Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Osmanlı İmparatorluğu'nda feminizm genel olarak II. Meşrutiyet sonrasındaki göreceli özgürlük ortamında ivme kazandı. Daha öncesinde ise dinsel ve geleneksel nedenlerden dolayı kısıtlı olan kadın yaşamı Tanzimat ile değişime uğramıştı. Tanzimat döneminde yetişen eğitimli kadınlar sonraki kuşaklarda Osmanlı'da hak arayışlarına girdi. II. Meşrutiyet döneminde ise örgütlü hareket edilmeye başlandı ve çeşitli kadın cemiyetleri kurulup kadın dergileri çıkarıldı. 19. Yüzyılda Avrupa feminizmi oy hakkını savunup bu konuda mücadele verirken Osmanlı kadını daha fazla özgürlük, iş olanağı, eğitim ve sosyal yaşam mücadelesi veriyordu. Özellikle Kadınlar Dünyası adlı dergi ile Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti feminizm bağlamında Osmanlı'da uç noktalardaydı. Ülkeye geç gelen milliyetçilik anlayışı doğrultusunda da bazı kadınlar eski Türklerde var olan kadın-erkek eşitliğini verdikleri mücadelede dile getiriyordu.
Dönemler
Tanzimat öncesi dönem
Osmanlı İmparatorluğu'nda kadının toplumdaki yeri erkek hegemonyası ve muhafazakâr toplum görüşü gibi "geleneksel ve dinsel" bağlam şeklinde özetlenecek nedenlerden dolayı kısıtlıydı. Yerel ihtiyacı karşılayacak kapalı küçük aile ekonomileri mevcuttu. Kadınların toplumdaki yeri dinsel anlayışa uygun olarak devlet bürokrasisi tarafından hazırlanan kanunlarla belirlenmişti. Bu kanunlara göre bir kadın bir erkekle eşit değildi ve mahkemede şahitlik konusunda onun yarısı sayılmaktaydı. Bu aile hukukuna göre kadın daha az değerli olan canlıydı. Üretim konusunda kırsal kesimde yaşayan ve tarım ve hayvancılık ile uğraşan Osmanlı kadını şehirde yaşayanlara oranla daha aktifti. Şehirli Osmanlı kadını genel olarak üretim ve hizmet sektöründen tecrit edilmiş haldeydi. Bu kadın biçimlendirmesi kadının "edilgen" olarak görülmesiyle alakalıydı ve değişime uğraması Batı'daki yeniliklerin etkisiyleydi. 19. Yüzyıl bu bağlamda oldukça önemli oldu. Çünkü Osmanlı'da kadın hareketleri bu dönemde başlamıştı.Şemseddin Sami gibi isimler kadınları toplumun diğer bir yarısı olarak gördüklerini belirten ve değişimi isteyen aydınlardan sadece biriydi. Fakat pratikte pek fazla bir değişim yaşanmadı. Kadınlar gündelik yaşamda ikincil sırada olmaya devam etti. Örneğin dört kez Şeyhülislamlık görevine gelmiş Musa Kazım Efendi (1858-1920) kadınları yaratılış gayelerinin çocuk doğurmak ve onları büyütmek olduğunu belirtiyor, bu gayeyi engelleyecek yükseköğrenimi uygun bulmuyor ve buna karşın da kendi aralarında olmak şartıyla konser ve konferans gibi eğlenceler düzenleyebileceğini belirtiyordu.Prens Sabahaddin'in annesi Seniha Sultan da Osmanlı kadının durumunu Fransa'daki arkadaşına yazdığı şu mektup cümleleriyle anlatıyordu:
| “ | Ah, ah, siz de sanıyordunuz ki Abdülhamid’in devrildiği günün ertesi Türk kadınlığı çok şeyler kazanacak, değil mi? Değişen hiçbir şey yok sevgili iki gözüm!... Ah sevgili hemşirem, unutmuyorum... Daha bir yıl önceydi, bana Türkiye’de feminizm ergeç bir zemin bulacağından bahsediyordunuz... Bugün nerede olduğumuzu biliyor musunuz?... Şuradayız. Müslüman kadını, üst üste üç peçe de örtünse açık arabada gezemez. Landoların üstü örtük, camları kapalı, perdeleri indirilmiş olacak. Abdülhamid zamanında böyle şey görmemiştik. | „ |
Tanzimat dönemi
Tanzimat düzenlemeleri ile Osmanlı kadının statüsünde iyileştirmelere gidildi. 1856 tarihli Islahat Fermanı ile de bireylerin sahip oldukları cinsiyetlere göre ayrımcılık yapılamayacağı belirtildi. Aynı zamanda miras konusunda kadınlara da hak verildi. Dönemin önemli görülen düzenlemeleri ise evlenme konusunda resmî izin alınması ve imamlara nikâh memuru sıfatının verilmesi idi.
Osmanlı'da öne çıkan feminizm hareketleri Tanzimat sonrasında başladı. Feminizm olgusu Tanzimat ile Osmanlı topluma yerleşen özgürlük, eşitlik ve yurttaşlık doğrultusunda kendisini gösterebildi. Daha çok entelektüel batı yönlü bürokrat aileler ile iletişim içinde olan kadınlar tarafından benimsendi. Tanzimat ve II. Meşrutiyet ortamını hazırlayan yenilikçi erkekler de yeni toplum düzeninde kadın modernleşmesinin eski anlayışlardan kurtulmanın bir yolu olarak görmekteydi.
