree yi aldi Halk Partisi yeni bir hukumet kurdu ancak Bogd Han i devlet baskani olarak korudu Ilerleyen yillarda bazi siddetli guc mucadeleleriyle Sovyet etkisi daha da guclendi ve Bogd Han in olumunden sonra 26 Kasim 1924 tarihinde Mogolistan Halk Cumhuriyeti nin kurulusu ilan edildi Hukumet 26 Kasim 1924 Mogolistan Halk Cumhuriyeti Anayasasi na gore olumunden sonra Bogda Han in muhrunu kontrol altina aldi Zhang Zuolin in etki alaninda bulundurdugu alanin Cin Uc Dogu Eyaleti kesimi haricinde Sovyet yanlisi Mogol komunistlerinin Dis Mogolistan in kontrolunu ele gecirmesinin ardindan 1922 de Bogda Han ve Bodo tarafindan yonetildigi Dis Mogolistan i ele gecirmesi onerildi Ilk anayasayi tartisan ve onaylayan ilk Ulsyn Ikh Khural Kasim 1924 1925 ve 1928 arasinda yeni rejim kuruldu O zamanlar Mogolistan ciddi sekilde az gelismisti Sanayi yoktu ve tum servet soylular ve dini kuruluslar tarafindan kontrol ediliyordu 1928 de Sovyet lideri Joseph Stalin ve Komintern Mogol tariminin kolektivizasyonu da dahil olmak uzere sosyalizmin insasini emretti Bu dinin yikilmasina ekonomide ve ulasimda bozulmaya yol acarak Bati ve Guney de sadece Sovyetler Birligi nin yardimiyla bastirilabilecek ayaklanmalara yol acti 1934 te Moskova yi ziyaret etti ve Stalin i Kirmizi emperyalizm i ofkeyle sucladi Daha sonra Karadeniz de bir tatil yapmak icin kandirildiktan sonra Buyuk Tasfiye de oldu 1932 den sonra bir komuta ekonomisinin uygulanmasi geri cekildi 1936 da Stalin ulkenin Budist kurumlarinin tasfiyesini emretti Bu arada Mancurya daki Japon saldirilari Moskova nin Mogolistan da birlik olusturmasi icin onemli bir gerekce olusturmustu Bu surecte Buyuk Tasfiye olayi Mogolistan a sicradi Olenler arasinda Genden Anandyn Amar Demid ve Losol vardi Genden nin iktidardan uzaklastirilmasindan sonra Stalin in takipcisi Maresal Horloogiyn Coybalsan gorevi devraldi II Dunya Savasi 1939 1945 II Dunya Savasi sirasinda Mogolistan ve Mancurya arasindaki sinirda artan bir Japon tehdidi nedeniyle Sovyetler Birligi Mogol sosyalizminin seyrini yeni bir ekonomik asamalilik politikasi ve ulusal savunmanin olusturulmasi lehine tersine cevirdi Sovyet ve Mogol ordulari 1939 yazinda Halhin Gol Muharebesi Dogu Mogolistan i isgal eden Japon guclerini yendi ve o yilin sonbaharinda Mogol Mancurya sinirini tanimlamak icin bir komisyon kuruldu 1941 den sonra Mogolistan ekonomisi Sovyet Birligini mumkun olan her sekilde destekleyecek sekilde yeniden ayarlandi buna cesitli Sovyet askeri birimlerine finansman saglamak da dahil Rus tarihci V Suvorov Sovyet Alman Savasi sirasinda Mogolistan yardiminin ABD yardimi gibi onemli oldugunu yazdi cunku sicak giysiler Dogu Cephesi ndeki savaslarda zafere genellikle karar verdi Buna ek olarak Mogol gonulluler Kizil Ordu da Avrupa Mihver Devletleri ne karsi savastilar 1944 yilinda Mogolistan Tuva Halk Cumhuriyeti nini Sovyetler Birligi ne katilmasi ile birlikte sinir komsularindan birini kaybetmisti 1945 yazinda Sovyetler Birligi Japonlara karsi basarili bir saldiri olan Mancurya Stratejik Saldiri Operasyonunu baslatmak icin Mogolistan i bir us olarak kullandi Onceki birikim devasa miktarda ekipmanla birlikte 