Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yer bilimlerinde, paleosol veya fosil toprak, (İngiltere ve Avustralya’da ) iki anlama gelmektedir. Jeoloji ve Paleontolojide yaygın olan birinci anlamı alüvyal veya lös gibi tortullar ya da volkanik depozitlerin altında gömülerek muhafaza edilen eski bir toprak manasına gelmektedir. Toprak biliminde, paleosoller uzun dönemler önce oluşmuş ve kimyasal ve fiziksel özellikleriyle bugünkü iklim ve bitki örtüsü arasında ilişki olmayan topraklardır. Bu topraklar oldukça eski kıta kratonları üzerinde ve eski kayanın çevresindeki küçük dağınık yerlerde oluşmuştur. Paleosoller Yunanca "eski" anlamındaki "paleo" kelimesinden gelmektedir. Paleosoller genellikle gömülü haldedir ve bugünkü toprağın altında ayrı tabakalar olarak bilinir. Kuaterner jeolojisinde, genelde Sedimantoloji, Paleoklimatoloji ve Jeolojide Rettallack (2001) ile Kraus (1999) tarafından ve sayısız diğer yayınlanmış makale ve kitaplarda tanımlandığı gibi tüm kıt'alardaki açığa çıkmış haldeki volkanik depozitler veya çökeller içerisinde gömülü bulunan bu "fosil" toprakların belirtilmesinde "paleosol" teriminin kullanılması kabul görmektedir.
Türleri
Paleosollerin üç türü vardır bunlar; Gömülü olanlar, aşınmayla ortaya çıkanlar ve relikt olanlar. Paleosol çeşitleri arazinin yüzeyiyle ilişkili olarak bulunduğu yere göre tanımlanmaktadır. Ruhe (1965, 1975) bu terimleri şu şekilde tanımlamaktadır: Relikt paleosoller, daha önceden var olan yer şekilleri üzerinde oluşmuş fakat genç çökeller tarafından gömülmemiş topraklardır. Bunların oluşumu orijinal yer şekillerinin oluşum zamanından başlar ve günümüze kadar devam eder. Gömülü paleosoller ayrıca daha önceden var olan yer şekilleri üzerinde oluşmuş ve daha sonrasında daha genç çökel veya kaya tarafından gömülmüştür. Aşınmayla ortaya çıkan topraklar ise gömülmüş fakat üzerini örten kabuğun erozyonu sonucu yer yüzeyinin tekrar açığa çıkmasıyla oluşmuştur.
Paleosollerin karmaşıklığı büyüyen sınıf sayılarına karşın tartışma konusudur çünkü günümüz inceleme teknikleri paleosollerin daha detaylı ayırt edilmesi için yetersizdir. Relikt ve aşınmayla ortaya çıkan paleosollerin çoğu özellikleri ayrıca günümüz çevre koşullarına uyum sağlamamış ve günümüz çevre koşulları tarafından değiştirilmiştir. Böylece, onların oluşum çevresi kısmen anlaşılabilmektedir. Ancak onların kil, silt ve kum mineralojisi, tuzdaki majör elementlerin miktarı, serbest karbonat fraksiyonları ve toprak mikrofiberleri gibi daha dayanıklı özellikleri onların geçmişteki çevre veya çevrelerini daha iyi yansıtmaktadır. Relikt paleosoller günümüzden farklı bir veya daha fazla iklim döngülerine direnmiştir. Gömülü paleosoller günümüz ikliminden oldukça az etkilenmiştir çünkü gelişimleri gömülme yoluyla kısıtlanmıştır.
Paleosol, diğer bir deyişle fosil toprak, geçmişteki bir yer şekli üzerinde oluşmuş toprak veya eski bir toprağın kalıntısıdır bu yüzden oluşum zamanının çevresel koşullarını temsil eder. İlk bakışta özelliksiz göründüğü için paleosolleri sahada ayırt etmek ve tanımlamak kesin olarak zordur. Bu çoğunlukla onların kompleks yapısından kaynaklanmaktadır. Sahada ve laboratuvarda belirlenen paleosollerle en büyük tanılayıcı özellikler kök izlerinin varlığı, toprak horizonları ve toprak strüktürüdür. Kök izleri paleosollerin en tanılayıcı kanıtıdır ve bazen çökelmiş ve erozyona dayanıklı oldukları için belirgindir. Çökel yatakları günler içerisinde depolanırken toprak horizonları binlerce yılda gelişir. Genellikle keskin diplere ve de tepelere sahip çökel yataklarının aksine, paleosoller eski arazi yüzeylerini temsil eden bir keskin tepeye fakat dereceli alçalan bağlantılara sahiptir (Retallack 2001a). Paleosoller ayrıca toprak horizonları toprak profil yapısı ve kök izlerinin yanı sıra yüzey şekilleri, mineral yüzeylerinin kırmızılaşma derecesi gibi mikroskobik detay özellikleri, toprak kil miktarları, relikt özellikleri ve demirden zengin nodüllerin belirlenmesiyle teşhis edilir. Bu relikt özelliklerin günümüzdekilerle kıyaslanması bilim insanlarının geçmiş çevreleri anlamasına izin vermektedir.
Paleosoller tüm dünyada bulunabilmektedir. Kuzey Kutup Dairesi bölgesinde son Buzul Çağ etkileri hala telaffuz edilmektedir. Buzullar tüm buzul öncesi toprak gelişimini ortadan kaldırmıştır. Buna rağmen, buzul sonrası toprakları Holosen iklim dalgalanmalarının kaydını tutmaktadır. Buzullaşmanın etkilediği bölgelerde, paleosoller buzul depoların altında gömülü bulunur. Bu durumda demir oksit birikimi ve demir nodülleri (orstein) şeklinde ikincil gleyleşme özelliklerine sahip toprak kütlesi bolca bulunur. Bu özellikler özellikle toprak profilinin üst bölümlerinde iyi gözlemlenir.
Kuaterner jeologları uzun süre paleosol birimlerini işaretler olarak Kuaterner çökellerini bölümlere ayırmak ve yerel ve bölgesel ilişkileri belirlemek için kullandılar. Paleosoller eski topraklara ve toprak evrimine detaylı bir kavrayış sağlamakta çünkü farklı paleosollerin farklı mekânsal dağılımları eski arazilerde meydana gelen jeomorfik süreçleri ve üzerinde oluştukları belirli yer şekillerini yansıtmaktadır.
Paleosollerin Paleoklimatik önemi, iklim gibi toprak oluşum faktörleriyle önemli miktarda ilişkili olan aynı pedojenik özellikler gösteren Kuaterner toprak gelişimi çalışmalardan ileri gelmektedir. Paleosoller ayrıca jeolojik zaman boyunca eski atmosfer ve atmosferik değişikliklerin niteliklerini daha iyi anlamada yardımcı olmaktadır. Paleosoller yalnızca eski iklim rejimlerini yorumlamada kullanılmaz bazı durumlarda paleo-yağış ve paleo-sıcaklık tahmininde de kullanılır. Paleosoller en yaygın olarak alüvyal kayıtlardan tanımlanmaktadır. Çoğu Kuaterner lös gelişim süreci pedojenik olarak değişime uğramamış çökeller ve buna kıyasla daha iyi gelişmiş paleosoller arasında dikey bir değişim gösterir. Aslında bu değişiklikler bir lös- paleosol stratigrafisi sağlamaktadır. Paleosollerin daha nemli iklimlerle ilişkili olarak azalan çökel girdisi süreçleri boyunca oluştuğuna inanılmaktadır (Şekilde görülebilir).
Çoğu paleosoller çökel kayalar içerisinde bulunmaktadır ve ilk olarak Kuaterner kayıtlarında geçmiş olmasına rağmen, şimdi yaygın olarak Prekambrien kadar eski tabakalarda tespit edilmiştir. Paleosoller ayrıca büyük deniz tabakalarında bulunmaktadır ve eğer deniz seviyesi düşmesi denizel çökelleri açığa çıkarmışsa denizel tabakalarda da görülebilir. Akarsu sistemlerinde, iklim değişikliği ayrıca taşkın yarığı ve teras gelişimine sebep olabilir. Paleosoller özellikle eski yarık ve teras oluşumlarını tespit etmek için yararlı olabilmektedir.
Paleosoller dünya üzerinde yaygın olarak bulunmaktadırlar. Türkiye’de Şanlıurfa ili Birecik ilçe merkezinin 2 km batısında ve Diyarbakır’ın 10 km güneyinde gömülü paleosollere rastlanmaktadır.
