Novšiće Muharebesi Sırpça Boj na Novšiću Бој на Новшићу Bitka na Novšićima Битка на Новш�

Novšiće Muharebesi (Sırpça: Boj na Novšiću/Бој на Новшићу; Bitka na Novšićima/Битка на Новшићима, Arnavutça: Beteja e Nokshiqit) Plav ve Gusinye üzerindeki kontrol için yapılan bir muharebeydi. 4 Aralık 1879'da liderliğindeki Karadağ Prensliği kuvvetleri ile Gusinye Kaymakamı Ali Paşa komutasında Prizren Birliği düzensiz birliklerini de içeren Osmanlı yanlısı yerel kuvvetler arasında gerçekleşen bir savaştır. Prizren Birliği esas olarak İşkodra Vilayeti'ndeki Plav ve Gusinye'den Arnavutlar ve Kosova Vilayeti'nden gelen düzensiz birliklerden (milisler) oluşuyordu. Bu muharebe Osmanlı-Karadağ Savaşı (1876-1878)'nı takiben gerçekleşti. Osmanlı İmparatorluğu, Berlin Antlaşması (1878)'nda kararlaştırıldığı üzere, Plav ve Gusinye'nin Karadağ'a barışçıl bir şekilde bırakılması için gerekli koşulları sağlamaktan kaçınmıştı. Osmanlılar, Berlin Kongresi'ndeki konumlarını düzeltmek ve daha sonra antlaşma şartlarına göre yükümlülüklerini yerine getirmekten kaçınmak için, en az 14.000-15.000 Osmanlı yanlısı düzensizleri harekete geçiren Prizren Birliği'ni gayri resmi olarak destekledi. Plav ve Gusinye'de ağırlıklı olarak Osmanlı yanlısı Müslümanlar ve Hristiyan nüfusun çoğunlukta olduğu Karadağ'a bırakılmasına karşı çıkan Arnavutlar yaşıyordu. Vakıflarının tüm gelirini Prizren Cemiyeti'ne mensup komşu Arnavut aşiretlerinin reislerine, onları güçleriyle desteklemeleri için ödüyorlardı. Prizren Birliği kuvvetleri, Gusinye'nin Osmanlı kaymakamı Ali Paşa'nın komutası altına verildi.

Novšiće Muharebesi

Plav ve Gusinye Muharebeleri

42°38′25″N 19°56′23″E / 42.640240°K 19.939606°D

Novšiće

Günümüz Karadağ'daki konumu

Tarih	4 Aralık 1879
Bölge	Plav-Gusinye,Karadağ Prensliği
Sonuç	Prizren Birliği'nin zaferi

Taraflar

Karadağ

Prizren Birliği
(El altından destekleyenler: Osmanlı İmparatorluğu yöneticileri)

Komutanlar ve liderler

Todor Miljanov Vuković
Miljan Vukov Vešović

Gusinyeli Ali Paşa
- (ölü)
- Haxhi Mulla Jaha
- (Rugova kuvvetleri komutanı)
- Myrtez-aga Batusha (Reka e Keqë kuvvet komutanı)
- Haxhi Brahimi ( Bayraktarı) (ölü)
- Isuf Karna ( Bayraktarı)
- Omer Bashulaj (Plav Bayraktarı) (ölü)
- Husein-beg Rexhepagaj
- Bilal-aga Shehu
- Arif Bashi (ölü)

Çatışan birlikler

taburu
taburları:
- - taburu
taburu

Prizren Ligine bağlı Arnavut düzensiz birlikleri:
- İşkodra Vilayeti (Plav ve Gusinye)

Güçler

4,600

2,100

Dört taburdan oluşan 4.000-6.000 kişilik Karadağ kuvvetleri ve Murino köyleri yakınlarındaki sınır hattı boyunca konumlandırılmıştı. Kasım 1879'un sonuna kadar voyvoda komutası altındaydılar. Petrović, Karadağ hükûmetinin statik ve savunma taktikleri kullanma yönündeki talimatlarına sıkı sıkıya bağlıydı. Aralık 1879'un başında Karadağ Prensi I. Nikola Petrović'in yerine 'u atadı. 4 Aralık 1879'da Velika'daki bir çatışma, Karadağ kuvvetlerinin Osmanlı topraklarına ilerlemesiyle bir savaşa dönüştü. Miljanov komutasındaki iki tabur kanatlarını emniyete almadan hızla ilerledi. Prizren Birliği kuvvetleri onları köyü yakınlarında pusuya düşürdü ve kuşattı. Birkaç saat süren çatışmadan sonra Vuković komutasındaki iki Karadağ taburu daha geldi ve Miljanov komutasındaki kuvvetleri kuşatmadan kurtardı ve geri çekilmelerini sağladı. Her iki taraf da önemli kayıplar verdi.

1880'de Osmanlılar, Plav ve Gusinye kasabaları yerine Ülgün limanını Karadağ'a bıraktı. Osmanlılar, Prizren Birliği üzerindeki kontrollerini tamamen kaybettikleri için birde Büyük Güçlerin kendilerine yönelik işgal vs yönündeki baskı ve tehditleri neticesinde birliği dağıttılar ve Nisan 1881'de birliğin güçlerini yenilgiye uğratıp tasfiye ettiler. Gusinyeli Ali Paşa, İpek Sancağı'nın mutasarrıf görevine terfi ettirildi ve beylerbeyi unvanıyla ödüllendirildi. 1882'de Prens Nikola ile yaşadığı şiddetli bir anlaşmazlıktan sonra Miljanov kamu hayatından çekilerek memleketi Medun'a yerleşmeye karar verdi. 1912 yılında Karadağ, I. Balkan Savaşı'nın ardından Plav ve Gusinye'yi resmen ilhak etti. Prizren Birliği'ndeki pek çok kişi ve yöneticileri yargılanıp ceza alsalarda pek çok üyesi ve özellikle siyasi liderlerinden Gusinyeli Ali Paşa ve Fraşirili Abdül Bey gibi affedilmiş ve imparatorlukta çeşitli görevlere II. Abdülhamid'çe atanmıştır.

Arka plan

Berlin Antlaşması ve Prizren Birliği

İngiliz İstanbul Austen Henry Layard, silahlı çetelerin Plav ve Gusinye bölgesine akın etmesinin sonuçlarından Osmanlıların sorumlu tutulacağını vurguladı.

Novšiće Muharebesi, Osmanlıların kaybettiği Osmanlı-Karadağ Savaşı (1876-1878)'nı takip etti. Osmanlı İmparatorluğu, bazı toprak kazanımları elde eden Karadağ'ın bağımsızlığını "de jure" kabul etmişti. Berlin Antlaşması'na (1878) göre Plav ve Gusinye (o zamanlar Osmanlı İmparatorluğu'ndaki İşkodra Vilayeti'nin bir parçasıydı) toprakları, savaş sırasında Karadağ tarafından ele geçirilen Hersek topraklarına karşılık olarak Karadağ'a verildi. Ekim 1879'a kadar Karadağ kuvvetleri herhangi bir direnişle karşılaşmadan bu bölgeye girebildi. Ancak Karadağlılar Plav ve Gusinye'de askeri bir sefer için kuvvet hazırladığında, Osmanlılar nihai çatışmalardan kaçınmak amacıyla Büyük Güçlerle birlikte bunu durdurmak için müdahale etti. Avusturya-Macaristan diplomasisi, Karadağ'ın Plav ve Gusinye'yi Metohija'ya yönelik toprak isteklerini gerçekleştirmek için bir dayanak noktası olarak kullanacağını vurguladı. Bu ortak çıkar, eski rakip Plav ve Gusinye'deki Osmanlı kuvvetleri ile Prizren Birliği'nden Arnavut düzensiz milislerini bir araya getirdi. Plav ve Gusinye'deki Müslüman nüfusta, daha önce Nikşik ve Kolašin'deki Müslüman nüfusun yaşadığı sürgün ve katliam (etnik temizlik) kaderini kendilerinin de yaşayacağından korkuyordu.

Osmanlılar resmi olarak yükümlülüklerine saygı gösterme niyetindeydiler, ancak gerçekte Prizren Birliği'ni desteklediler. Osmanlı'nın İşkodra valisi, yerel halka dağıtılmak üzere Gusinye'ye cephane gönderdi. Binlerce silahlı düzensiz Prizren Birliği tarafından tüm bölgede harekete geçirildi ve Plav ve Gusinye'de toplandı. İngiliz Austen Henry Layard hükûmetine, Osmanlı İmparatorluğu'nun silahlı çetelerin Gusinye bölgesine akın etmesini engellemek için hiçbir şey yapmadığını bildirdi ve sonuçlardan Babıâli'nin sorumlu tutulacağını vurguladı. Ekim 1879'dan beri Karadağ kuvvetleri ile düzensizler arasında çok sayıda çatışma yaşandı.

Velika saldırıları

Ufak çatışmalar ardından esas çatışmalardan ilki ise Plav ve Gusinye'yi almak için ilerlemek isteyen Karadağ birliklerine karşı, Velika'da yaşandı iki saldırıdan biri Karadağ diğeri ise Arnavutların başarısı ile sonuçlandı ancak Arnavutlar hedeflediği başarıyı elde edemediler.

Ön Hazırlık

Karadağ kuvvetleri

Kasım 1879'un sonuna kadar, Plav ve Gusinye'ye doğru sınır hattında konuşlanmış olan Karadağ kuvvetlerinin en yüksek komutanı Blažo Petrović, iktidardaki Petrović hanedanının üyesi I. Nikola'nın akrabası bir voyvoda idi. Kasım ayının sonunda Karadağ Prensi I. Nikola, Petrović'i bu pozisyondaki varlığının gereksiz olduğu gerekçesiyle geçici olarak görevinden aldı. Prens, 'u Karadağ kuvvetlerinin bu kısmının komutanlığına atadı. Miljanov, Plav ve Gusinye bölgesini ve halkının geleneklerini çok iyi bilen komşu kabilesinin bir üyesi olarak atanmıştı. Vasojevići'nin yaşlı bir voyvodası olan , Andrijevica'daki pozisyonuyla Miljanov'un danışmanı olarak atandı. Bazı spekülasyonlara göre prens, bu seferin nihai başarısının Karadağ tarafına fazla zafer getirmeyeceğini, nihai başarısızlığın ise Karadağlı komutanların itibarını önemli ölçüde sarsacağını biliyordu. Bu nedenle prens, hanedanının bir üyesini komutanlık görevinden aldı ve Miljanov'u komutan, Vešović'i de danışmanı olarak atadı; her ikisi de siyasi düşmanıydı. Bazı yazarlar Prens Nikola'nın, kuvvetlerinin çok daha güçlü kuvvetler tarafından saldırıya uğrayacağını bilerek, Plav ve Gusinje'nin ele geçirilmesinden sorumlu olarak Marko Miljanov'u atadığını, çünkü Nikola'nın siyasi düşmanı Miljanov'un ölmesini istediğini iddia etmiştir.

Miljanov, Plav ve Gusinye'yi ele geçirme fırsatından dolayı çok hevesliydi. Gusinyeli Ali Bey'i sözde Karadağlılara karşı yaptığı kabahatler için cezalandıracağına inanıyordu. Vešović ise ona çok dikkatli olmasını tavsiye etti, aksi takdirde Ali Bey, Ali Paşa'ya terfi edebilirdi (ki sonunda bu oldu).

Karadağ kuvvetleri aşiret hatlarına göre örgütlenmişti. Osmanlılarla savaştan sonra Karadağ, Plav ve Gusinye bölgelerinin barışçıl bir şekilde ele geçirilmesini bekleyerek kuvvetlerinin bir kısmını terhis etmişti. Ayrıca Karadağ'ın 1879'daki kuraklık nedeniyle çok sayıda asker için yiyecek sıkıntısı vardı. Bu savaşa katılan Karadağ kuvvetleri dört taburdan oluşuyordu. ve aşiretlerinden iki tabur doğrudan Miljanov'un komutası altındaydı ve Andrijevica'da, Murino^[] köyü yakınlarındaki sınır hattı boyunca konuşlanmıştı. İki taburu (Moračko-Rovački ve Ljevorečki) Todor Miljanov Vuković tarafından komuta ediliyordu ve köyü yakınlarındaki sınır hattı boyunca Berane'de konuşlandırılmıştı. Hepsinin 4.000 ila 6.000 arasında adamı vardı (bunlardan bini doğrudan savaşa katılmadı).

Prizren Birliği ve diğer Osmanlı yanlısı güçler

Ali Paşa'nın (oturan, soldan birinci), (ortada oturan) ve Prizren Birliği'nin diğer bazı üyeleri ile birlikte resmi

1879 Sonbaharında Plav ve Gusinye'nin ileri gelenleri Ulusal Kurtuluş Komitesi'ni kurdular. Komitenin ilk emri Yakup Ferri'yi komşu Arnavut kabileleri ziyaret ederek onlara ittifak teklif etmesi için göndermek oldu. Ayrıca Ferri'nin, bu ittifakı kabul etmeleri, masrafları karşılamaları için Arnavut reislerine gerekli ödemelerde bulunmak üzere Plav vakfının tüm gelirinden yararlanmasına karar verildi. Ali Bey'in emrine karşılık 12-15 kilometre uzunluğunda ve 2 metre genişliğinde siperler hazırlandı.

Osmanlı yanlısı 2.100 kişilik kuvvet Gusinje'de toplandı ve Gusinje'nin Osmanlı kaymakamı Gusinyeli Ali Bey'in (daha sonra Gusinyeli Ali Paşa olarak bilinir) komutası altına verildi. Osmanlı yanlısı güçlerin önemli komutanları arasında Haxhi Mulla Jaha (Jahja efendi Musić), , Husein-beg Rexhepagaj bulunmaktadır.

Çok sayıda Osmanlı yanlısı güç Prizren Birliği tarafından harekete geçirildi. Osmanlı askeri subayı Muhtar Paşa Kasım 1879'da Prizren'e geldi. Orada 15 tabur Osmanlı askeri vardı. Osmanlılar Karadağlılara bu kuvvetlerin Plav ve Gusinye'nin Karadağ tarafından barışçıl bir şekilde ele geçirilmesini sağlamak için kullanılacağını bildirdi. Karadağ, Büyük Güçlere şikayette bulunarak Osmanlıları, Muhtar Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetlerinin Plav ve Gusinye'nin Karadağ'a barışçıl bir şekilde bırakılması için kullanılmaması nedeniyle eylemlerinin verdikleri sözlerle çeliştiği konusunda suçladı. Bunun yerine Karadağ'a karşı eylemlerinde düzensizleri organize etmek ve desteklemek için kullanıldılar.

Osmanlı kuvvetlerinin bileşimi ve düzenli Osmanlı ordusu subay ve askerlerinin nihai varlığı hakkında farklı tahminler vardır. Genel olarak, Ali Paşa yaklaşık 10.000-20.000 Arnavut milisi (askeri) seferber etmişti.

Muharebe

Muharebe, 4 Aralık 1879'da aynı yılın Ekim ayından beri bu bölgede meydana gelen diğer birçok çatışmaya benzer bir şekilde gelişti. O gün Osmanlı yanlısı düzensizlerden oluşan bir müfreze köyündeki Karadağlı muhafızlara saldırdı ve onları geri çekilmeye zorladı. Todor Miljanov Vuković komutasındaki iki taburu saldıranları geri püskürttü ve sınır hattını geçerek Plav'a doğru kovaladı.

Karadağ kuvvetlerine çatışma durumunda savunma taktikleri uygulamaları emredilmesine rağmen Miljanov, Vuković komutasındaki Karadağ kuvvetlerinin bu saldırısını kullanmaya karar verdi ve aynı gün sınır hattını geçerek iki taburla (Kuči ve Bratonožići) Plav topraklarına ilerledi. köyünün güneyinde Lim nehri üzerindeki köprüyü geçtiler ve Lim nehri boyunca Plav ve Gusinye'ye doğru hızla ilerlediler. Başlangıçta, Karadağ kuvvetleri rahatsız edilmeden ilerlediler, bu da onları beklenmedikleri veya Osmanlı yanlısı kuvvetlerin iyi organize olmadıkları sonucuna götürdü, bu yüzden kanatlarını emniyete almadılar. Novšiće köyü yakınlarındaki yüksek tepelerle çevrili vadinin dar kısmına ulaştıklarında, Osmanlı yanlısı kuvvetler onlara saldırdı. Güvenli kanatları olmayan Karadağ kuvvetleri kısa süre içinde kendilerini kuşatılmış ve derin karda mahsur kalmış halde buldular. Her iki taraf da ağır kayıplar verirken saatlerce sayısız saldırıyı püskürttüler. Osmanlı yanlısı güçlerin önde gelen komutanları Jakup Ferri ve Plav'ın bayraktarı Omer Bashulaj muharebenin başında öldürüldü. Plav'daki Osmanlı yanlısı güçlerin bir başka komutanı olan Arif Başi de bu muharebede öldü. Plav'daki Osmanlı yanlısı güçler başlangıçta 'dan yaklaşık 600 savaşçı Ječmište yönünden Karadağ kanatlarına saldırana kadar geri çekilmek zorunda kaldı.

4 Aralık akşamı iki Todor Miljanov Vuković komutasındaki Karadağ taburları (Moračko-Rovački ve Ljevorečki) Novšići'deki savaş alanına ulaştı ve Miljanov'un teslim olan kuvvetlerini serbest bırakarak geri çekilmelerini sağladı. bu savaşta 109 Karadağ askerinin öldüğünü ve 115'inin yaralandığını bildirmiştir. Vuković komutasındaki kuvvetler önemli kayıplar vermedi. Osmanlı yanlısı tarafın kayıpları yaklaşık 250 kişiydi. Ali Paşa'nın kuvvetleri Novšiće Muharebesi'nde Karadağ birliklerini mağlup etti ve kuvvetleri Gusinye'ye altmış kadar kelle geri getirdi. Bazı kaynaklar, Osmanlı düzensizlerinin 220 Karadağ askerinin kafasını kestiğini ve altı ay boyunca kafalarını sopalara geçirerek sakladığını söyler.

Sonrasındaki gelişmeler

Murino Muharebesi

Murino'daki muharebe Novšiće muharebesinden (4 Aralık 1879) yaklaşık bir ay sonra, Osmanlı yüksek komutanlığı ilhaka karşı yerel direnişi yatıştırmak için Ahmed Muhtar Paşa komutasındaki Manastır birliklerini göndermeye hazırlanırken meydana geldi. Karadağ kuvvetleri Pepići'den Plava yakınlarındaki Metej'deki mevzilere doğru ilerlerken Prizren Birliği tarafından önleri kesildi. Çatışmadan sonra Karadağ kuvvetleri Andrijevica yakınlarındaki Sutjeska'ya çekildi ve Arnavut düzensizler Vasojevići yerleşimlerini, Velika, Ržanica ve Pepići'yi yakıp yıktı. Savaştan sonra her iki taraf da zafer ilan etti. Bu iddialar genellikle anekdot hikâyeleri ile süslenmiştir. Karadağ Prensi I. Nikola, Arnavutların yenilgisinin "o kadar yıkıcı olduğunu, Karadağ kuvvetlerinin gece çökmeden çarpışmayı bitirdiğini" iddia etmiş, Karadağ'da çıkan bir başka haberde ise ölen Arnavutlardan 221 burnun komutan Todor Miljanov'a getirildiği iddia edilmiştir.

Sonuç ve önem

Novšiće Savaşı'ndan sonra Ahmed Muhtar Paşa Plav ve Gusinye halkını Karadağ'a barışçıl bir şekilde katılmayı kabul etmeye davet etti

Novšiće Muharebesi askeri açıdan çok önemli değildi. Eğer Osmanlı-Karadağ Savaşı (1876-1878) sırasında gerçekleşmiş olsaydı, muhtemelen pek fark edilmeyecekti. Çağdaş koşullarda ise, önemli siyasi sonuçlarıyla sonuçlandı. Novšiće Muharebesi'nin ana sonuçları Prizren Birliği'nin konumunun güçlenmesi ve Karadağlıların Plav ve Gusinye'yi kısa sürede ele geçirme şansını kaybetmesiydi. Bu savaş Karadağ'ın olağanüstü askeri itibarına gölge düşürmüş, Arnavutlara güven vermiş ve Prens Nicholas ile hükûmetinin konumunu önemli ölçüde etkilemiştir. Her iki taraf da bu savaştan sonra zafer iddia etmiş, kendi kayıplarını az, düşman kayıplarını ise fazla göstermiştir. Karadağ devleti askeri yenilgiyi gizlemeye çalıştı ve 1.000 ölü ve yaralı düşman askerine karşılık 85 ölü ve 107 yaralı Karadağlı hakkında bilgi yayınladı.

Osmanlı sultanı Ali Bey'i daha yüksek askeri rütbeye (beylerbeyi) terfi ettirdi ve Plav'da bir cami, "Sultanija" inşa etmek için yeterli para ile ödüllendirdi. Ancak Novšiće Savaşı'ndan sonra Osmanlı valisi Ahmed Muhtar Paşa Plav ve Gusinje halkına bir bildiri yayınlayarak Karadağ'a barışçıl bir şekilde bırakılmayı kabul etmelerini istedi. Bunun kan dökülmeden mümkün olmadığı kanıtlandığından, Osmanlı İmparatorluğu 1880 yılında Plav ve Gusinje'ye karşılık olarak Ülgün'ü Karadağ'a bıraktı. Kısa süre sonra Osmanlılar, Avusturya yanlısı Arnavut milliyetçilerinin etkisi altına giren Prizren Birliği üzerindeki kontrolünü tamamen kaybetti öte yandan Büyük güçlerin özellikle Gladstone'un Ülgün eğer Karadağ'a teslim edilmezse uluslararası donanma ile İzmir'in işgal edileceği tehditlerine maruz kaldı ve Prizren Birliği ile sonrasında çatışmaya girmek, Nisan 1881'de birliğin düzensizlerini yenmek zorunda kaldı. Osmanlı Devleti, birliğin liderlerini tutuklasa da bağımsızlık ve özerkliği savunan liderleri ile Osmanlı'ya bağlılığı savunan liderleri de dahil pek çok üyesinin cezalarını önce hafif cezalara çevirdi ardından serberst bıraktı. Gusinyeli Ali Paşa'nın aldığı ceza hemen II.Abdülhamid tarafından diğer pek çok birlik üyesi gibi affedildi. Hatta Karadağlılara karşı Gusinye'yi savunması için Ali Paşa'ya ormanlık arazi, verildi ve daha sonra kendisi bölgeden bazı Arnavut gençleri Sultan Abdülhamid'in yer muhafızlığında eğitim ve hizmet için gönderdi. 1881'de Osmanlılar Ali Paşa'yı İpek Sancağı'nın mutasarrıf pozisyonuna terfi ettirdi. ve Gusinye, Karadağ tarafından işgal ve ilhak edildikleri 1912/1913 yılına kadar Osmanlı İmparatorluğu'nda kaldı.

Miras

Bu savaş, savaşa katılan her iki tarafın şairlerine ilham vermiştir. Osmanlılar alaycı bir şarkı uydurdular. Müslümanların şiirleri, Yakup Ferri'nin efendisinin ölümünden sonra savaş alanında koşan atının tasvirini içerir. 1937 yılında yazılan Arnavut epik şiiri , bu savaştan ve bağımsız bir Arnavut devleti için savaşan ve savaş alanında ölen Jakup Ferri'den bahseder.

Bu savaş hakkında Vasojevići kabilesi tarafından bestelenmiş birkaç şiir bulunmaktadır. Karadağ ordusunda sıhhiyeci olan , (1902 yılında) "Polimlje'deki Savaşlar" (Sırpça|Бојеви у Полимљу) adlı bir şarkı yayınlamaya karar verdi, Kuči kabilesinden gelen Müslüman gusle sanatçısı Osman Abdulah'ın şarkısına dayanmaktadır. Bu şarkıya göre Osmanlı yanlısı güçler arasında bayraktarları tarafından yönetilen birçok komşu Arnavut kabilesi de vardı. Man Avdija tarafından , Ali İbra tarafından , Mustafa bayraktar tarafından , Mahmudbegaj tarafından , Saitbegaj tarafından Gjakova ve Salih-Aga tarafından bazı aşiretler. Efsaneye göre, muharebe başlamadan önce ilerleyen Karadağ kuvvetleri gusle oyuncusu Osman Abdulah'ın kendilerini gözetlediğini fark etmiş ve onu yakalamışlardır. Osman Abdulah sadece muharebeye şahsen tanıklık etmek istediğini, böylece muharebe hakkında şarkı yapabileceğini söyleyince Miljanov serbest bırakılmasını emretmiş.

12 Ağustos 2014 tarihinde Plav yakınlarındaki Gornja Ržanica köyünde bu savaşta ölen Karadağlı askerlerin onuruna bir anıt dikilmiştir.

Kaynakça

Atıflar

^ "The Battle of Novšiće". Sedmica.Me. 14 Kasım 2019. 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mayıs 2022.
^ King Nikola I 1969, s. 567.
^ Journal of Balkanology (1983). Volumes 19-20. R. Trofenik. s. 140. "Yukarı Lim'deki dağ vadisinin sakinleri, Gusinyeli Ali Paşa'nın önderliğinde Karadağlılara karşı vatanlarını savundular. Tarihi Novšiće (alb. Nokshiq) Muharebesi 4 Aralık 1879'da Arnavut Birliği'nin zaferiyle sonuçlandı; Karadağlılar geri çekilmek zorunda kaldı." ("ihnen auf dem Berliner Kongreß als Gebietsabtretung der Türkei zugesprochen worden waren, militärisch einzunehmen. Die Bewohner des Gebirgstals am oberen Lim verteidigten unter Leitung des Ali Pascha von Gusinje ihre Heimat gegen die Montenegriner. Die historische Schlacht bei Novšiće (alb. Nokshiq) vom 4. Dezember 1879 endete mit einem Sieg der Albanischen Liga; die Montenegriner mußten sich zurückziehen.")
^ ^a ^b ^c ^d Gawrych 2006, s. 45.
^ Belgrade, Geografsko Društvo (1978). Posebna Izdanja. Editions Speciales. s. 86. Berlin Kongresi kararının uygulanmasına ilişkin yanlış anlamalar ve tereddütler, 4 Aralık 1879'da Marko Miljanov liderliğindeki Karadağ ordusu ile Ali Beg Šabanagić - Gusinjski liderliğindeki Türk-Arnavut kuvvetleri arasında Novšić'te savaşa yol açtı. (Неспоразуми и оклијевања око извршења одлуке Берлинског конгреса довели су до битке на Новшићу 4. децембра 1879. године између црногорске војске коју је предводио Marko Миљанов и турско-албанских снага на челу са Ali Beg Shabanagiћем - Гусињский.)
^ ^a ^b Istorijski institut u Titogradu 1982, s. 66.
^ ^a ^b Prilozi - Institut za istoriju. Institut za istoriju. 1979. s. 62.
^ Šabotić, Izet (2015). "Odluke Berlinskog Kongresa u svjetlu Gusinjsko-Plavske afere (1878-1880)". Historijska Misao. Društvo Historičara Tuzlanskog Kantona, Odsjek za historiju Filozofskog Fakulteta Univerziteta u Tuzli. 1: 69, 70. : "To je posebno bilo izraženo prilikom zauzimana Kolašina4 i Nikšića,5 ali i drugih mjesta."
^ Glasnik Cetinjskih Muzeja. Bulletin des Musées de Cétigné. 1968. s. 170. ... Албанаца, постре- кавана је рд турских власти на отпор ради избјегавања уступаља Црнрј Гори одређених територија, лрије свега Плава и Гуеиња. Било је оружаних еукоба црногорске војске са Албанцима, кар на Новшићима ...
^ Medunarodni naucni skup povodom 100-godisnijce ustanaka u bosni i hercegovini, drugim balkanskim zemjama i istonoj krizi 1875-1878. Akademija naukа. 1977. s. 297. U početku je vojvoda Marko Miljanov "popravljao polozaje", da bi mu sa Cetinja naredili da se strogo drzi odbrane. ...
^ Istorijski časopis. Institut. 1961. s. 151. ... све да област Гусиња не припадне Црној Гори. Скадарски валија Хусеин-паша упу- ћивао је муницију у Гусиње да се раздијели становништву. .
^ Office, Great Britain. Foreign (1879). Further Correspondence Respecting the Affairs of Turkey. s. 103. ...place for Gusinje, and that the Turkish authorities were taking no steps to prevent the departure of these bands. I at once directed Sir A. Sandison to communicate this information to Sawas Pasha, and to speak very strongly to his Excellency on the subject, pointing out that, if anything should happen in consequence of these proceedings, the Porte will be held responsible.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Ražnatović 1979, s. 199.
^ King I.Nikola 1969, s. 567.
^ ^a ^b ^c Institut za istoriju Sarajevo 1979, s. 68.
^ Šabotić, İzet (2015). "Odluke Berlinskog Kongresa u svjetlu Gusinjsko-Plavske afere (1878-1880)". Historijska Misao. Društvo Historičara Tuzlanskog Kantona, Odsjek za historiju Filozofskog Fakulteta Univerziteta u Tuzli. 1: 73. : "Prva odluka novoformiranog Komiteta odnosila se na slanje Jakupa Ferovića među susjedna albanska plemena da ih obavijesti o opasnostima koje su se nadvile nad Plavom i Gusinjem, o odluci naroda ovih karajeva da brane ove domove i da se albanskim prvacima u ime građana ovih krajeva ponudi savez o zajedničkoj odbrani, prihvatajući smještaj i ishranu njihovih dobrovoljaca. Uz to, odlučeno je da Jakup Ferović ponese sa sobom sva raspoloživa novčana sredstva plavskog vakufa koja su se odnosila na sakupljene prihode po osnovu korištenja ispaše na plavskim planinama, koja su bila dosta značajna, te da sa ovim sredstvima nagradi albanske prvake kako bi ih lakše privolio da prihvate ovu saradnju. "
^ Šabotić, İzet (2015). "Odluke Berlinskog Kongresa u svjetlu Gusinjsko-Plavske afere (1878-1880)". Historijska Misao. Društvo Historičara Tuzlanskog Kantona, Odsjek za historiju Filozofskog Fakulteta Univerziteta u Tuzli. 1: 73. : "Ali-paša Šabanagić je naredio da se u dužini od 12-15 km izpravca sjever-jug, od Vrmoše do Kršle (iza Gusinja), gdje je bilo sjedište kajmakama, iskopa odbrambeni rov širine oko 2 metra, koji se kontinuirano prostirao čitavim pravcem. "
^ King I. Nikola 1969, s. 567.
^ ; Tomović, Slobodan (1996). Memoari vojvode Gavra Vukovića. Obod. ISBN .
^ Institut za istoriju Sarajevo 1979, s. 60.
^ Studime filologjike. 34. Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i Gjuhësisë dje i Letërsisë. 1980. s. 105. sic ishin Haxhi Mulla Jaha e Jakup Feri...
^ Popović, Simo; Bojović, Jovan R.; Rakočević, Novica (1995). Memoari (Sırpça). CID. s. 283. Црна Гора обратила се великијем силама са тужбом да је порта сада сасвим супротно својим обећањима радила, да Муктар пашу са војском није послала против Арнаута, него баш да их уреди и са својом војском потпомогне против Црне Горе. [Karadağ, Büyük Güçlere şikayette bulundu ve Osmanlıları, Muhtar Paşa'nın Arnavutlara karşı değil, onları organize etmek, kullanmak ve Karadağ'a karşı ordularıyla desteklemek için gönderildiği için eylemlerinin vaatlerinin tamamen tersi olduğu konusunda suçladı]
^ ^a ^b Djilas, Milovan (1994). Izgubljene bitke. Prosveta. ss. 513-514. ISBN .
^ ^a ^b Institut za istoriju Sarajevo 1979, s. 69.
^ ^a ^b Knežević, G. . Pobjeda. 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2014.
^ Istorijski zapisi. 1973. s. 384. Мада је црногорска војска бројила око 6. 000 људи, у првом сукобу на Новшићу учествовао је само један батаљон, као предстража, из бригаде Марка Мшьанова- Он је одбио налете пла- вских, гусинских и арнаутских банди, али је .
^ Stvaranje. Stvaranja. 1976. s. 1296. ... посјекли су на Новшићу двије сто- тине и двадесет црногорских глава па их држали на коцима од Никољдана до свете ...
^ (1916), Illyrisch-albanische forschungen (Almanca), München, Leipzig: Duncker & Humblot, s. 375, OCLC 35691167, Babıali şimdi Manastır'daki Mareşal Muhtar Paşa'ya birlikleriyle Gucia'ya ilerlemesini ve bölgeyi Karadağlılardan almasını emretti. Muhtar Paşa Prizren'e gitti ve orada 8 Ocak 1880'de yeni çatışmaların yaşandığı Guciya'daki Birlik liderleriyle görüştü.
^ Šarić, Blagoje (2005). Istorijske staze Šekulara. Pegaz. ISBN . О борбама за одбрану села Велике и бојевима на Новшићу и Мурини, односно Пепићу, Ровински је слао за лист "Руски курир" извештаје који имају велики значај као архивска грађа. Што се погинулих Арнаута тиче он наводи да су борци "донели свом командиру Тодору Миљанову 221 нос. Носеви су пребројавани и о њиховом одсецању се прича тако једноставно, као о свакој обичној ствари". Тако да прича о одсецању носева у бици на Шекулару има пуно основа.
^ Ražnatović 1979, s. 199
Önceki savaşta bu kadar büyük bir muharebe pek fark edilemezdi. (У претходном рату бој таквих размјера био би једва запажен.)
^ ^a ^b Savez društava istoričara Jugoslavije 1983, s. 187.
^ Mikić, Đorđe (1988). Društvene i ekonomske prilike kosovskih srba u XIX i početkom XX veka. Srpska akademija nauka i umetnosti. s. 25. ISBN . 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Aralık 2023. Тако је вођ скадароког крила Лигиних снага Али-паша Гусињски, боравећи V Царнгр^лу 1881. годнне, добио чин беглербега
^ ^a ^b Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874-1913. Londra: IB Tauris. s. 81. ISBN .
^ Fishta, Gjergj (2005). The Highland Lute. I.B.Tauris. s. 401. ISBN . Ali Paşa daha sonra mutasarrıf veya Peja valisi olarak atandı ve burada bir suikasta kurban gitti. Ali Paşa figürü Arnavut sözlü şiirlerinde yer almaktadır.
^ Radusinović, Pavle S. (1978). Stanovništvo Crne Gore do 1945. godine: opšta istorijsko-geografska i demografska razmatranja. Srpska akademija nauka i umetnosti. s. 74.
^ Mrkaić, Blagota; Vuković, Novo (1990). Usmeno stvaralaštvo u djelima Mihaila Lalića: susreti, dodiri i prožimanja. Univerzitetska riječ. s. 72. ISBN . По сјепању Пеја Грујовипа, Турци су тако исщевали војничку ругалицу послие поб еде над цр- ногороком воском у познатом обрачуну на Новшићу: Плав се спрда са седмеро брда, а Гусиње с књазом на Цетин,е.
^ Bašić, Husein; Semiha, Kačar (2003). Hrestomatija o usmenoj književnosti Bošnjaka iz Crne Gore i Srbije. Almanah. s. 282. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Aralık 2023. Snažno djeluje izdvojena slika s Jakup-Ferovim konjem, koji trči razbojištem, jer je njegov gospodar poginuo: "E da vidiš konja Ferovića, Đe on bježi niz selo Novšiće, Na njega se sedlo iskrivilo, Kuburlije krvlju zalivene, Dizgini se među. ..
^ Fishta, Gjergj; Elsie, Robert; Mathie-Heck, Janice (2005). The Highland Lute. I.B.Tauris. s. 175. ISBN .
^ Bibliografski vjesnik. Obod. 1992. s. 39. Као болничар у црногорско во^ци Ровински

Kaynaklar

Ražnatović, Novak (1979). Crna Gora i Berlinski kongres. Obod.
Institut za istoriju Sarajevo (1979). Prilozi. 16. Institut za istoriju Sarajevo. ss. 60-69.
Savez društava istoričara Jugoslavije (1983). Nastava povijesti. Savez društava istoričara Jugoslavije. s. 187.
King Nikola I (1969). Cjelokupna djela. s. 567.
Istorijski institut u Titogradu (1982). Istorijski zapisi. 35. Istorijski institut u Titogradu. ss. 66, 71.
Šarkinović, Hamdija (2012). Bošnjaci od načertanija do memoranduma. Matica Bošnjaka Crne Gore. ISBN .
Dedushaj, Rexhep. Krahina e Plave e Gucis Neper Shekuj.

[1] "The Battle of Novšiće". Sedmica.Me. 14 Kasım 2019. 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mayıs 2022.

[FOOTNOTEKing_Nikola_I1969567-2] King Nikola I 1969, s. 567.

[Balkanology140-3] Journal of Balkanology (1983). Volumes 19-20. R. Trofenik. s. 140. "Yukarı Lim'deki dağ vadisinin sakinleri, Gusinyeli Ali Paşa'nın önderliğinde Karadağlılara karşı vatanlarını savundular. Tarihi Novšiće (alb. Nokshiq) Muharebesi 4 Aralık 1879'da Arnavut Birliği'nin zaferiyle sonuçlandı; Karadağlılar geri çekilmek zorunda kaldı." ("ihnen auf dem Berliner Kongreß als Gebietsabtretung der Türkei zugesprochen worden waren, militärisch einzunehmen. Die Bewohner des Gebirgstals am oberen Lim verteidigten unter Leitung des Ali Pascha von Gusinje ihre Heimat gegen die Montenegriner. Die historische Schlacht bei Novšiće (alb. Nokshiq) vom 4. Dezember 1879 endete mit einem Sieg der Albanischen Liga; die Montenegriner mußten sich zurückziehen.")

[Gawrych45-4] Gawrych 2006, s. 45.

[Belgrade1978-5] Belgrade, Geografsko Društvo (1978). Posebna Izdanja. Editions Speciales. s. 86. Berlin Kongresi kararının uygulanmasına ilişkin yanlış anlamalar ve tereddütler, 4 Aralık 1879'da Marko Miljanov liderliğindeki Karadağ ordusu ile Ali Beg Šabanagić - Gusinjski liderliğindeki Türk-Arnavut kuvvetleri arasında Novšić'te savaşa yol açtı. (Неспоразуми и оклијевања око извршења одлуке Берлинског конгреса довели су до битке на Новшићу 4. децембра 1879. године између црногорске војске коју је предводио Marko Миљанов и турско-албанских снага на челу са Ali Beg Shabanagiћем - Гусињский.)

[FOOTNOTEIstorijski_institut_u_Titogradu198266-6] Istorijski institut u Titogradu 1982, s. 66.

[Prilozi_-_Institut_za_istoriju-7] Prilozi - Institut za istoriju. Institut za istoriju. 1979. s. 62.

[8] Šabotić, Izet (2015). "Odluke Berlinskog Kongresa u svjetlu Gusinjsko-Plavske afere (1878-1880)". Historijska Misao. Društvo Historičara Tuzlanskog Kantona, Odsjek za historiju Filozofskog Fakulteta Univerziteta u Tuzli. 1: 69, 70. : "To je posebno bilo izraženo prilikom zauzimana Kolašina4 i Nikšića,5 ali i drugih mjesta."

[9] Glasnik Cetinjskih Muzeja. Bulletin des Musées de Cétigné. 1968. s. 170. ... Албанаца, постре- кавана је рд турских власти на отпор ради избјегавања уступаља Црнрј Гори одређених територија, лрије свега Плава и Гуеиња. Било је оружаних еукоба црногорске војске са Албанцима, кар на Новшићима ...

[10] Medunarodni naucni skup povodom 100-godisnijce ustanaka u bosni i hercegovini, drugim balkanskim zemjama i istonoj krizi 1875-1878. Akademija naukа. 1977. s. 297. U početku je vojvoda Marko Miljanov "popravljao polozaje", da bi mu sa Cetinja naredili da se strogo drzi odbrane. ...

[11] Istorijski časopis. Institut. 1961. s. 151. ... све да област Гусиња не припадне Црној Гори. Скадарски валија Хусеин-паша упу- ћивао је муницију у Гусиње да се раздијели становништву. .

[Office1879-12] Office, Great Britain. Foreign (1879). Further Correspondence Respecting the Affairs of Turkey. s. 103. ...place for Gusinje, and that the Turkish authorities were taking no steps to prevent the departure of these bands. I at once directed Sir A. Sandison to communicate this information to Sawas Pasha, and to speak very strongly to his Excellency on the subject, pointing out that, if anything should happen in consequence of these proceedings, the Porte will be held responsible.

[FOOTNOTERažnatović1979199-13] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Ražnatović 1979, s. 199.

[FOOTNOTEKing_I.Nikola1969567-14] King I.Nikola 1969, s. 567.

[FOOTNOTEInstitut_za_istoriju_Sarajevo197968-15] Institut za istoriju Sarajevo 1979, s. 68.

[16] Šabotić, İzet (2015). "Odluke Berlinskog Kongresa u svjetlu Gusinjsko-Plavske afere (1878-1880)". Historijska Misao. Društvo Historičara Tuzlanskog Kantona, Odsjek za historiju Filozofskog Fakulteta Univerziteta u Tuzli. 1: 73. : "Prva odluka novoformiranog Komiteta odnosila se na slanje Jakupa Ferovića među susjedna albanska plemena da ih obavijesti o opasnostima koje su se nadvile nad Plavom i Gusinjem, o odluci naroda ovih karajeva da brane ove domove i da se albanskim prvacima u ime građana ovih krajeva ponudi savez o zajedničkoj odbrani, prihvatajući smještaj i ishranu njihovih dobrovoljaca. Uz to, odlučeno je da Jakup Ferović ponese sa sobom sva raspoloživa novčana sredstva plavskog vakufa koja su se odnosila na sakupljene prihode po osnovu korištenja ispaše na plavskim planinama, koja su bila dosta značajna, te da sa ovim sredstvima nagradi albanske prvake kako bi ih lakše privolio da prihvate ovu saradnju. "

[17] Šabotić, İzet (2015). "Odluke Berlinskog Kongresa u svjetlu Gusinjsko-Plavske afere (1878-1880)". Historijska Misao. Društvo Historičara Tuzlanskog Kantona, Odsjek za historiju Filozofskog Fakulteta Univerziteta u Tuzli. 1: 73. : "Ali-paša Šabanagić je naredio da se u dužini od 12-15 km izpravca sjever-jug, od Vrmoše do Kršle (iza Gusinja), gdje je bilo sjedište kajmakama, iskopa odbrambeni rov širine oko 2 metra, koji se kontinuirano prostirao čitavim pravcem. "

[FOOTNOTEKing_I._Nikola1969567-18] King I. Nikola 1969, s. 567.

[VukovićTomović1996-19] ; Tomović, Slobodan (1996). Memoari vojvode Gavra Vukovića. Obod. ISBN .

[FOOTNOTEInstitut_za_istoriju_Sarajevo197960-20] Institut za istoriju Sarajevo 1979, s. 60.

[SF-21] Studime filologjike. 34. Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i Gjuhësisë dje i Letërsisë. 1980. s. 105. sic ishin Haxhi Mulla Jaha e Jakup Feri...

[PopovićBojović1995-22] Popović, Simo; Bojović, Jovan R.; Rakočević, Novica (1995). Memoari (Sırpça). CID. s. 283. Црна Гора обратила се великијем силама са тужбом да је порта сада сасвим супротно својим обећањима радила, да Муктар пашу са војском није послала против Арнаута, него баш да их уреди и са својом војском потпомогне против Црне Горе. [Karadağ, Büyük Güçlere şikayette bulundu ve Osmanlıları, Muhtar Paşa'nın Arnavutlara karşı değil, onları organize etmek, kullanmak ve Karadağ'a karşı ordularıyla desteklemek için gönderildiği için eylemlerinin vaatlerinin tamamen tersi olduğu konusunda suçladı]

[Djilas1994-23] Djilas, Milovan (1994). Izgubljene bitke. Prosveta. ss. 513-514. ISBN .

[FOOTNOTEInstitut_za_istoriju_Sarajevo197969-24] Institut za istoriju Sarajevo 1979, s. 69.

[Pobjeda-25] Knežević, G. . Pobjeda. 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2014.

[26] Istorijski zapisi. 1973. s. 384. Мада је црногорска војска бројила око 6. 000 људи, у првом сукобу на Новшићу учествовао је само један батаљон, као предстража, из бригаде Марка Мшьанова- Он је одбио налете пла- вских, гусинских и арнаутских банди, али је .

[27] Stvaranje. Stvaranja. 1976. s. 1296. ... посјекли су на Новшићу двије сто- тине и двадесет црногорских глава па их држали на коцима од Никољдана до свете ...

[28] (1916), Illyrisch-albanische forschungen (Almanca), München, Leipzig: Duncker & Humblot, s. 375, OCLC 35691167, Babıali şimdi Manastır'daki Mareşal Muhtar Paşa'ya birlikleriyle Gucia'ya ilerlemesini ve bölgeyi Karadağlılardan almasını emretti. Muhtar Paşa Prizren'e gitti ve orada 8 Ocak 1880'de yeni çatışmaların yaşandığı Guciya'daki Birlik liderleriyle görüştü.

[Šarić2005-29] Šarić, Blagoje (2005). Istorijske staze Šekulara. Pegaz. ISBN . О борбама за одбрану села Велике и бојевима на Новшићу и Мурини, односно Пепићу, Ровински је слао за лист "Руски курир" извештаје који имају велики значај као архивска грађа. Што се погинулих Арнаута тиче он наводи да су борци "донели свом командиру Тодору Миљанову 221 нос. Носеви су пребројавани и о њиховом одсецању се прича тако једноставно, као о свакој обичној ствари". Тако да прича о одсецању носева у бици на Шекулару има пуно основа.

[30] Ražnatović 1979, s. 199
Önceki savaşta bu kadar büyük bir muharebe pek fark edilemezdi. (У претходном рату бој таквих размјера био би једва запажен.)

[FOOTNOTESavez_društava_istoričara_Jugoslavije1983187-31] Savez društava istoričara Jugoslavije 1983, s. 187.

[Mikić1988-32] Mikić, Đorđe (1988). Društvene i ekonomske prilike kosovskih srba u XIX i početkom XX veka. Srpska akademija nauka i umetnosti. s. 25. ISBN . 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Aralık 2023. Тако је вођ скадароког крила Лигиних снага Али-паша Гусињски, боравећи V Царнгр^лу 1881. годнне, добио чин беглербега

[Gawrych81-33] Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874-1913. Londra: IB Tauris. s. 81. ISBN .

[Fishta2005-34] Fishta, Gjergj (2005). The Highland Lute. I.B.Tauris. s. 401. ISBN . Ali Paşa daha sonra mutasarrıf veya Peja valisi olarak atandı ve burada bir suikasta kurban gitti. Ali Paşa figürü Arnavut sözlü şiirlerinde yer almaktadır.

[Radusinović1978-35] Radusinović, Pavle S. (1978). Stanovništvo Crne Gore do 1945. godine: opšta istorijsko-geografska i demografska razmatranja. Srpska akademija nauka i umetnosti. s. 74.

[MrkaićVuković1990-36] Mrkaić, Blagota; Vuković, Novo (1990). Usmeno stvaralaštvo u djelima Mihaila Lalića: susreti, dodiri i prožimanja. Univerzitetska riječ. s. 72. ISBN . По сјепању Пеја Грујовипа, Турци су тако исщевали војничку ругалицу послие поб еде над цр- ногороком воском у познатом обрачуну на Новшићу: Плав се спрда са седмеро брда, а Гусиње с књазом на Цетин,е.

[BašićSemiha2003p282-37] Bašić, Husein; Semiha, Kačar (2003). Hrestomatija o usmenoj književnosti Bošnjaka iz Crne Gore i Srbije. Almanah. s. 282. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Aralık 2023. Snažno djeluje izdvojena slika s Jakup-Ferovim konjem, koji trči razbojištem, jer je njegov gospodar poginuo: "E da vidiš konja Ferovića, Đe on bježi niz selo Novšiće, Na njega se sedlo iskrivilo, Kuburlije krvlju zalivene, Dizgini se među. ..

[FishtaElsie2005-38] Fishta, Gjergj; Elsie, Robert; Mathie-Heck, Janice (2005). The Highland Lute. I.B.Tauris. s. 175. ISBN .

[39] Bibliografski vjesnik. Obod. 1992. s. 39. Као болничар у црногорско во^ци Ровински