650 000 Sovyet askerini Mogolistan a getirdi Mogolistan Halk Ordusu catismada sinirli bir destek rolu oynamis olsa da birligin bu catismaya katilmasi Stalin e Cin tarafinin Mogolistan in bagimsizligini kabul etmeye zorlamak icin kozlari vermisti 1945 Cin Sovyet Antlasmasi ve Mogolistan in bagimsizligi Subat 1945 Yalta Konferansi Sovyetler Birligi nin Pasifik Savasi na katilimini sagladi Yalta da one surulen Sovyetlerin katilim kosullarindan biri savastan sonra Dis Mogolistan in statukoyu koruyacagiydi Bu statuko nun kesin anlami 1945 yazinda Stalin ve Can Kay Sek in elcisi T V Soong arasindaki Moskova daki Cin Sovyet gorusmelerinde tartisma konusu oldu Stalin Cin Cumhuriyeti nin Dis Mogolistan in bagimsizligini tanimasi konusunda israr etti Can Kay Sek bu fikre direndi ama sonunda teslim oldu Ancak Can Stalin den Cin Komunist Partisini desteklemekten kacinmaya soz vermesini istemis bu durumda kismen Dis Mogolistan dan vazgecme anlamina gelmisti Boylece Cin Sovyet Antlasmasi ile birlikte Dis Mogolistan in bagimsizligini garanti altina alinmisti Bu antlasma ile birlikte Khorloogiin Choibalsan in Dis Mogolistan i Cin in elinde kalan Ic Mogolistan ile birlestirme umutlarini da sona erdiren bir antlasma olmustu Choibalsan baslangicta Stalin in Buyuk Mogolistan vizyonunu destekleyecegini umuyordu ancak Sovyet lideri Choibalsan in vizyonunu Sovyet kazanimlari icin kolayca kurban etti Cin Sovyet Antlasmasi ile guvence altina alindi ve Yalta anlasmalari tarafindan mesrulastirildi Bu anlamda Cin Sovyet Antlasmasi Mogolistan in bagimsiz bir Mogolistan Halk Cumhuriyeti ne ve Cin Cumhuriyeti nin icerisinde yer alan komsu bir Ic Mogolistan a kalici olarak bolunmesine neden olmustu Soguk Savas politikasi 1945 85 Mogolistan hukumeti Moskova ile iliskilerini guvence altina alarak sivil girisime odaklanarak savas sonrasi gelisime gecti Mogolistan bu surecte Sovyetler Birligi disindaki hicbir ulusla neredeyse hic baglantisi olmayan dunyanin en izole ulkelerinden biriydi Savastan sonra uluslararasi baglar genisledi ve Mogolistan Kuzey Kore ve Dogu Avrupa daki yeni Komunist devletlerle iliskiler kurdu Mogolistan ve Cin Halk Cumhuriyeti 1949 da birbirlerini tanidilar ve Cin Dis Mogolistan a dair tum iddialarindan feragat etmistir Ancak Mao Zedong Mogolistan in Cin ile yeniden entegrasyonunu sahsi olarak umut ediyordu Bu soruyu 1949 gibi erken bir tarihte Sovyet onderliginde Xibaipo da Anastas Mikoyan ile gorusurken daha sonra Stalin in olumunden bir yil sonra 1954 te Stalin tarafindan siki bir sekilde reddedildikten sonra ortaya koyup dile getirmistir 1956 da Nikita Kruscev in Gizli soylev sirasinda Sovyet lideri Josef Stalin tarafindan yapilan yanlis uygulamalari dile getirmesi neticesinde Cin liderler Mogolistan in bagimsizligini Stalin in Mikoyan la yaptigi toplantilarda yaptigi hatalardan biri olarak gostermeye calisti Sovyetlerin bu duruma tepkisi ise Mogollarin kendi kaderlerine karar vermekte ozgur seklinde olmustur Yumjaagiin Tsedenbal Mogolistan da 44 yildan fazla hukum surdu 1952 de Choibalsan kanser tedavisi gordugu Moskova da hayatini kaybetti Yerine basbakan olarak Yumjaagiin Tsedenbal atandi Selefinden