Osmanlı kadını Tanzimat Fermanı ile birlikte azınlık haklarından ve Fransız ihtilali etkisi ile de eşitlik olgusunun farkına vardı ve cinsiyetler arasındaki eşitsizliklere dikkat çekti. Yenileşmeyle 1869'da ilk kız okulu açıldı. Fatma adındaki bir kadın da Beşiktaş’daki Kız Rüştiyesi’ne müdür olarak atandı. Aydın kesim de kadın haklarından bahsetmeye başladı. Tanzimat ile beraber kadın hakları konusunda en genel tartışma onların kamusal alanda yer alıp almaması idi. Nitekim Osmanlı kadının kamusal alanda aktif olarak yer alması dönüştürücü bir etki yarattı. II. Meşrutiyet'e kadar olan süreçte muhafazakâr fikirler doğrultusunda kadınların eğitimi ve iyi bir eş, anne ve insan olmaları üzerinde duruldu, onların siyasi haklarından neredeyse hiç bahsedilmedi. Ekonomik alanda ise birkaç tekliften öteye gidilemedi. Aynı dönemlerde Batı'da feminist hareket güçlenerek varlığını artırmış ve Avrupa ülkelerinde eğitim görüp ülkesine birer aydın olarak dönen öğrencileri etkilemişti. Böylelikle kadın hareketlerinin düşünsel desteği sağlanmış oluyordu. Tanzimat döneminde eğitim almış Osmanlı kadını II. Meşrutiyet döneminde dikkat çeken atılımlar içerisinde oldu.
II. Meşrutiyet dönemi
Osmanlı'da özgürlük ve eşitlik olgusu en güçlü ve en yaygın şekilde II. Meşrutiyet döneminde hissedildi. Aynı zamanda bu dönemde İttihat ve Terakki ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın cepheleşmeleri ile sokak terörünü andıran seçimler görüldü. Bu dönemde kadın hakları konusunda İslam'ın tasarladığı kadın, ideal kadın ve Avrupalı kadın fikirleri tartışıldı. İstanbul, İzmir ve Selanik gibi büyük Osmanlı şehirlerinde yaşayan eğitimli Osmanlı kadınları kadın hakları konusunda çalışmalar yapmaya başladı. Bu çalışmalar ile kadının geleneksel nitelikteki statüsü değiştirilmeye çalışıldı. Büyük çoğunluğu olmasa da gelecek kuşakları etkileyecek kadar feminist hareket Osmanlı toplumunda yerleşmeye bu dönemde başlamıştı.
İlk Osmanlı feministlerinin bir araya gelerek örgütlü şekilde hareket etmeye başlaması çeşitli kadın cemiyetlerinin kurulmasıyla sonuçlandı. Kurulan bazı dernekler kadın haklarını temel almakta ve feminist özellik taşımaktaydı. Bu cemiyetlerden en öne çıkan ve en radikal isteklerde bulunanı ise Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti'ydi. Bu cemiyet Kadınlar Dünyası adlı derginin kurulmasından bir ay sonra kurulmuştu ve her ikisinin de imtiyaz sahibi kişisi Nuriye Ulviye Mevlan Civelek'ti. Dönemin en öne çıkan kadın dergileri ise genel olarak Kadın, Mehasın, Kadın Bahçesi, Kadın Hayatı, Kadınlar Duygusu ve Kadın Kalbi idi. Çıkarılan dergiler ile basın-yayın yoluyla kadınlara hitap edilmeye başlandı.
Feminist örgütlenmenin önemli bir safhası olan cemiyetler Osmanlı'da da etkisini gösterdi. Bu cemiyetlerin bazıları hayır kurumu niteliğindeydi. Feminist özellik taşıyan cemiyetler ise kadınları eğitmeyi, bilinçlendirmeyi ve iş olanakları yaratıp sosyal hayatta daha fazla yer almasını sağlamak için uğraşıyordu. Bunlar genel olarak İttihat ve Terakki Kadınlar Şubesi, Kadınları Esirgeme Derneği, Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyeti, Teali-i Nisvan Cemiyeti, Osmanlı Kadınları Terakkiperver Cemiyeti, Osmanlı Cemiyet-i Nisaiyye ve Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti'ydi.Teali-i Nisvan Cemiyeti Halide Edib tarafından 1908-1909 yıllarında kurulmuştu. İngiltere'deki kadın hareketleriyle iletişim halindeydi. Osmanlı kadınlarını bilinçlendirmek dışında cemiyet üyelerinin eğitimlerini de önemsiyordu. Örneğin cemiyete üye olabilmek için iyi düzeyde Türkçe bilmek ve verilen İngilizce derslerinde sürekli katılım göstermek gerekiyordu. Bu koşullar aslında cemiyetin idealindeki kadın biçiminin bir göstergesiydi.
Meşrutiyet dönemi kadınlara hukuksal hakların da verildiği bir dönem oldu ve sonraki süreçte etkisi devam etti. 1917 tarihli aile kararnamesi ile nişana hukuksal bir bakış verildi. Kadınlar için 17, erkekler için ise 18 yaş evlilik için alt sınır kabul edildi. Aynı zamanda iki şahitli ve bir memurlu evlilik işlemi zorunlu oldu. Kararnamenin çıkmasında Ziya Gökalp, Ahmet Şuayip ve İbrahim Hakkı Mansurizade Saib'in etkisi vardı.
Türk toplumunda kutsal sayılacak kadar değerli bir meslek olarak görülen öğretmenlik Osmanlı kadınlarının da öne çıktığı alanlardan biriydi. Önceleri Osmanlı'da kadın öğretmenler vardı, hatta müfettiş bile olabiliyordu fakat Meşrutiyet döneminde ilk kez bir kadın öğretmenlik dışında devlet kadrosuna alındı. Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti üyesi Bedra Osman Hanım, öğretmenlik dışında görev yapan ilk kadın Osmanlı memuru oldu. İlerleyen yıllarda, özellikle de Osmanlı'nın son dönemleri ile Türkiye'nin kuruluş evresinde yaşamış Türk kadınları tiyatroda da sahne almaya başladı. Afife Hanım "Jale" takma adıyla sahne alan ilk Türk kadını oldu. Takip eden dönemde Müslüman kadınların sahneye çıkması yasaklanmış olsa bile Afife Hanım'ın öncülüğünü Şaziye Moral, Neyyire Neyir ve Bedia Muvahhit devam ettirdi.
Özellikle basın- yayın dışında düzenlenen konferanslar da kadınların hak arayışında etkili oldu. Kadınlar bu konferanslarda istek ve şikâyetlerini dillendirdi. 1911 yılında İstanbul'da bulunan bir konakta Beyaz Konferanslar başlığı altında düzenlenen konferanslara 300'den fazla kişi katıldı. Bu konferanslar P. B mahlasını kullanan ve ailesiyle yaşayan bir kadının evinde düzenleniyordu. Fatma Nesibe Hanım konferansların en dikkat çeken kadınıydı ve hararetli hitaplarda bulunuyordu.
Osmanlı'daki savaşlar silsilesi doğal bir sonuç olarak erkek nüfusunun azalmasına neden oldu. Erkek nüfusunun azalması kadınların iş yaşamında daha etkin hale gelmesini sağladı. Bunun etkileri II. Meşrutiyet ile I. Dünya Savaşı yıllarında hissedildi. Kadınlar artık İstanbul Kibrit Fabrikası, İzmit Aba Fabrikası, Çorap Fabrikası ve Beykoz Deri Fabrikası gibi üretim noktaları ile halıcılık sektöründe çalışmaya başladı. I. Dünya Savaşı'ndan iki yıl önce halı sektöründe kadın iş gücünün oranı %50 idi.
Tanzimat ile başlayan eğitimli kadın hareketi ile dolaylı bir sonuç olarak eğitim yaygınlaştırıldı. İlköğretim zorunlu ve ücretsiz hale geldi. Kız çocukları için rüştiye sonrasında idadiler, takip eden süreçte ise kız öğretmen okulları açıldı.
Kadın dergileri
Osmanlı İmparatorluğu'nda II. Meşrutiyetin ilanı (1908) sonrasındaki 10 yıllık dönemde binden fazla süreli yayın çıktı. Bunların birçoğu kısa ömürlü olurken kimileri de tek sayı çıkartabildi. Dönemin kadın dergileri de basın-yayın yolunun verilecek mücadeledeki öneminin farkına varan kişiler kuruyordu. Feminizm özelliğini içinde en çok barındıran dergi ise Kadınlar Dünyası adlı dergiydi.
Osmanlı İmparatorluğu'nda yayımlanan ilk kadın dergisi , gazetesi bünyesinde 1869'da yayımlandı, haftalık olarak 48 sayı çıktı. Bu dergide kadının toplumdaki yerini eleştiren, mahlaslar altında ve sıkça başlıksız yayımlanan mektuplar mevcuttu. İlk kadın dergilerinden biri 'di. Eylül 1908 ile Kasım 1909 tarihleri arasında aylık dergi olarak çıktı. Kadınlarla alakalı çeşitli konular hakkında öğretici içeriklerin yanı sıra konferans metinleri de yayımlanırdı. Bunların dışında diğer ülkelerde tanınan kadınlar ve kadın hareketleri hakkında da bilgiler veriliyordu, çekiliş veya piyangolar ile dergiye abone sayısı artırılmaya çalışıldı;Demet kadınlara yönelik haftalık olarak 1908 yılında İstanbul'da çıkmış ilmi ve siyasi bir dergiydi. İlk sayılarında yazarların çoğu erkekti. Bu erkekler genel olarak Jön Türklerdendi. Çocukların eğitimi, moda dünyası, kadınların bilinçlendirilmesi ve yüz bakımı gibi konulara yer verilirdi. Birçok İttihatçı özellikteki kişi bu dergide yazılar yayımladı ve dergi etkili oldu. 7 sayı süren bir yaşamı oldu; Kadın Osmanlı'nın büyük şehirlerinden Selanik'te çıkan bir dergiydi. Ekim 1908 ile Mayıs 1909 tarihleri arasında çıktı. 30 sayılık bir ömrü oldu. Mehasin ve Demet dergileri gibi genel olarak kadın konularını ele aldı; meşrutiyetin ilanından 3 yıl sonra yayımlanmaya başladı. 7 sayı sonra sona erdi. Kadınlara yönelik akademik konular ve siyasi bilgiler paylaşılıyordu. 1913-18 arasında 30 sayı olarak yayımlandı. Resimli bir kadın dergisiydi ve genel amacı kadınlara okuma alışkanlığı kazandırmaktı. adıyla 1913 yılında İstanbul'da çıksa bile genel gayesi kadınlığa hizmetti; sosyal ve edebi bir kadın gazetesiydi. 4. sayıdan sonra isim değişikliğine gidildi ve Osmanlı Kadınlar Alemi adıyla çıktı. 9 sayılık bir ömrü oldu. Çağdaşları gibi kadın haklarını savunmasının dışında edebi bir yönü de bulunmaktaydı. Siyasi yönü meşrutiyet yanlılığı, edebi yönü ise Servet-i Fünûn'du. Bu dergi ve gazeteler dışında benzer özelliklere sahip Seyyale, Siyanet, Kadınlık ve Kadın Hayatı gibi dergiler de çıkarıldı.
Cumhuriyete yakın dönemlerde ise Ahmed Edip tarafından kuruldu, genel amacı Hanımlar Bilgi Yurdu Muessesi'nin yaptığı faaliyetleri daha fazla kadına ulaştırmaktı; Genç Kadın dergisi sosyal ve edebi bir dergiydi: on beş günde bir çıkardı. İmtiyaz sahibi kişisi Muallim Fuat Şükrü'ydü. 'nın genel gayesi kadınlara, ülkeye ve geleceğe hizmet etmekti. Bunların dışında Sedat Simavi'nin imtiyaz sahibi olduğu , ve gibi dergiler de vardı. Bu dergilerin hepsi feminist özellikte olmasa bile feminizm ilkelerine paralel yayınlarda bulunmuş olması ve Osmanlı kadının bilinçlendirilmesi için yayın yapmasında ötürü önemlidir.
Kaynakça
- Özel
- ^ Tekin, Saadet. "Osmanlı'da Kadın ve Kadın Hapishaneleri" (PDF). Ankara Üniversitesi. 1 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Haziran 2017.
- ^ Dulum, Sibel, Osmanlı Devleti'nde Kadının Statüsü, Eğitimi ve Çalıma Hayatı (1839-1918), Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, 2016
- ^ Tekeli, Şirin (2010). (PDF). Halkevleri. s. 48-66. 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2017.
- ^ Cesur 2017, s. 49.
- ^ a b Cesur 2017, s. 50.
- ^ Taslaman, Caner. "Küreselleşme Sürecinde Türkiye'de İslam". Google Kitaplar. s. 44.
- ^ Çaha, Ömer (Mart 2010). Türkiye’de Kadın ve Sivil Toplum. Savaş Yayınevi. s. 108.
- ^ Cesur 2017, s. 51.
- ^ Öztaş, Kaya (2016). Dinlerde Kadın, Yarı Kurban, Yarı Suç Ortağı. Telgrafhane Yayınları. s. 34.
- ^ Cesur 2017, s. 52.
- ^ Cesur 2017, s. 53.
- ^ Uyar, Hakkı (2001). Türk siyasal yaşamında cepheleşmelere bir örnek: Vatan Cephesi. İzmir: Büke Yayınları. s. 7-9.
- ^ a b Cesur 2017, s. 54.
- ^ Koç, Duygu, Türk kadın hareketini kadınlar dünyası ve Türk kadın yolu dergileri üzerinden okumak, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2016, s. 31
- ^ Özcan Demir, Nilüfer. . Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi: Hacettepe Üniversitesi. s. 110. 2 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2017.
- ^ Toprak, Zafer (Aralık 1992). Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. Ankara: T.C.Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yay. s. 231.
- ^ Çakır 1994, s. 53.
- ^ Ömer, Çaha (1996). Sivil Kadın. Ankara: Vadi Yayınları. s. 102.
- ^ Kurnaz, Şefika (1991). Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları. s. 60.
- ^ Güven, Devrim. "Profesyonel Bir Meslek Olarak Türkiye'de Öğretmenlik". Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi. Cilt 27 (2). s. 1. 16 Haziran 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Haziran 2017.
- ^ Ergun, Perihan (1997). Cumhuriyet Aydınlanmasında Öncü Kadınlarımız. İstanbul: Tekin Yayınevi. s. 266.
- ^ . Nat Geo. 3 Ağustos 2016. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2017.
- ^ Çakır, Serpil. "Türkiye'de Kadın Kurtuluş Hareketi" (PDF). 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Haziran 2017.
- ^ Caporal, Bernard (1982). Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını. Ankara: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları. s. 135-137.
- ^ Çakır 1994, ss. 223-224.
- ^ Çakır 1994, ss. 60-61.
- ^ Çakır, Sümeyra, "20. y. y. başlarında Osmanlı sosyal ekonomik hayatında kadın cemiyetleri; Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti örneği", Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2015, s. 52
- ^ Çakır 2015, s. 52.
- ^ Çakır 2015, s. 53.
- ^ Çakır 2015, s. 54.
- Genel
- Cesur, Füsun (2017), Feminist Teoriler ve Türkiye'deki İzdüşümleri, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, s. 126
- Çakır, Serpil (1994), Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları
- Çakır, Sümeyra (2015), 20. Y.Y. Başlarında Osmanlı Sosya Ekonomik Hayatında Kadın Cemiyetleri; Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti Örneği, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, s. 117
- Özcan Demir, Nilüfer (1999), II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Feminizmi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, s. 9
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Osmanli Imparatorlugu nda feminizm genel olarak II Mesrutiyet sonrasindaki goreceli ozgurluk ortaminda ivme kazandi Daha oncesinde ise dinsel ve geleneksel nedenlerden dolayi kisitli olan kadin yasami Tanzimat ile degisime ugramisti Tanzimat doneminde yetisen egitimli kadinlar sonraki kusaklarda Osmanli da hak arayislarina girdi II Mesrutiyet doneminde ise orgutlu hareket edilmeye baslandi ve cesitli kadin cemiyetleri kurulup kadin dergileri cikarildi 19 Yuzyilda Avrupa feminizmi oy hakkini savunup bu konuda mucadele verirken Osmanli kadini daha fazla ozgurluk is olanagi egitim ve sosyal yasam mucadelesi veriyordu Ozellikle Kadinlar Dunyasi adli dergi ile Osmanli Mudafaa i Hukuk i Nisvan Cemiyeti feminizm baglaminda Osmanli da uc noktalardaydi Ulkeye gec gelen milliyetcilik anlayisi dogrultusunda da bazi kadinlar eski Turklerde var olan kadin erkek esitligini verdikleri mucadelede dile getiriyordu DonemlerTanzimat oncesi donem Osmanli Imparatorlugu nda kadinin toplumdaki yeri erkek hegemonyasi ve muhafazakar toplum gorusu gibi geleneksel ve dinsel baglam seklinde ozetlenecek nedenlerden dolayi kisitliydi Yerel ihtiyaci karsilayacak kapali kucuk aile ekonomileri mevcuttu Kadinlarin toplumdaki yeri dinsel anlayisa uygun olarak devlet burokrasisi tarafindan hazirlanan kanunlarla belirlenmisti Bu kanunlara gore bir kadin bir erkekle esit degildi ve mahkemede sahitlik konusunda onun yarisi sayilmaktaydi Bu aile hukukuna gore kadin daha az degerli olan canliydi Uretim konusunda kirsal kesimde yasayan ve tarim ve hayvancilik ile ugrasan Osmanli kadini sehirde yasayanlara oranla daha aktifti Sehirli Osmanli kadini genel olarak uretim ve hizmet sektorunden tecrit edilmis haldeydi Bu kadin bicimlendirmesi kadinin edilgen olarak gorulmesiyle alakaliydi ve degisime ugramasi Bati daki yeniliklerin etkisiyleydi 19 Yuzyil bu baglamda oldukca onemli oldu Cunku Osmanli da kadin hareketleri bu donemde baslamisti Semseddin Sami gibi isimler kadinlari toplumun diger bir yarisi olarak gorduklerini belirten ve degisimi isteyen aydinlardan sadece biriydi Fakat pratikte pek fazla bir degisim yasanmadi Kadinlar gundelik yasamda ikincil sirada olmaya devam etti Ornegin dort kez Seyhulislamlik gorevine gelmis Musa Kazim Efendi 1858 1920 kadinlari yaratilis gayelerinin cocuk dogurmak ve onlari buyutmek oldugunu belirtiyor bu gayeyi engelleyecek yuksekogrenimi uygun bulmuyor ve buna karsin da kendi aralarinda olmak sartiyla konser ve konferans gibi eglenceler duzenleyebilecegini belirtiyordu Prens Sabahaddin in annesi Seniha Sultan da Osmanli kadinin durumunu Fransa daki arkadasina yazdigi su mektup cumleleriyle anlatiyordu Ah ah siz de saniyordunuz ki Abdulhamid in devrildigi gunun ertesi Turk kadinligi cok seyler kazanacak degil mi Degisen hicbir sey yok sevgili iki gozum Ah sevgili hemsirem unutmuyorum Daha bir yil onceydi bana Turkiye de feminizm ergec bir zemin bulacagindan bahsediyordunuz Bugun nerede oldugumuzu biliyor musunuz Suradayiz Musluman kadini ust uste uc pece de ortunse acik arabada gezemez Landolarin ustu ortuk camlari kapali perdeleri indirilmis olacak Abdulhamid zamaninda boyle sey gormemistik Tanzimat donemi Tanzimat duzenlemeleri ile Osmanli kadinin statusunde iyilestirmelere gidildi 1856 tarihli Islahat Fermani ile de bireylerin sahip olduklari cinsiyetlere gore ayrimcilik yapilamayacagi belirtildi Ayni zamanda miras konusunda kadinlara da hak verildi Donemin onemli gorulen duzenlemeleri ise evlenme konusunda resmi izin alinmasi ve imamlara nikah memuru sifatinin verilmesi idi Osmanli da one cikan feminizm hareketleri Tanzimat sonrasinda basladi Feminizm olgusu Tanzimat ile Osmanli topluma yerlesen ozgurluk esitlik ve yurttaslik dogrultusunda kendisini gosterebildi Daha cok entelektuel bati yonlu burokrat aileler ile iletisim icinde olan kadinlar tarafindan benimsendi Tanzimat ve II Mesrutiyet ortamini hazirlayan yenilikci erkekler de yeni toplum duzeninde kadin modernlesmesinin eski anlayislardan kurtulmanin bir yolu olarak gormekteydi Osmanli kadini Tanzimat Fermani ile birlikte azinlik haklarindan ve Fransiz ihtilali etkisi ile de esitlik olgusunun farkina vardi ve cinsiyetler arasindaki esitsizliklere dikkat cekti Yenilesmeyle 1869 da ilk kiz okulu acildi Fatma adindaki bir kadin da Besiktas daki Kiz Rustiyesi ne mudur olarak atandi Aydin kesim de kadin haklarindan bahsetmeye basladi Tanzimat ile beraber kadin haklari konusunda en genel tartisma onlarin kamusal alanda yer alip almamasi idi Nitekim Osmanli kadinin kamusal alanda aktif olarak yer almasi donusturucu bir etki yaratti II Mesrutiyet e kadar olan surecte muhafazakar fikirler dogrultusunda kadinlarin egitimi ve iyi bir es anne ve insan olmalari uzerinde duruldu onlarin siyasi haklarindan neredeyse hic bahsedilmedi Ekonomik alanda ise birkac tekliften oteye gidilemedi Ayni donemlerde Bati da feminist hareket guclenerek varligini artirmis ve Avrupa ulkelerinde egitim gorup ulkesine birer aydin olarak donen ogrencileri etkilemisti Boylelikle kadin hareketlerinin dusunsel destegi saglanmis oluyordu Tanzimat doneminde egitim almis Osmanli kadini II Mesrutiyet doneminde dikkat ceken atilimlar icerisinde oldu II Mesrutiyet donemi Osmanli da ozgurluk ve esitlik olgusu en guclu ve en yaygin sekilde II Mesrutiyet doneminde hissedildi Ayni zamanda bu donemde Ittihat ve Terakki ve Hurriyet ve Itilaf Firkasi nin cephelesmeleri ile sokak terorunu andiran secimler goruldu Bu donemde kadin haklari konusunda Islam in tasarladigi kadin ideal kadin ve Avrupali kadin fikirleri tartisildi Istanbul Izmir ve Selanik gibi buyuk Osmanli sehirlerinde yasayan egitimli Osmanli kadinlari kadin haklari konusunda calismalar yapmaya basladi Bu calismalar ile kadinin geleneksel nitelikteki statusu degistirilmeye calisildi Buyuk cogunlugu olmasa da gelecek kusaklari etkileyecek kadar feminist hareket Osmanli toplumunda yerlesmeye bu donemde baslamisti Ilk Osmanli feministlerinin bir araya gelerek orgutlu sekilde hareket etmeye baslamasi cesitli kadin cemiyetlerinin kurulmasiyla sonuclandi Kurulan bazi dernekler kadin haklarini temel almakta ve feminist ozellik tasimaktaydi Bu cemiyetlerden en one cikan ve en radikal isteklerde bulunani ise Osmanli Mudafaa i Hukuk i Nisvan Cemiyeti ydi Bu cemiyet Kadinlar Dunyasi adli derginin kurulmasindan bir ay sonra kurulmustu ve her ikisinin de imtiyaz sahibi kisisi Nuriye Ulviye Mevlan Civelek ti Donemin en one cikan kadin dergileri ise genel olarak Kadin Mehasin Kadin Bahcesi Kadin Hayati Kadinlar Duygusu ve Kadin Kalbi idi Cikarilan dergiler ile basin yayin yoluyla kadinlara hitap edilmeye baslandi Feminist orgutlenmenin onemli bir safhasi olan cemiyetler Osmanli da da etkisini gosterdi Bu cemiyetlerin bazilari hayir kurumu niteligindeydi Feminist ozellik tasiyan cemiyetler ise kadinlari egitmeyi bilinclendirmeyi ve is olanaklari yaratip sosyal hayatta daha fazla yer almasini saglamak icin ugrasiyordu Bunlar genel olarak Ittihat ve Terakki Kadinlar Subesi Kadinlari Esirgeme Dernegi Osmanli Kadinlari Calistirma Cemiyeti Teali i Nisvan Cemiyeti Osmanli Kadinlari Terakkiperver Cemiyeti Osmanli Cemiyet i Nisaiyye ve Osmanli Mudafaa i Hukuk i Nisvan Cemiyeti ydi Teali i Nisvan Cemiyeti Halide Edib tarafindan 1908 1909 yillarinda kurulmustu Ingiltere deki kadin hareketleriyle iletisim halindeydi Osmanli kadinlarini bilinclendirmek disinda cemiyet uyelerinin egitimlerini de onemsiyordu Ornegin cemiyete uye olabilmek icin iyi duzeyde Turkce bilmek ve verilen Ingilizce derslerinde surekli katilim gostermek gerekiyordu Bu kosullar aslinda cemiyetin idealindeki kadin biciminin bir gostergesiydi Mesrutiyet donemi kadinlara hukuksal haklarin da verildigi bir donem oldu ve sonraki surecte etkisi devam etti 1917 tarihli aile