Ayrıca bakınız
- Pedoloji (toprak çalışması)
Kaynakça
- Mary J. Kraus, Paleosols in clastic sedimentary rocks: their geologic applications,Earth-Science Reviews, Volume 47, 41–70, 1999, USA
- Nettleton, W.D., Olson, C.G., Wysocki, D.A., Paleosol classification: Problems and solutions, Catena 41,61–92, 2000,USA
- Identification of paleosol Types and their Applicability for Paleoclimatic Reconstructions, Geojournal 36.2/3 199-205, 1995,Jun/july by Kluwer Academic publishers,Russia
- Retallack,G., Paleosols, Handbook of Paleoantropology, Volume I, Principles, Methods and Approaches
- http://eusoils.jrc.ec.europa.eu/library/Maps/Circumpolar/Download/125.pdf 22 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.marmaracografya.com/pdf/19.6.pdf[]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yer bilimlerinde paleosol veya fosil toprak Ingiltere ve Avustralya da iki anlama gelmektedir Jeoloji ve Paleontolojide yaygin olan birinci anlami aluvyal veya los gibi tortullar ya da volkanik depozitlerin altinda gomulerek muhafaza edilen eski bir toprak manasina gelmektedir Toprak biliminde paleosoller uzun donemler once olusmus ve kimyasal ve fiziksel ozellikleriyle bugunku iklim ve bitki ortusu arasinda iliski olmayan topraklardir Bu topraklar oldukca eski kita kratonlari uzerinde ve eski kayanin cevresindeki kucuk daginik yerlerde olusmustur Paleosoller Yunanca eski anlamindaki paleo kelimesinden gelmektedir Paleosoller genellikle gomulu haldedir ve bugunku topragin altinda ayri tabakalar olarak bilinir Kuaterner jeolojisinde genelde Sedimantoloji Paleoklimatoloji ve Jeolojide Rettallack 2001 ile Kraus 1999 tarafindan ve sayisiz diger yayinlanmis makale ve kitaplarda tanimlandigi gibi tum kit alardaki aciga cikmis haldeki volkanik depozitler veya cokeller icerisinde gomulu bulunan bu fosil topraklarin belirtilmesinde paleosol teriminin kullanilmasi kabul gormektedir Paleosol Serisi Tuscany ItalyaPaleosollerin mikroskobik analizi toprak olusum suresi boyunca isleyen surecler uzerine onemli bigi saglamaktadir Fotograf topraktaki mineral ve kaya parcalarinin tabakalasmasini gostermektedir Bu tip tabakalrin kalinligi topragin yasinin bir gostergesidir TurleriPaleosollerin uc turu vardir bunlar Gomulu olanlar asinmayla ortaya cikanlar ve relikt olanlar Paleosol cesitleri arazinin yuzeyiyle iliskili olarak bulundugu yere gore tanimlanmaktadir Ruhe 1965 1975 bu terimleri su sekilde tanimlamaktadir Relikt paleosoller daha onceden var olan yer sekilleri uzerinde olusmus fakat genc cokeller tarafindan gomulmemis topraklardir Bunlarin olusumu orijinal yer sekillerinin olusum zamanindan baslar ve gunumuze kadar devam eder Gomulu paleosoller ayrica daha onceden var olan yer sekilleri uzerinde olusmus ve daha sonrasinda daha genc cokel veya kaya tarafindan gomulmustur Asinmayla ortaya cikan topraklar ise gomulmus fakat uzerini orten kabugun erozyonu sonucu yer yuzeyinin tekrar aciga cikmasiyla olusmustur Paleosollerin karmasikligi buyuyen sinif sayilarina karsin tartisma konusudur cunku gunumuz inceleme teknikleri paleosollerin daha detayli ayirt edilmesi icin yetersizdir Relikt ve asinmayla ortaya cikan paleosollerin cogu ozellikleri ayrica gunumuz cevre kosullarina uyum saglamamis ve gunumuz cevre kosullari tarafindan degistirilmistir Boylece onlarin olusum cevresi kismen anlasilabilmektedir Ancak onlarin kil silt ve kum mineralojisi tuzdaki major elementlerin miktari serbest karbonat fraksiyonlari ve toprak mikrofiberleri gibi daha dayanikli ozellikleri onlarin gecmisteki cevre veya cevrelerini daha iyi yansitmaktadir Relikt paleosoller gunumuzden farkli bir veya daha fazla iklim dongulerine direnmistir Gomulu paleosoller gunumuz ikliminden oldukca az etkilenmistir cunku gelisimleri gomulme yoluyla kisitlanmistir Paleosol diger bir deyisle fosil toprak gecmisteki bir yer sekli uzerinde olusmus toprak veya eski bir topragin kalintisidir bu yuzden olusum zamaninin cevresel kosullarini temsil eder Ilk bakista ozelliksiz gorundugu icin paleosolleri sahada ayirt etmek ve tanimlamak kesin olarak zordur Bu cogunlukla onlarin kompleks yapisindan kaynaklanmaktadir Sahada ve laboratuvarda belirlenen paleosollerle en buyuk tanilayici ozellikler kok izlerinin varligi toprak horizonlari ve toprak