Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Bu madde, İngilizce Vikipedi'de yer alan aynı konulu maddeden Türkçeye çeviri yapılarak genişletilebilir. (Eylül 2021) Başlıca çeviri yönergeleri için [genişlet] düğmesine tıklayınız.
|
Ana Türkçe, Ön Türkçe veya Proto Türkçe, Türk dilleri ailesinin Şaz ve Oğur dallarına ayrılmadan önceki dönemlerine ait varsayımsal bir anadildir. Diğer anadiller gibi, geçmişteki konuşma dili ile birebir aynı olmayabilir. "İlk" ve "en eski" anlamlarına gelen proto sözcüğünün ifade ettiği gibi, ilk Türkçe olarak görülebilir.
| Ana Türkçe | |
|---|---|
| Bölge | Moğolistan (tahmini) |
| Dönem | M.Ö. 500 |
| Dil ailesi | Altay?
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
Kapsam
Türkçenin elde olan en eski yazılı kaydı; 682-691 yıllarında yazılmış olan Çoyr Yazıtıdır. Fakat bu yazıt Orhun yazıtları kadar hareketlilik ve canlılık göstermediğinden çoğu zaman Orhun Yazıtları Türkçenin ilk yazılı kaynağı kabul edilir. Orhun Yazıtları Türk dillerinin doğu kolunun özelliklerini gösterir. Geçmişte Ana Türkçenin oluşturulma çalışmaları daha çok Eski Doğu Türkçesi ve Oğuz dillerine dayanıyorken günümüzde yaşayan tüm yazılı ve sözlü Türkî dillerin kapsamlı olarak incelenmesine başlandı. Eski doğu Türkçesinin Runik, Uygur ve Mani belgeleri yeniden oluşturulma çalışmalarında etkili olurken, Çuvaş ve Hazar dilleri gibi Eski Batı dilleri ile ilgili yazılı kaynaklar yetersizdir.
Zaman aralığı
Dünyadaki tüm anadillerin bir üst zaman sınırı yani yaklaşık başlangıç noktası vardır ve bu aralık genellikle Orta Taş Çağı'nın sonu veya Cilalı Taş Devri'nin başıdır. Neolitik Devrim denen dönemde oluşan toplumsal-dilsel koşullar, bugün bildiğimiz anlamda dillerin ortaya çıkması sonucunu doğurmuştur. Ana Türk dili, Ana Türkler tarafından konuşulan, Türk dillerinin ortak atasıdır. Ana Türkçe, Ogur (batı) ve Şaz (doğu) kollarına ayrıldı. Ana Türkçenin ilk olarak 2,500 yıl önce Doğu Asya'da konuşulmaya başlandığı düşünülüyor.
Fonoloji
Türkçenin *r ve *z ağzına ayrılması daha Altay döneminde olmuştur ve en azından M.Ö. 2 bin yıllarına dayanmaktadır. Bazı araştırmacılara göre Türkçedeki bu ses değişiminde r'nin z'den önce olması düşüncesindedirler. Karşı görüşte olanlar da vardır.
Sözcük bilgisi
Adıllar
| Ana Türkçe | Türkçe | Azerice | Türkmence | Kazakça | Çuvaşça | Karahanlı Türkçesi | Özbekçe | Başkurtça | Kırgızca | Sahaca (Yakut) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *bẹ,*ben- | ben, ban- | mən | men | men, ma- | e-pĕ, man- | men, man- | men | min | men | min |
| *sẹ,*sen- | sen, san- | sən | sen | sen, sa-, siz | e-sĕ, san- | sen, san- | sen, siz | hin | sen, siz | en |
| *an-, *o-l | on-, o | on-, o | ol | on-, o-l | un-, văl | an-, ol | u | ul | al | kini, ol |
| *biŕ | biz | biz | biz | biz | pir- | biz | biz | beð | biz | bihigi |
| *siŕ | siz | siz | siz | sender, sizder | sir- | siz | sizlar | heð | siler, sizder | ehigi |
| *o-lar | on-lar | onlar | olar | olar | vĕsem, vĕsen- | olar | ular | ular | alar | kiniler, ollor |
Sayılar
| Ana Türkçe | Oğur Türkçesi | Genel Türkçe | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İdil Bulgarcası | Çuvaşça | Türkçe | Azerice | Türkmence | Karahanlı Türkçesi | Kazakça | Özbekçe | Başkurtça | Kırgızca | Yakutça (Sahaca) | ||
| 1 | *bīr | بر (bir) | pĕr | bir | bir | bir | bīr | bir | bir | ber | bir | biir |
| 2 | *ẹki | اَكِ (eki) | ikĕ | iki | iki | iki | ikkī | eki | ikki | ike | eki | ikki |
| 3 | *üç | وج (več) | viśĕ | üç | üç | üç | üč | üsh | uch | ös | üč | üs |
| 4 | *dȫrt | تُوات (tüvet) | tăvată | dört | dörd | dört | tȫrt | tört | to'rt | dürt | tört | tüört |
| 5 | *bēĺ(k) | بيال (biyel) | pilĕk | beş | beş | bäş | bḗš | bes | besh | biş | beş | bies |
| 6 | *altï | اَلطِ (altï) | ultă | altı | altı | alty | altï̄ | altı | olti | altı | altı | alta |
| 7 | *yẹti | جىَاتِ (čyeti) | śičĕ | yedi | yeddi | ýedi | yétī | zheti | yetti | yete | jeti | sette |
| 8 | *sekiŕ | ڛَكِڔ (sekir) | sakăr | sekiz | səkkiz | sekiz | sekiz | segiz | sakkiz | higeð | segiz | aаğıs |
| 9 | *tokuŕ | طُخِڔ (tuxïr) | tăhăr | dokuz | doqquz | dokuz | tokūz | toğız | to'qqiz | tuğıð | toguz | toğus |
| 10 | *ōn | وان (van) | vună | on | on | on | ōn | on | o'n | un | on | uon |
| 20 | *yėgirmi | جِيِرم (čiyirim) | śirĕm | yirmi | iyirmi | ýigrimi | yegirmī | zhıyırma | yigirma | yegerme | jıyırma | süürbe |
| 30 | *otuŕ | وطر (vutur) | văḍăr | otuz | otuz | otuz | ottuz | otız | o'ttiz | utıð | otuz | otut |
| 40 | *kïrk | حرح (xïrïx) | hĕrĕh | kırk | qırx | kyrk | kïrk | qırıq | qirq | qırq | kırk | - |
| 50 | *ellig | الو (ellüv), اَلُّ (ellü) | allă | elli | əlli | elli | ellig | eliw | ellik | ille | elüü | - |
| 60 | *altmïĺ | [kaydedilmedi] | utmăl | altmış | altmış | altmyş | altmïš | alpıs | oltmish | altmış | altımış | - |
| 70 | *yẹtmiĺ | [kaydedilmedi] | śitmĕl | yetmiş | yetmiş | ýetmiş | yetmiš | zhetpis | yetmish | yetmeş | jetimiş | - |
| 80 | *sekiŕ ōn | سكر وان (sekir van) | sakărvun | seksen | səksən | segsen | seksȫn | seksen | sakson | hikhän | seksen | ağıs uon |
| 90 | *dokuŕ ōn | طوخر وان (tuxïr van) | tăhărvun | doksan | doxsan | dogsan | toksōn | toqsan | to'qson | tuqhan | tokson | toğus uon |
| 100 | *yǖŕ | جُور (čǖr) | śĕr | yüz | yüz | ýüz | yǖz | zhüz | yuz | yöð | jüz | süüs |
| 1000 | *bïŋ | [kaydedilmedi] | pin | bin | min | müň | miŋ | mıŋ | ming | meŋ | miñ | muŋ |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ The Turkic Languages Lars Johanson. s 67. 1998.
