Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Radola Gajda veya Rudolf Geidl (14 Şubat 1892, Kotor, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu – 15 Nisan 1948, Prag, Çekoslovakya) Çek komutan ve siyasetçi.
| Radola Gajda | |
|---|---|
 Radola Gajda | |
| Doğum | 14 Şubat 1892 Kotor, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu |
| Ölüm | 15 Nisan 1948 (56 yaşında) Prag, Çekoslovakya |
| Bağlılığı |  Avusturya-Macaristan İmparatorluğu (1910-11; 1914-15) Karadağ (1915-1916) Rus İmparatorluğu (1919) Çekoslovakya (1917-19; 1920-26) |
| Hizmet yılları | 1910-1926 |
| Rütbesi | Yüzbaşı (Karadağ) Tümgeneral (Çekoslovakya) |
| Çatışma/savaşları | I. Dünya Savaşı Rus İç Savaşı |
Gençliği
Gidl’in babası Avusturya-Macaristan Ordusunda subaydı. Kotor’da bulunan birlikte görev yapıyordy. Annesi ise Karadağlı bir yoksul asilzadeydi. Ailes Moravya’daki Kyjov’a yerleşince Geidl eğitimine burada devam etti. 1910 yılında Mostar’da bir yıllık zorunlu askerlik eğitmini aldıktan sonra 1912-13 yılındaki Balkan Savaşlarına katıldı. I. Dünya Savaşı’nın başında Avusturya-Macaristan Ordusuna katıldı ve Dalmaçya’da, Saraybosna’da görev yaptı. 1915 Eylül ayında Bosna’da düşmana esir düştü.
Çekoslovak Lejyonu
Yakalanmasının ardından hemen saf değiştirir ve Karadağ Ordusuna yüzbaşı olarak atanır. 1916 yılındaki bozgundan sonra, Rusya’ya kaçar ve buradaki Sırp birliğine katılır. 1916 yılının sonlarına doğru bu birliğin de yenilgisinden sonra 30 Ocak 1917 tarihinde Rusya’daki Çekoslovak Lejyonuna katılır. Burada çeşitli muharebelerde kendisini gösteren Gajda hızla rütbe alır ve yükselir. Rus İç Savaşı sırasında bölgede bulunan ve Batı Cephesindeki muharebelere katılmak için Rusya’dan Avrupa’ya getirilmek istenen lejyonun Sibirya üzerinden Vladivostok’a oradan da ABD üzerinden Avrupa’ya getirilmesi planlanır. Ancak Trans-Sibirya Demiryolu hattı boyunca ilerleme sırasında özellikle Bolşevik karşıtı Beyaz Ordu yanlısı Çekoslovak Lejyonu ile Bolşevikler arasında çatışmalar çıkacak ve lejyon iç savaşa dahil olacaktır. Kızıl Ordu’nun kurulma aşamasında olmasından istifade eden lejyon tren hattı boyunca tüm kentlerde iktidarı Bolşeviklerden alarak Beyazlar verecektir. Gajda bu şekilde Novosibirsk’den İrkutsk’a kadar bölgeye hakim olacaktır. Gajda, Bolşeviklere karşı şiddetli şekilde savaşacak ve Rus İç Savaşı’na bu kadar dahil olması lejyonun Çekoslovakya’nın bağımsızlığı için bir an önce Avrupa’ya dönmesini isteyen siyasetçi Tomáš Garrigue Masaryk ile arasının açılmasına sebep olacaktır.
Gajda’nın yürüttüğü en başarılı askerî harekât Perm’in 24 Aralık 1918 günü ele geçirilmesidir. Çekoslovak Lejyonu şehirde 20 bin esir, 5 bin vagon, 60 top, 1000 makineli tüfek ve donmuş Kama Nehri üzerinde küçük çaplı bir filo ele geçirir. Gajda özellikle Bolşevik karşıtı saldırıları sonucu Beyaz Ordu komutanları arasında aranır olacaktır ve general rütbesine terfi ettirilecektir. Gajda bundan sonra Amiral Aleksandr Kolçak’ın davetine icabet ederek Kolçak birliklerinin komutasını alır.
Sibirya’daki iktidarı çözülmekte olan Kolçak Ordusu Kızıl Ordu birlikleri karşısında yenilecek ve cephe gerisinde partizan ayaklanmalarıyla boğuşmak zorunda kalacaktır. Başarısız olan Gajda, Kolçak ile anlaşamayacak ve 5 Temmuz 1919 günü azledilecektir. Kolçak’a karşı SR’lar tarafından düzenlenen başarısız ayaklanmaya da katılan Gajda Sibirya’dan gemiyle Avrupa’ya kaçar.
Çekoslovakya’daki askeri hayatı
1920 yılı başlarında Çekoslovakya’ya gelen Gajda’nın general rütbesi tanınsa da herhangi bir askerî birlik komuta görevi verilmez. 1920 Kasım ayında Fransa’daki École Supérieure de Guerre Harp Akademisine ve aynı zamanda Institute Technique de Practique Agricole Enstitüsünde ziraatçılık derslerine katılır.
9 Ekim 1922’de ülkesine geri dönen Gajda’ya Kösice, Slovakya’daki 11. Alayın komutası verilir. Bölge halkının gündelik hayatına dair ilgi göstermesi yöre halkı tarafından sevilmesine yol açacaktır. 1 Aralık 1924 günü Prag’daki Genelkurmay Başkanlığının Başkan Yardımcılığına atanır. Genelkurmay Başkanı olan Fransız askerî ataşesi Eugéne Mittelhauser’den sonra aynı göreve gelen Maurice Pellé ile geçinemeyecektir. 1926 yılında Fransız komutanların ülkeden ayrılmasının ardından 20 Mart 1926 günü Genelkurmay Başkanı olur. Görevdeyken özellikle eski lejyon askerlerine sahip çıkacaktır.
Siyasi olaylarda aldığı tavırlar ve bu dönemde yükselişte olan İtalyan faşizmini açıkça desteklemesinden dolayı Çekoslovakya Cumhurbaşkanı Tomáš Garrigue Masaryk tarafından zorla emekli edilir. Masaryk’in Gajda’nın Benito Mussolini benzeri bir faşist darbe yapmasından korktuğu düşünülmektedir.
Siyasetçi hayatı
34 yaşında emekli olan Gajda siyasete atılır. 1926 yılı sonunda Ulusal Faşist Birliği (Çekçesi: Národní Obec Fašistická, NOF) partisine katılır. Parti Mussolini’nin Ulusal Faşist Partisi örnek alınarak oluşturulmuştur. Gajda 2 Ocak 1927’de bu partinin lideri olur. 1929 seçimlerinde parti parlamentoya girecektir.
Darbe girişimine destek
21-22 Ocak 1933 gecesi Brno’da Židenice Ayaklanması patlak verir. 70-80 yerel faşist hükûmeti devirmek için bir askerî darbe girişiminde bulunur. Ayaklanma derhal bastırılacak ve Gajda ertesi gün ayaklanmayı teşvik etmekten dolayı tutuklanacaktır. İlk başta darbeyle bir bağlantısı bulunamayan Gajda’nın suçsuz bulunması kamuoyundan büyük tepki görünce altı aya mahkûm edilecek ve rütbeleri sökülerek emekli maaşı kesilecektir.
Nazi işgali
Gajda’nın faşist partisi 1935 yılındaki seçimlerinde başarılı olacak ve Gajda parlamentoya seçilecektir. Faşist partisi etkilendiği İtalyan faşizminin etkisiyle Almanya’daki Nazilerin karşısındadır. Bu dönemde Adolf Hitler tarafından Çekoslovakya’dan talep edilen Sudetenland bölgesinin verilmemesini savunan parti Nazi Almanyası ile savaşı savunmaktadır. Savaşın yaklaşmakta olduğu 1939 yılında hakları iade edilerek general rütbesi iade edilir. Bu dönemde yeni kurulan Ulusal Birlik Partisine (Çekçesi: Strana Národní Jednoty) katılır. Nazi işgalinde olan ülke siyasi olarak da kaos içindedir. Çok sayıda darbe girişimi olsa da hepsi bastırılacak ve kalan Çek toprakları da Nazi işgali altına girecektir. İşgal döneminde Gajda siyasi hayattan uzaklaşacaktır. Çek direnişçilerine ve Çek askerlerinin Polonya’ya geçmesine yardımcı olacaktır. Oğlunun da direniş üyesi olduğu bilinmektedir. Bu faaliyetlerinden dolayı Gestapo tarafından soruşturulsa da faşist geçmişinden ötürü tutuklanmayacaktır.
Sonu
II. Dünya Savaşı’nın sonuna doğru Kızıl Ordu tarafından Nazi işgalinden kurtarılan Çekoslovakya’da bulunan Gajda NKVD tarafından 12 Mayıs 1945 günü tutuklanır. Çok ağır koşullarda sorgulanacak ve tutuklu kalacaktır. Nisan 1947’de faşizm ve Nazizm propagandası suçlamasından dolayı mahkemeye çıkacak ve savcılık tarafından hakkında ömür boyu hapis cezası istenecektir. Gajda’nın hapiste yattığı iki yıl göz önüne alınarak serbest bırakılmasına karar verilir. Parasız ve unutulmuş bir şekilde birkaç ay sonra ölür.
Konuyla ilgili yazılan eserler
- The Czech Fascist Movement: 1922-1942 by David Kelly (Columbia University Press, 1995, )
- Biographical Dictionary of the Extreme Right Since 1890 edited by Philip Rees (1991, )
- "Radola Gajda of Czechoslovakia" by Joseph F. Zacek in East Central European War Leaders: Civilian and Military edited by Bela K. Kiraly (Columbia University Press, 1988, )
- Antonín Klimek and Petr Hofman: "Generál Radola Gajda, vítěz, který prohrál" (General Radola Gajda, the winner who lost), 1995, , excerpts.
- "The Would-Be Führer: General Radola Gajda of Czechoslovakia" by David Kelly in Issue 12.3 of The Journal of Slavic Military Studies
- Jiří Fidler: "Generálové legionáři" (Generals of the legion), 2001,
- Milan Nakonečný: Zneuctěný a zapomenutý hrdina
Kaynakça
- ^ 12 Mayıs 1926 tarihinde Polonya’da yaşanan Józef Piłsudski darbesi, siyasi olarak hırslı olan Gajda’nın da aynı yolu takip etmek istediği şeklinde yorumlanmıştır.
- ^ 1938 yılında Çekoslovakya’nın Nazilerin lehine bölünmesini onaylayan Münih Antlaşmasından sonra Gajda, önceden kendisine verilen İngiliz ve Fransız nişanlarını iade ederek protestosunu iletecektir.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Radola Gajda veya Rudolf Geidl 14 Subat 1892 Kotor Avusturya Macaristan Imparatorlugu 15 Nisan 1948 Prag Cekoslovakya Cek komutan ve siyasetci Radola GajdaRadola GajdaDogum14 Subat 1892 1892 02 14 Kotor Avusturya Macaristan ImparatorluguOlum15 Nisan 1948 56 yasinda Prag CekoslovakyaBagliligi Avusturya Macaristan Imparatorlugu 1910 11 1914 15 Karadag 1915 1916 Rus Imparatorlugu 1919 Cekoslovakya 1917 19 1920 26 Hizmet yillari1910 1926RutbesiYuzbasi Karadag Tumgeneral Cekoslovakya Catisma savaslariI Dunya Savasi Rus Ic SavasiGencligiGidl in babasi Avusturya Macaristan Ordusunda subaydi Kotor da bulunan birlikte gorev yapiyordy Annesi ise Karadagli bir yoksul asilzadeydi Ailes Moravya daki Kyjov a yerlesince Geidl egitimine burada devam etti 1910 yilinda Mostar da bir yillik zorunlu askerlik egitmini aldiktan sonra 1912 13 yilindaki Balkan Savaslarina katildi I Dunya Savasi nin basinda Avusturya Macaristan Ordusuna katildi ve Dalmacya da Saraybosna da gorev yapti 1915 Eylul ayinda Bosna da dusmana esir dustu Cekoslovak LejyonuYakalanmasinin ardindan hemen saf degistirir ve Karadag Ordusuna yuzbasi olarak atanir 1916 yilindaki bozgundan sonra Rusya ya kacar ve buradaki Sirp birligine katilir 1916 yilinin sonlarina dogru bu birligin de yenilgisinden sonra 30 Ocak 1917 tarihinde Rusya daki Cekoslovak Lejyonuna katilir Burada cesitli muharebelerde kendisini gosteren Gajda hizla rutbe alir ve yukselir Rus Ic Savasi sirasinda bolgede bulunan ve Bati Cephesindeki muharebelere katilmak icin Rusya dan Avrupa ya getirilmek istenen lejyonun Sibirya uzerinden Vladivostok a oradan da ABD uzerinden Avrupa ya getirilmesi planlanir Ancak Trans Sibirya Demiryolu hatti boyunca ilerleme sirasinda ozellikle Bolsevik karsiti Beyaz Ordu yanlisi Cekoslovak Lejyonu ile Bolsevikler arasinda catismalar cikacak ve lejyon ic savasa dahil olacaktir Kizil Ordu nun kurulma asamasinda olmasindan istifade eden lejyon tren hatti boyunca tum kentlerde iktidari Bolseviklerden alarak Beyazlar verecektir Gajda bu sekilde Novosibirsk den Irkutsk a kadar bolgeye hakim olacaktir Gajda Bolseviklere karsi siddetli sekilde savasacak ve Rus Ic Savasi na bu kadar dahil olmasi lejyonun Cekoslovakya nin bagimsizligi icin bir an once Avrupa ya donmesini isteyen siyasetci Tomas Garrigue Masaryk ile arasinin acilmasina sebep olacaktir Gajda nin yuruttugu en basarili askeri harekat Perm in 24 Aralik 1918 gunu ele gecirilmesidir Cekoslovak Lejyonu sehirde 20 bin esir 5 bin vagon 60 top 1000 makineli tufek ve donmus Kama Nehri uzerinde kucuk capli bir filo ele gecirir Gajda ozellikle Bolsevik karsiti saldirilari sonucu Beyaz Ordu komutanlari arasinda aranir olacaktir ve general rutbesine terfi ettirilecektir Gajda bundan sonra Amiral Aleksandr Kolcak in davetine icabet ederek Kolcak birliklerinin komutasini alir Sibirya daki iktidari cozulmekte olan Kolcak Ordusu Kizil Ordu birlikleri karsisinda yenilecek ve cephe gerisinde partizan ayaklanmalariyla bogusmak zorunda kalacaktir Basarisiz olan Gajda Kolcak ile anlasamayacak ve 5 Temmuz 1919 gunu azledilecektir Kolcak a karsi SR lar tarafindan duzenlenen basarisiz ayaklanmaya da katilan Gajda Sibirya dan gemiyle Avrupa ya kacar Cekoslovakya daki askeri hayati1920 yili baslarinda Cekoslovakya ya gelen Gajda nin general rutbesi taninsa da herhangi bir askeri birlik komuta gorevi verilmez 1920 Kasim ayinda Fransa daki Ecole Superieure de Guerre Harp Akademisine ve ayni zamanda Institute Technique de Practique Agricole Enstitusunde ziraatcilik derslerine katilir 9 Ekim 1922 de ulkesine geri donen Gajda ya Kosice Slovakya daki 11 Alayin komutasi verilir Bolge halkinin gundelik hayatina dair ilgi gostermesi yore halki tarafindan sevilmesine yol acacaktir 1 Aralik 1924 gunu Prag daki Genelkurmay Baskanliginin Baskan Yardimciligina atanir Genelkurmay Baskani olan Fransiz askeri atasesi Eugene Mittelhauser den sonra ayni goreve gelen Maurice Pelle ile gecinemeyecektir 1926 yilinda Fransiz komutanlarin ulkeden ayrilmasinin ardindan 20 Mart 1926 gunu Genelkurmay Baskani olur Gorevdeyken ozellikle eski lejyon askerlerine sahip cikacaktir Siyasi olaylarda aldigi tavirlar ve bu donemde yukseliste olan Italyan fasizmini acikca desteklemesinden dolayi Cekoslovakya Cumhurbaskani Tomas Garrigue Masaryk tarafindan zorla emekli edilir Masaryk in Gajda nin Benito Mussolini benzeri bir fasist darbe yapmasindan korktugu dusunulmektedir Siyasetci hayati34 yasinda emekli olan Gajda siyasete atilir 1926 yili sonunda Ulusal Fasist Birligi Cekcesi Narodni Obec Fasisticka NOF partisine katilir Parti Mussolini nin Ulusal Fasist Partisi ornek alinarak olusturulmustur Gajda 2 Ocak 1927 de bu partinin lideri