Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Paris Komünü, 18 Mart'tan 28 Mayıs 1871'e kadar Paris'te iktidarı ele geçiren bir Fransız devrimci hükûmetiydi.
| Paris Komünü | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Paris Kuşatması, Fransa-Prusya Savaşı | |||||||
 Komünar Ulusal Muhafızlar tarafından kurulan bir barikat, 18 Mart 1871 | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Komünarlar Ulusal Muhafızlar | |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Adolphe Thiers Patrice de Mac-Mahon | Louis Charles Delescluze (ölü) (ölü) | ||||||
| Güçler | |||||||
| 170.000 | 25.000 - 50.000 | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 877 ölü 6454 yaralı 183 kayıp | 6.667 kişinin öldürüldüğü ve gömüldüğü doğrulandı 10 ila 15.000 arasında doğrulanmamış tahminler 20.000'e kadar ölü. 43.000'i esir alındı ve 6.500 ila 7.500'ü yurtdışına sürgüne gönderildi. | ||||||
1870-71 Fransa-Prusya Savaşı sırasında Ulusal Muhafızlar Paris'i savundu ve askerler arasında işçi sınıfı radikalizmi büyüdü. Eylül 1870'te Üçüncü Cumhuriyet'in kurulmasının ve Mart 1871'de Fransız Ordusunun Almanlar tarafından tamamen yenilgiye uğratılmasının ardından, Ulusal Muhafız askerleri 18 Mart'ta şehrin kontrolünü ele geçirdi. İki Fransız generalini öldürdüler ve Üçüncü Cumhuriyet'in otoritesini kabul etmeyi reddettiler, bunun yerine bağımsız bir hükûmet kurmaya çalıştılar.
Komün, Paris'i iki ay boyunca yönetti ve 19. yüzyıldan kalma birçok okulun eklektik bir karışımı olan, kendi tarzına sahip sosyalizmin ilerici, din karşıtı sisteme yönelik politikalar oluşturdu. Bu politikalar arasında kilise ile devletin ayrılması, öz denetim, kiranın hafifletilmesi, çocuk işçiliğinin kaldırılması ve çalışanların, sahibi tarafından terk edilen bir işletmeyi devralma hakkı yer alıyordu. Tüm Roma Katolik kiliseleri ve okulları kapatıldı. Feminist, sosyalist, komünist, eski tarz sosyal demokrasi ve anarşist akımlar Komün'de önemli roller oynadılar.
Bununla birlikte, 21 Mayıs 1871'de başlayan La semaine sanglante (Kanlı Hafta) sırasında, Mayıs ayının sonunda, ulusal Fransız Ordusu Komünü bastırana kadar, çeşitli Komünarların kendi hedeflerine ulaşmak için iki aydan biraz fazla zamanları vardı. Ordu Uusal Muhafızları savaşta öldürüldü ve tahminen 10.000 ila 15.000 Komüncüyü hızla idam etti, daha sonraki tahminler ölü sayısının 20.000'e kadar çıktığını gösteriyor. Komün, son günlerinde Paris Başpiskoposu Georges Darboy ile çoğu jandarma ve rahip olmak üzere yaklaşık yüz rehineyi idam etti. 1.054'ü kadın olmak üzere 43.522 Komünar esir alındı. Yarısından fazlası hızla serbest bırakıldı. On beş bin kişi yargılandı, bunların 13.500'ü suçlu bulundu. Doksan beşi ölüm cezasına, 251'i zorunlu çalışmaya ve 1.169'u sınır dışı edilmeye mahkûm edildi. Liderlerin birçoğu da dahil olmak üzere diğer binlerce Komün üyesi yurt dışına, çoğunlukla İngiltere, Belçika ve İsviçre'ye kaçtı. Tüm mahkûmlar ve sürgünler 1880'de affedildi ve bazıları daha sonra siyasi kariyerlerine devam etti.
Komün'ün politikaları ve sonuçlarına ilişkin tartışmaların, onu proletarya diktatörlüğünün ilk örneği olarak tanımlayan Karl Marx ve Friedrich Engels'in fikirleri üzerinde önemli etkisi oldu. Engels şöyle yazıyordu: "Son zamanlarda Sosyal-Demokrat darkafalı, şu söz karşısında bir kez daha bir dehşete kapıldı: Proletarya Diktatörlüğü. Peki, beyler, bu diktatörlüğün neye benzediğini bilmek ister misiniz? Paris'e bakın. Komün. Proletarya Diktatörlüğü buydu."
Arka plan
Komün, Fransızların yenilgisiyle sonuçlanan Fransız-Prusya Savaşı’nın ardından Paris’teki tüm devrimci eğilimlerin sivil bir ayaklanma başlatmasıyla kuruldu. 1870 yılında III. Napolyon tarafından başlatılan savaş, Fransızlar için bir felakete döndü ve Kasım ayıyla birlikte Paris kuşatma altına girdi. İlerleyen yıllar boyunca başkentte zengin ve yoksul arasındaki uçurum genişlemişti. Yiyecek stoklarının azalması ve süren Prusya bombardımanı yaygın bir hoşnutsuzluk yaratıyordu. Emekçiler ilerici düşüncelere daha açık hale gelmişlerdi. Şehrin kendi seçtiği Komünle kendi kendini yönetiyor olması gerektiği fikri birçok Fransız kasabası tarafından hoşnutlukla karşılandı ama zapt edilmesi zor bulunan halk kitlesinin bu isteği hükûmet tarafından reddedildi. İktisadi idare için, sosyalist olması gerekmeyen, daha birleşmiş ama daha belirsiz bir istek “La Sociale!” haykırışında toplandı.