kararnamesi ile nisana hukuksal bir bakis verildi Kadinlar icin 17 erkekler icin ise 18 yas evlilik icin alt sinir kabul edildi Ayni zamanda iki sahitli ve bir memurlu evlilik islemi zorunlu oldu Kararnamenin cikmasinda Ziya Gokalp Ahmet Suayip ve Ibrahim Hakki Mansurizade Saib in etkisi vardi Turk toplumunda kutsal sayilacak kadar degerli bir meslek olarak gorulen ogretmenlik Osmanli kadinlarinin da one ciktigi alanlardan biriydi Onceleri Osmanli da kadin ogretmenler vardi hatta mufettis bile olabiliyordu fakat Mesrutiyet doneminde ilk kez bir kadin ogretmenlik disinda devlet kadrosuna alindi Osmanli Mudafaa i Hukuk i Nisvan Cemiyeti uyesi Bedra Osman Hanim ogretmenlik disinda gorev yapan ilk kadin Osmanli memuru oldu Ilerleyen yillarda ozellikle de Osmanli nin son donemleri ile Turkiye nin kurulus evresinde yasamis Turk kadinlari tiyatroda da sahne almaya basladi Afife Hanim Jale takma adiyla sahne alan ilk Turk kadini oldu Takip eden donemde Musluman kadinlarin sahneye cikmasi yasaklanmis olsa bile Afife Hanim in onculugunu Saziye Moral Neyyire Neyir ve Bedia Muvahhit devam ettirdi Ozellikle basin yayin disinda duzenlenen konferanslar da kadinlarin hak arayisinda etkili oldu Kadinlar bu konferanslarda istek ve sikayetlerini dillendirdi 1911 yilinda Istanbul da bulunan bir konakta Beyaz Konferanslar basligi altinda duzenlenen konferanslara 300 den fazla kisi katildi Bu konferanslar P B mahlasini kullanan ve ailesiyle yasayan bir kadinin evinde duzenleniyordu Fatma Nesibe Hanim konferanslarin en dikkat ceken kadiniydi ve hararetli hitaplarda bulunuyordu Osmanli daki savaslar silsilesi dogal bir sonuc olarak erkek nufusunun azalmasina neden oldu Erkek nufusunun azalmasi kadinlarin is yasaminda daha etkin hale gelmesini sagladi Bunun etkileri II Mesrutiyet ile I Dunya Savasi yillarinda hissedildi Kadinlar artik Istanbul Kibrit Fabrikasi Izmit Aba Fabrikasi Corap Fabrikasi ve Beykoz Deri Fabrikasi gibi uretim noktalari ile halicilik sektorunde calismaya basladi I Dunya Savasi ndan iki yil once hali sektorunde kadin is gucunun orani 50 idi Tanzimat ile baslayan egitimli kadin hareketi ile dolayli bir sonuc olarak egitim yayginlastirildi Ilkogretim zorunlu ve ucretsiz hale geldi Kiz cocuklari icin rustiye sonrasinda idadiler takip eden surecte ise kiz ogretmen okullari acildi Kadin dergileriOsmanli Imparatorlugu nda II Mesrutiyetin ilani 1908 sonrasindaki 10 yillik donemde binden fazla sureli yayin cikti Bunlarin bircogu kisa omurlu olurken kimileri de tek sayi cikartabildi Donemin kadin dergileri de basin yayin yolunun verilecek mucadeledeki oneminin farkina varan kisiler kuruyordu Feminizm ozelligini icinde en cok barindiran dergi ise Kadinlar Dunyasi adli dergiydi Osmanli Imparatorlugu nda yayimlanan ilk kadin dergisi gazetesi bunyesinde 1869 da yayimlandi haftalik olarak 48 sayi cikti Bu dergide kadinin toplumdaki yerini elestiren mahlaslar altinda ve sikca basliksiz yayimlanan mektuplar mevcuttu Ilk kadin dergilerinden biri di Eylul 1908 ile Kasim 1909 tarihleri arasinda aylik dergi olarak cikti Kadinlarla alakali cesitli konular hakkinda ogretici iceriklerin yani sira konferans metinleri de yayimlanirdi Bunlarin disinda diger ulkelerde taninan kadinlar ve kadin hareketleri hakkinda da bilgiler veriliyordu cekilis veya piyangolar ile dergiye abone sayisi artirilmaya calisildi Demet kadinlara yonelik haftalik olarak 1908 yilinda Istanbul da cikmis ilmi ve siyasi bir dergiydi Ilk sayilarinda yazarlarin cogu erkekti Bu erkekler genel olarak Jon Turklerdendi Cocuklarin egitimi moda dunyasi kadinlarin bilinclendirilmesi ve yuz bakimi gibi konulara yer verilirdi Bircok Ittihatci ozellikteki kisi bu dergide yazilar yayimladi ve dergi etkili oldu 7 sayi suren bir yasami oldu Kadin Osmanli nin buyuk sehirlerinden Selanik te cikan bir dergiydi Ekim 1908 ile Mayis 1909 tarihleri arasinda cikti 30 sayilik bir omru oldu Mehasin ve Demet dergileri gibi genel olarak kadin konularini ele aldi mesrutiyetin ilanindan 3 yil sonra yayimlanmaya basladi 7 sayi sonra sona erdi Kadinlara yonelik akademik konular ve siyasi bilgiler paylasiliyordu 1913 18 arasinda 30 sayi olarak yayimlandi Resimli bir kadin dergisiydi ve genel amaci kadinlara okuma aliskanligi kazandirmakti adiyla 1913 yilinda Istanbul da ciksa bile genel gayesi kadinliga hizmetti sosyal ve edebi bir kadin gazetesiydi 4 sayidan sonra isim degisikligine gidildi ve Osmanli Kadinlar Alemi adiyla cikti 9 sayilik bir omru oldu Cagdaslari gibi kadin haklarini savunmasinin disinda edebi bir yonu de bulunmaktaydi Siyasi yonu mesrutiyet yanliligi edebi yonu ise Servet i Funun du Bu dergi ve gazeteler disinda benzer ozelliklere sahip Seyyale Siyanet Kadinlik ve Kadin Hayati gibi dergiler de cikarildi Cumhuriyete yakin donemlerde ise Ahmed Edip tarafindan kuruldu genel amaci Hanimlar Bilgi Yurdu Muessesi nin yaptigi faaliyetleri daha fazla kadina ulastirmakti Genc Kadin dergisi sosyal ve edebi bir dergiydi on bes gunde bir cikardi Imtiyaz sahibi kisisi Muallim Fuat Sukru ydu nin genel gayesi kadinlara ulkeye ve gelecege hizmet etmekti Bunlarin disinda Sedat Simavi nin imtiyaz sahibi oldugu ve gibi dergiler de vardi Bu dergilerin hepsi feminist ozellikte olmasa bile feminizm ilkelerine paralel yayinlarda bulunmus olmasi ve Osmanli kadinin bilinclendirilmesi icin yayin yapmasinda oturu onemlidir KaynakcaOzel Tekin Saadet Osmanli da Kadin ve Kadin Hapishaneleri PDF Ankara Universitesi 1 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Haziran 2017 Dulum Sibel Osmanli Devleti nde Kadinin Statusu Egitimi ve Calima Hayati 1839 1918 Yayimlanmis Yuksek Lisans Tezi Osmangazi Universitesi Eskisehir 2016 Tekeli Sirin 2010 PDF Halkevleri s 48 66 13 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 17 Haziran 2017 Cesur 2017 s 49 a b Cesur 2017 s 50 Taslaman Caner Kuresellesme Surecinde Turkiye de Islam Google Kitaplar s 44 Eksik ya da bos url yardim erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Caha Omer Mart 2010 Turkiye de Kadin ve Sivil Toplum Savas Yayinevi s 108 Cesur 2017 s 51 Oztas Kaya 2016 Dinlerde Kadin Yari Kurban Yari Suc Ortagi Telgrafhane Yayinlari s 34 Cesur 2017 s 52 Cesur 2017 s 53 Uyar Hakki 2001 Turk siyasal yasaminda cephelesmelere bir ornek Vatan Cephesi Izmir Buke Yayinlari s 7 9 a b Cesur 2017 s 54 Koc Duygu Turk kadin hareketini kadinlar dunyasi ve Turk kadin yolu dergileri uzerinden okumak Yayimlanmis Yuksek Lisans Tezi Hacettepe Universitesi 2016 s 31 Ozcan Demir Nilufer Hacettepe Universitesi Edebiyat Fakultesi Dergisi Hacettepe Universitesi s 110 2 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Haziran 2017 Toprak Zafer Aralik 1992 Sosyo Kulturel Degisme Surecinde Turk Ailesi Ankara T C Basbakanlik Aile Arastirma Kurumu Yay s 231 Cakir 1994 s 53 Omer Caha 1996 Sivil Kadin Ankara Vadi Yayinlari s 102 Kurnaz Sefika 1991 Cumhuriyet Oncesinde Turk Kadini Ankara T C Basbakanlik Aile Arastirma Kurumu Yayinlari s 60 Guven Devrim Profesyonel Bir Meslek Olarak Turkiye de Ogretmenlik Bogazici Universitesi Egitim Dergisi Cilt 27 2 s 1 16 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Haziran 2017 Ergun Perihan 1997 Cumhuriyet Aydinlanmasinda Oncu Kadinlarimiz Istanbul Tekin Yayinevi s 266 Nat Geo 3 Agustos 2016 19 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Haziran 2017 Cakir Serpil Turkiye de Kadin Kurtulus Hareketi PDF 27 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Haziran 2017 Caporal Bernard 1982 Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasinda Turk Kadini Ankara Turkiye Isbankasi Kultur Yayinlari s 135 137 Cakir 1994 ss 223 224 Cakir 1994 ss 60 61 Cakir Sumeyra 20 y y baslarinda Osmanli sosyal ekonomik hayatinda kadin cemiyetleri Osmanli Mudafaa i Hukuk i Nisvan Cemiyeti ornegi Yayimlanmis Yuksek Lisans Tezi Marmara Universitesi Istanbul 2015 s 52 Cakir 2015 s 52 Cakir 2015 s 53 Cakir 2015 s 54 GenelCesur Fusun 2017 Feminist Teoriler ve Turkiye deki Izdusumleri Yayimlanmis Yuksek Lisans Tezi Isparta Suleyman Demirel Universitesi s 126 Cakir Serpil 1994 Osmanli Kadin Hareketi Istanbul Metis Yayinlari Cakir Sumeyra 2015 20 Y Y Baslarinda Osmanli Sosya Ekonomik Hayatinda Kadin Cemiyetleri Osmanli Mudafaa i Hukuk i Nisvan Cemiyeti Ornegi Yayimlanmis Yuksek Lisans Tezi Istanbul Marmara Universitesi s 117 Ozcan Demir Nilufer 1999 II Mesrutiyet Donemi Osmanli Feminizmi Ankara Hacettepe Universitesi Edebiyat Fakultesi Dergisi s 9