Nunivak Çupikleri[] (kendilerince Cupʼig tekil Cupiik ikil Cupiit çoğul ya da Nuniwarmiut 'Nunivak halkı' ; İngilizce Nunivak Cup'ig), Amerika Birleşik Devletlerinde, Alaska eyaletinin batısında Bering denizinde bulunan Nunivak Adasında (Nuniwar) yaşayan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır.
| |
Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
---|---|
215 | |
Diller | |
Din | |
Hristiyanlık , eskiden 1936 öncesi Şamanizm | |
Alaska anakarasındaki Yupiklerin bir kabilesi olsa da onlardan ayrı kısmen izole ada yaşamı sürdürmeleri dil ve kültürce farklılaşmalarına yol açmıştır.
Adlandırma
Alaska anakarasında Yukon ve Kuskokwim bölgelerindeki ırkdaşları Yup'ik adını kullanırken, yine anakaradaki Hooper Bay ve Chevak yöresindekiler Cup'ik adını alırlar. Nunivak'takiler ise Cup'ig olarak kendilerini adlandırırken anakaradaki Yupiklere de Yup'ig adını verirler. Bunların hepsi de Yupikçe denilen aynı dilin farklı şivelerini konuşurlar.
Kanada Eskimoları "Eskimo" adını küçültücü bulup kendileri için kullanılmasını yasal olarak engellerken, diğer Alaska Eskimoları gibi, Nunivak Çupikleri de kendilerine "Eskimo" denilmesinden rahatsızlık duymazlar.
Nüfus
Günümüzde Nunivak Çupiklerinin sayısı 215 dir. Anadilleri yalnızca yaşlılarca bilinir; çocuklar konuşamadıkları dillerini okulda öğrenmektedir.
1900 yılında USS Manning gemisinin cerrahı Alanson Weeks tarafından yapılan sınırlı ABD nüfus sayımına göre 110 kişi kaydedildi. 1910 yılında ajan (agent) L.L. Bales tarafından yapılan sınırlı ABD nüfus sayımına göre 10 yerleşim yerinde toplam 131 nüfus kaydedildi. 1920 yılındaki sınırlı ABD nüfus sayımına gör göre 6 yerleşim yerinde toplam 189 nüfus kaydedildi.
Nunivak adasının ABD tarafından yapılan ilk sayımı 1890 yılında Ivan Petroff tarafından yapıldı ve 15 yerleşimde toplam 745 nüfus kaydedildi. Bu büyük rakam hem Nunivak Çupiklerince hem de akademik araştırmacılarca hep sorgulanır.
1890 yılında yapılan ve soru işaretleriyle dolu olan bu sayımın rakamları başka bir kaynakta şöyle yer almaktadır :
1890 kaydına göre yerleşimler | Bu yerleşimlerin günümüzdeki yeri | 1890 sayımına göre nüfus |
Kwigamiut | Entrance of Duchikthluk Bay | 43 |
Koot | Cape Etolin | 117 |
Ingreamiut | Ingrimiut | 35 |
Chuligimiut | Between Ingrimiut & Cape Etolin | 32 |
Upper Chuligimiut | Between Ingrimiut & Cape Etolin | 30 |
Kahmiut | Ahikitook | 40 |
Kinegnamiut | Near Cape Mohican | 76 |
Tunaghamiut | Between Cape Mohican and Cape Mendenhall | 71 |
Kanagmiut | Between Cape Mohican and Cape Mendenhall | 41 |
TOPLAM | . | 700 |
Tarih
Nunivak Çupiklerinin Batılılarla (Kass'ar) ilk karşılaşması 1821 yılında Ruslarla olmuştur. Beyazlar için kullandıkları Kass'ar adı da Rusça Kazak (Казак) adından gelir. Bu Kass'ar adı günümüzde Beyaz Amerikalılar için kullanılırken, daha sonra Ruslar için Kass'alugpiag (harfiyen 'gerçek Beyaz') adı türetilmiştir. Amerikalıların Alaska'yı 30 Mart 1867 tarihinde Ruslardan satın almasıyla Nunivak adası da ABD'ye dahil edilmiştir. Nunivak Çupiklerinin Alaska anakarasındaki diğer Yupiklerden farklı olduğu ancak 1897 yılında Kuskokwim Irmağı Moravian misyoneri John H. Kilbuck tarafından adaya yapılan bir ziyaretle ortaya çıkmıştır.
18 Aralık 1971 tarihinde Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasasının onaylanması Alaska'daki bütün yerli halklar gibi Nunivak Çupiklerine de ekonomik rahatlama getirmiştir. Bu yasaya dayanarak aynı yıl Çupiklerin adadaki haklarını korumak ve ekonomik kalkınmalarını sağlamak üzere Nunivak Island Mekoryuk Alaska Corporation (NIMA) adlı köy şirketi kurulmuştur.
Sosyal yaşam
Aile
Geleneksel evlilik, kuzenler arasında olur. Çokkarılılık (polygyny) ya da çokkocalılık (polyandry) seyrek de olsa, daha çok iki kızkardeşle ya da iki erkek kardeşle evlilik biçiminde görülür. Ölen kocanın erkek kardeşiyle (levirate) ya da karının kız kardeşiyle (sororate) evlilik normal karşılansa da sık görülmez. İlk sakallı fokunu avlayan genç erkek, evliliğe hazır bir yetişkin erkek olarak görülür.
Kiiyar
Kiiyar (anakara Yupiklerinde Qasgi, Chevak Çupiklerinde Qaygiq, İnyupiklerde Qargi ; İngilizce community house, traditional community house, communal men's house, men’s community house, men's house, ceremonial house, council house, dance house, communal gathering place) : Yalnızca kışın erkeklerce kullanılan, genelde yarı yarıya toprağa gömülü tek odalı geniş ve büyük evdir. Kadınlar ve kızlar ise normal evlerde (Enpiar) kalırlar. Kiiyar'ların geçmişteki kullanımı okul olarak da görülebilir.
Şenlik ve Törenler
Qusngim Kevga (İngilizce Reindeer Messenger Festival) : Geleneksel Nunivak yemeklerinin ikram edildiği şenlikler üç gün sürer. Bu süre zarfında karşılık aile ziyaretleri yapılır. Şenliklerde dans gösterisi de sunulur. Danslarda, yelpaze olarak da nitelendirilebilecek "parmak maskeleri" (tegumiar) ren geyiğinin sakallarından yapılır. Ayrıca fok, deniz kuşu ya da ren geyiği tasvirlerinin olduğu "yüz maskeleri" (agayu) de kullanılır.
Mesane Bayramı (Bladder Festival) : Avlanan fokların ruhlarının yatışması için Kiiyar içinde bir fokun idrar kesesi de denilen mesanesinin (Nakacug) kurutulmuşuyla (Nakacugtaller) şamanistik ritüel yapılan ve danslarla başlayıp sonuna doğru eskiden seksüel aktiviteyle devam eden bayramdır. Sosyal bir unsur olarak bazen ergenlikteki genç kızlar babaları tarafından Kiiyar'daki toplumun diğer üyelerine hediye olarak sunulur. Bugün bu bayram yalnızca folklorik değer taşımakta ve aktiveteler yapılmamaktadır.
Agayar (Fall-time dance festival) : Son baharda yapılan dans festivalidir. Erkeklerin dans şapkası (Nacarpig'ar) ve def benzeri davullar (Cauyar) dansın olmazlarındandır.
Din
Şamanizm
Çupik şamanizminde "yaratıcı güç" Ellam Cua (harfiyen 'evrenin insanı') adıyla anılır. Şamanizmde Panteizm olmadığı halde, Ellam Cua günümüzün Hristiyan Çupik inancında Tanrı (God) için de kullanılmaktadır
Ruhlar iyi (Qel'a) ya da kötü (Qelangnagar) olabilir.
Angalku (şaman) :
Agayu (maske) : etrafında ağaç halkası (Ellanguar) olur. Üzerinde de çizimler (Qamurat) bulunur. Günümüzde, modern Cadılar Bayramı (Qaaritar) maskeleri de bu adla anılır.
Dans : Nunivak Çupiklerin dans etmesi 1930 larda Hristiyan misyonerlerce yasaklandı. Ancak yıllar sonra dansın yeniden canlandırılmasına çalışıldı ve 2002 yılında Nuniwarmiut Kassiyurtait adıyla Çupik dans grubu kuruldu.
Güneş (Puqlaner) kız kardeştir, Ay (Tanqig) da erkek kardeş.
Hıristiyanlık
Nunivak Çupiklerinin Hristiyanlıkla tanışmaları 1936 yılında Mekoryuk (Mikuryarmiut) kasabasında Evangelical Covenant Church Kilisesinin kurulmasıyla olmuştur. Mekoryuk'un ilk ordained minister i olan Jacob Kenizk'in adaya gelmesiyle Eskimo usulü dans etme ve şarkı söyleme ve maske yapımı ile birlikte bütün şamanistik törenler yasaklanmıştır.
Hristiyan ve Beyaz bayramları, Şükran Günü (Quyaner), Noel (Agayunerpag), Yılbaşı (Allrakuukeggtaar), Cadılar Bayramı (Qaaritar) ve Paskalya (Ussukcauteller) günümüzde Nunivak Çupikleri arasında da kutlanmaktadır. Uluslararası nitelik taşıyan Anneler Günü (Aanat Erenrat) de kutlanır.
Avcılık ve toplayıcılık
Bütün Eskimo halkları gibi Nunivak Çupikleri de avcı ve toplayıcıdır. Bering Denizinin (Imarpig 'büyük deniz') memeli (imarpillar) ve balıkları (iqallug) avladıkları ana besin maddeleridir.
Mevsimler:
Ay adları :
- Ocak : Tanqiluryag Kinguqlir ('ikinci ay')
- Şubat : Kuiget Aanit (< kuiget = ırmaklar + aanit = ?)
- Mart : ?
- Nisan : Tengaurtet Tanqiat ('kuş uçum ayı')
- Mayıs : Tengmiarat Tanqiat ('kuşların ayı')
- Haziran : Tengmiarat Tengutit ('kuş yavrularının uçum ayı')
- Temmuz : Alpaaruswig (' Uria cinsinden dalıcımartıların güneye uçma ayı')
- Ağustos : Qilangaaruswig (' Fratercula cinsinden dalıcımartıların hareketlenme zamanı')
- Eylül : Kakeggliyarwig ('burun akıntısı ayı')
- Ekim : Nanwarat Cikutit ('gölcüklerin üstünün donduğu zaman')
- Kasım : Imam Umgut'i ('denizin buzla kaplandığı zaman')
- Aralık : Tanqiluryag Ciuqlir ('ilk ay')
Okyanustaki deniz memelilerinin avı için gerekli olan araçlar içinde, geleneksel avın olmazsa olmazlarından olan ve Eskimo kayığı adı da verilen kayak (qay'ar sg qay'at pl), deniz memelilerinin avı için tasarlanmış en önemli araçtır
Fok türleri içinde en makbulü sakallı fok (Erignathus barbatus; maklag) türüdür. Daha sonra halkalı fok (Pusa hispida; nay’ig) ile (Phoca largha; suuri) gelir.
Balıkçılık da önemlidir. Balık kampları içinde Duchikimiut, Queeguilmiut, Kathalgmiut, Machagimiut, Kwecluechikmiut, Ikongimiut, Kewigimiut sayılabilir. İlk bahar ve son bahar ayları balık avı için idealdir. İlk baharın ilk balıklarından (Clupea pallasii; Iqalluarpag) ufak olduğu için kurutmak için idealdir. Balıklar kurutularak, tütsülenerek kışın insan ve köpek yiyeceği olarak kullanmak üzere saklanır. Hazirandan itibaren som balıkları denizden tatlı sulara üremek için gelirler. Yazın Nunivak'taki derelerde avlanan en değerli balık som balığı (Oncorhynchus) türleridir: Oncorhynchus tshawytscha (Taryaqvag), Oncorhynchus nerka (Cayag), Oncorhynchus kisutch (Ciayuryar), Oncorhynchus gorbuscha, Oncorhynchus keta (Mac’utar), Oncorhynchus mykiss. Avlanan ve temizlenen balıkların kurutulma yöntemlerinden biri de kaya üzerine sermektir. Avlanan diğer balıklar arasında Salvelinus malma (Iqalluyagar), Thymallus arcticus (Culugpaugar), (Platichthys stellatus; Naternar), (Hippoglossus stenolepis; Cagir), (Gadus macrocephalus; Atgiiyar), (Iqalluar), (Qussʼur), Alaska karabalığı (Dallia pectoralis; Canʼgir) sayılabilir.
Kadınlar, tundrada gölet ya da su birikintilerinde henüz buzları tam olarak çözülmemişken çıkan tayarut denilen yeşillikleri yenmek üzere toplarlar. Ikitug (pl: ikiitut) () ile Ciwassar (Rumex arcticus) adlı bitkiler de sebze olarak fok yağı ile birlikte yenir. Meyve olarak böğürtlensi ya da üzümsü meyveler bulunur: Paunrat pl Paunrar sg (Empetrum nigrum), Atsat (Rubus spectabilis), Kavlag (), Curer (Vaccinium uliginosum) ... Bir düğün çiçeği türünün () çiçek açmadan önceki sürgünleri (Wivlat) yenir.
Yiyecekler, adalıların köy şirketi olan NIMA odalarında (ciqlug'ar) depolanır. Özellikle yeni neslin gelenkesel Çupik yiyeceklerine soğuk durduğu, Batılı beslenmeye sıcak baktığı gözlemlenmektedir.
Evcil ren geyiği (Rangifer tarandus ; Qusngir tekil Qusngig ikil Qusngit çoğul; Qusngiyagar yavru; Nuraniner erkek) adaya 1920 yılında ABD hükûmeti tarafından getirildi ve halka tanıtıldı. Adanın insan yerleşimine kapalı güney kısmında 4.000 baş ren geyiği bulunur. Bunlar, Nuniwarmiut Ren geyiği ve Su Ürünleri İşleme (NRSP, Nuniwarmiut Reindeer and Seafood Processing) adlı ticari kuruluşça işlenip Alaska'nın diğer kesimlerindeki ve ABD'deki dükkânlarda satışa sunulur.
Alaska Av Komisyonu (Alaska Game Commission) Grönland'da yakalanan 31 misk sığırını (Ovibos moschatus; Umingmar) avcılık amacıyla 1935 ve 1936 yıllarında Nunivak doğasına saldı. İlk av sezonu 1975 yılında yapılmıştır.
Giyim Kuşam
Giyecek
Parka çeşitleri (Atkug) çoktur. Ana karadaki Yupiklerde de görülen "kuspuk" (parka gömleği) Qasper adını alır. Adadaki deniz kuşlarının bolluğu onların derisinin kullanılmasını gerektirmiştir. Deniz kuşlarının derisi diğer kuşlara göre daha sağlam olduğu için parka yapımına elverişlidir. Dalıcımartıgiller (Alcidae) familyasından türler bunların başında gelir. Uria aalge derisinden yapılan Alpacurrlugar, tüyleriyle birlikte derisinden yapılan Cigurat atkut, cinsinden türlerin tüyleriyle birlikte derisinin beyaz kısmından yapılan Ciulegkat, Fratercula cinsinden türlerin derisinden yapılan Qilangar dalıcımartı parkalarıdır. Parkalık deniz ördek türleri arasında, pufla kazı (Somateria mollissima) derisinden tüyleriyle biirlikte yapılan Metrar ve telkuyruk (Clangula hyemalis) derisinden yapılan Aarraangiarat parkası sayılabilir. Kara bacaklı martının (Rissa tridactyla) tüyleriyle birlikte derisinden yapılan Tengaurtet parkası beyaz rengiyle avlanırken buz üzerinde kayarak sürünmek için ideal kamuflaj malzemesidir. Balık derileri de Amirag adlı parka yapımında kullanılır. Ağartılmış fok derisinin yine fok bağırsağıyla ya da balık derisiyle astarlanmasıyla yapılan Ellangrat parkası da vardır. Fok derisinden yapılan parkalar Qutngug olarak adlandırılır. Vizon (Neovison vison) kürkünden yapılan Imarmiutat parkası, sincap kürkünden yapılan Qanganar parkası ve ren geyiği derisinden yapılan Qalilurrlugar parkası da kara memelilerinin giyecek malzemesi olarak kullanıldığı örneklerdir. Beyaz kamuflaj parkaları Qatrin adını alır. Kadınların giydiği Kinguqaleg adlı kürk parka ön ve arkadan iki parça olarak yapılır.
Pantolon olarak fok derisinden uzun (Qerrullig) ya da kısa (Qerrulcuarag) pantolonlar bir kemer (Nungirta) ile birlikte kullanılırlar.
Eldiven olarak tek parmaklı (Aritvag) ya da beş parmaklı (Asgar) eldivenler kullanılır. Çocuklar Aritvacuar adlı küçüklerini kullanır. Dirseklere kadar uzanan tek parmaklı kolçaklı eldiven (Aiqpak) de vardır. Erkeklerin kayak sürerken kullandığı Arikarer adlı tek parmaklı eldiven deriden yapılır. Tüysüz fok derisinden yapılan tek ya da beş parmaklı kolçaklı eldiven Arillugar adını alır.
Ayakkabı olarak daha çok bot ya da çizme kullanılır. Uzun konçlu deri çizme (Kameksag) ve deriden At'ar adlı botlar kullanılır. Ayakkabının tabanı için daha çok yaşlı fok derileri (Arinacir) kullanılır. Erkek botları arasında kürklü Ac'iqer, içi kürklü Ilutmurtar, kışlık An'giuteg ile fok derisinden yapılan içi kürklü ve sugeçirmez Ivrucir (dual: ivrucig) sayılabilir. Yine erkeklerin kullandığı Qamquinar adlı bot ise uzun konçlu sugeçirmez olup su içinde ve karda yürümek için idealdir. Bunun genç oğlan ve kızların giydiği çeşidine Qalluwit adı verilir. Kadınlar Unillugag adlı botu ya da Yuunin adlı yüksek konçlu çizmeyi kullanır. Pantolon gibi kalçalara kadar konçlu olan ve sugeçirmez fok derisinden yapılan At'ayagglugar adlı bot da kadınların gözdesi olan giyecektir. Kadınların eski uzun deri botları Ac'upegglugar adını alır. Ayakkabı içi çorap (Ilupeqsar) olarak daha çok Elymus mollis ya da Elymus arenarius adlı uzun saplı otlardan yapılan çoraplar kullanılır.
Takı ve beden süslemesi
Eskimo halklarının tipik aksesuarı olan ve "dudak küpesi" de denen labretler (Tuutar) yaygındır. Erkek labretleri (Ungunqur) arasında yuvarlak Wivvsag, çevresi boncuklu Elciqaruar ile beyaz ve yeşil taşlı Kukupag sayılabilir. Kadın labretleri arasında ise Caqiqsar ile fildişinden Aqerwig gösterilebilir. Bilezik (Tallirer) kadınlarca kullanılır. Küpe olarak Aqlin ve Ciucin kullanılır. Boncuklu fildişi küpe ise Agar adını alır. Küpedeki karışıklığı önlemek için fildişi parça (Qipsalkutet) eklenir.
Dövme (Alzngar) bütün Eskimo halklarında olduğu gibi Nunivak Çupiklerinde de görülür. Çene dövmesi (Tamlurutet) ile bilek dövmesi (Tayarnerutet) yaygındır.
Dil ve Eğitim
Adada konuşulan Yupik şivesi Nunivak Çupikçesi (Cugtun) olup Alaska'da yalnızca burada konuşulur. Diğer Yupik şivelerinden oldukça farklılaşan şiveleri izole ada yaşamından kaynaklanıyor. Şivelerine ait ilk kelime toplama ve gramer çalışması 1905 yılında George B. Gordon tarafından yapılmıştır. Adalıların resmi web sitesinde şivelerinin sözlüğü bulunmaktadır.
Yupikçenin şiveleri arasındaki yeri:
- Alaska Yupikçesi
- Unaliq-Pastuliq Yupikçesi : Norton Sound yöresinde
- Yupikçe : Yukon ve Kuskokwin yörelerinde
- Egegik Yupikçesi : Bristol Koyu yöresinde
- Çupikçe : Hooper Bay ve Chevak yörelerinde
- Nunivak Çupikçesi
Aşağı Kuskokwim Okul Bölgesine (LKSD Lower Kuskokwim School District) bağlı olan Mekoryuk'taki okulda Nunivak Çupikçesi eğitimi yapılmaktadır. Alaska'daki tek okulları budur.
Nunivak Çupikçesinin tehdit altındaki dillerden olduğu Alaska Yerli Dil Merkezi (ANLC) tarafından da belgelenmiştir. tarafından 1975 yılında yapılan tespite göre "bazı çocuklar Çupikçeyi konuşabiliyor" denilirken, 1982 yılında ise "çocukların hiçbiri Çupikçeyi konuşamıyor" olmuştur.
Ayrıca bakınız
Dip notlar
- ^ Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : We are Cup'it 11 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (= We are called Eskimo by Westerners. Although this is a term that some disapprove of, it does not bother us. There are many "Eskimo" groups, so nowadays we prefer to be identified as Cup'ig)
- ^ We are Cup'it
- ^ a b c "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak History Timeline". 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Eylül 2010.
- ^ (PDF). 23 Eylül 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ a b c Margaret Lantis, Nunivak Eskimo 11 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Handbook of North American Indians v5 Arctic pp 209-223, Government Printing Office, Washington. Copyright 1984 Smithsonian institution
- ^ Richard Knecht & Theresa Arevgaq John (2006), Multiple Ways of Knowing: Life stories, Oral history and Education 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., INALCO 2009, Proceedings of the 15th Inuit Studies Conference, Orality (Paris, 2006)
- ^ a b "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Qusngim Kevga". 25 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;ref788
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak Çupik maske resimleri[]
- ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nuniwarmiut Kassiyurtait". 5 Ekim 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ a b c d "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Director's Messages". 5 Ekim 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ (PDF). 23 Eylül 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ (PDF). 26 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2010.
- ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Returning to the old ways Nunivak herders take to their feet". 25 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ Mt. McKinley Meat & Sausage Company, Review & Recommendations 27 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., final report, December 1, 2003, Prepared by Marian Romano & Melanie Trost, State of Alaska, Department of Natural Resources, Division of Agriculture
- ^ "Nunivak Musk Ox with Bow and Arrow by Chuck Eisenhower". 27 Kasım 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ a b c d e f g . 5 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2010.
- ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Current Status of Cup'ig Language". 24 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Eylül 2010.
Dış bağlantılar
- Alaska's Digital Archives
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Nunivak Cupikleri kaynak belirtilmeli kendilerince Cupʼig tekil Cupiik ikil Cupiit cogul ya da Nuniwarmiut Nunivak halki Ingilizce Nunivak Cup ig Amerika Birlesik Devletlerinde Alaska eyaletinin batisinda Bering denizinde bulunan Nunivak Adasinda Nuniwar yasayan Yupik kolundan bir Eskimo halkidir Nunivak Cupikleri Cupʼig tekil Cupiik ikil Cupiit cogul Nunivak Cupiklerinden cocuguyla annesi 1930Onemli nufusa sahip bolgeler215DillerNunivak Cupikcesi IngilizceDinHristiyanlik eskiden 1936 oncesi SamanizmEdward Sheriff Curtis tarafindan cekilen Nunivak kadin fotografi 1927 Alaska anakarasindaki Yupiklerin bir kabilesi olsa da onlardan ayri kismen izole ada yasami surdurmeleri dil ve kulturce farklilasmalarina yol acmistir AdlandirmaAlaska anakarasinda Yukon ve Kuskokwim bolgelerindeki irkdaslari Yup ik adini kullanirken yine anakaradaki Hooper Bay ve Chevak yoresindekiler Cup ik adini alirlar Nunivak takiler ise Cup ig olarak kendilerini adlandirirken anakaradaki Yupiklere de Yup ig adini verirler Bunlarin hepsi de Yupikce denilen ayni dilin farkli sivelerini konusurlar Kanada Eskimolari Eskimo adini kucultucu bulup kendileri icin kullanilmasini yasal olarak engellerken diger Alaska Eskimolari gibi Nunivak Cupikleri de kendilerine Eskimo denilmesinden rahatsizlik duymazlar NufusGunumuzde Nunivak Cupiklerinin sayisi 215 dir Anadilleri yalnizca yaslilarca bilinir cocuklar konusamadiklari dillerini okulda ogrenmektedir 1900 yilinda USS Manning gemisinin cerrahi Alanson Weeks tarafindan yapilan sinirli ABD nufus sayimina gore 110 kisi kaydedildi 1910 yilinda ajan agent L L Bales tarafindan yapilan sinirli ABD nufus sayimina gore 10 yerlesim yerinde toplam 131 nufus kaydedildi 1920 yilindaki sinirli ABD nufus sayimina gor gore 6 yerlesim yerinde toplam 189 nufus kaydedildi Nunivak adasinin ABD tarafindan yapilan ilk sayimi 1890 yilinda Ivan Petroff tarafindan yapildi ve 15 yerlesimde toplam 745 nufus kaydedildi Bu buyuk rakam hem Nunivak Cupiklerince hem de akademik arastirmacilarca hep sorgulanir 1890 yilinda yapilan ve soru isaretleriyle dolu olan bu sayimin rakamlari baska bir kaynakta soyle yer almaktadir 1890 kaydina gore yerlesimler Bu yerlesimlerin gunumuzdeki yeri 1890 sayimina gore nufusKwigamiut Entrance of Duchikthluk Bay 43Koot Cape Etolin 117Ingreamiut Ingrimiut 35Chuligimiut Between Ingrimiut amp Cape Etolin 32Upper Chuligimiut Between Ingrimiut amp Cape Etolin 30Kahmiut Ahikitook 40Kinegnamiut Near Cape Mohican 76Tunaghamiut Between Cape Mohican and Cape Mendenhall 71Kanagmiut Between Cape Mohican and Cape Mendenhall 41TOPLAM 700TarihNunivak Cupiklerinin Batililarla Kass ar ilk karsilasmasi 1821 yilinda Ruslarla olmustur Beyazlar icin kullandiklari Kass ar adi da Rusca Kazak Kazak adindan gelir Bu Kass ar adi gunumuzde Beyaz Amerikalilar icin kullanilirken daha sonra Ruslar icin Kass alugpiag harfiyen gercek Beyaz adi turetilmistir Amerikalilarin Alaska yi 30 Mart 1867 tarihinde Ruslardan satin almasiyla Nunivak adasi da ABD ye dahil edilmistir Nunivak Cupiklerinin Alaska anakarasindaki diger Yupiklerden farkli oldugu ancak 1897 yilinda Kuskokwim Irmagi Moravian misyoneri John H Kilbuck tarafindan adaya yapilan bir ziyaretle ortaya cikmistir 18 Aralik 1971 tarihinde Alaska Yerli Talepleri Cozumleme Yasasinin onaylanmasi Alaska daki butun yerli halklar gibi Nunivak Cupiklerine de ekonomik rahatlama getirmistir Bu yasaya dayanarak ayni yil Cupiklerin adadaki haklarini korumak ve ekonomik kalkinmalarini saglamak uzere Nunivak Island Mekoryuk Alaska Corporation NIMA adli koy sirketi kurulmustur Sosyal yasamTavsan kurklu Nunivak Cupik cocugu 1930Nunivak Cupik cocuklari 1930Aile Geleneksel evlilik kuzenler arasinda olur Cokkarililik polygyny ya da cokkocalilik polyandry seyrek de olsa daha cok iki kizkardesle ya da iki erkek kardesle evlilik biciminde gorulur Olen kocanin erkek kardesiyle levirate ya da karinin kiz kardesiyle sororate evlilik normal karsilansa da sik gorulmez Ilk sakalli fokunu avlayan genc erkek evlilige hazir bir yetiskin erkek olarak gorulur Kiiyar Kiiyar anakara Yupiklerinde Qasgi Chevak Cupiklerinde Qaygiq Inyupiklerde Qargi Ingilizce community house traditional community house communal men s house men s community house men s house ceremonial house council house dance house communal gathering place Yalnizca kisin erkeklerce kullanilan genelde yari yariya topraga gomulu tek odali genis ve buyuk evdir Kadinlar ve kizlar ise normal evlerde Enpiar kalirlar Kiiyar larin gecmisteki kullanimi okul olarak da gorulebilir Senlik ve Torenler Qusngim Kevga Ingilizce Reindeer Messenger Festival Geleneksel Nunivak yemeklerinin ikram edildigi senlikler uc gun surer Bu sure zarfinda karsilik aile ziyaretleri yapilir Senliklerde dans gosterisi de sunulur Danslarda yelpaze olarak da nitelendirilebilecek parmak maskeleri tegumiar ren geyiginin sakallarindan yapilir Ayrica fok deniz kusu ya da ren geyigi tasvirlerinin oldugu yuz maskeleri agayu de kullanilir Mesane Bayrami Bladder Festival Avlanan foklarin ruhlarinin yatismasi icin Kiiyar icinde bir fokun idrar kesesi de denilen mesanesinin Nakacug kurutulmusuyla Nakacugtaller samanistik rituel yapilan ve danslarla baslayip sonuna dogru eskiden seksuel aktiviteyle devam eden bayramdir Sosyal bir unsur olarak bazen ergenlikteki genc kizlar babalari tarafindan Kiiyar daki toplumun diger uyelerine hediye olarak sunulur Bugun bu bayram yalnizca folklorik deger tasimakta ve aktiveteler yapilmamaktadir Agayar Fall time dance festival Son baharda yapilan dans festivalidir Erkeklerin dans sapkasi Nacarpig ar ve def benzeri davullar Cauyar dansin olmazlarindandir DinNunivak Cupiklerinden kuzgun maskeli bir erkek 1929Maskeli bir erkek Nunivak 1927Nunivak davulu 1927Samanizm Cupik samanizminde yaratici guc Ellam Cua harfiyen evrenin insani adiyla anilir Samanizmde Panteizm olmadigi halde Ellam Cua gunumuzun Hristiyan Cupik inancinda Tanri God icin de kullanilmaktadir Ruhlar iyi Qel a ya da kotu Qelangnagar olabilir Angalku saman Agayu maske etrafinda agac halkasi Ellanguar olur Uzerinde de cizimler Qamurat bulunur Gunumuzde modern Cadilar Bayrami Qaaritar maskeleri de bu adla anilir Dans Nunivak Cupiklerin dans etmesi 1930 larda Hristiyan misyonerlerce yasaklandi Ancak yillar sonra dansin yeniden canlandirilmasina calisildi ve 2002 yilinda Nuniwarmiut Kassiyurtait adiyla Cupik dans grubu kuruldu Gunes Puqlaner kiz kardestir Ay Tanqig da erkek kardes Hiristiyanlik Nunivak Cupiklerinin Hristiyanlikla tanismalari 1936 yilinda Mekoryuk Mikuryarmiut kasabasinda Evangelical Covenant Church Kilisesinin kurulmasiyla olmustur Mekoryuk un ilk ordained minister i olan Jacob Kenizk in adaya gelmesiyle Eskimo usulu dans etme ve sarki soyleme ve maske yapimi ile birlikte butun samanistik torenler yasaklanmistir Hristiyan ve Beyaz bayramlari Sukran Gunu Quyaner Noel Agayunerpag Yilbasi Allrakuukeggtaar Cadilar Bayrami Qaaritar ve Paskalya Ussukcauteller gunumuzde Nunivak Cupikleri arasinda da kutlanmaktadir Uluslararasi nitelik tasiyan Anneler Gunu Aanat Erenrat de kutlanir Avcilik ve toplayicilikEllikarrmiut deresinin denize dokulen agzinda balik kampi Nash Harbor Naasaapelarmiut Nunivak 1927Kayak icindeki avci avina mizrak atmaya hazirlanirken 1927Nunivak Cupiklerinden baba ogul kayaktaNunivak kayaklari 1936Nunivak Cupiklerine ait kayak kokpitinde bilezik destekleri Ayaperwig Iki tane olup tahtadan yapilir ve birisine gulumseyen erkek digerine de asik suratli bir kadin yuzu resmedilir Oncorhynchus nerka CayagSakalli fok Erignathus barbatus maklagEmpetrum nigrum PaunratEvcil ren geyigi ciftligi ren geyikleri Qusngit adaya 1920 yilinda ABD hukumeti tarafindan getirildiNunivak misk sigirlari Umingmat adaya 1935 yilinda Alaska Av Komisyonu tarafindan getirildi Butun Eskimo halklari gibi Nunivak Cupikleri de avci ve toplayicidir Bering Denizinin Imarpig buyuk deniz memeli imarpillar ve baliklari iqallug avladiklari ana besin maddeleridir Mevsimler sonbahar Uksuar kis Uksur ilkbahar Upnerkar yaz Kiag Ay adlari Ocak Tanqiluryag Kinguqlir ikinci ay Subat Kuiget Aanit lt kuiget irmaklar aanit Mart Nisan Tengaurtet Tanqiat kus ucum ayi Mayis Tengmiarat Tanqiat kuslarin ayi Haziran Tengmiarat Tengutit kus yavrularinin ucum ayi Temmuz Alpaaruswig Uria cinsinden dalicimartilarin guneye ucma ayi Agustos Qilangaaruswig Fratercula cinsinden dalicimartilarin hareketlenme zamani Eylul Kakeggliyarwig burun akintisi ayi Ekim Nanwarat Cikutit golcuklerin ustunun dondugu zaman Kasim Imam Umgut i denizin buzla kaplandigi zaman Aralik Tanqiluryag Ciuqlir ilk ay Okyanustaki deniz memelilerinin avi icin gerekli olan araclar icinde geleneksel avin olmazsa olmazlarindan olan ve Eskimo kayigi adi da verilen kayak qay ar sg qay at pl deniz memelilerinin avi icin tasarlanmis en onemli aractir Fok turleri icinde en makbulu sakalli fok Erignathus barbatus maklag turudur Daha sonra halkali fok Pusa hispida nay ig ile Phoca largha suuri gelir Balikcilik da onemlidir Balik kamplari icinde Duchikimiut Queeguilmiut Kathalgmiut Machagimiut Kwecluechikmiut Ikongimiut Kewigimiut sayilabilir Ilk bahar ve son bahar aylari balik avi icin idealdir Ilk baharin ilk baliklarindan Clupea pallasii Iqalluarpag ufak oldugu icin kurutmak icin idealdir Baliklar kurutularak tutsulenerek kisin insan ve kopek yiyecegi olarak kullanmak uzere saklanir Hazirandan itibaren som baliklari denizden tatli sulara uremek icin gelirler Yazin Nunivak taki derelerde avlanan en degerli balik som baligi