olur 1929 secimlerinde parti parlamentoya girecektir Darbe girisimine destek 21 22 Ocak 1933 gecesi Brno da Zidenice Ayaklanmasi patlak verir 70 80 yerel fasist hukumeti devirmek icin bir askeri darbe girisiminde bulunur Ayaklanma derhal bastirilacak ve Gajda ertesi gun ayaklanmayi tesvik etmekten dolayi tutuklanacaktir Ilk basta darbeyle bir baglantisi bulunamayan Gajda nin sucsuz bulunmasi kamuoyundan buyuk tepki gorunce alti aya mahkum edilecek ve rutbeleri sokulerek emekli maasi kesilecektir Nazi isgaliGajda nin fasist partisi 1935 yilindaki secimlerinde basarili olacak ve Gajda parlamentoya secilecektir Fasist partisi etkilendigi Italyan fasizminin etkisiyle Almanya daki Nazilerin karsisindadir Bu donemde Adolf Hitler tarafindan Cekoslovakya dan talep edilen Sudetenland bolgesinin verilmemesini savunan parti Nazi Almanyasi ile savasi savunmaktadir Savasin yaklasmakta oldugu 1939 yilinda haklari iade edilerek general rutbesi iade edilir Bu donemde yeni kurulan Ulusal Birlik Partisine Cekcesi Strana Narodni Jednoty katilir Nazi isgalinde olan ulke siyasi olarak da kaos icindedir Cok sayida darbe girisimi olsa da hepsi bastirilacak ve kalan Cek topraklari da Nazi isgali altina girecektir Isgal doneminde Gajda siyasi hayattan uzaklasacaktir Cek direniscilerine ve Cek askerlerinin Polonya ya gecmesine yardimci olacaktir Oglunun da direnis uyesi oldugu bilinmektedir Bu faaliyetlerinden dolayi Gestapo tarafindan sorusturulsa da fasist gecmisinden oturu tutuklanmayacaktir SonuII Dunya Savasi nin sonuna dogru Kizil Ordu tarafindan Nazi isgalinden kurtarilan Cekoslovakya da bulunan Gajda NKVD tarafindan 12 Mayis 1945 gunu tutuklanir Cok agir kosullarda sorgulanacak ve tutuklu kalacaktir Nisan 1947 de fasizm ve Nazizm propagandasi suclamasindan dolayi mahkemeye cikacak ve savcilik tarafindan hakkinda omur boyu hapis cezasi istenecektir Gajda nin hapiste yattigi iki yil goz onune alinarak serbest birakilmasina karar verilir Parasiz ve unutulmus bir sekilde birkac ay sonra olur Konuyla ilgili yazilan eserlerThe Czech Fascist Movement 1922 1942 by David Kelly Columbia University Press 1995 ISBN 0 88033 327 8 Biographical Dictionary of the Extreme Right Since 1890 edited by Philip Rees 1991 ISBN 0 13 089301 3 Radola Gajda of Czechoslovakia by Joseph F Zacek in East Central European War Leaders Civilian and Military edited by Bela K Kiraly Columbia University Press 1988 ISBN 0 88033 140 2 Antonin Klimek and Petr Hofman General Radola Gajda vitez ktery prohral General Radola Gajda the winner who lost 1995 ISBN 80 7185 033 0 excerpts The Would Be Fuhrer General Radola Gajda of Czechoslovakia by David Kelly in Issue 12 3 of The Journal of Slavic Military Studies Jiri Fidler Generalove legionari Generals of the legion 2001 ISBN 80 7242 043 7 Milan Nakonecny Zneucteny a zapomenuty hrdinaKaynakca 12 Mayis 1926 tarihinde Polonya da yasanan Jozef Pilsudski darbesi siyasi olarak hirsli olan Gajda nin da ayni yolu takip etmek istedigi seklinde yorumlanmistir 1938 yilinda Cekoslovakya nin Nazilerin lehine bolunmesini onaylayan Munih Antlasmasindan sonra Gajda onceden kendisine verilen Ingiliz ve Fransiz nisanlarini iade ederek protestosunu iletecektir