Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İslami köktendincilik veya radikal İslamcılık, İslam dininin temellerine dönmek anlamına gelen, dinin temel elemanlarını sosyal hayata egemen kılmak amacındaki hareketlere verilen ad. Başlangıçta modern mevcut ideolojilere karşı alternatif bir sistem oluşturma amacı taşırken, akımların liderleri tarafından dinsel anlayışın gerektirdiğine inanılan sosyal hayatı şiddet uygulayarak diğerlerine kabul ettirmek biçimine dönüşmüştür. Günümüz toplumlarında olumsuz bir imaj yaratmış ve tutuculuk, kültürel gerilik, bağnazlık, hoşgörüsüzlük, temel insan haklarını yok saymak ve dışlayıcılıkla özdeşleştirilmiştir.
Kavramın ortaya çıkışı
Fundamentalism terimi 20. yüzyılın başında ABD'de 12 cilt halinde yayınlanan ve Protestan anlayışı savunmak amacıyla "The Fundamentals: A Testimony To The Truth" adında bir araya getirilen makalelere ithafen kullanılmaya başlandı. Bu makalelerde Protestanlık savunulurken, Katoliklik, liberal teoloji, sosyalizm, modernizm, mormonluk, evrimcilik, ateizm gibi birçok anlayışa saldırılıyordu. Bunlara karşın katı ataerkil otorite ve ahlakı, içki yasağı, ahlaki yozlaşmanın engellenmesi ve otokontrol mekanizmalarının geliştirilmesi savunuluyordu. Bu değerler dinin fundamental (esas, temel) değerleri olarak kabul ediliyor ve bunları savunanlar da kendilerini fundamentalist olarak tanımlıyorlardı.
Fundemantalistlere göre bütün Hristiyanlar gerçek Hristiyanlığı yaşamıyorlardı ve Hristiyanlığın özünden sapmışlardı. Tehdit altındaki Hristiyanlığı kurtarmak için saf Hristiyanlığa dönmek, öze dönmek gerekliydi. 1920'lerin başında İskoçya Protestanları da bu kelimeyi kullanmaya başladı ve fundamentalizm Protestan hareketini tanımlayan bir sözcük haline geldi.
1950'lerde Hindistan'daki büyük partiler arasındaki mücadeleler ve Mısır'da Müslüman Kardeşler adlı bir İslami hareketin ortaya çıkması ile terim Mısır ve Hindistan'daki bu hareketleri tanımlamak için de kullanılmaya başlandı. Daha sonra Suudi Arabistan ve İran gibi ülkelerdeki dini hareketleri tanımlamak için de kullanılmaya başlandı. 1970'lere gelindiğinde kavram, dünyanın birçok yerindeki dini hareketlenmeyi ve başkaldırıyı ifade etmek için kullanılır oldu.
1990'lara gelindiğinde kavram artık başlangıçtaki dini anlamının dışına taştı, sosyolojik ve siyasal anlamlarla yüklü bir hale geldi. Herhangi bir ideolojiye, dine, sorgulamaksızın inanma ve bu inancın tüm gereklerini diğerlerine zorla dayatma anlamında kullanılan kavram artık dinsel ya da ideolojik fanatizm ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.
Köktendinciliğin belirgin özellikleri
İslami köktendincilik yitip giden "Altınçağ"a özlem duyar. Ancak Sünni köktendincilik hilafet zamanına geri dönmeyi arzularken, Şii köktendincilik İmamet sistemini oluşturmayı arzu eder. İki grubun ortak fikri ise kusursuz bir geleceğin şanlı geçmişle aynı olduğudur. Bunun dışında iki grubun da hemfikir olduğu ölçütler şöyle sıralanabilir:
- Modernizme tepki, köklere dönüş: Müslüman toplumların geri kalmasının iki nedeni vardır: Birincisi totaliter rejimler, ikincisi de sömürgecilik. Her ikisi de modernizmin ürünüdür. İnsan merkezli Batı kültürü günümüzün "Cahiliye"sidir ve Müslümanlar ona karşı savaşarak Tanrı merkezli "gerçek İslam"ı uygulamalıdırlar.
- Şeriata uygunluk: Köktendincilere göre toplum yaşamına ait kurallar şeriata uyumlu olmalıdır. Demokrasi şeriata giden yolu açmak ve toplumu hazırlamak için kullanılmalıdır. Ancak halkın oyu ile şeriat kaldırılamaz.
- Şiddet: Köktendincilik şiddetin ve cezalandırmanın tüm tarihsel biçimlerini meşru ve uygulanabilir kabul ederler. Recm, baş kesme, gibi cezalar günümüzde de meşru cezalandırma yöntemleri kabul edilir. Nitekim köktendinci anlayışın iktidarda olduğu Suudi Arabistan ve İran'da bu tür cezalar uygulanır.
- Dinin yaşam ideolojisi haline gelmesi: Köktendinciliik İslamiyeti zaman ve mekana bakmaksızın eksiksiz bir siyasi, toplumsal ve ekonomik sistem kabul eder. Sadece bir din değil, özel ve toplumsal hayatın her yönüne cevap veren bir yaşam ideolojisidir.
Fikir kaynakları
İslami köktendincilik İslam coğrafyasının üç ayrı bölgesinden aynı dönemlerde ortaya çıkmıştır. Arap Yarımadasında Vahhabiler, İslamiyetin ilk dönemindeki yaşamı ifade eden Selef'e dönülmesini istiyorlardı ve nihayet Suudi ailesiyle kurdukları ilişki sayesinde bu hedefe ulaştılar. Hindistan'da Müslümanların bağımsızlık hareketi sırasında el-Mevdudi halifeliği yeniden canlandırıp tüm İslam coğrafyasını tek bir devlet altında birleştirme fikrini geliştirdi. Mevdudi bu amaçla bir de anayasa hazırladı. Mevdudi'nin fikirleri Suudi Arabistan tarafından beğenilince Vahhabiler ile Mevdudi arasında yakın bir ilişki gelişti. Mevdudi'nin fikirleri Mısır'da oluşan Müslüman Kardeşler'in fikir babası olan Seyyid Kutub'u da derinden etkiledi.
Şii İslam dünyasında ise Muhammed Bekir Al Sadr, Mevdudi'den etkilendi. Sadr da bir anayasa hazırladı ve İran'ın dini liderlerine gönderdi. İran'daki geçici hükûmet o sırada laik bir anayasa taslağı hazırlamıştı. Muhammed Beheşti, Sadr'ın sunduğu taslağa benzer yeni bir taslak hazırladı ve bu taslak onaylandı. Sadr'ın takipçilerinin oluşturduğu Şii İslami Davet Partisi Irak'ın en büyük partilerinden biridir. Yine aynı düşünceler temelinde ve hatta aynı isimle Lübnan'da kurulan parti ise daha sonra Hizbullah adını aldı.
Şii köktendincilik
1970'li yıllardan itibaren İranlı ve Lübnanlı Şiiler arasında askeri ve politik örgütlenmeler ortaya çıkmaya başladı. Hizbullah, 1973 yılında İran'ın Kum kentinde Gaffari tarafından Şah rejimini devirme amaçlı kuruldu. İran'da 1979'daki İslam devrimi Şii aktivizminin kurumsallaşmasını sağladı. Önceleri ılımlı ve laik bir örgütlenme olan Nebih Berri'nin Emel örgütü Lübnan'da Şiiler içinde güçlü iken, 1975'te başlayan Lübnan İç Savaşı ile Şiiler arasında radikalleşme eğilimleri arttı. Örneğin Emel'in daha radikal olmasını savunan Hasan Nasrallah, 500 kadar adamıyla birlikte Güney Lübnan'daki Hizbullah'a katıldı.
Sünni köktendincilik
Vahhabi hareketi 18. yüzyıla kadar uzanır, ancak 19. ve 20. yüzyılda güçlenip yayılmıştır.
Mısır'da Müslüman kardeşler örgütünün 1920'lere giden bir geçmişi vardır. Köktendinci bir tabanı olan örgütün 1970'lerde silahlı mücadeleyi bırakması üzerine örgütten ayrılanlar tarafından 1979'da Mısır İslami Cihadı adlı örgüt kuruldu.
Filistin'de ortaya çıkan HAMAS ise Mısır'daki Müslüman kardeşler örgütünün Filistin kanadı olarak kuruldu. 2006'daki Filistin parlamento seçimlerinde yıllardır tek başına sahnede olan el-Fetih'i iktidardan uzaklaştırdı.
1979 yılında Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgalinden sonra milyonlarca Afgan Pakistan'a kaçarken, dünyanın dört bir yanından gönüllüler Afganistan'a savaşmak için gitti. Pakistan'daki medreselerde eğitim gören öğrenciler Peştun mücahitlerle birlikte Taliban örgütünü kurdu. Taliban rejimi, savaş beyleri, farklı aşiret, boy ve etnik gruplar arasında bölünmüş olan Afganistan'da 1994'te ortaya çıktı ve 1996'da Kabil'i ele geçirdi.
Cezayir'deki gelişme ise bir savaş ortamında olmadı ama savaş ortamına dönüştü. Cezayir'in 1962'de bağımsızlığını kazanmasından sonra 1989'a kadar tek partili rejim kuruldu. 1989'daki referandumda çok partili hayata geçilmesi büyük çoğunlukla kabul edildi. Ancak Haziran 1990'daki yerel seçimlerde İslami Selamet Cephesi FIS yaklaşık 8,5 milyon seçmenin yüzde 54'ünün oyunu alarak beklenmedik bir başarı elde etti. Ardından yaşanan askeri darbe, seçimlerin iptali ve FIS'in kapatılması ülkeyi bir iç savaşa sürükledi.
Dış destekler
II. Dünya Savaşı'nı izleyen Soğuk Savaş boyunca bazı NATO ülkeleri, özellikle de ABD ve Birleşik Krallık kimi zaman gizli kimi zaman açık şekilde Ortadoğu ve Güney Asya'daki köktendinci İslami örgütlere destek verdi. Bu örgütler hem potansiyel bir Sovyet yayılmasına karşı bir çit olarak düşünülüyor hem de Batı ülkelerinin çıkarlarını zedeleyecek milliyetçi hareketlerin büyümesini engelleyebilecek bir özellik taşıyordu.
Kaynakça
- ^ a b c d e zi 13 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .: Fundamentalizm, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt 5, sayı 1, 2009
- ^ a b c Ali Mamouri, Radikalizmin Siyasal İslamdaki Kökenleri 23 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Al-Monitor, 18 Ekim 2013, 22.09.2016 tarihinde alındı.
- ^ Şiddet Eğilimli ve Dieniş Temelli Şii Aktivizmi: Hizbullah’ın Fikirsel ve Örgütsel Zemini 1 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Mustafa Yetim, TÜRKİYE ORTADOĞU ÇALIŞMALARI DERGİSİ, Cilt: 2, Syı: 2, 2015, ss.59-88
- ^ a b Ortadoğu'da Terör Örgütleri 12 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Oğuzhan Dilek, Uludağ Üniversitesi
- ^ Cooper, William Wager; Yue, Piyu (2008), Challenges of teh Muslim World: Present, Future and Past, 2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Emerald Group Publishing
- ^ (İngilizce). . Şubat 2008. 2 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2017.
- ^ İslami direniş hareketi Hamas 2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Aljazeera Türk dosyası, 24.01.2017 tarihinde alındı.
- ^ hesi 'FIS', Derya Sarı
- ^ İslami Selamet Cephesi "FIS", Derya Sarı
- ^ Dreyfuss, Robert (2006), Devil's Game: How the United States Helped Unleas Fundamentalist Islam
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Islami koktendincilik veya radikal Islamcilik Islam dininin temellerine donmek anlamina gelen dinin temel elemanlarini sosyal hayata egemen kilmak amacindaki hareketlere verilen ad Baslangicta modern mevcut ideolojilere karsi alternatif bir sistem olusturma amaci tasirken akimlarin liderleri tarafindan dinsel anlayisin gerektirdigine inanilan sosyal hayati siddet uygulayarak digerlerine kabul ettirmek bicimine donusmustur Gunumuz toplumlarinda olumsuz bir imaj yaratmis ve tutuculuk kulturel gerilik bagnazlik hosgorusuzluk temel insan haklarini yok saymak ve dislayicilikla ozdeslestirilmistir Kavramin ortaya cikisiFundamentalism terimi 20 yuzyilin basinda ABD de 12 cilt halinde yayinlanan ve Protestan anlayisi savunmak amaciyla The Fundamentals A Testimony To The Truth adinda bir araya getirilen makalelere ithafen kullanilmaya baslandi Bu makalelerde Protestanlik savunulurken Katoliklik liberal teoloji sosyalizm modernizm mormonluk evrimcilik ateizm gibi bircok anlayisa saldiriliyordu Bunlara karsin kati ataerkil otorite ve ahlaki icki yasagi ahlaki yozlasmanin engellenmesi ve otokontrol mekanizmalarinin gelistirilmesi savunuluyordu Bu degerler dinin fundamental esas temel degerleri olarak kabul ediliyor ve bunlari savunanlar da kendilerini fundamentalist olarak tanimliyorlardi Fundemantalistlere gore butun Hristiyanlar gercek Hristiyanligi yasamiyorlardi ve Hristiyanligin ozunden sapmislardi Tehdit altindaki Hristiyanligi kurtarmak icin saf Hristiyanliga donmek oze donmek gerekliydi 1920 lerin basinda Iskocya Protestanlari da bu kelimeyi kullanmaya basladi ve fundamentalizm Protestan hareketini tanimlayan bir sozcuk haline geldi 1950 lerde Hindistan daki buyuk partiler arasindaki mucadeleler ve Misir da Musluman Kardesler adli bir Islami hareketin ortaya cikmasi ile terim Misir ve Hindistan daki bu hareketleri tanimlamak icin de kullanilmaya baslandi Daha sonra Suudi Arabistan ve Iran gibi ulkelerdeki dini hareketleri tanimlamak icin de kullanilmaya baslandi 1970 lere gelindiginde kavram dunyanin bircok yerindeki dini hareketlenmeyi ve baskaldiriyi ifade etmek icin kullanilir oldu 1990 lara gelindiginde kavram artik baslangictaki dini anlaminin disina tasti sosyolojik ve siyasal anlamlarla yuklu bir hale geldi Herhangi bir ideolojiye dine sorgulamaksizin inanma ve bu inancin tum gereklerini digerlerine zorla dayatma anlaminda kullanilan kavram artik dinsel ya da ideolojik fanatizm ile es anlamli olarak kullanilmaktadir Koktendinciligin belirgin ozellikleriIslami koktendincilik yitip giden Altincag a ozlem duyar Ancak Sunni koktendincilik hilafet zamanina geri donmeyi arzularken Sii koktendincilik Imamet sistemini olusturmayi arzu eder Iki grubun ortak fikri ise kusursuz bir gelecegin sanli gecmisle ayni oldugudur Bunun disinda iki grubun da hemfikir oldugu olcutler soyle siralanabilir Modernizme tepki koklere donus Musluman toplumlarin geri kalmasinin iki nedeni vardir Birincisi totaliter rejimler ikincisi de somurgecilik Her ikisi de modernizmin urunudur Insan merkezli Bati kulturu gunumuzun Cahiliye sidir ve Muslumanlar ona karsi savasarak Tanri merkezli gercek Islam i uygulamalidirlar Seriata uygunluk Koktendincilere gore toplum yasamina ait kurallar seriata uyumlu olmalidir Demokrasi seriata giden yolu acmak ve toplumu hazirlamak icin kullanilmalidir Ancak halkin oyu ile seriat kaldirilamaz Siddet Koktendincilik siddetin ve cezalandirmanin tum tarihsel bicimlerini mesru ve uygulanabilir kabul ederler Recm bas kesme gibi cezalar gunumuzde de mesru cezalandirma yontemleri kabul edilir Nitekim koktendinci anlayisin iktidarda oldugu Suudi Arabistan ve Iran da bu tur cezalar uygulanir Dinin yasam ideolojisi haline gelmesi Koktendinciliik Islamiyeti zaman ve mekana bakmaksizin eksiksiz bir siyasi toplumsal ve ekonomik sistem kabul eder Sadece bir din degil ozel ve toplumsal hayatin her yonune cevap veren bir yasam ideolojisidir Fikir kaynaklariIslami koktendincilik Islam cografyasinin uc ayri bolgesinden ayni donemlerde ortaya cikmistir Arap Yarimadasinda Vahhabiler Islamiyetin ilk donemindeki yasami ifade eden Selef e donulmesini istiyorlardi ve nihayet Suudi ailesiyle kurduklari iliski sayesinde bu hedefe ulastilar Hindistan da Muslumanlarin bagimsizlik hareketi sirasinda el Mevdudi halifeligi yeniden canlandirip tum Islam cografyasini tek bir devlet altinda birlestirme fikrini gelistirdi Mevdudi bu amacla bir de anayasa hazirladi Mevdudi nin fikirleri Suudi Arabistan tarafindan begenilince Vahhabiler ile Mevdudi arasinda yakin bir iliski gelisti Mevdudi nin fikirleri Misir da olusan Musluman Kardesler in fikir babasi olan Seyyid Kutub u da derinden etkiledi Sii Islam dunyasinda ise Muhammed Bekir Al Sadr Mevdudi den etkilendi Sadr da bir anayasa hazirladi ve Iran in dini liderlerine gonderdi Iran daki gecici hukumet o sirada laik bir anayasa taslagi hazirlamisti Muhammed Behesti Sadr in sundugu taslaga benzer yeni bir taslak hazirladi ve bu taslak onaylandi Sadr in takipcilerinin olusturdugu Sii Islami Davet Partisi Irak in en buyuk partilerinden biridir Yine ayni dusunceler temelinde ve hatta ayni isimle Lubnan da kurulan parti ise daha sonra Hizbullah adini aldi Sii koktendincilik1970 li yillardan itibaren Iranli ve Lubnanli Siiler arasinda askeri ve politik orgutlenmeler ortaya cikmaya basladi Hizbullah 1973 yilinda Iran in Kum kentinde Gaffari tarafindan Sah rejimini devirme amacli kuruldu Iran da 1979 daki Islam devrimi Sii aktivizminin kurumsallasmasini sagladi Onceleri ilimli ve laik bir orgutlenme olan Nebih Berri nin Emel orgutu Lubnan da Siiler icinde guclu iken 1975 te baslayan Lubnan Ic Savasi ile Siiler arasinda radikallesme egilimleri artti Ornegin Emel in daha radikal olmasini savunan Hasan Nasrallah 500 kadar adamiyla birlikte Guney Lubnan daki Hizbullah a katildi Sunni koktendincilikVahhabi hareketi 18 yuzyila kadar uzanir ancak 19 ve 20 yuzyilda guclenip yayilmistir Misir da Musluman kardesler orgutunun 1920 lere giden bir gecmisi vardir Koktendinci bir tabani olan orgutun 1970 lerde silahli mucadeleyi birakmasi uzerine orgutten ayrilanlar tarafindan 1979 da Misir Islami Cihadi adli orgut kuruldu Filistin de ortaya cikan HAMAS ise Misir daki Musluman kardesler orgutunun Filistin kanadi olarak kuruldu 2006 daki Filistin parlamento secimlerinde yillardir tek basina sahnede olan el Fetih i iktidardan uzaklastirdi 1979 yilinda Sovyetler Birligi nin Afganistan i isgalinden sonra milyonlarca Afgan Pakistan a kacarken dunyanin dort bir yanindan gonulluler Afganistan a savasmak icin gitti Pakistan daki medreselerde egitim goren ogrenciler Pestun mucahitlerle birlikte Taliban orgutunu kurdu Taliban rejimi savas beyleri farkli asiret boy ve etnik gruplar arasinda bolunmus olan Afganistan da 1994 te ortaya cikti ve 1996 da Kabil i ele gecirdi Cezayir deki gelisme ise bir savas ortaminda olmadi ama savas ortamina donustu Cezayir in 1962 de bagimsizligini kazanmasindan sonra 1989 a kadar tek partili rejim kuruldu 1989 daki referandumda cok partili hayata gecilmesi buyuk cogunlukla kabul edildi Ancak Haziran 1990 daki yerel secimlerde Islami Selamet Cephesi FIS yaklasik 8 5 milyon secmenin yuzde 54 unun oyunu alarak beklenmedik bir basari elde etti Ardindan yasanan askeri darbe secimlerin iptali ve FIS in kapatilmasi ulkeyi bir ic savasa surukledi Dis desteklerII Dunya Savasi ni izleyen Soguk Savas boyunca bazi NATO ulkeleri ozellikle de ABD ve Birlesik Krallik kimi zaman gizli kimi zaman acik sekilde Ortadogu ve Guney Asya daki koktendinci Islami orgutlere destek verdi Bu orgutler hem potansiyel bir Sovyet yayilmasina karsi bir cit olarak dusunuluyor hem de Bati ulkelerinin cikarlarini zedeleyecek milliyetci hareketlerin buyumesini engelleyebilecek bir ozellik tasiyordu Kaynakca a b c d e zi 13 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Fundamentalizm Uluslararasi Insan Bilimleri Dergisi Cilt 5 sayi 1 2009 a b c Ali Mamouri Radikalizmin Siyasal Islamdaki Kokenleri 23 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Al Monitor 18 Ekim 2013 22 09 2016 tarihinde alindi Siddet Egilimli ve Dienis Temelli Sii Aktivizmi Hizbullah in Fikirsel ve Orgutsel Zemini 1 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Mustafa Yetim TURKIYE ORTADOGU CALISMALARI DERGISI Cilt 2 Syi 2 2015 ss 59 88 a b Ortadogu da Teror Orgutleri 12 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Oguzhan Dilek Uludag Universitesi Cooper William Wager Yue Piyu 2008 Challenges of teh Muslim World Present Future and Past 2 Subat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Emerald Group Publishing Ingilizce Subat 2008 2 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Ocak 2017 Islami direnis hareketi Hamas 2 Subat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Aljazeera Turk dosyasi 24 01 2017 tarihinde alindi hesi FIS Derya Sari Islami Selamet Cephesi FIS Derya Sari Dreyfuss Robert 2006 Devil s Game How the United States Helped Unleas Fundamentalist Islam