Ocak 1871'de, kuşatma dördüncü ayına ulaştığında, daha sonra Üçüncü Cumhuriyetin başbakanı olacak olan Adolphe Thiers ateşkes çağrısında bulundu. Prusyalılar Paris’i barış koşullarında işgal ettiler. Kuşatmanın kendilerine yaşattığı sıkıntılar nedeniyle birçok Parisli kızgındı, özellikle Prusyalıların kısa bir merasimle şehirlerini kuşatmasına izin verilmesine çok sinirlenmişlerdi.
Bu sırada on binlerce Parisli “Ulusal Muhafızlar” adı verilen bir askerî birliğin silahlı üyesiydi ve bunların şehrin savunulmasında önemli katkıları olmuştu. Fakir mahallelerdeki taburlar kendi subaylarını seçtiler ve Paris’te bulunan topları ele geçirdiler. Şehir Ulusal Muhafızlarla birlikte Prusya birliklerine altı ay boyunca direndi. Paris halkının direnişi sonucu Prusyalılar şehrin küçük bir bölgesine hapsedildiler ve ilerleme gösteremediler.
Direniş kararları Muhafızların merkezi komitesinden alınıyordu. Fransız hükûmetinin başbakanı Adolphe Thiers, bu kaygan durumun alternatif bir politik iktidar merkezi yaratabileceğini fark etti. Buna ek olarak, Paris işçilerinin silahlanarak Prusyalıları kışkırtabileceğini fark etti.
İşler bu noktada çok karışıktı, fakat açık olan bir şey vardı ki, emekçilerin yardım ettiği Ulusal Muhafızlar, Prusyalılar Paris’e girmeden evvel topları Prusyalıların yolundan çekerek onların elinden kurtarmış ve güvenli mahallelere saklamışlardı. Topların koyulduğu başlıca yerlerden biri Montmartre tepeleriydi.
Komünün isyanı ve doğası
Prusyalılar kısa bir süre için Paris’e girdiler ve şehri olaysız terk ettiler. Fakat Paris savaş tazminatı ödeninceye kadar kuşatma altında kalmaya devam etti.
Ulusal Muhafızlar Merkezi Komitesi giderek artan köktenci bir tutum benimser ve durmadan otorite kazanırken, hükûmet 400 topu onların eline süresiz bırakamazdı. Böylece ilk adım olarak 18 Mart’ta Thiers düzenli birliklere Montmarte tepelerindeki topları ele geçirmeleri emirini verdi. Bununla birlikte zaten moralleri çok yüksek olmayan askerler talimatları izlemektense Ulusal Muhafızlara ve yerli direnişçilere katıldı. Generalleri onlara silahsız kalabalığın üzerine ateş açma emri verdiğinde onu atından indirdiler. General daha sonra dış yollardan birinde kalabalığın ele geçirdiği Muhafız generali Thomas’la birlikte vuruldu.
Diğer ordu birlikleri de yerel direnişçilere eklendi. Ayaklanma öyle çabuk yayıldı ki, Başbakan Thiers Paris’in askerler, polis ve her türden yönetici ve uzman tarafından boşaltılması emrini verdi. Kendisi de Versay’a kaçtı. Ulusal Muhafızlar Merkez Komitesi artık Paris’teki tek etkili yönetimdi: Komite derhal yönetimden çekilerek 26 Mayıstaki komün seçimlerini düzenledi.
Komünün (daha doğru bir deyişle “Komünal Konsey”in) 92 üyesinin içinde vasıflı işçiler, birçok profesyonel (doktor ve gazeteci) ve reformcu cumhuriyetçilerden, değişik sosyalist anlayışlara sahip insanlara, 1789 Devrimine özlem duyan Jakobenlere kadar çok sayıda siyasi eylemci vardı. Karizmatik sosyalist Louis Auguste Blanqui Konsey Başkanı seçildi fakat bu seçim Blanqui 17 Martta tutuklandığı ve gizli bir hapishanede tutulduğu için onun yokluğunda gerçekleşti. Yerel bölgelerin kuşatmadan kalan örgütlenmeyi sürdürmesine rağmen Paris Komünü 28 Martta ilan edildi.
İç farklılıklara rağmen, Konsey iki milyonluk bir şehrin temel hizmetlerini yerine getirmek konusunda iyi bir başlangıç yaptı; belirli ilkelerde, sosyal bir devrimden ziyade ilerici bir sosyal demokrasiye benzeyen bir konsensüs sağlanabiliyordu. Zamanın azlığından dolayı (Komün 60 günden az bir süre iktidarda kalmayı başarabildi) yalnızca birkaç emir gerçekten uygulanabildi. Bu emirler şöyleydi: tüm kuşatma boyunca kiraların hafifletilmesi (çünkü kuşatma sırasına tarla sahipleri tarafından oldukça arttırılmıştı); Paris pastanelerinde gece işinin kaldırılması; giyotinin kaldırılması; etkin görev sırasında öldürülen Ulusal Muhafızların eşlerine olduğu kadar, eğer varsa çocuklarına da aylık bağlanması; savaş sırasında tüm işçiler aletlerini rehine vermeye zorlandığından şimdi hepsinin karşılıksız iadesi; borçların ertelenmesi ve faizin kaldırılması; reformist ilkelerden önemli bir kopuş olarak, sahipleri tarafından terkedilmiş fabrikaları işçilerin işletmeye devam etmesi.
Mecburi askerliği sona erdirdiler ve orduyu silah kullanabilen bütün şehirlilerden kurulu Ulusal Muhafızla değiştirdiler. Hedeflenen devletten ayrı kilise kanunu, kilisenin bütün mülkünü devletin yaptı ve dini okuldan uzaklaştırdı. Kiliselerin dinsel faaliyetlerinin devamı ancak ve ancak akşamları yapılan politik toplantılara kapılarını açarsa mümkün olabilecekti. Bu durum kiliseleri Komünün asıl siyasi merkezleri haline getirdi. Diğer kanunlar eğitimi iyileştiren ve teknik eğitimi herkes için mümkün hale getiren reformlarla ilgiliydi.
Kısa varlığı boyunca Komün, önceden kaldırılmış olan Fransız Cumhuriyetçi Takvimini benimsedi ve üç renkten ziyade kızıl bayrağı kullandı.
Konsey üyelerinin (temsilci değil delegeydiler) yasama kadar yürütme işlerini de yerine getirmesi beklenmekle birlikte, işlerin çokluğu değişik faktörler tarafından kolaylaştı. Kuşatma boyunca mahallerdeki sosyal ihtiyaçları (kantinler, ilk yardım istasyonları) karşılamak için kurulan pek çok plansız organizasyon artarak devam etti ve Komünle iş birliği içinde çalıştı.
Aynı zamanda yerel işçilerin yönetimindeki bu yerel meclisler hedeflerinin peşine düştü. Komün konseyinin resmî reformizmine rağmen, Komünün bileşimi daha çok devrimciydi. sosyalistler, anarşistler, Blanquistler ve özgürlükçü cumhuriyetçiler buradaki devrimci eğilimleri oluşturuyordu. Paris Komünü, eğilimlerin çokluğuna rağmen, yüksek orandaki işçi yönetimi ve değişik eğilimlerdeki devrimcilerin iş birliği nedeniyle anarşist ve Marksist sosyalistler tarafından ilk gününden itibaren sevinçle karşılandı.
Örneğin 3. Bölgede okul malzemeleri bedava sağlandı, üç okul laikleştirildi ve bir yetimhane kuruldu. 20. Bölgede okul çocuklarına bedava giysi ve yiyecek verildi. Buna benzer birçok örnek vardır. Fakat Komünün göreli başarısındaki en önemli şey, Thiers tarafından görev yerlerinden uzaklaştırılan uzmanların ve yöneticilerin sorumluluklarını alan sıradan işçilerin girişimiydi.
Karl Marx’ın en yakın dostu Friedrich Engels daha sonra sürekli ordunun bulunmayışı, mahallelerin kendi kendini yönetmesi ve bunun gibi etmenler nedeniyle Komünün artık bilindik anlamıyla bir “devlet” olmadığını iddia etti: bu bir geçiş biçimiydi, devletin yok oluşuna doğru bir geçiş. Ancak onun gelecekteki gelişimi kuramsal bir soru olarak kalacaktı. Yalnızca bir hafta sonra, yeni ordu birliklerinin (Prusyalıların ele geçirdiği savaş esirleri de bu ordudaydı) saldırısına maruz kaldı.
Saldırı
Komün, 2 Nisan itibarıyla Versay Ordusu’nun hükûmet güçleri tarafından saldırıya uğradı ve şehir bombardımana tutuldu. Hükûmet anlaşma yapmaya yanaşmadı.
Courbevoie banliyösü ele geçirildi ve Komünün kendi güçleriyle verdiği geç bir karşılık, Versay üzerine yürümesi başarısızlığa uğradı. Savunma ve hayatta kalma giderek zorlaştı. Paris’in çalışan kadınları burada artık hayati bir rol oynuyordu. Ulusal Muhafız ordusundaydılar ve Montmartre’a giden yolda kilit bir nokta olan Place Blanche’da kahramanca dövüşen bir tabur meydana getirdiler. (Bununla birlikte şu da belirtilmeli ki, Komünde kadınların oy hakkı yoktu ve Konsey’de hiç kadın üye bulunmuyordu.)
Paris’teki siyasi mültecilerden ve sürgünlerden de güçlü bir destek geldi: bunlardan biri, Polonyalı eski subay ve milliyetçi ’ydi ve Komünün en iyi generali oldu. Komün tamamen enternasyonalizm’e inanıyordu ve bu kardeşlik adına I. Napolyon’un zaferlerini kutsayan ve bir şovenizm anıtı olan Vendome Sütunu yıkıldı.
Paris’in dışından işçi sendikası ve bazıları da Almanya’dan olan sosyalist organizasyonlardan moral ve iyi dilek mesajları geliyordu. Ama diğer Fransız şehirlerinden önemli yardımlar görmek yolundaki beklenti kısa zaman içinde son buldu. Thiers ve Versay’daki bakanları Paris’ten tüm haber akışını engellemişti ve Fransa’nın kırsal ve kentsel bölgelerinde Paris’te olup bitenlere karşı her zaman şüpheli bir yaklaşım oldu. Narbonne, Limoges ve Marsilya’daki hareketlenmeler de hızlıca ezildi.
Gittikçe kötüleşen durum karşısında, Konseyin bir bölümü bir “Kamu Güvenliği Komitesi” yaratılması yönünde bir karar aldı. Bu komite 1792’de de aynı adla kurulan, geniş ve merhametsiz bir güce sahip olan bir Jakoben kuruluşundan esinlenilmişti. Fakat güçlü bir merkezi otoritenin işe yarayabileceği zaman artık neredeyse geçmişti.
21 Mayısta Paris’in batıdaki şehir duvarlarındaki bir kapı yıkıldı (ya da olasılıkla ihanete uğrayarak açıldı) ve Versay birlikleri şehrin işgaline başladı. Öncelikle zengin batı mahallelerine girdiler ve ateşkesten sonra burayı terk etmeyen zengin mahalle sakinleri tarafından sevinçle karşılandılar.
Komünün olumlu bir özelliği olan bağımsız mahalli örgütler şimdi bir çeşit dezavantaja dönüştü: bütünlüklü olarak tasarlanmış bir savunma yerine, şimdi her mahalle umutsuzca ve kendisi için dövüşüyordu. Dar sokaklardan oluşan ağlar, erken Paris devrimlerinde şehri zapt edilemez bir hale getirdiğinden, bu sokaklar şimdi geniş bulvarlarla değiştirilmişti. Versay ordusu merkezi bir komutanın ve modern topçu ateşinin hükmünü sürüyordu.
Saldırı boyunca, hükûmet topçuları silahsız vatandaşları katletti: mahkûmlar derhal öldürüldü ve orta yerde birçok idam gerçekleştirildi. 27 Mayıstaki nafile bir direniş jestinin ardından, kalabalık kuşatıldı ve 50 rehine vahşice öldürüldü. Bunların birçoğu Komün tarafından desteklenen rahiplerdi. Hükûmetin toplamdaki kayıpları 900 kadardı. Versay bunun öcünü kat kat fazlasıyla aldı.
En sert direniş emekçi sınıfların daha yoğun olduğu doğu bölgelerinden geldi. Savaş şiddetli sokak savaşlarının yapıldığı sekiz gün boyunca sürdü (La Semaine sanglante, kanlı hafta). 27 Mayıs'la birlikte yalnızca en fakir mahalleler olan ve ’ta birkaç sağlam direniş bölgesi kalmıştı.
28 Mayıs itibarıyla, öğleden sonra 4 civarlarında Belleville Ramponeau’daki son barikat düştü ve bir duyuru yayımladı: “Paris sakinlerine. Fransız ordusu sizi kurtarmaya geldi. Paris artık özgür! Saat 4 itibarıyla askerlerimiz son isyancı noktasını da ele geçirdi. Bugün savaş sona erdi. Düzen, çalışma ve güvenlik yeniden sağlandı.”
Yenilgi sonrası
Çok ciddi misillemeler yapıldı. Komünü destekleyenlerin suçlanacağı duyuruldu. Bazı önemli destekçiler şimdi Komüncüler Duvarı denilen Père Lachaise Mezarlığı'ndaki duvarın önünde vuruldular. Binlerce destekçi davalar için Versay’a gönderilirken, pek azı kuzeydeki Prusya hatlarına doğru kaçabildi. Günler boyunca sayısız erkek, kadın ve çocuklardan oluşan komün destekçilerinin oluşturduğu insan seli, askeri kontrol altında Versay’daki hapishane bölgesine acılar içinde yürüdü. Daha sonra yargılandılar; bir kısmı idam edilirken, çoğu ağır çalışma cezasına çarptırıldı; geri kalanlar da Pasifik’teki Fransız adalarına ya uzun süre için ya da ömür boyu sürgüne gönderildiler. Kanlı Hafta boyunca öldürülenlerin tam sayısı asla tespit edilemedi ama en iyi tahminler 30.000 ölü, pek çok yaralı olduğu yönündedir. Sonradan idam edilenlerle birlikte bu sayı 50.000’i bulmaktadır. 7.000 kişi Yeni Caledonya’ya sürüldü. Hapsedilenler için 1889’da genel af ilan edildi. Paris sonraki beş yıl boyunca sıkıyönetimle idare edildi.
1871'in Anlamı
Paris’in zenginleri ya da Komün hakkında fikir yürüten erken dönem tarihçiler için 1871, ayaktakımının korkunç ve nedeni anlaşılmaz iktidarının dönemidir. Daha sonraki tarihçiler, hatta sağ görüşlü olanlar bile, Komünün ıslahatlarının değerini kavramış ve onun vahşice yok edilmesine üzülmüşlerdi. Bununla birlikte, Komünün orta ve yüksek sınıflarda o zamana kadar benzeri görülmemiş bir nefret yaratmasının sebebini açıklaması zor bulmuşlardı.
Sol görüştekiler ise Komünün böyle tehlikeli durumun içerisindeyken böyle ılımlı davranmasını eleştirdiler. Karl Marx Komüncülerin Versay’dakilerin işini ilk ve son olarak bitirmek dururken, demokratik seçimler düzenlemesiyle “çok kıymetli anlar” kaybettiklerini söyledi. İçinde milyarlarca frankın olduğu Paris’teki , Komüncüler tarafından dokunulmadan ve korumaya alınmadan bırakıldı. Çekinerek, buradan para alıp alamayacaklarını sordular. Komüncüler bankadaki paralara dokunmaya çekindiler çünkü eğer böyle yaparlarsa dünyanın onları kınayacağından korkuyorlardı. Böylece büyük miktarda para Paris’ten Versay’a, Komünü ezen ordunun kurulması için nakledildi.
Komünistler, sosyalistler, anarşistler ve diğerleri Komünü katılımcı demokrasi temelindeki bir sistem üzerinde yükselen özgür bir toplumun ilk örneği olarak gördüler. Marx ve Engels, Bakunin ve daha sonra Lenin ve Troçki Komünün sınırlı deneyiminden (özellikle de devletin sönümlenmesi konusunda) kuramsal dersler çıkarmaya çalıştılar. Daha faydacı bir ders Edmond de Goncourt tarafından çıkarıldı. Goncourt kanlı haftadan üç gün sonra günlüğünde şöyle yazıyordu: “…kanama tamamen sona erdi ve toplumun isyancı kesiminin öldürülmesi ile yaratılan böyle bir kanama devrimi geciktirebilir… Eski toplumun bu devrimden önce sakince geçecek 20 yılı var…”
Paris Komünü, birçok komünist önderin saygısını kazandı. Mao sürekli Komüne referans verdi. Lenin, Marx’la birlikte Komünü proletarya diktatörlüğünün yaşanmış bir örneği olarak niteledi. Cenazesinde bedeni Komünden kalan kızıl bir bayrağa sarıldı. Sovyet uzay gemisi Voskhod 1 Paris Komünü’nden kalan bir afiş parçası taşıyordu. Bolşevikler Sivastopol adlı savaş gemisinin adını Komünün şerefine Parijkaya Kommuna olarak değiştirdiler.
Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'ta Paris Komünü ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
İlgili filmler
- 'Paris no Isabelle', (Japonca: 巴里のイザベル, Fransızca: Isabelle de Paris) Açılış 9 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'La Commune (Paris, 1871)' (Belgesel, 2000)
- 'La Comuna de París', 'L'internationalle', Fotoğraf, Tablo etc. 2 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ Milza 2009a, s. 319.
- ^ Audin, Michele, La Semaine Sanglante, Mai 1871, Legendes et Conmptes (Fransızca), Libertalia Publishers (2021).
- ^ Milza 2009a.
- ^ Rougerie 2004.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Paris Komunu 18 Mart tan 28 Mayis 1871 e kadar Paris te iktidari ele geciren bir Fransiz devrimci hukumetiydi Paris KomunuParis Kusatmasi Fransa Prusya SavasiKomunar Ulusal Muhafizlar tarafindan kurulan bir barikat 18 Mart 1871Tarih18 Mart 28 Mayis 1871 2 ay 1 hafta ve 3 gun BolgeFransaSonucDevrim bastirildi Fransiz hukumeti tarafindan Ulusal Muhafizlar dagitildi TaraflarFransa Fransiz Silahli KuvvetleriKomunarlar Ulusal MuhafizlarKomutanlar ve liderlerAdolphe Thiers Patrice de Mac MahonLouis Charles Delescluze olu olu Gucler170 00025 000 50 000Kayiplar877 olu 6454 yarali 183 kayip6 667 kisinin olduruldugu ve gomuldugu dogrulandi 10 ila 15 000 arasinda dogrulanmamis tahminler 20 000 e kadar olu 43 000 i esir alindi ve 6 500 ila 7 500 u yurtdisina surgune gonderildi 1870 71 Fransa Prusya Savasi sirasinda Ulusal Muhafizlar Paris i savundu ve askerler arasinda isci sinifi radikalizmi buyudu Eylul 1870 te Ucuncu Cumhuriyet in kurulmasinin ve Mart 1871 de Fransiz Ordusunun Almanlar tarafindan tamamen yenilgiye ugratilmasinin ardindan Ulusal Muhafiz askerleri 18 Mart ta sehrin kontrolunu ele gecirdi Iki Fransiz generalini oldurduler ve Ucuncu Cumhuriyet in otoritesini kabul etmeyi reddettiler bunun yerine bagimsiz bir hukumet kurmaya calistilar Komun Paris i iki ay boyunca yonetti ve 19 yuzyildan kalma bircok okulun eklektik bir karisimi olan kendi tarzina sahip sosyalizmin ilerici din karsiti sisteme yonelik politikalar olusturdu Bu politikalar arasinda kilise ile devletin ayrilmasi oz denetim kiranin hafifletilmesi cocuk isciliginin kaldirilmasi ve calisanlarin sahibi tarafindan terk edilen bir isletmeyi devralma hakki yer aliyordu Tum Roma Katolik kiliseleri ve okullari kapatildi Feminist sosyalist komunist eski tarz sosyal demokrasi ve anarsist akimlar Komun de onemli roller oynadilar Bununla birlikte 21 Mayis 1871 de baslayan La semaine sanglante Kanli Hafta sirasinda Mayis ayinin sonunda ulusal Fransiz Ordusu Komunu bastirana kadar cesitli Komunarlarin kendi hedeflerine ulasmak icin iki aydan biraz fazla zamanlari vardi Ordu Uusal Muhafizlari savasta olduruldu ve tahminen 10 000 ila 15 000 Komuncuyu hizla idam etti daha sonraki tahminler olu sayisinin 20 000 e kadar ciktigini gosteriyor Komun son gunlerinde Paris Baspiskoposu Georges Darboy ile cogu jandarma ve rahip olmak uzere yaklasik yuz rehineyi idam etti 1 054 u kadin olmak uzere 43 522 Komunar esir alindi Yarisindan fazlasi hizla serbest birakildi On bes bin kisi yargilandi bunlarin 13 500 u suclu bulundu Doksan besi olum cezasina 251 i zorunlu calismaya ve 1 169 u sinir disi edilmeye mahkum edildi Liderlerin bircogu da dahil olmak uzere diger binlerce Komun uyesi yurt disina cogunlukla Ingiltere Belcika ve Isvicre ye kacti Tum mahkumlar ve surgunler 1880 de affedildi ve bazilari daha sonra siyasi kariyerlerine devam etti Komun un politikalari ve sonuclarina iliskin tartismalarin onu proletarya diktatorlugunun ilk ornegi olarak tanimlayan Karl Marx ve Friedrich Engels in fikirleri uzerinde onemli etkisi oldu Engels soyle yaziyordu Son zamanlarda Sosyal Demokrat darkafali su soz karsisinda bir kez daha bir dehsete kapildi Proletarya Diktatorlugu Peki beyler bu diktatorlugun neye benzedigini bilmek ister misiniz Paris e bakin Komun Proletarya Diktatorlugu buydu Arka planVendome Sutunu nun yikilisi Komun Fransizlarin yenilgisiyle sonuclanan Fransiz Prusya Savasi nin ardindan Paris teki tum devrimci egilimlerin sivil bir ayaklanma baslatmasiyla kuruldu 1870 yilinda III Napolyon tarafindan baslatilan savas Fransizlar icin bir felakete dondu ve Kasim ayiyla birlikte Paris kusatma altina girdi Ilerleyen yillar boyunca baskentte zengin ve yoksul arasindaki ucurum genislemisti Yiyecek stoklarinin azalmasi ve suren Prusya bombardimani yaygin bir hosnutsuzluk yaratiyordu Emekciler ilerici dusuncelere daha acik hale gelmislerdi Sehrin kendi sectigi Komunle kendi kendini yonetiyor olmasi gerektigi fikri bircok Fransiz kasabasi tarafindan hosnutlukla karsilandi ama zapt edilmesi zor bulunan halk kitlesinin bu istegi hukumet tarafindan reddedildi Iktisadi idare icin sosyalist olmasi gerekmeyen daha birlesmis ama daha belirsiz bir istek La Sociale haykirisinda toplandi Ocak 1871 de kusatma dorduncu ayina ulastiginda daha sonra Ucuncu Cumhuriyetin basbakani olacak olan Adolphe Thiers ateskes cagrisinda bulundu Prusyalilar Paris i baris kosullarinda isgal ettiler Kusatmanin kendilerine yasattigi sikintilar nedeniyle bircok Parisli kizgindi ozellikle Prusyalilarin kisa bir merasimle sehirlerini kusatmasina izin verilmesine cok sinirlenmislerdi Bu sirada on binlerce Parisli Ulusal Muhafizlar adi verilen bir askeri birligin silahli uyesiydi ve bunlarin sehrin savunulmasinda onemli katkilari olmustu Fakir mahallelerdeki taburlar kendi subaylarini sectiler ve Paris te bulunan toplari ele gecirdiler Sehir Ulusal Muhafizlarla birlikte Prusya birliklerine alti ay boyunca direndi Paris halkinin direnisi sonucu Prusyalilar sehrin kucuk bir bolgesine hapsedildiler ve ilerleme gosteremediler Direnis kararlari Muhafizlarin merkezi komitesinden aliniyordu Fransiz hukumetinin basbakani Adolphe Thiers bu kaygan durumun alternatif bir politik iktidar merkezi yaratabilecegini fark etti Buna ek olarak Paris iscilerinin silahlanarak Prusyalilari kiskirtabilecegini fark etti Isler bu noktada cok karisikti fakat acik olan bir sey vardi ki emekcilerin yardim ettigi Ulusal Muhafizlar Prusyalilar Paris e girmeden evvel toplari Prusyalilarin yolundan cekerek onlarin elinden kurtarmis ve guvenli mahallelere saklamislardi Toplarin koyuldugu baslica yerlerden biri Montmartre tepeleriydi Komunun isyani ve dogasiParis halki toplari Montmartre a tasiyor Paris Komunu sirasinda Concorde Meydani yanindaki barikatlar Komun secim sonuclarinin kutlamalari 28 Mart 1871 Prusyalilar kisa bir sure icin Paris e girdiler ve sehri olaysiz terk ettiler Fakat Paris savas tazminati odeninceye kadar kusatma altinda kalmaya devam etti Ulusal Muhafizlar Merkezi Komitesi giderek artan koktenci bir tutum benimser ve durmadan otorite kazanirken hukumet 400 topu onlarin eline suresiz birakamazdi Boylece ilk adim olarak 18 Mart ta Thiers duzenli birliklere Montmarte tepelerindeki toplari ele gecirmeleri emirini verdi Bununla birlikte zaten moralleri cok yuksek olmayan askerler talimatlari izlemektense Ulusal Muhafizlara ve yerli direniscilere katildi Generalleri onlara silahsiz kalabaligin uzerine ates acma emri verdiginde onu atindan indirdiler General daha sonra dis yollardan birinde kalabaligin ele gecirdigi Muhafiz generali Thomas la birlikte vuruldu Diger ordu birlikleri de yerel direniscilere eklendi Ayaklanma oyle cabuk yayildi ki Basbakan Thiers Paris in askerler polis ve her turden yonetici ve uzman tarafindan bosaltilmasi emrini verdi Kendisi de Versay a kacti Ulusal Muhafizlar Merkez Komitesi artik Paris teki tek etkili yonetimdi Komite derhal yonetimden cekilerek 26 Mayistaki komun secimlerini duzenledi Komunun daha dogru bir deyisle Komunal Konsey in 92 uyesinin icinde vasifli isciler bircok profesyonel doktor ve gazeteci ve reformcu cumhuriyetcilerden degisik sosyalist anlayislara sahip insanlara 1789 Devrimine ozlem duyan Jakobenlere kadar cok sayida siyasi eylemci vardi Karizmatik sosyalist Louis Auguste Blanqui Konsey Baskani secildi fakat bu secim Blanqui 17 Martta tutuklandigi ve gizli bir hapishanede tutuldugu icin onun yoklugunda gerceklesti Yerel bolgelerin kusatmadan kalan orgutlenmeyi surdurmesine ragmen Paris Komunu 28 Martta ilan edildi Devrimin ardindan iscilerin rehindeki aletleri onlara geri veriliyor Ic farkliliklara ragmen Konsey iki milyonluk bir sehrin temel hizmetlerini yerine getirmek konusunda iyi bir baslangic yapti belirli ilkelerde sosyal bir devrimden ziyade ilerici bir sosyal demokrasiye benzeyen bir konsensus saglanabiliyordu Zamanin azligindan dolayi Komun 60 gunden az bir sure iktidarda kalmayi basarabildi yalnizca birkac emir gercekten uygulanabildi Bu emirler soyleydi tum kusatma boyunca kiralarin hafifletilmesi cunku kusatma sirasina tarla sahipleri tarafindan oldukca arttirilmisti Paris pastanelerinde gece isinin kaldirilmasi giyotinin kaldirilmasi etkin gorev sirasinda oldurulen Ulusal Muhafizlarin eslerine oldugu kadar eger varsa cocuklarina da aylik baglanmasi savas sirasinda tum isciler aletlerini rehine vermeye zorlandigindan simdi hepsinin karsiliksiz iadesi borclarin ertelenmesi ve faizin kaldirilmasi reformist ilkelerden onemli bir kopus olarak sahipleri tarafindan terkedilmis fabrikalari iscilerin isletmeye devam etmesi Mecburi askerligi sona erdirdiler ve orduyu silah kullanabilen butun sehirlilerden kurulu Ulusal Muhafizla degistirdiler Hedeflenen devletten ayri kilise kanunu kilisenin butun mulkunu devletin yapti ve dini okuldan uzaklastirdi Kiliselerin dinsel faaliyetlerinin devami ancak ve ancak aksamlari yapilan politik toplantilara kapilarini acarsa mumkun olabilecekti Bu durum kiliseleri Komunun asil siyasi merkezleri haline getirdi Diger kanunlar egitimi iyilestiren ve teknik egitimi herkes icin mumkun hale getiren reformlarla ilgiliydi Kisa varligi boyunca Komun onceden kaldirilmis olan Fransiz Cumhuriyetci Takvimini benimsedi ve uc renkten ziyade kizil bayragi kullandi Konsey uyelerinin temsilci degil delegeydiler yasama kadar yurutme islerini de yerine getirmesi beklenmekle birlikte islerin coklugu degisik faktorler tarafindan kolaylasti Kusatma boyunca mahallerdeki sosyal ihtiyaclari kantinler ilk yardim istasyonlari karsilamak icin kurulan pek cok plansiz organizasyon artarak devam etti ve Komunle is birligi icinde calisti Ayni zamanda yerel iscilerin yonetimindeki bu yerel meclisler hedeflerinin pesine dustu Komun konseyinin resmi reformizmine ragmen Komunun bilesimi daha cok devrimciydi sosyalistler anarsistler Blanquistler ve ozgurlukcu cumhuriyetciler buradaki devrimci egilimleri olusturuyordu Paris Komunu egilimlerin cokluguna ragmen yuksek orandaki isci yonetimi ve degisik egilimlerdeki devrimcilerin is birligi nedeniyle anarsist ve Marksist sosyalistler tarafindan ilk gununden itibaren sevincle karsilandi Ornegin 3 Bolgede okul malzemeleri bedava saglandi uc okul laiklestirildi ve bir yetimhane kuruldu 20 Bolgede okul cocuklarina bedava giysi ve yiyecek verildi Buna benzer bircok ornek vardir Fakat Komunun goreli basarisindaki en onemli sey Thiers tarafindan gorev yerlerinden uzaklastirilan uzmanlarin ve yoneticilerin sorumluluklarini alan siradan iscilerin girisimiydi Karl Marx in en yakin dostu Friedrich Engels daha sonra surekli ordunun bulunmayisi mahallelerin kendi kendini yonetmesi ve bunun gibi etmenler nedeniyle Komunun artik bilindik anlamiyla bir devlet olmadigini iddia etti bu bir gecis bicimiydi devletin yok olusuna dogru bir gecis Ancak onun gelecekteki gelisimi kuramsal bir soru olarak kalacakti Yalnizca bir hafta sonra yeni ordu birliklerinin Prusyalilarin ele gecirdigi savas esirleri de bu ordudaydi saldirisina maruz kaldi SaldiriYenilginin ardindan Komunculer asker kontrolunde Versay a kadar yurutuldu Komun 2 Nisan itibariyla Versay Ordusu nun hukumet gucleri tarafindan saldiriya ugradi ve sehir bombardimana tutuldu Hukumet anlasma yapmaya yanasmadi Courbevoie banliyosu ele gecirildi ve Komunun kendi gucleriyle verdigi gec bir karsilik Versay uzerine yurumesi basarisizliga ugradi Savunma ve hayatta kalma giderek zorlasti Paris in calisan kadinlari burada artik hayati bir rol oynuyordu Ulusal Muhafiz ordusundaydilar ve Montmartre a giden yolda kilit bir nokta olan Place Blanche da kahramanca dovusen bir tabur meydana getirdiler Bununla birlikte su da belirtilmeli ki Komunde kadinlarin oy hakki yoktu ve Konsey de hic kadin uye bulunmuyordu Paris teki siyasi multecilerden ve surgunlerden de guclu bir destek geldi bunlardan biri Polonyali eski subay ve milliyetci ydi ve Komunun en iyi generali oldu Komun tamamen enternasyonalizm e inaniyordu ve bu kardeslik adina I Napolyon un zaferlerini kutsayan ve bir sovenizm aniti olan Vendome Sutunu yikildi Paris in disindan isci sendikasi ve bazilari da Almanya dan olan sosyalist organizasyonlardan moral ve iyi dilek mesajlari geliyordu Ama diger Fransiz sehirlerinden onemli yardimlar gormek yolundaki beklenti kisa zaman icinde son buldu Thiers ve Versay daki bakanlari Paris ten tum haber akisini engellemisti ve Fransa nin kirsal ve kentsel bolgelerinde Paris te olup bitenlere karsi her zaman supheli bir yaklasim oldu Narbonne Limoges ve Marsilya daki hareketlenmeler de hizlica ezildi Gittikce kotulesen durum karsisinda Konseyin bir bolumu bir Kamu Guvenligi Komitesi yaratilmasi yonunde bir karar aldi Bu komite 1792 de de ayni adla kurulan genis ve merhametsiz bir guce sahip olan bir Jakoben kurulusundan esinlenilmisti Fakat guclu bir merkezi otoritenin ise yarayabilecegi zaman artik neredeyse gecmisti 21 Mayista Paris in batidaki sehir duvarlarindaki bir kapi yikildi ya da olasilikla ihanete ugrayarak acildi ve Versay birlikleri sehrin isgaline basladi Oncelikle zengin bati mahallelerine girdiler ve ateskesten sonra burayi terk etmeyen zengin mahalle sakinleri tarafindan sevincle karsilandilar Komunun olumlu bir ozelligi olan bagimsiz mahalli orgutler simdi bir cesit dezavantaja donustu butunluklu olarak tasarlanmis bir savunma yerine simdi her mahalle umutsuzca ve kendisi icin dovusuyordu Dar sokaklardan olusan aglar erken Paris devrimlerinde sehri zapt edilemez bir hale getirdiginden bu sokaklar simdi genis bulvarlarla degistirilmisti Versay ordusu merkezi bir komutanin ve modern topcu atesinin hukmunu suruyordu Saldiri boyunca hukumet topculari silahsiz vatandaslari katletti mahkumlar derhal olduruldu ve orta yerde bircok idam gerceklestirildi 27 Mayistaki nafile bir direnis jestinin ardindan kalabalik kusatildi ve 50 rehine vahsice olduruldu Bunlarin bircogu Komun tarafindan desteklenen rahiplerdi Hukumetin toplamdaki kayiplari 900 kadardi Versay bunun ocunu kat kat fazlasiyla aldi En sert direnis emekci siniflarin daha yogun oldugu dogu bolgelerinden geldi Savas siddetli sokak savaslarinin yapildigi sekiz gun boyunca surdu La Semaine sanglante kanli hafta 27 Mayis la birlikte yalnizca en fakir mahalleler olan ve ta birkac saglam direnis bolgesi kalmisti 28 Mayis itibariyla ogleden sonra 4 civarlarinda Belleville Ramponeau daki son barikat dustu ve bir duyuru yayimladi Paris sakinlerine Fransiz ordusu sizi kurtarmaya geldi Paris artik ozgur Saat 4 itibariyla askerlerimiz son isyanci noktasini da ele gecirdi Bugun savas sona erdi Duzen calisma ve guvenlik yeniden saglandi Yenilgi sonrasiTabut icindeki oldurulmus Komun uyeleri Cok ciddi misillemeler yapildi Komunu destekleyenlerin suclanacagi duyuruldu Bazi onemli destekciler simdi Komunculer Duvari denilen Pere Lachaise Mezarligi ndaki duvarin onunde vuruldular Binlerce destekci davalar icin Versay a gonderilirken pek azi kuzeydeki Prusya hatlarina dogru kacabildi Gunler boyunca sayisiz erkek kadin ve cocuklardan olusan komun destekcilerinin olusturdugu insan seli askeri kontrol altinda Versay daki hapishane bolgesine acilar icinde yurudu Daha sonra yargilandilar bir kismi idam edilirken cogu agir calisma cezasina carptirildi geri kalanlar da Pasifik teki Fransiz adalarina ya uzun sure icin ya da omur boyu surgune gonderildiler Kanli Hafta boyunca oldurulenlerin tam sayisi asla tespit edilemedi ama en iyi tahminler 30 000 olu pek cok yarali oldugu yonundedir Sonradan idam edilenlerle birlikte bu sayi 50 000 i bulmaktadir 7 000 kisi Yeni Caledonya ya suruldu Hapsedilenler icin 1889 da genel af ilan edildi Paris sonraki bes yil boyunca sikiyonetimle idare edildi 1871 in AnlamiPere Lachaise Mezarligi Paris in zenginleri ya da Komun hakkinda fikir yuruten erken donem tarihciler icin 1871 ayaktakiminin korkunc ve nedeni anlasilmaz iktidarinin donemidir Daha sonraki tarihciler hatta sag goruslu olanlar bile Komunun islahatlarinin degerini kavramis ve onun vahsice yok edilmesine uzulmuslerdi Bununla birlikte Komunun orta ve yuksek siniflarda o zamana kadar benzeri gorulmemis bir nefret yaratmasinin sebebini aciklamasi zor bulmuslardi Sol gorustekiler ise Komunun boyle tehlikeli durumun icerisindeyken boyle ilimli davranmasini elestirdiler Karl Marx Komunculerin Versay dakilerin isini ilk ve son olarak bitirmek dururken demokratik secimler duzenlemesiyle cok kiymetli anlar kaybettiklerini soyledi Icinde milyarlarca frankin oldugu Paris teki Komunculer tarafindan dokunulmadan ve korumaya alinmadan birakildi Cekinerek buradan para alip alamayacaklarini sordular Komunculer bankadaki paralara dokunmaya cekindiler cunku eger boyle yaparlarsa dunyanin onlari kinayacagindan korkuyorlardi Boylece buyuk miktarda para Paris ten Versay a Komunu ezen ordunun kurulmasi icin nakledildi Komunistler sosyalistler anarsistler ve digerleri Komunu katilimci demokrasi temelindeki bir sistem uzerinde yukselen ozgur bir toplumun ilk ornegi olarak gorduler Marx ve Engels Bakunin ve daha sonra Lenin ve Trocki Komunun sinirli deneyiminden ozellikle de devletin sonumlenmesi konusunda kuramsal dersler cikarmaya calistilar Daha faydaci bir ders Edmond de Goncourt tarafindan cikarildi Goncourt kanli haftadan uc gun sonra gunlugunde soyle yaziyordu kanama tamamen sona erdi ve toplumun isyanci kesiminin oldurulmesi ile yaratilan boyle bir kanama devrimi geciktirebilir Eski toplumun bu devrimden once sakince gececek 20 yili var Paris Komunu bircok komunist onderin saygisini kazandi Mao surekli Komune referans verdi Lenin Marx la birlikte Komunu proletarya diktatorlugunun yasanmis bir ornegi olarak niteledi Cenazesinde bedeni Komunden kalan kizil bir bayraga sarildi Sovyet uzay gemisi Voskhod 1 Paris Komunu nden kalan bir afis parcasi tasiyordu Bolsevikler Sivastopol adli savas gemisinin adini Komunun serefine Parijkaya Kommuna olarak degistirdiler Ayrica bakinizWikimedia Commons ta Paris Komunu ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Komunizm Sosyalizm Anarsizm Fransiz Devrimi Fransa Prusya SavasiIlgili filmler Paris no Isabelle Japonca 巴里のイザベル Fransizca Isabelle de Paris Acilis 9 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde La Commune Paris 1871 Belgesel 2000 La Comuna de Paris L internationalle Fotograf Tablo etc 2 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Milza 2009a s 319 Audin Michele La Semaine Sanglante Mai 1871 Legendes et Conmptes Fransizca Libertalia Publishers 2021 Milza 2009a Rougerie 2004