strukturudur Kok izleri paleosollerin en tanilayici kanitidir ve bazen cokelmis ve erozyona dayanikli olduklari icin belirgindir Cokel yataklari gunler icerisinde depolanirken toprak horizonlari binlerce yilda gelisir Genellikle keskin diplere ve de tepelere sahip cokel yataklarinin aksine paleosoller eski arazi yuzeylerini temsil eden bir keskin tepeye fakat dereceli alcalan baglantilara sahiptir Retallack 2001a Paleosoller ayrica toprak horizonlari toprak profil yapisi ve kok izlerinin yani sira yuzey sekilleri mineral yuzeylerinin kirmizilasma derecesi gibi mikroskobik detay ozellikleri toprak kil miktarlari relikt ozellikleri ve demirden zengin nodullerin belirlenmesiyle teshis edilir Bu relikt ozelliklerin gunumuzdekilerle kiyaslanmasi bilim insanlarinin gecmis cevreleri anlamasina izin vermektedir Paleosoller tum dunyada bulunabilmektedir Kuzey Kutup Dairesi bolgesinde son Buzul Cag etkileri hala telaffuz edilmektedir Buzullar tum buzul oncesi toprak gelisimini ortadan kaldirmistir Buna ragmen buzul sonrasi topraklari Holosen iklim dalgalanmalarinin kaydini tutmaktadir Buzullasmanin etkiledigi bolgelerde paleosoller buzul depolarin altinda gomulu bulunur Bu durumda demir oksit birikimi ve demir nodulleri orstein seklinde ikincil gleylesme ozelliklerine sahip toprak kutlesi bolca bulunur Bu ozellikler ozellikle toprak profilinin ust bolumlerinde iyi gozlemlenir Kuaterner jeologlari uzun sure paleosol birimlerini isaretler olarak Kuaterner cokellerini bolumlere ayirmak ve yerel ve bolgesel iliskileri belirlemek icin kullandilar Paleosoller eski topraklara ve toprak evrimine detayli bir kavrayis saglamakta cunku farkli paleosollerin farkli mekansal dagilimlari eski arazilerde meydana gelen jeomorfik surecleri ve uzerinde olustuklari belirli yer sekillerini yansitmaktadir Paleosollerin Paleoklimatik onemi iklim gibi toprak olusum faktorleriyle onemli miktarda iliskili olan ayni pedojenik ozellikler gosteren Kuaterner toprak gelisimi calismalardan ileri gelmektedir Paleosoller ayrica jeolojik zaman boyunca eski atmosfer ve atmosferik degisikliklerin niteliklerini daha iyi anlamada yardimci olmaktadir Paleosoller yalnizca eski iklim rejimlerini yorumlamada kullanilmaz bazi durumlarda paleo yagis ve paleo sicaklik tahmininde de kullanilir Paleosoller en yaygin olarak aluvyal kayitlardan tanimlanmaktadir Cogu Kuaterner los gelisim sureci pedojenik olarak degisime ugramamis cokeller ve buna kiyasla daha iyi gelismis paleosoller arasinda dikey bir degisim gosterir Aslinda bu degisiklikler bir los paleosol stratigrafisi saglamaktadir Paleosollerin daha nemli iklimlerle iliskili olarak azalan cokel girdisi surecleri boyunca olustuguna inanilmaktadir Sekilde gorulebilir Cogu paleosoller cokel kayalar icerisinde bulunmaktadir ve ilk olarak Kuaterner kayitlarinda gecmis olmasina ragmen simdi yaygin olarak Prekambrien kadar eski tabakalarda tespit edilmistir Paleosoller ayrica buyuk deniz tabakalarinda bulunmaktadir ve eger deniz seviyesi dusmesi denizel cokelleri aciga cikarmissa denizel tabakalarda da gorulebilir Akarsu sistemlerinde iklim degisikligi ayrica taskin yarigi ve teras gelisimine sebep olabilir Paleosoller ozellikle eski yarik ve teras olusumlarini tespit etmek icin yararli olabilmektedir Amasya Suluova da akarsu cokelleri ile ortulen bir paleosol seviyesi Paleosoller dunya uzerinde yaygin olarak bulunmaktadirlar Turkiye de Sanliurfa ili Birecik ilce merkezinin 2 km batisinda ve Diyarbakir in 10 km guneyinde gomulu paleosollere rastlanmaktadir Ayrica bakinizPedoloji toprak calismasi KaynakcaMary J Kraus Paleosols in clastic sedimentary rocks their geologic applications Earth Science Reviews Volume 47 41 70 1999 USA Nettleton W D Olson C G Wysocki D A Paleosol classification Problems and solutions Catena 41 61 92 2000 USA Identification of paleosol Types and their Applicability for Paleoclimatic Reconstructions Geojournal 36 2 3 199 205 1995 Jun july by Kluwer Academic publishers Russia Retallack G Paleosols Handbook of Paleoantropology Volume I Principles Methods and Approaches http eusoils jrc ec europa eu library Maps Circumpolar Download 125 pdf 22 Aralik 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www marmaracografya com pdf 19 6 pdf olu kirik baglanti