- ^ "proto-." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ Ölmez, Mehmet. (PDF). turkoloji.cu.edu.tr/. Çukurova Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Merkezi. 31 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016.
- ^ a b The Turkic Languages Lars Johanson. s 69. 1998.
- ^ a b The Turkic Languages Lars Johanson. s 68. 1998.
- ^ Janhunen, Juha (2013). "Personal pronouns in Core Altaic". In Martine Irma Robbeets; Hubert Cuyckens (eds.). Shared Grammaticalization: With special focus on the Transeurasian languages. 27 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . p. 223.
- ^ "Karadeniz Araştırmaları, Sayı 3 (Güz 2004), s.71-77. Fuzuli BAYAT: Oğuz kelimesinin etimolijisi. UZ ~ ĞUZ ~ OĞUZ ~ KAVIM ADININ ETIMOLOJISI. sayfa 74" (PDF). 20 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Ağustos 2014.
- ^ a b Georg, Stefan (22 Aralık 2004). "Review of Starostin, Dybo, Mudrak, Gruntov & Glumov (2003): Etymological Dictionary of the Altaic Languages". Diachronica. 21 (2): 445-450. doi:10.1075/dia.21.2.12geo. ISSN 0176-4225.
- ^ . starling.rinet.ru. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021.
- ^ "Reconstruction:Proto-Turkic/ben", Wiktionary (İngilizce), 20 Ağustos 2021, 10 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Eylül 2021
- ^ "Proto-Turkic/Pronouns and numbers - Wikibooks, open books for an open world". en.wikibooks.org (İngilizce). 10 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021.
- ^ . starling.rinet.ru. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021.
- ^ In Sakha (AKA Yakut), kini(ler) is used for animate referents whereas ol(lor) is used for inanimate referents. While the latter is cognate with other third person forms given here, the former descends from Proto-Turkic *gẹntü, *kẹntü '(him/her)self' and is thus cognate, for example, with Turkish kendi.
- ^ This pronoun are constructed by adding a plural suffix to *o-l "he/she/it". However, an Oghur language uses a completely different plural suffix that lacks , -sem. According to Róna-Tas (1998), -sem is a late replacement to *-lAr.
- ^ Tekin, Talât (1988). Volga Bulgar kitabeleri ve Volga Bulgarcası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN . 2 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Ekim 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Ingilizce Vikipedi de yer alan ayni konulu maddeden Turkceye ceviri yapilarak genisletilebilir Eylul 2021 Baslica ceviri yonergeleri icin genislet dugmesine tiklayiniz Ingilizce maddenin makine ceviri surumunu goruntuleyin Google Ceviri gibi makine cevirileri yapacaginiz ceviriler icin iyi bir baslangic noktasidir ancak cevirmenler sadece makine tarafindan cevrilen metni kopyala yapistir yapmak yerine hatalari gerektigi gibi gozden gecirmeli ve cevirinin tutarli oldugunu onaylamalidir Guvenilmeyen ya da dusuk kaliteli gorunen icerikleri eklemeyiniz Mumkunse yabanci dil maddesinde verilen referanslar ile cevireceginiz metni dogrulayin Cevirinize eslik edecek bir sekilde dillerarasi baglanti ekleyerek degisiklik ozetinizde bir telif hakki atfi saglamalisiniz Degisiklik ozeti icin ornek bir atif Bu degisiklikteki icerik Ingilizce Vikipedi de yer alan en Proto Turkic language sayfasindan cevrilmistir atif icin sayfanin tarihine bakiniz Ayrica tartisma sayfasina Cevrilmis sayfa en Proto Turkic language sablonunu eklemelisiniz Daha fazla bilgi icin bkz Vikipedi Ceviri Ana Turkce On Turkce veya Proto Turkce Turk dilleri ailesinin Saz ve Ogur dallarina ayrilmadan onceki donemlerine ait varsayimsal bir anadildir Diger anadiller gibi gecmisteki konusma dili ile birebir ayni olmayabilir Ilk ve en eski anlamlarina gelen proto sozcugunun ifade ettigi gibi ilk Turkce olarak gorulebilir Ana TurkceBolgeMogolistan tahmini DonemM O 500Dil ailesiAltay Ana TurkceDil kodlariISO 639 3 KapsamTurkcenin elde olan en eski yazili kaydi 682 691 yillarinda yazilmis olan Coyr Yazitidir Fakat bu yazit Orhun yazitlari kadar hareketlilik ve canlilik gostermediginden cogu zaman Orhun Yazitlari Turkcenin ilk yazili kaynagi kabul edilir Orhun Yazitlari Turk dillerinin dogu kolunun ozelliklerini gosterir Gecmiste Ana Turkcenin olusturulma calismalari daha cok Eski Dogu Turkcesi ve Oguz dillerine dayaniyorken gunumuzde yasayan tum yazili ve sozlu Turki dillerin kapsamli olarak incelenmesine baslandi Eski dogu Turkcesinin Runik Uygur ve Mani belgeleri yeniden olusturulma calismalarinda etkili olurken Cuvas ve Hazar dilleri gibi Eski Bati dilleri ile ilgili yazili kaynaklar yetersizdir Zaman araligiDunyadaki tum anadillerin bir ust zaman siniri yani yaklasik baslangic noktasi vardir ve bu aralik genellikle Orta Tas Cagi nin sonu veya Cilali Tas Devri nin basidir Neolitik Devrim denen donemde olusan toplumsal dilsel kosullar bugun bildigimiz anlamda dillerin ortaya cikmasi sonucunu dogurmustur Ana Turk dili Ana Turkler tarafindan konusulan Turk dillerinin ortak atasidir Ana Turkce Ogur bati ve Saz dogu kollarina ayrildi Ana Turkcenin ilk olarak 2 500 yil once Dogu Asya da konusulmaya baslandigi dusunuluyor FonolojiTurkcenin r ve z agzina ayrilmasi daha Altay doneminde olmustur ve en azindan M O 2 bin yillarina dayanmaktadir Bazi arastirmacilara gore Turkcedeki bu ses degisiminde r nin z den once olmasi dusuncesindedirler Karsi goruste olanlar da vardir Sozcuk bilgisiAdillar Ana Turkce Turkce Azerice Turkmence Kazakca Cuvasca Karahanli Turkcesi Ozbekce Baskurtca Kirgizca Sahaca Yakut bẹ ben ben ban men men men ma e pĕ man men man men min men min sẹ sen sen san sen sen sen sa siz e sĕ san sen san sen siz hin sen siz en an o l on o on o ol on o l un văl an ol u ul al kini ol biŕ biz biz biz biz pir biz biz bed biz bihigi siŕ siz siz siz sender sizder sir siz sizlar hed siler sizder ehigi o lar on lar onlar olar olar vĕsem vĕsen olar ular ular alar kiniler ollorSayilar Ana Turkce Ogur Turkcesi Genel TurkceIdil Bulgarcasi Cuvasca Turkce Azerice Turkmence Karahanli Turkcesi Kazakca Ozbekce Baskurtca Kirgizca Yakutca Sahaca 1 bir بر bir pĕr bir bir bir bir bir bir ber bir biir2 ẹki ا ك eki ikĕ iki iki iki ikki eki ikki ike eki ikki3 uc وج vec visĕ uc uc uc uc ush uch os uc us4 dȫrt ت وات tuvet tăvată dort dord dort tȫrt tort to rt durt tort tuort5 beĺ k بيال biyel pilĕk bes bes bas bḗs bes besh bis bes bies6 alti ا لط alti ultă alti alti alty alti alti olti alti alti alta7 yẹti جى ات cyeti sicĕ yedi yeddi yedi yeti zheti yetti yete jeti sette8 sekiŕ ڛ ك ڔ sekir sakăr sekiz sekkiz sekiz sekiz segiz sakkiz higed segiz aagis9 tokuŕ ط خ ڔ tuxir tăhăr dokuz doqquz dokuz tokuz togiz to qqiz tugid toguz togus10 ōn وان van vună on on on ōn on o n un on uon20 yegirmi ج ي رم ciyirim sirĕm yirmi iyirmi yigrimi yegirmi zhiyirma yigirma yegerme jiyirma suurbe30 otuŕ وطر vutur văḍăr otuz otuz otuz ottuz otiz o ttiz utid otuz otut40 kirk حرح xirix hĕrĕh kirk qirx kyrk kirk qiriq qirq qirq kirk 50 ellig الو elluv ا ل ellu allă elli elli elli ellig eliw ellik ille eluu 60 altmiĺ kaydedilmedi utmăl altmis altmis altmys altmis alpis oltmish altmis altimis 70 yẹtmiĺ kaydedilmedi sitmĕl yetmis yetmis yetmis yetmis zhetpis yetmish yetmes jetimis 80 sekiŕ ōn سكر وان sekir van sakărvun seksen seksen segsen seksȫn seksen sakson hikhan seksen agis uon90 dokuŕ ōn طوخر وان tuxir van tăhărvun doksan doxsan dogsan toksōn toqsan to qson tuqhan tokson togus uon100 yǖŕ ج ور cǖr sĕr yuz yuz yuz yǖz zhuz yuz yod juz suus1000 biŋ kaydedilmedi pin bin min mun miŋ miŋ ming meŋ min muŋAyrica bakinizSaz Turkcesi Eski Turkce Proto Hint Avrupa dili Proto Guney Kafkasya dili On insan diliKaynakca The Turkic Languages Lars Johanson s 67 1998 ISBN 0 415 08200 5 proto Oxford Dictionary of English 2e Oxford University Press 2003 Olmez Mehmet PDF turkoloji cu edu tr Cukurova Universitesi Turkiyat Arastirmalari Merkezi 31 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 29 Temmuz 2016 a b The Turkic Languages Lars Johanson s 69 1998 ISBN 0 415 08200 5 a b The Turkic Languages Lars Johanson s 68 1998 ISBN 0 415 08200 5 Janhunen Juha 2013 Personal pronouns in Core Altaic In Martine Irma Robbeets Hubert Cuyckens eds Shared Grammaticalization With special focus on the Transeurasian languages 27 Kasim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde p 223 ISBN 9789027272140 Karadeniz Arastirmalari Sayi 3 Guz 2004 s 71 77 Fuzuli BAYAT Oguz kelimesinin etimolijisi UZ GUZ OGUZ KAVIM ADININ ETIMOLOJISI sayfa 74 PDF 20 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Agustos 2014 a b Georg Stefan 22 Aralik 2004 Review of Starostin Dybo Mudrak Gruntov amp Glumov 2003 Etymological Dictionary of the Altaic Languages Diachronica 21 2 445 450 doi 10 1075 dia 21 2 12geo ISSN 0176 4225 starling rinet ru 12 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Eylul 2021 Reconstruction Proto Turkic ben Wiktionary Ingilizce 20 Agustos 2021 10 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 23 Eylul 2021 Proto Turkic Pronouns and numbers Wikibooks open books for an open world en wikibooks org Ingilizce 10 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Eylul 2021 starling rinet ru 12 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Eylul 2021 In Sakha AKA Yakut kini ler is used for animate referents whereas ol lor is used for inanimate referents While the latter is cognate with other third person forms given here the former descends from Proto Turkic gẹntu kẹntu him her self and is thus cognate for example with Turkish kendi This pronoun are constructed by adding a plural suffix to o l he she it However an Oghur language uses a completely different plural suffix that lacks sem According to Rona Tas 1998 sem is a late replacement to lAr Tekin Talat 1988 Volga Bulgar kitabeleri ve Volga Bulgarcasi Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 978 9 751600 660 2 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Ekim 2022