farkli olarak Tsedenbal Mogolistan i Sovyetler Birligi nin kurucu cumhuriyetlerinden biri olarak kabul etmekteydi Ancak bu fikir diger Mogol Devrimci Halk Partisi uyelerinin muhalefetiyle karsilasmis ve sonrasinda terk edilmisti 1950 lerde Mogolistan Halk Cumhuriyeti ve Cin Halk Cumhuriyeti arasindaki iliskiler onemli olcude gelisti Cin Ulan Batur daki tum endustrileri ve apartman bloklarini insa ederek cok ihtiyac duyulan ekonomik yardimi sagladi 1962 den sonra Cin Sovyet iliskilerinin kotulestigi bir surecte Moskova yi kirmaya zorlamak amaciyla 1962 den sonra onlari geri cekinceye kadar binlerce Cinli isci bu projelere katildi Cin Sovyet bolunmesinin baslangicindan sonra Mogolistan kisa bir sure bosaltildi ancak kisa sure sonra Sovyet yanlisi bir tavir aldi ve Cin ile kavgadaki Sovyet tezlerini onaylayan ilk sosyalist ulkelerden biri oldu Cin Mogol sinirindaki askeri yapi 1963 gibi erken bir tarihte basladi Aralik 1965 te Mogol Politburosu Sovyetler Birligi nden askeri guclerini Mogolistan a yerlestirmesini istedi Ocak 1966 da Leonid Brezhnev in Mogolistan i ziyaretiyle iki ulke karsilikli yardim anlasmasi imzaladi ve ulkede Sovyet askeri varligina yol acti Subat 1967 de haftalarca kotulesen Cin Sovyet gerginliklerini izleyen Moskova Mogolistan da yeniden duzenlenen 39 Sovyet Ordusu nun gorevlendirilmesini resmen onayladi Sovyet tesviki ile Mogolistan komunist sponsorlugundaki konferanslara ve uluslararasi organizasyonlara katilimini artirdi 1955 yilinda Mogolistan Birlesmis Milletler e katilmaya calisti ancak bu talep Mogolistan a iliskin yenilenen taleplerini surduren Cin Cumhuriyeti ve simdi Tayvan merkezli tarafindan veto edildi Sovyetler Birligi Cin Cumhuriyeti tekrar veto kullanmasi durumunda yeni somurgelestirilmis tum Afrika devletlerinin kabulunu veto etmekle tehdit etmesinden sonra Mogolistan 1961 yilinda BM ye uye oldu Soguk Savas in sonuna kadar Amerika Birlesik Devletleri ile diplomatik iliskiler kurulamadi Mogolistan Sovyet nukleer silahlarinin varligi nedeniyle Cin Sovyet bolunmesinden sonra Sovyetler Birligi ile Cin arasinda bir tartisma araci oldu 1980 lerin basinda Tsedenbal giderek daha otoriter ve duzensiz bir yonetim olusturdu Bir dizi parti tasfiyesinin ardindan Agustos 1984 te yaslilik ve zihinsel yetersizlik bahanesiyle partiden ihrac edildi Tsedenbal in ihrac edilmesi tam olarak Sovyet destegine sahipti ve 1991 de kanserden olumune kadar yasadigi Moskova ya gonderilmisti Genel Sekreter olarak gorev aldi ve Mikhail Gorbacov un Sovyetler Birligi nde uyguladigi reformlari uygulamaya basladi Cokus 1985 1992 Mikhail Gorbacov Sovyetler Birligi nde iktidara geldikten sonra perestroika ve glasnost politikalarini uyguladi Sovyetler Birligi ndeki reform atmosferi Mogolistan da da benzer reformlara yol acti 1990 kisinda yapilan kitlesel gosterilerin ardindan Mogol Devrimci Halk Partisi siyasi sistem uzerindeki kontrollerini gevsetmeye basladi Mogol Devrimci Halk Partisi nin Politburosu mart ayinda istifa etti ve mayis ayinda anayasa degistirildi ve Mogol Devrimci Halk Partisi nin ulkedeki rehberlik gucu rolune atifta bulunuldu muhalefet partilerini yasallastirdi daimi bir yasama organi olusturuldu ve baskanlik burosu kuruldu 29 Temmuz 1990 da Mogolistan da ilk cok partili secimler yapildi Secim sonuclari neticesinde parti oylarin 85 ini elde etmisti SSCB 1987 1992 yillari arasinda Mogolistan da konuslanmis birliklerini ve teknik ve mali yardimlarini geri cekti Daha sonra Mogolistan in dis ve savunma politikasi derinden degisti Rusya Federasyonu ve Cin Halk Cumhuriyeti ile dostane iliskilerin surdurulmesi Mogolistan in dis politika faaliyetinin onceligi olacaktir Her iki ulkenin cizgisini kabul etmeyecek prensip olarak her ikisi ile dengeli bir iliski surdurecek ve cok yonlu iyi komsuluk isbirligini destekleyecektir ifadeleri Mogolistan tarafindan kullanilmistir Notlar 1924 1931 1941 1946 1931 1941 1946 1992 Ayrica bakinizMogolistan Halk Cumhuriyeti Ekonomisi Modern Mogolistan Tarihi Mogolistan Halk Ordusu Mogol Ozerk Hukumeti Tuvan Halk Cumhuriyeti Sosyalist ulkelerin listesi Mogolistan SiyasetiKaynakca James Cotton 1989 Asian Frontier Nationalism Ingilizce Manchester University Press ISBN 978 0 7190 2585 3 C R Bawden The modern history of Mongolia London 1968 p 191 201 Associated Press 31 Ekim 1919 Outer Mongolia Tired of Autonomy Asks China to Pay Her Princes and Take Her Back The New York Times PEKING 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan a b Arsivlenmis kopya 19 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2020 Mark Juergensmeyer 16 Mayis 2008 Global Rebellion Ingilizce Univ of California Press ISBN 978 0 520 93476 4 Mark Juergensmeyer 10 Mayis 1993 The New Cold War Ingilizce Univ of California Press ISBN 978 0 520 91501 5 19 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2020 A P Samest Blaustein Jay Adrian Sigler Benjamin R Beede 1977 Independence documents of the world 2 Ingilizce Brill Archive ISBN 978 0 379 00795 4 16 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2020 Kuzmin S L and Oyuunchimeg J Vooruzhennoe Vosstanie v Mongolii v 1932 g Moscow MBA Publ 2015 Kuzmin S L and Oyuunchimeg J Sotsializmyn Esreg 1932 Ony Mongol Dakh Boslogo Ulaanbaatar Munkhiin Useg 2014 PDF 11 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2020 V Suvorov Poslednyaya respublika GLAVA 8 U KOGO SOYuZNIKI LUChShE 16 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Russian V Suvorov The last republic Denys J Voaden Mongolian and Tuvan aid to wartime Russia in M Gervers U Bulag G Long eds History and society in Central and Inner Asia Toronto 2007 pp 273 277 here p 276 Liu Xiaoyuan Reins of Liberation An Entangled History of Mongolian Independence Chinese Territoriality and Great Power Hegemony 1911 1950 Washington D C Woodrow Wilson Press 2006 6 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2020 Holley 24 Temmuz 1990 Briefing Paper For the First Time Mongolians Have Political Choices Los Angeles Times Los Angeles CA 12 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Agustos 2013 Mongolia Landmine Monitor Report 2000Dis baglantilarMogolistan Halk Cumhuriyeti nin tarihi ortak bir 1973 Sovyet Mogol eseri Ingilizce olarak yayinlandi By Passing Capitalism 1968 yilinda yayinlanan ve Mogolca eseri Ingilizce olarak yayinlandi