Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çoyr Yazıtı, Çöyr Yazıtı ya da Çoyren Bengi Taşı, İkinci Göktürk Kağanlığı dönemi, 7. yüzyılda (687 yılı) 6 dizelik bir bengi taş olarak dikilmiş şimdiye dek bulunan en eski Türk yazıtıdır. Moğolistan’ın Dornogovı aymağı (köy) Çöyr demiryolu istasyonundan 15 km kuzeydoğu yönünde, Urga-Kalgan yolunun doğusunda, Sansar-Ula (veya Baga Sansar) dağının güney eteklerindeki kurgan yerinde 1928’den önce Jamtsarano Tseeveen ve Sendsüren tarafından bulunmuştur. 682-691 yılları arasına ait olduğu düşünülür. Kimi görüşlere göre Çoyr yazıtı, Türkler'e ait en eski metinler olarak kabul edilen Kül Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtlarından daha eski olup; Türkçenin tarihlendirilen en eski yazıtıdır.
 Çoyr Yazıtı | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Ulan Bator, Moğolistan |
| Koordinatlar | 47°55′17″K 106°54′47″D / 47.92139°K 106.91306°D |
| Tamamlanma | 682 - 691 |
Yazıt
Yazıt, 135 х 43 cm ebatlarında, kalınlığı 46 cm olan insan vücudu şeklinde bir taşın, ön tarafına oyulmuş altı satırdan ibarettir. Оrhun Irmağı yakınlarında bulunan bitig taş anıtları içinde heykel üzerine kazınarak yazılma özelliği ile farklılık gösterir. En eski dönemlere ait olduğu bilinir. Heykel üzerinde metin yazılı bir diğer anıt da Yenisey’de bulunan Теs heykelidir. Uzmanlara göre, heykel daha eski bir döneme ait olup yazıt için, yani dikili taş olarak sonradan kullanılmıştır. Satırlar insan vücudunun ön kısmında, boyundan karnın alt arasında oyulmuştur. 6 satırdan dördü yukarıdan aşağıya doğru, ikisi ise aşağıdan yukarıya doğru geçmektedir. 1928'den önce Jamtsarano Tseeveen ve Sendsüren tarafından bulunan yazıt, 1929 yılından beri Ulaanbaatar Tarih Müzesi'nde sergilenmektedir.
Yazıttaki Metinlerin Konusu
2. Bölüm: Tun Bilge Qutluγ...
3. Bölüm: Elteriš qaγanqa /qoñ/ yïl üčünč ay jeti qa
4. Bölüm: adïrïlïmïz tatanïz da
5. Bölüm: toqïdïm bitidim ïraq-ču yoγlaqïŋ
Çoyr Bengütaşı üzerinde bulunan 6 bölümlük yazının içeriği
Yazıt, "Tun" unvanlı iki kişi adına dikilmiştir. Bu kişiler, Tun Bilgä ve Tun Yägän Ärkindir. Yazıtta, bu kişilerin ölüm tarihleri "? yılının üçüncü ayının yedinci günü" şeklinde geçmektedir. Yıl bölümü silik olsa da yazıtın İlteriş Kağan'ın kağanlık ilanının başlangıç dönemlerine, yani dağınık veya Çin esaretindeki Türk boylarının, İlteriş Kağan'ın kağanlığına katılmalarının teşvik edildiği bir dönemde dikildiği düşünülür. Tun unvanı taşıyan iki kişinin başvezirlik makamında yer aldıkları veya asıl kağanı çıkaran ailenin birinci dereceden akrabası oldukları söylenebilir. Yazıtın içeriği ise atlarını ve davarlarını (yani mal-mülklerini) bırakıp ayrılan (yani ölen) Tun Bilgä ve Tun Yägän Ärkin'in geride kalanlara İlteriş Kağan'ın kağanlığını tanımak suretiyle mutluluk içinde yaşayacaklarını öğütlemesinden ibarettir.
Yazıtın Yazarı
Yazıtın yazıcısı ve hazırlatıcısı Toluk'tur. Yazıtın sonunda Toluk'un, kendisine iyi bir talih dilenmesini istediği dilek cümlesi yer alır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c Kormuşin, İgor. . III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu (26-29 Mayıs 2010) Bildiri Kitabı Cilt II. 31 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016.
- ^ Ölmez, Mehmet. (PDF). turkoloji.cu.edu.tr/. Çukurova Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Merkezi. 31 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016.
- ^ a b c d Özöner, Sema Barutçu. (PDF). Modern Türklük Araştırmaları dergisi Cilt 3, Sayı 3, Eylül 2006. 3 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016.
- ^ Alyılmaz, Cengiz. . e-dergi.atauni.edu.t. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü dergisi Sayı 21, Yıl 2003. 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016.
| Wikimedia Commons'ta Çoyr Yazıtı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Coyr Yaziti Coyr Yaziti ya da Coyren Bengi Tasi Ikinci Gokturk Kaganligi donemi 7 yuzyilda 687 yili 6 dizelik bir bengi tas olarak dikilmis simdiye dek bulunan en eski Turk yazitidir Mogolistan in Dornogovi aymagi koy Coyr demiryolu istasyonundan 15 km kuzeydogu yonunde Urga Kalgan yolunun dogusunda Sansar Ula veya Baga Sansar daginin guney eteklerindeki kurgan yerinde 1928 den once Jamtsarano Tseeveen ve Sendsuren tarafindan bulunmustur 682 691 yillari arasina ait oldugu dusunulur Kimi goruslere gore Coyr yaziti Turkler e ait en eski metinler olarak kabul edilen Kul Tigin Bilge Kagan ve Tonyukuk yazitlarindan daha eski olup Turkcenin tarihlendirilen en eski yazitidir Coyr YazitiCoyr YazitiGenel bilgilerKonumUlan Bator MogolistanKoordinatlar47 55 17 K 106 54 47 D 47 92139 K 106 91306 D 47 92139 106 91306Tamamlanma682 691YazitYazit 135 h 43 cm ebatlarinda kalinligi 46 cm olan insan vucudu seklinde bir tasin on tarafina oyulmus alti satirdan ibarettir Orhun Irmagi yakinlarinda bulunan bitig tas anitlari icinde heykel uzerine kazinarak yazilma ozelligi ile farklilik gosterir En eski donemlere ait oldugu bilinir Heykel uzerinde metin yazili bir diger anit da Yenisey de bulunan Tes heykelidir Uzmanlara gore heykel daha eski bir doneme ait olup yazit icin yani dikili tas olarak sonradan kullanilmistir Satirlar insan vucudunun on kisminda boyundan karnin alt arasinda oyulmustur 6 satirdan dordu yukaridan asagiya dogru ikisi ise asagidan yukariya dogru gecmektedir 1928 den once Jamtsarano Tseeveen ve Sendsuren tarafindan bulunan yazit 1929 yilindan beri Ulaanbaatar Tarih Muzesi nde sergilenmektedir Yazittaki Metinlerin Konusu1 Bolum Tun Jegen Erkin 2 Bolum Tun Bilge Qutlug 3 Bolum Elteris qaganqa qon yil ucunc ay jeti qa 4 Bolum adirilimiz tataniz da 5 Bolum toqidim bitidim iraq cu yoglaqiŋ 6 Bolum oguni sebini bariŋ Coyr Bengutasi uzerinde bulunan 6 bolumluk yazinin icerigi Yazit Tun unvanli iki kisi adina dikilmistir Bu kisiler Tun Bilga ve Tun Yagan Arkindir Yazitta bu kisilerin olum tarihleri yilinin ucuncu ayinin yedinci gunu seklinde gecmektedir Yil bolumu silik olsa da yazitin Ilteris Kagan in kaganlik ilaninin baslangic donemlerine yani daginik veya Cin esaretindeki Turk boylarinin Ilteris Kagan in kaganligina katilmalarinin tesvik edildigi bir donemde dikildigi dusunulur Tun unvani tasiyan iki kisinin basvezirlik makaminda yer aldiklari veya asil kagani cikaran ailenin birinci dereceden akrabasi olduklari soylenebilir Yazitin icerigi ise atlarini ve davarlarini yani mal mulklerini birakip ayrilan yani olen Tun Bilga ve Tun Yagan Arkin in geride kalanlara Ilteris Kagan in kaganligini tanimak suretiyle mutluluk icinde yasayacaklarini ogutlemesinden ibarettir Yazitin YazariYazitin yazicisi ve hazirlaticisi Toluk tur Yazitin sonunda Toluk un kendisine iyi bir talih dilenmesini istedigi dilek cumlesi yer alir Ayrica bakinizOngin Yaziti Altun Tamgan Tarkan Yaziti Tonyukuk Yaziti Kul Tigin Yaziti Bilge Kagan YazitiKaynakca a b c Kormusin Igor III Uluslararasi Turkiyat Arastirmalari Sempozyumu 26 29 Mayis 2010 Bildiri Kitabi Cilt II 31 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Temmuz 2016 Olmez Mehmet PDF turkoloji cu edu tr Cukurova Universitesi Turkiyat Arastirmalari Merkezi 31 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 29 Temmuz 2016 a b c d Ozoner Sema Barutcu PDF Modern Turkluk Arastirmalari dergisi Cilt 3 Sayi 3 Eylul 2006 3 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 29 Temmuz 2016 Alyilmaz Cengiz e dergi atauni edu t Ataturk Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu dergisi Sayi 21 Yil 2003 20 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Temmuz 2016 Wikimedia Commons ta Coyr Yaziti ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir