Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2021) () |
Âdet, hayız, menstrüasyon veya regl, kadınlarda ve bazı diğer yüksek dişi primatlarda, rahim iç yüzeyinde oluşan damar ve dokuların kan ile birlikte vücuttan atılması şeklindeki fizyolojik olay. Doğurgan kadınlarda üreme ve döllenme amacıyla meydana gelen değişiklikler için kullanılan bilimsel bir terimdir. Menstrüasyon halk arasında aybaşı olarak da bilinir. Fiil olarak genellikle âdet görmek ya da regl olmak şeklinde kullanılır.
Âdet döngüsü (menstrual siklus) çerçevesinde kadınların ergenliğe erişmesinden menopoza girmelerine kadar yaklaşık her 28 günde bir tekrarlanan bu süreç, sadece gebelik süresince durur. Kadınların çoğu düzenli olarak 28 günde bir âdet görmez; 21-35 günde bir âdet görmek normal kabul edilir. Adet kanamaları azalarak 3 ila 7 gün devam eder. Bu süre zarfında yaklaşık 35-40 ml. kan kaybedilir. Bu miktar çoğu kadında 50 ml'nin altındadır.
Meydana gelişi
Menstrüasyon sadece insansılarda meydana gelir. Diğer plasentalı memeliler ise östrus olarak adlandırılan durumu yaşarlar. Östrus esnasında atılan dokular genellikle vücut tarafından absorbe edilir.
Rahimin (Latince: uterus) iç yüzeyinde, her ay, döllenmiş yumurtanın gelip yapışmasını ve buradan beslenmesini sağlayacak damarlı bir doku oluşur. Eğer döllenme yoksa bu doku görevini tamamlayıp yerini alttan gelen yeni dokuya bırakarak dökülür. Her ay bu işlem aynı şekilde tekrarlanır. Bu sürece menstürel siklus ya da regl düzeni denir. İşlevini yitirerek yerini yeni oluşan dokuya bırakıp dışarıya atılan bu dokuya da regl kanaması ya da menstrüasyon kanaması denir. 4 hafta sürer ve sonra da sık sık gelir.
Sancılı regl (dismenore)
Regl kanaması süresince ağrı hissedilmesine dismenore, yani sancılı âdet görme denir. Dismenore, kadınların yarısından fazlasında az ya da çok görülmektedir. Aslında bu durum, kanamayı kontrol altında tutmak için ortaya çıkan rahim kasılmalarının ağrı olarak algılanmasıdır.
Belirtileri
Regl sancısı, karnın alt kısımları ile kasıklarda hissedilir. Şiddetli bel ve baş ağrısı sancıyla birlikte sık görülen belirtilerdendir. Âdet sancısı olan kadınlarda bulantı, kusma, kabızlık veya ishal, halsizlik gibi şikayetler de görülebilir.
Regl olmadan önceki birkaç günde kişinin iştahı artar ve özellikle tatlı yiyecekler ister. Yine birkaç gün önce özellikle yüzde belirgin sivilceler oluşur. Âdet sancısı genellikle âdet başlamadan önceki 24 saat içinde başlar. Ağrı, kısa süreli olarak şiddetini artırır, âdetin ilk günü daha şiddetlidir ve bu ağrı, âdet döneminin sonuna kadar giderek hafifler.
Önlemler ve tedavi
Dismenore, bâzı önlemlerle bir miktar engellenebilir. Regl döneminden önce ve âdet dönemi süresince çay, kahve, kola gibi gıdalardan uzak durulmalıdır. Ağrılı bölgeye masaj yapılması da faydalıdır. Âdet sancısı, aşırı yorgun ve sinirli kişilerde daha fazla görülür. Bu nedenle, bu dönemde dinlenmeye özen göstermeli ve çok yorucu faaliyetlerden ve stresten uzak durulmalıdır.
Özellikle, kabızlık şikayeti olanların lifli gıdaları tüketmeleri, bol su almaları ve sigara ve alkolden uzak durmaları gerekir.
Bâzı durumlarda ilaç tedavisi de gerekebilir. Bunun için bir kadın hastalıkları ve doğum uzmanına danışılmalıdır.
İnsanda âdet dönemi
Âdet dönemi üreme için gerekli olup endokrin sistem kontrolündedir. Çoğunlukla foliküler faz, ovülasyon ve luteal faz olarak üç faza ayrılır. Ayrıca bazen rahim döngüsü kullanılarak yanlış sınıflandırılır: Âdet, proliferatif faz ve olarak. Âdet dönemi menstrual kanın görüldüğü ilk günden itibaren sayılmaya başlanır. Hormonal kontrasepsiyon üremenin önlenmesi amacı ile normal hormonal değişikliklere müdahale olarak kullanılır. Yavaş yavaş foliküler dönemde artan östrojen tarafından uyarılır, kan akışı (âdet) yavaşlar ve durur ve rahim yüzeyi kalınlaşır. Overde folikül hormonlar karmaşık bir etkileşimin etkisi altında gelişmeye başlar ve birkaç gün sonra bir veya bazen iki baskın karakter haline gerlir (non-dominant folikül atrofi olur ve ölür). Yaklaşık orta döngüsü, luteinleştirici hormon (LH) dalgalanmaları 24 ilâ 36 saat sonra, dominant follikül ovülasyon denilen bir yumurta veya birden fazla yumurtayı bırakır. Overde dominant folikülün kalıntıları korpus luteum denilen ve progesteron üretiminde büyük işlevi olan yapıyı oluşturur. Yumurta hücresi döllenme olmadan 24 saat veya daha az süre yaşayabiliyor. Progesteron etkisi altında olan endometrium (rahim yüzeyi) gebelik kurmak için ve embriyo potansiyel implantasyonuna hazırlanmak için değiştirir. İmplantasyon yaklaşık iki hafta içinde oluşmazsa, korpus luteumda hem progesteron, hem de östrojen düzeylerinde keskin düşüşlere neden olacaktır. Bu hormonların düşmesi uterus yüzeyinin yıkılmasına ve yumurtanın düşmesine sebep olur. Buna da Menstrual Siklus (Türkçe: Âdet dönemi) denir.
Âdet döngüsü içinde, kadın üreme sistemi gibi diğer sistemler (örneğin, göğüslerde hassasiyet ve ruh durumu değişiklikleri gibi) değişiklikler meydana gelir. Bir kadının ilk âdet menarş olarak adlandırır ve 12-13 yaş çevresinde genellikle oluşur. Menarş yaş ortalaması ABD'de 12.5 yıl, Kanada'da 12.72, İngiltere ve 13.06 ± 0.10 yıl, İzlanda 12.9 yıldır. Bir kadının üreme fazının sonu genellikle 45 ve 55 yaşları arasında meydana gelir ve buna menopoz denir.
Menarş kızlarda ergenlik sonraki aşamalarından biridir. İnsanlarda menarş yaş ortalaması 12-13 yaştır. Ancak yaşları 8 ilâ 16 arasında herhangi bir yaş da normaldir. Kalıtım, beslenme ve genel sağlık gibi faktörler menarşı hızlandırabilir ya da geciktirebilir. Bir kadının üreme süresi sonunda âdet döngüsünün durması, menopoz olarak adlandırılır. Kadınlarda menopoz yaş ortalaması genellikle 45 ilâ 55 arasındadır. 45 yaş öncesi menopoz, gelişmiş ülkelerde erken kabul edilir. Menopoz yaşı büyük ölçüde genetik bir sonuç olmakla birlikte hastalık, bâzı ameliyatlar veya tıbbî tedaviler, menopozun daha erken oluşmasına neden olabilir.
Bir kadının âdet döngüsü uzunluğu genellikle kısa döngü ve uzun döngü olarak değişebilmektedir. Kısa döngüler ve uzun döngüler arasındaki süre sekiz günden daha az ise kadın için âdeti düzenli kabul edilir. Bir kadın dört günden az siklus uzunluğu varyasyonları deneyimi için alışılmadık bir durumdur. Sekiz ve 20 gün arasındaki uzunluk varyasyonu orta düzensiz döngüleri olarak kabul edilir. Bir kadının uzun ve en kısa döngü uzunlukları arasındaki 21 gün veya daha fazla değişimi çok düzensiz olarak kabul edilir.
Fazlar
Âdet döngüsü birkaç farklı aşamaları ilen birbirinden ayrılabilir. Her fazın ortalama uzunluğu aşağıda gösterilmiştir, ilk üç ve son üç over meydana süreçlerle ilgili diğerleri ise endometriyum değişiklikleri ile ilgilidir:
| Fazın adı | Ortalama başlangıç günü (28 g. siklusla) | Ortalama bitiş günü |
| Menstrual faz (menstruasyon) | 1 | 4 |
| Proliferatif faz (Bazı kaynaklar bu aşamayı da Menstruasyona dahil ederler) | 5 | 13 |
| Ovülatuar faz (ovülasyon) | 13 | 16 |
| Luteal faz (Serkratuvar faz olarak da bilinir) | 16 | 28 |
| İskemik faz | 27 | 28 |
| Folliküler faz | 1 | 13 |
Menstruasyon âdet kanaması, catamenia, periyot veya regl olarak da adlandırılabilir. Regl kanaması normal bir kadının hamile olmadığının işareti olarak işlev görür. (Bir dizi faktörler gebelik sırasında kanamaya neden olabilirse de bu durum kesin olarak kabul edilemez; bâzı faktörler erken gebeliğe özgüdür ve ağır akışa neden olabilir.)
Ömenore birkaç gün (genellikle 3 ilâ 5, ama her yerde 2 ilâ 7 gün arasında normal kabul edilir) sürer ve normal, düzenli bir âdet olduğunu gösterir. Mensturasyon sırasında ortalama kan kaybı 35 ml'dir ve 10 ilâ 80 arası normal kabul edilir. Menoraji yaşayan kadınlar ise demir eksikliğine karşı daha hassastır. Plazmin denilen bir enzim de menstrüel sıvının pıhtılaşmasını engeller.
Âdetin ilk birkaç günü karın, sırt veya üst uylukta ağrılı kramplar oldukça yaygındır. Menstruasyon sırasında şiddetli rahim ağrısı dismenore olarak bilinir, ergen ve genç kadınlar arasında (yaklaşık %67'sini etkileyen) çok yaygın bir durumdur. Menstrüasyon başladığında, örneğin göğüslerde hassasiyet ve sinirlilik gibi premenstrüel sendrom belirtileri (PMS) genellikle azalır. Birçok sağlık ürünleri kendi menstruasyon sırasında kullanmak için pazarlanmaktadır.
Kapsamlı okuma
- Howie, Gillian; Shail, Andrew (2005). . Palgrave Macmillan. .
- Knight, Chris (1995). Blood Relations: Menstruation and the Origins of Culture 16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. New Haven and London Campaign: Yale University. .
Kaynakça
- ^ a b c "Menstruation." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2010.
- ^ "Menstruation." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Âdet (tıp) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Adet tip haber gazete kitap akademik JSTOR Haziran 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Adet hayiz menstruasyon veya regl kadinlarda ve bazi diger yuksek disi primatlarda rahim ic yuzeyinde olusan damar ve dokularin kan ile birlikte vucuttan atilmasi seklindeki fizyolojik olay Dogurgan kadinlarda ureme ve dollenme amaciyla meydana gelen degisiklikler icin kullanilan bilimsel bir terimdir Menstruasyon halk arasinda aybasi olarak da bilinir Fiil olarak genellikle adet gormek ya da regl olmak seklinde kullanilir Menstrual siklus Adet dongusu menstrual siklus cercevesinde kadinlarin ergenlige erismesinden menopoza girmelerine kadar yaklasik her 28 gunde bir tekrarlanan bu surec sadece gebelik suresince durur Kadinlarin cogu duzenli olarak 28 gunde bir adet gormez 21 35 gunde bir adet gormek normal kabul edilir Adet kanamalari azalarak 3 ila 7 gun devam eder Bu sure zarfinda yaklasik 35 40 ml kan kaybedilir Bu miktar cogu kadinda 50 ml nin altindadir Meydana gelisiMenstruasyon sadece insansilarda meydana gelir Diger plasentali memeliler ise ostrus olarak adlandirilan durumu yasarlar Ostrus esnasinda atilan dokular genellikle vucut tarafindan absorbe edilir Rahimin Latince uterus ic yuzeyinde her ay dollenmis yumurtanin gelip yapismasini ve buradan beslenmesini saglayacak damarli bir doku olusur Eger dollenme yoksa bu doku gorevini tamamlayip yerini alttan gelen yeni dokuya birakarak dokulur Her ay bu islem ayni sekilde tekrarlanir Bu surece mensturel siklus ya da regl duzeni denir Islevini yitirerek yerini yeni olusan dokuya birakip disariya atilan bu dokuya da regl kanamasi ya da menstruasyon kanamasi denir 4 hafta surer ve sonra da sik sik gelir Sancili regl dismenore Regl kanamasi suresince agri hissedilmesine dismenore yani sancili adet gorme denir Dismenore kadinlarin yarisindan fazlasinda az ya da cok gorulmektedir Aslinda bu durum kanamayi kontrol altinda tutmak icin ortaya cikan rahim kasilmalarinin agri olarak algilanmasidir Belirtileri Regl sancisi karnin alt kisimlari ile kasiklarda hissedilir Siddetli bel ve bas agrisi sanciyla birlikte sik gorulen belirtilerdendir Adet sancisi olan kadinlarda bulanti kusma kabizlik veya ishal halsizlik gibi sikayetler de gorulebilir Regl olmadan onceki birkac gunde kisinin istahi artar ve ozellikle tatli yiyecekler ister Yine birkac gun once ozellikle yuzde belirgin sivilceler olusur Adet sancisi genellikle adet baslamadan onceki 24 saat icinde baslar Agri kisa sureli olarak siddetini artirir adetin ilk gunu daha siddetlidir ve bu agri adet doneminin sonuna kadar giderek hafifler Onlemler ve tedavi Dismenore bazi onlemlerle bir miktar engellenebilir Regl doneminden once ve adet donemi suresince cay kahve kola gibi gidalardan uzak durulmalidir Agrili bolgeye masaj yapilmasi da faydalidir Adet sancisi asiri yorgun ve sinirli kisilerde daha fazla gorulur Bu nedenle bu donemde dinlenmeye ozen gostermeli ve cok yorucu faaliyetlerden ve stresten uzak durulmalidir Ozellikle kabizlik sikayeti olanlarin lifli gidalari tuketmeleri bol su almalari ve sigara ve alkolden uzak durmalari gerekir Bazi durumlarda ilac tedavisi de gerekebilir Bunun icin bir kadin hastaliklari ve dogum uzmanina danisilmalidir Insanda adet donemiAdet donemi ureme icin gerekli olup endokrin sistem kontrolundedir Cogunlukla folikuler faz ovulasyon ve luteal faz olarak uc faza ayrilir Ayrica bazen rahim dongusu kullanilarak yanlis siniflandirilir Adet proliferatif faz ve olarak Adet donemi menstrual kanin goruldugu ilk gunden itibaren sayilmaya baslanir Hormonal kontrasepsiyon uremenin onlenmesi amaci ile normal hormonal degisikliklere mudahale olarak kullanilir Yavas yavas folikuler donemde artan ostrojen tarafindan uyarilir kan akisi adet yavaslar ve durur ve rahim yuzeyi kalinlasir Overde folikul hormonlar karmasik bir etkilesimin etkisi altinda gelismeye baslar ve birkac gun sonra bir veya bazen iki baskin karakter haline gerlir non dominant folikul atrofi olur ve olur Yaklasik orta dongusu luteinlestirici hormon LH dalgalanmalari 24 ila 36 saat sonra dominant follikul ovulasyon denilen bir yumurta veya birden fazla yumurtayi birakir Overde dominant folikulun kalintilari korpus luteum denilen ve progesteron uretiminde buyuk islevi olan yapiyi olusturur Yumurta hucresi dollenme olmadan 24 saat veya daha az sure yasayabiliyor Progesteron etkisi altinda olan endometrium rahim yuzeyi gebelik kurmak icin ve embriyo potansiyel implantasyonuna hazirlanmak icin degistirir Implantasyon yaklasik iki hafta icinde olusmazsa korpus luteumda hem progesteron hem de ostrojen duzeylerinde keskin dususlere neden olacaktir Bu hormonlarin dusmesi uterus yuzeyinin yikilmasina ve yumurtanin dusmesine sebep olur Buna da Menstrual Siklus Turkce Adet donemi denir Adet dongusu icinde kadin ureme sistemi gibi diger sistemler ornegin goguslerde hassasiyet ve ruh durumu degisiklikleri gibi degisiklikler meydana gelir Bir kadinin ilk adet menars olarak adlandirir ve 12 13 yas cevresinde genellikle olusur Menars yas ortalamasi ABD de 12 5 yil Kanada da 12 72 Ingiltere ve 13 06 0 10 yil Izlanda 12 9 yildir Bir kadinin ureme fazinin sonu genellikle 45 ve 55 yaslari arasinda meydana gelir ve buna menopoz denir Menars kizlarda ergenlik sonraki asamalarindan biridir Insanlarda menars yas ortalamasi 12 13 yastir Ancak yaslari 8 ila 16 arasinda herhangi bir yas da normaldir Kalitim beslenme ve genel saglik gibi faktorler menarsi hizlandirabilir ya da geciktirebilir Bir kadinin ureme suresi sonunda adet dongusunun durmasi menopoz olarak adlandirilir Kadinlarda menopoz yas ortalamasi genellikle 45 ila 55 arasindadir 45 yas oncesi menopoz gelismis ulkelerde erken kabul edilir Menopoz yasi buyuk olcude genetik bir sonuc olmakla birlikte hastalik bazi ameliyatlar veya tibbi tedaviler menopozun daha erken olusmasina neden olabilir Bir kadinin adet dongusu uzunlugu genellikle kisa dongu ve uzun dongu olarak degisebilmektedir Kisa donguler ve uzun donguler arasindaki sure sekiz gunden daha az ise kadin icin adeti duzenli kabul edilir Bir kadin dort gunden az siklus uzunlugu varyasyonlari deneyimi icin alisilmadik bir durumdur Sekiz ve 20 gun arasindaki uzunluk varyasyonu orta duzensiz donguleri olarak kabul edilir Bir kadinin uzun ve en kisa dongu uzunluklari arasindaki 21 gun veya daha fazla degisimi cok duzensiz olarak kabul edilir FazlarAdet dongusu birkac farkli asamalari ilen birbirinden ayrilabilir Her fazin ortalama uzunlugu asagida gosterilmistir ilk uc ve son uc over meydana sureclerle ilgili digerleri ise endometriyum degisiklikleri ile ilgilidir Fazin adi Ortalama baslangic gunu 28 g siklusla Ortalama bitis gunuMenstrual faz menstruasyon 1 4Proliferatif faz Bazi kaynaklar bu asamayi da Menstruasyona dahil ederler 5 13Ovulatuar faz ovulasyon 13 16Luteal faz Serkratuvar faz olarak da bilinir 16 28Iskemik faz 27 28Follikuler faz 1 13 Menstruasyon adet kanamasi catamenia periyot veya regl olarak da adlandirilabilir Regl kanamasi normal bir kadinin hamile olmadiginin isareti olarak islev gorur Bir dizi faktorler gebelik sirasinda kanamaya neden olabilirse de bu durum kesin olarak kabul edilemez bazi faktorler erken gebelige ozgudur ve agir akisa neden olabilir Omenore birkac gun genellikle 3 ila 5 ama her yerde 2 ila 7 gun arasinda normal kabul edilir surer ve normal duzenli bir adet oldugunu gosterir Mensturasyon sirasinda ortalama kan kaybi 35 ml dir ve 10 ila 80 arasi normal kabul edilir Menoraji yasayan kadinlar ise demir eksikligine karsi daha hassastir Plazmin denilen bir enzim de menstruel sivinin pihtilasmasini engeller Adetin ilk birkac gunu karin sirt veya ust uylukta agrili kramplar oldukca yaygindir Menstruasyon sirasinda siddetli rahim agrisi dismenore olarak bilinir ergen ve genc kadinlar arasinda yaklasik 67 sini etkileyen cok yaygin bir durumdur Menstruasyon basladiginda ornegin goguslerde hassasiyet ve sinirlilik gibi premenstruel sendrom belirtileri PMS genellikle azalir Bircok saglik urunleri kendi menstruasyon sirasinda kullanmak icin pazarlanmaktadir Kapsamli okumaHowie Gillian Shail Andrew 2005 Palgrave Macmillan ISBN 1 4039 3935 7 Knight Chris 1995 Blood Relations Menstruation and the Origins of Culture 16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde New Haven and London Campaign Yale University ISBN 0 300 04911 0 Kaynakca a b c Menstruation Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite Chicago Encyclopaedia Britannica 2010 Menstruation Oxford Dictionary of English 2e Oxford University Press 2003 Ayrica bakinizHijyenik ped Rahim Ovulasyon YumurtalikDis baglantilarWikimedia Commons ta Adet tip ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir