Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Osmanlı döneminde Bulgaristan tarihi, Osmanlı İmparatorluğu'nun, 14. yüzyılın sonlarında İkinci Bulgar İmparatorluğu'nun dağılmasıyla birlikte ortaya çıkan daha küçük krallıkların fethinden başlayıp, 1878'de Bulgaristan'ın bağımsızlığına kadar yaklaşık 500 yıllık bir zamanı kapsamaktadır. 93 Harbi'nin sonuçları ile beraber, işlevsel olarak bağımsızlığını kazanan yarı bağımsız bir Bulgaristan Prensliği kurulmuştur. 1885'te Doğu Rumeli'yi içerisine alan özerk Bulgaristan Prensliği, 1908 senesinde bağımsızlığını ilan etmiştir.
Osmanlı Öncesi Bulgaristan
Balkanlarda toplumsal yaşamın ilk görüldüğü yerlerden biri olan Bulgaristan Coğrafyasına görülen ilk yerleşimler M.Ö. 100.000-40.000 yıllarına dayanmaktadır. M.Ö 5000 yıllarında Varna ve Balkanların doğusunda ilk yerleşim gerçekleştiren halkların olduğu tespit edilmiştir. Kısa sürede Balkanlar'a yayılan Trak kavimleri dağınık kabileler şeklinde tarım,hayvancılık ve madencilik ile uğraşmışlardır. M.Ö VII. Yüzyılda Yunan hakimiyeti altında olan coğrafya, sırasıyla Pers, Makedonya ve Roma İmparatorluklarının egemenliği altına girmiştir. Roma İmparatorluğu döneminde bölge eyaletlere bölünmüş ve Bulgaristan toprakları Moesia, Trakya, Makedonya ve Daçya Eyaletleri arasında parçalanmıştır. IV. yüzyılın sonlarında Roma imparatorluğu kuzeyinde yer alan "barbar kavimler" olarak adlandırılan kavimlerin baskısı sebebi ile 395 senesinde Batı ve Doğu Roma olmak üzere ikiye ayrılmış ve Bulgaristan bu parçalanma neticesinde Doğu Roma toprakları içerisinde yer almıştır. Kavimler göçü ve sonrasında Bulgaristan coğrafyası Hunlar, Slavlar ve Gotlar gibi pek çok kavmin saldırılarına ve yağmalamalarına maruz kaldı. Yaşanan kavimler göçü bölgedeki etnik çeşitliliğin artmasına sebep oldu. Hunlar ve Avarlar gibi bölgeye gelen pek çok Türk boylarından biri olan Bulgarlar bölgedeki Türk nüfusun artmasına ve bölgedeki Türkler'in devletleşmesine olanak sağlamıştır. Asparuh Han (h. 681-701) dönemi içerisinde Doğu Roma'ya komşu olan Bulgarlar, yedi Slav kavmiyle birleşerek 681 yılında bugünkü Şumnu yakınlarındaki Pliska şehrinde, I. Bulgar İmparatorluğu'nu kurdu. Geniş bir coğrafyayı içerisine alan I.Bulgar İmparatorluğu doğuda Karadeniz’e, batıda ise Iskır Nehrine kadar uzanmaktaydı. Han Asparuh’un ardından tahta geçen oğlu Tervel (h. 701-718) döneminde Bulgarlar, Bizans İmparatorluğu'nun taht kavgalarına müdahil olacak kadar güç elde etmişlerdir. En parlak dönemini Krum Han (803-814) zamanında yaşayan Bulgarlar, 811'de Bizans ile giriştikleri savaşta Bizans İmparatoru I. Nikiforos'un öldürülmesiyle birlikte Konstantinopolis’e kadar ilerlemişlerdir. IX. yüzyılda I. Boris'in (h. 852-888) pagan inanışı terk ederek Hristiyanlığa geçmesi ile geleneksel bir Türk kalıntısı olan "Han" unvanı terk edilmiş ve yerine "Çar" unvanı kullanılmaya başlanmıştır. Çar I. Boris’in Hristiyanlığı geçişi ile beraber resmi din Hristiyanlık olmuş ancak Ortodoks Kilisesine mensubiyeti 893’te, Çar I. Simeon (h. 893-927) zamanında gerçekleşmiştir. “Bulgar Kıran” lakabı ile tanınan İmparator II. Basileios (h. 976-1025) döneminde Bulgar-Bizans ilişkileri bozulmuş ve II. Basileios, 1014’te Bulgaristan içlerine kadar ilerleyerek Birinci Bulgar İmparatorluğu'na son vermiştir. Ardından uzun bir süre boyarların egemenliği altında varlığını sürdüren Bulgarlar, 1187’de tekrar ikinci bir Bulgar Devleti kurmuşlardır. Bizans'a karşı giriştikleri savaşlarda hızla sınırlarını genişleten İkinci Bulgar İmparatorluğu, 1204 senesinde gerçekleşen Dördüncü Haçlı Seferi'nin ardından ise Latinlere karşı bir mücadeleye girişmiştir. Dışarıda uzun savaşlar ve içeride taht kavgaları ile uğraşan Bulgaristan İmparatorluğunda son istikrar sağlamış imparator İvan Aleksandr (h. 1331-1371) olmuştur. Zira sağlığında toprakları oğulları arasında paylaşması sebebiyle Aleksandr’ın ölümünden sonra taht kavgaları başlamış ve iç karışıklıklardan faydalanan Osmanlı Devleti, XIV. yüzyılın sonlarında tüm Bulgaristan’ı hâkimiyeti altına almıştır.
Osmanlı İdaresinde Bulgaristan
Bulgaristan topraklarında ilk Osmanlı zaferi Sultan I. Murad (h. 1326-1389) döneminde Çirmen'in fethiyle gerçekleşti. Çirmen'in fethi sonrası ardı sıra Timurtaş Paşa Yanbolu'yu, Lala Şahin Paşa ise Zağra ve çevresini ele geçirmiştir. Dönemin Bulgar Çarı İvan Aleksandr fethedilen bölgelerin bazılarını geri almış olsa da bölgeye giren Osmanlı kuvvetlerini geri püskürtememiştir. 1389 senesinde I.Kosova Savaşı sonrasında Sırplar'ın yenilgisi üzerine bölge hakimiyeti tamamıyla Türklerin eline geçmiştir. I. Murad'ın girişimleri ile başlayan Bulgaristan'ın fethi, Yıldırım Bayezid (h. 1389-1402) ile tamamlanmıştır. Üç aylık bir kuşatma sonucunda Tırnovo ele geçirilmiş ve 1396 senesinde Vidin'deki son direnişi de ortadan kaldıran Osmanlılar tamamen Bulgaristan'a hakim olmuştur. Daha sonra I. Bayezid'in 1402 senesinde Ankara savaşında Timur'a yenilmesi ve bu yenilgi üzerine Osmanlı'da yaşanan fetret devri sebebi ile Bulgaristan toprakları Osmanlı şehzadeleri için savaş alanı mahiyetini kazanmıştır. 1444 Varna Muharebesi ve 1448 II. Kosova Muharebesi neticesinde II. Murad (h. 1421-1451) döneminde Balkanlardaki hükümdarlığını kesinleştirmiş olan Osmanlılar II. Mehmed'in 1453 senesinde Bizans İmparatorluğu'na son vermesi ile merkezi otoriteyi Anadolu ve Rumeli'de sağlamışlardır. Osmanlılar'ın batıya yönelik seferleri üzerinde yer alan Bulgaristan, ekonomik hayatı aktif tutan bu durumdan ötürü gelişmiştir. Bizans İmparatorluğunun yıkılması ile beraber tüm Ortodokslar, İstanbul Rum Patrikhanesine bağlanmış ve Bulgar kilisesi buradan atanan ruhban sınıfı tarafından idare edilmiştir. Bulgaristan XVII. yüzyıla dek Osmanlı idaresinde Rumeli eyaletine dahil olmuş ve Sofya,Vidin, Silistre,Niğbolu,Çirmen, Vize ve Köstendil sancaklarını oluşturmuştur. XVII. yüzyıl sonlarında ise Osmanlı aleyhine değişen ekonomik, siyasi ve askeri değişimlere bağlı olarak Balkan topraklarında iç karışıklıklar görülmüştür. Fransız ihtilali'nin yaşattığı milliyetçilik akımı, Rusların Panslavist politikaları ve Fener Rum Patrikhanesi'nin faaliyetleri, XIX. yüzyılda Bulgarlar'ın isyan etmesine sebebiyet vermiştir. Önceleri Bulgar halkının desteklemediği isyan komiteleri, Bulgar Papazları ve ileri gelenlerinin de etkisi ile Bulgarlar arasında bağımsızlık düşüncesini uyandırmıştır. 1839’da yayımlanan Tanzimat fermanı ile gerçekleştirilmek istenen modernleşme çabası başarılı olamamış aksine gayrimüslim halka tanınan hakların, merkezden daha da uzaklaşmalarına sebebiyet vermiştir. Fermanın yayımlanmasından kısa bir süre sonra Bulgarlar'ın ilk ciddi ayaklanması 1841 senesinde, vergilerin ağırlığı ve memurların kötü muamelesi sebebi ile Leskofça ve Niş’te gerçekleşmiştir. İsyan kısa sürede bastırılmışsa da Ruslar'ın etkisi ile birlikte 1849’da Vidin’de yeni bir ayaklanma çıkmış; iki yıl süren olaylar güçlükle bastırılabilmiştir. Bölgede artan huzursuzluklar üzerine bazı ıslahatlar yapılmış ve 1864 senesinde ilan edilen yeni vilayet nizamnamesi ile Tuna Vilayeti oluşturulmuştur. Yapılan tüm ıslahat çalışmalarına rağmen bölgede huzur sağlanamamış ve 1867 senesinde yeni Bulgar isyanları görülmeye başlanmıştır. Ziştovi’de ortaya çıkan isyan, Mithat Paşa tarafından bastırılmış ve isyancılar cezalandırılmıştır. Fakat verilen cezalar yaşanan isyanların önüne geçememiş 1876 senesinde yeniden büyük bir ayaklanma yaşanmıştır. 1876 senesinde Türk yerleşimlerini yakıp talan eden Bulgar isyanı güçlükle bastırılabilmiştir.1877-1878 Rus savaşı sırasında Bulgarlar, İstanbul'a kadar ilerleyen Ruslar ile birlikte hareket etmiş ve savaş sonrasında Sofya, Niğbolu, Ziştovi, Rusçuk, Silistre, Varna, Şumnu, Lofça ve Tırnovo gibi şehirleri içine alan özerk bir Bulgaristan Prensliği kurulmuştur. Bununla beraber Avrupa devletlerinin onaylayacağı ve beş sene için tayin edilen bir Hristiyan vali tarafından eyalet olarak yönetilecek otonom Şark-ı Rumeli Vilayeti oluşturulmuştur. Kurulan Şark-ı Rumeli Vilayeti'ni 1885 senesinde kendi topraklarına kattığını ilan eden Bulgar Prensliği, Avrupalı devletler tarafından Bulgar prenslerini Şark-ı Rumeli Vilayeti'nin valileri olarak kabul etmişlerdir. Avrupa devletlerinin desteği ile Bulgaristan 5 Ekim 1908’de bağımsızlığını ilan etmiş, 19 Nisan 1909’da ise Osmanlı Devleti Bulgaristan’ın bağımsızlığını resmen tanımıştır.
Kaynakça
- ^ GRAMPTON, R.J., Bulgaristan Tarihi, JeoPolitika Yayınları, İstanbul, 2007. s.1
- ^ Hoddinott, Ralph F. The Thracians. Thames & Hudson, 1981. s.10
- ^ a b D.Kosev-H.Hristov et al, Kratka İstoriya na Balgariya, ISBN: s. 7-8.
- ^ H.Gazi Yurtaydın-Mehmet Dağ, Dinler Tarihi, s.93
- ^ D.Kosev-H.Hristov et al, Kratka İstoriya na Balgariya, ISBN: s. 18.
- ^ Osman Karatay, “Tuna Bulgar Devletinin İlk Asrı: Balkanlarda Tutunma ve Pekişme (681-803) 2 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, ISSN 1301-2045 X/2, s. 9-10.
- ^ D.Kosev-H.Hristov et al, Kratka İstoriya na Balgariya, ISBN: s.20
- ^ D.Kosev-H.Hristov et al, Kratka İstoriya na Balgariya, ISBN: s.44-45
- ^ a b c d e f g Yusuf Halaçoğlu, “Bulgaristan 13 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.: 6, s. 396.
- ^ Fehamettin Başar, “Fetret Devri” 29 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., TDV İslam Ansiklopedisi, C.: 12, s. 481.
- ^ LİNS, Joseph, “Bulgaria”, The Catholic Encyclopedia, V. 3, by Charles G. Herbermann, 1908. s.46
- ^ a b Mahir Aydın, Şarki Rumeli Vilayeti, s. 59.
- ^ Yusuf Halaçoğlu, “Cisri Mustafa Paşa 21 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .”, TDV İslam Ansiklopedisi, fas. 54, s. 34.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Osmanli doneminde Bulgaristan tarihi Osmanli Imparatorlugu nun 14 yuzyilin sonlarinda Ikinci Bulgar Imparatorlugu nun dagilmasiyla birlikte ortaya cikan daha kucuk kralliklarin fethinden baslayip 1878 de Bulgaristan in bagimsizligina kadar yaklasik 500 yillik bir zamani kapsamaktadir 93 Harbi nin sonuclari ile beraber islevsel olarak bagimsizligini kazanan yari bagimsiz bir Bulgaristan Prensligi kurulmustur 1885 te Dogu Rumeli yi icerisine alan ozerk Bulgaristan Prensligi 1908 senesinde bagimsizligini ilan etmistir Osmanli Oncesi Bulgaristan1396 Bulgaristan Nicopolis kusatmasi Balkanlarda toplumsal yasamin ilk goruldugu yerlerden biri olan Bulgaristan Cografyasina gorulen ilk yerlesimler M O 100 000 40 000 yillarina dayanmaktadir M O 5000 yillarinda Varna ve Balkanlarin dogusunda ilk yerlesim gerceklestiren halklarin oldugu tespit edilmistir Kisa surede Balkanlar a yayilan Trak kavimleri daginik kabileler seklinde tarim hayvancilik ve madencilik ile ugrasmislardir M O VII Yuzyilda Yunan hakimiyeti altinda olan cografya sirasiyla Pers Makedonya ve Roma Imparatorluklarinin egemenligi altina girmistir Roma Imparatorlugu doneminde bolge eyaletlere bolunmus ve Bulgaristan topraklari Moesia Trakya Makedonya ve Dacya Eyaletleri arasinda parcalanmistir IV yuzyilin sonlarinda Roma imparatorlugu kuzeyinde yer alan barbar kavimler olarak adlandirilan kavimlerin baskisi sebebi ile 395 senesinde Bati ve Dogu Roma olmak uzere ikiye ayrilmis ve Bulgaristan bu parcalanma neticesinde Dogu Roma topraklari icerisinde yer almistir Kavimler gocu ve sonrasinda Bulgaristan cografyasi Hunlar Slavlar ve Gotlar gibi pek cok kavmin saldirilarina ve yagmalamalarina maruz kaldi Yasanan kavimler gocu bolgedeki etnik cesitliligin artmasina sebep oldu Hunlar ve Avarlar gibi bolgeye gelen pek cok Turk boylarindan biri olan Bulgarlar bolgedeki Turk nufusun artmasina ve bolgedeki Turkler in devletlesmesine olanak saglamistir Asparuh Han h 681 701 donemi icerisinde Dogu Roma ya komsu olan Bulgarlar yedi Slav kavmiyle birleserek 681 yilinda bugunku Sumnu yakinlarindaki Pliska sehrinde I Bulgar Imparatorlugu nu kurdu Genis bir cografyayi icerisine alan I Bulgar Imparatorlugu doguda Karadeniz e batida ise Iskir Nehrine kadar uzanmaktaydi Han Asparuh un ardindan tahta gecen oglu Tervel h 701 718 doneminde Bulgarlar Bizans Imparatorlugu nun taht kavgalarina mudahil olacak kadar guc elde etmislerdir En parlak donemini Krum Han 803 814 zamaninda yasayan Bulgarlar 811 de Bizans ile giristikleri savasta Bizans Imparatoru I Nikiforos un oldurulmesiyle birlikte Konstantinopolis e kadar ilerlemislerdir IX yuzyilda I Boris in h 852 888 pagan inanisi terk ederek Hristiyanliga gecmesi ile geleneksel bir Turk kalintisi olan Han unvani terk edilmis ve yerine Car unvani kullanilmaya baslanmistir Car I Boris in Hristiyanligi gecisi ile beraber resmi din Hristiyanlik olmus ancak Ortodoks Kilisesine mensubiyeti 893 te Car I Simeon h 893 927 zamaninda gerceklesmistir Bulgar Kiran lakabi ile taninan Imparator II Basileios h 976 1025 doneminde Bulgar Bizans iliskileri bozulmus ve II Basileios 1014 te Bulgaristan iclerine kadar ilerleyerek Birinci Bulgar Imparatorlugu na son vermistir Ardindan uzun bir sure boyarlarin egemenligi altinda varligini surduren Bulgarlar 1187 de tekrar ikinci bir Bulgar Devleti kurmuslardir Bizans a karsi giristikleri savaslarda hizla sinirlarini genisleten Ikinci Bulgar Imparatorlugu 1204 senesinde gerceklesen Dorduncu Hacli Seferi nin ardindan ise Latinlere karsi bir mucadeleye girismistir Disarida uzun savaslar ve iceride taht kavgalari ile ugrasan Bulgaristan Imparatorlugunda son istikrar saglamis imparator Ivan Aleksandr h 1331 1371 olmustur Zira sagliginda topraklari ogullari arasinda paylasmasi sebebiyle Aleksandr in olumunden sonra taht kavgalari baslamis ve ic karisikliklardan faydalanan Osmanli Devleti XIV yuzyilin sonlarinda tum Bulgaristan i hakimiyeti altina almistir Osmanli Idaresinde BulgaristanSelanik Osmanli Imparatorlugu 19 yuzyilda Bulgar bir aile Bulgaristan topraklarinda ilk Osmanli zaferi Sultan I Murad h 1326 1389 doneminde Cirmen in fethiyle gerceklesti Cirmen in fethi sonrasi ardi sira Timurtas Pasa Yanbolu yu Lala Sahin Pasa ise Zagra ve cevresini ele gecirmistir Donemin Bulgar Cari Ivan Aleksandr fethedilen bolgelerin bazilarini geri almis olsa da bolgeye giren Osmanli kuvvetlerini geri puskurtememistir 1389 senesinde I Kosova Savasi sonrasinda Sirplar in yenilgisi uzerine bolge hakimiyeti tamamiyla Turklerin eline gecmistir I Murad in girisimleri ile baslayan Bulgaristan in fethi Yildirim Bayezid h 1389 1402 ile tamamlanmistir Uc aylik bir kusatma sonucunda Tirnovo ele gecirilmis ve 1396 senesinde Vidin deki son direnisi de ortadan kaldiran Osmanlilar tamamen Bulgaristan a hakim olmustur Daha sonra I Bayezid in 1402 senesinde Ankara savasinda Timur a yenilmesi ve bu yenilgi uzerine Osmanli da yasanan fetret devri sebebi ile Bulgaristan topraklari Osmanli sehzadeleri icin savas alani mahiyetini kazanmistir 1444 Varna Muharebesi ve 1448 II Kosova Muharebesi neticesinde II Murad h 1421 1451 doneminde Balkanlardaki hukumdarligini kesinlestirmis olan Osmanlilar II Mehmed in 1453 senesinde Bizans Imparatorlugu na son vermesi ile merkezi otoriteyi Anadolu ve Rumeli de saglamislardir Osmanlilar in batiya yonelik seferleri uzerinde yer alan Bulgaristan ekonomik hayati aktif tutan bu durumdan oturu gelismistir Bizans Imparatorlugunun yikilmasi ile beraber tum Ortodokslar Istanbul Rum Patrikhanesine baglanmis ve Bulgar kilisesi buradan atanan ruhban sinifi tarafindan idare edilmistir Bulgaristan XVII yuzyila dek Osmanli idaresinde Rumeli eyaletine dahil olmus ve Sofya Vidin Silistre Nigbolu Cirmen Vize ve Kostendil sancaklarini olusturmustur XVII yuzyil sonlarinda ise Osmanli aleyhine degisen ekonomik siyasi ve askeri degisimlere bagli olarak Balkan topraklarinda ic karisikliklar gorulmustur Fransiz ihtilali nin yasattigi milliyetcilik akimi Ruslarin Panslavist politikalari ve Fener Rum Patrikhanesi nin faaliyetleri XIX yuzyilda Bulgarlar in isyan etmesine sebebiyet vermistir Onceleri Bulgar halkinin desteklemedigi isyan komiteleri Bulgar Papazlari ve ileri gelenlerinin de etkisi ile Bulgarlar arasinda bagimsizlik dusuncesini uyandirmistir 1839 da yayimlanan Tanzimat fermani ile gerceklestirilmek istenen modernlesme cabasi basarili olamamis aksine gayrimuslim halka taninan haklarin merkezden daha da uzaklasmalarina sebebiyet vermistir Fermanin yayimlanmasindan kisa bir sure sonra Bulgarlar in ilk ciddi ayaklanmasi 1841 senesinde vergilerin agirligi ve memurlarin kotu muamelesi sebebi ile Leskofca ve Nis te gerceklesmistir Isyan kisa surede bastirilmissa da Ruslar in etkisi ile birlikte 1849 da Vidin de yeni bir ayaklanma cikmis iki yil suren olaylar guclukle bastirilabilmistir Bolgede artan huzursuzluklar uzerine bazi islahatlar yapilmis ve 1864 senesinde ilan edilen yeni vilayet nizamnamesi ile Tuna Vilayeti olusturulmustur Yapilan tum islahat calismalarina ragmen bolgede huzur saglanamamis ve 1867 senesinde yeni Bulgar isyanlari gorulmeye baslanmistir Zistovi de ortaya cikan isyan Mithat Pasa tarafindan bastirilmis ve isyancilar cezalandirilmistir Fakat verilen cezalar yasanan isyanlarin onune gecememis 1876 senesinde yeniden buyuk bir ayaklanma yasanmistir 1876 senesinde Turk yerlesimlerini yakip talan eden Bulgar isyani guclukle bastirilabilmistir 1877 1878 Rus savasi sirasinda Bulgarlar Istanbul a kadar ilerleyen Ruslar ile birlikte hareket etmis ve savas sonrasinda Sofya Nigbolu Zistovi Ruscuk Silistre Varna Sumnu Lofca ve Tirnovo gibi sehirleri icine alan ozerk bir Bulgaristan Prensligi kurulmustur Bununla beraber Avrupa devletlerinin onaylayacagi ve bes sene icin tayin edilen bir Hristiyan vali tarafindan eyalet olarak yonetilecek otonom Sark i Rumeli Vilayeti olusturulmustur Kurulan Sark i Rumeli Vilayeti ni 1885 senesinde kendi topraklarina kattigini ilan eden Bulgar Prensligi Avrupali devletler tarafindan Bulgar prenslerini Sark i Rumeli Vilayeti nin valileri olarak kabul etmislerdir Avrupa devletlerinin destegi ile Bulgaristan 5 Ekim 1908 de bagimsizligini ilan etmis 19 Nisan 1909 da ise Osmanli Devleti Bulgaristan in bagimsizligini resmen tanimistir Kaynakca GRAMPTON R J Bulgaristan Tarihi JeoPolitika Yayinlari Istanbul 2007 s 1 Hoddinott Ralph F The Thracians Thames amp Hudson 1981 ISBN 0 500 02099 X s 10 a b D Kosev H Hristov et al Kratka Istoriya na Balgariya ISBN 9788651908821 s 7 8 H Gazi Yurtaydin Mehmet Dag Dinler Tarihi s 93 D Kosev H Hristov et al Kratka Istoriya na Balgariya ISBN 9788651908821 s 18 Osman Karatay Tuna Bulgar Devletinin Ilk Asri Balkanlarda Tutunma ve Pekisme 681 803 2 Aralik 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turk Dunyasi Incelemeleri Dergisi ISSN 1301 2045 X 2 s 9 10 D Kosev H Hristov et al Kratka Istoriya na Balgariya ISBN 9788651908821 s 20 D Kosev H Hristov et al Kratka Istoriya na Balgariya ISBN 9788651908821 s 44 45 a b c d e f g Yusuf Halacoglu Bulgaristan 13 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde TDV Islam Ansiklopedisi C 6 s 396 Fehamettin Basar Fetret Devri 29 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde TDV Islam Ansiklopedisi C 12 s 481 LINS Joseph Bulgaria The Catholic Encyclopedia V 3 by Charles G Herbermann 1908 s 46 a b Mahir Aydin Sarki Rumeli Vilayeti s 59 Yusuf Halacoglu Cisri Mustafa Pasa 21 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde TDV Islam Ansiklopedisi fas 54 s 34