Oncorhynchus turleridir Oncorhynchus tshawytscha Taryaqvag Oncorhynchus nerka Cayag Oncorhynchus kisutch Ciayuryar Oncorhynchus gorbuscha Oncorhynchus keta Mac utar Oncorhynchus mykiss Avlanan ve temizlenen baliklarin kurutulma yontemlerinden biri de kaya uzerine sermektir Avlanan diger baliklar arasinda Salvelinus malma Iqalluyagar Thymallus arcticus Culugpaugar Platichthys stellatus Naternar Hippoglossus stenolepis Cagir Gadus macrocephalus Atgiiyar Iqalluar Qussʼur Alaska karabaligi Dallia pectoralis Canʼgir sayilabilir Kadinlar tundrada golet ya da su birikintilerinde henuz buzlari tam olarak cozulmemisken cikan tayarut denilen yesillikleri yenmek uzere toplarlar Ikitug pl ikiitut ile Ciwassar Rumex arcticus adli bitkiler de sebze olarak fok yagi ile birlikte yenir Meyve olarak bogurtlensi ya da uzumsu meyveler bulunur Paunrat pl Paunrar sg Empetrum nigrum Atsat Rubus spectabilis Kavlag Curer Vaccinium uliginosum Bir dugun cicegi turunun cicek acmadan onceki surgunleri Wivlat yenir Yiyecekler adalilarin koy sirketi olan NIMA odalarinda ciqlug ar depolanir Ozellikle yeni neslin gelenkesel Cupik yiyeceklerine soguk durdugu Batili beslenmeye sicak baktigi gozlemlenmektedir Evcil ren geyigi Rangifer tarandus Qusngir tekil Qusngig ikil Qusngit cogul Qusngiyagar yavru Nuraniner erkek adaya 1920 yilinda ABD hukumeti tarafindan getirildi ve halka tanitildi Adanin insan yerlesimine kapali guney kisminda 4 000 bas ren geyigi bulunur Bunlar Nuniwarmiut Ren geyigi ve Su Urunleri Isleme NRSP Nuniwarmiut Reindeer and Seafood Processing adli ticari kurulusca islenip Alaska nin diger kesimlerindeki ve ABD deki dukkanlarda satisa sunulur Alaska Av Komisyonu Alaska Game Commission Gronland da yakalanan 31 misk sigirini Ovibos moschatus Umingmar avcilik amaciyla 1935 ve 1936 yillarinda Nunivak dogasina saldi Ilk av sezonu 1975 yilinda yapilmistir Giyim KusamSomateria mollissima Metrar hem bu ordek turununu adidir hem de derisinden yapilan parkanin Giyecek Parka cesitleri Atkug coktur Ana karadaki Yupiklerde de gorulen kuspuk parka gomlegi Qasper adini alir Adadaki deniz kuslarinin bollugu onlarin derisinin kullanilmasini gerektirmistir Deniz kuslarinin derisi diger kuslara gore daha saglam oldugu icin parka yapimina elverislidir Dalicimartigiller Alcidae familyasindan turler bunlarin basinda gelir Uria aalge derisinden yapilan Alpacurrlugar tuyleriyle birlikte derisinden yapilan Cigurat atkut cinsinden turlerin tuyleriyle birlikte derisinin beyaz kismindan yapilan Ciulegkat Fratercula cinsinden turlerin derisinden yapilan Qilangar dalicimarti parkalaridir Parkalik deniz ordek turleri arasinda pufla kazi Somateria mollissima derisinden tuyleriyle biirlikte yapilan Metrar ve telkuyruk Clangula hyemalis derisinden yapilan Aarraangiarat parkasi sayilabilir Kara bacakli martinin Rissa tridactyla tuyleriyle birlikte derisinden yapilan Tengaurtet parkasi beyaz rengiyle avlanirken buz uzerinde kayarak surunmek icin ideal kamuflaj malzemesidir Balik derileri de Amirag adli parka yapiminda kullanilir Agartilmis fok derisinin yine fok bagirsagiyla ya da balik derisiyle astarlanmasiyla yapilan Ellangrat parkasi da vardir Fok derisinden yapilan parkalar Qutngug olarak adlandirilir Vizon Neovison vison kurkunden yapilan Imarmiutat parkasi sincap kurkunden yapilan Qanganar parkasi ve ren geyigi derisinden yapilan Qalilurrlugar parkasi da kara memelilerinin giyecek malzemesi olarak kullanildigi orneklerdir Beyaz kamuflaj parkalari Qatrin adini alir Kadinlarin giydigi Kinguqaleg adli kurk parka on ve arkadan iki parca olarak yapilir Pantolon olarak fok derisinden uzun Qerrullig ya da kisa Qerrulcuarag pantolonlar bir kemer Nungirta ile birlikte kullanilirlar Eldiven olarak tek parmakli Aritvag ya da bes parmakli Asgar eldivenler kullanilir Cocuklar Aritvacuar adli kucuklerini kullanir Dirseklere kadar uzanan tek parmakli kolcakli eldiven Aiqpak de vardir Erkeklerin kayak surerken kullandigi Arikarer adli tek parmakli eldiven deriden yapilir Tuysuz fok derisinden yapilan tek ya da bes parmakli kolcakli eldiven Arillugar adini alir Ayakkabi olarak daha cok bot ya da cizme kullanilir Uzun konclu deri cizme Kameksag ve deriden At ar adli botlar kullanilir Ayakkabinin tabani icin daha cok yasli fok derileri Arinacir kullanilir Erkek botlari arasinda kurklu Ac iqer ici kurklu Ilutmurtar kislik An giuteg ile fok derisinden yapilan ici kurklu ve sugecirmez Ivrucir dual ivrucig sayilabilir Yine erkeklerin kullandigi Qamquinar adli bot ise uzun konclu sugecirmez olup su icinde ve karda yurumek icin idealdir Bunun genc oglan ve kizlarin giydigi cesidine Qalluwit adi verilir Kadinlar Unillugag adli botu ya da Yuunin adli yuksek konclu cizmeyi kullanir Pantolon gibi kalcalara kadar konclu olan ve sugecirmez fok derisinden yapilan At ayagglugar adli bot da kadinlarin gozdesi olan giyecektir Kadinlarin eski uzun deri botlari Ac upegglugar adini alir Ayakkabi ici corap Ilupeqsar olarak daha cok Elymus mollis ya da Elymus arenarius adli uzun sapli otlardan yapilan coraplar kullanilir Taki ve beden suslemesi Eskimo halklarinin tipik aksesuari olan ve dudak kupesi de denen labretler Tuutar yaygindir Erkek labretleri Ungunqur arasinda yuvarlak Wivvsag cevresi boncuklu Elciqaruar ile beyaz ve yesil tasli Kukupag sayilabilir Kadin labretleri arasinda ise Caqiqsar ile fildisinden Aqerwig gosterilebilir Bilezik Tallirer kadinlarca kullanilir Kupe olarak Aqlin ve Ciucin kullanilir Boncuklu fildisi kupe ise Agar adini alir Kupedeki karisikligi onlemek icin fildisi parca Qipsalkutet eklenir Dovme Alzngar butun Eskimo halklarinda oldugu gibi Nunivak Cupiklerinde de gorulur Cene dovmesi Tamlurutet ile bilek dovmesi Tayarnerutet yaygindir Dil ve EgitimAdada konusulan Yupik sivesi Nunivak Cupikcesi Cugtun olup Alaska da yalnizca burada konusulur Diger Yupik sivelerinden oldukca farklilasan siveleri izole ada yasamindan kaynaklaniyor Sivelerine ait ilk kelime toplama ve gramer calismasi 1905 yilinda George B Gordon tarafindan yapilmistir Adalilarin resmi web sitesinde sivelerinin sozlugu bulunmaktadir Yupikcenin siveleri arasindaki yeri Alaska Yupikcesi Unaliq Pastuliq Yupikcesi Norton Sound yoresinde Yupikce Yukon ve Kuskokwin yorelerinde Egegik Yupikcesi Bristol Koyu yoresinde Cupikce Hooper Bay ve Chevak yorelerinde Nunivak Cupikcesi Asagi Kuskokwim Okul Bolgesine LKSD Lower Kuskokwim School District bagli olan Mekoryuk taki okulda Nunivak Cupikcesi egitimi yapilmaktadir Alaska daki tek okullari budur Nunivak Cupikcesinin tehdit altindaki dillerden oldugu Alaska Yerli Dil Merkezi ANLC tarafindan da belgelenmistir tarafindan 1975 yilinda yapilan tespite gore bazi cocuklar Cupikceyi konusabiliyor denilirken 1982 yilinda ise cocuklarin hicbiri Cupikceyi konusamiyor olmustur Ayrica bakinizAlaska Eskimolari Alaska Yerli Dil Merkezi Alaska Yerli Talepleri Cozumleme Yasasi Alaska Yerli Bolge Sirketleri Amerika nin Ruslar tarafindan somurgelestirilmesiDip notlar Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti We are Cup it 11 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde We are called Eskimo by Westerners Although this is a term that some disapprove of it does not bother us There are many Eskimo groups so nowadays we prefer to be identified as Cup ig We are Cup it a b c Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti Nunivak History Timeline 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Eylul 2010 PDF 23 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2010 a b c Margaret Lantis Nunivak Eskimo 11 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Handbook of North American Indians v5 Arctic pp 209 223 Government Printing Office Washington Copyright 1984 Smithsonian institution Richard Knecht amp Theresa Arevgaq John 2006 Multiple Ways of Knowing Life stories Oral history and Education 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde INALCO 2009 Proceedings of the 15th Inuit Studies Conference Orality Paris 2006 a b Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti Qusngim Kevga 25 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Eylul 2010 a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi ref788 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti Nunivak Cupik maske resimleri olu kirik baglanti Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti Nuniwarmiut Kassiyurtait 5 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Eylul 2010 a b c d Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti Director s Messages 5 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Eylul 2010 PDF 23 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2010 PDF 26 Temmuz 2010 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Eylul 2010 Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti Returning to the old ways Nunivak herders take to their feet 25 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Eylul 2010 Mt McKinley Meat amp Sausage Company Review amp Recommendations 27 Mayis 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde final report December 1 2003 Prepared by Marian Romano amp Melanie Trost State of Alaska Department of Natural Resources Division of Agriculture Nunivak Musk Ox with Bow and Arrow by Chuck Eisenhower 27 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Eylul 2010 a b c d e f g 5 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Eylul 2010 Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti Current Status of Cup ig Language 24 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Eylul 2010 Dis baglantilarAlaska s Digital Archives