Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Roma egemenliği döneminde İskoçya, günümüzde İskoçya olarak bilinen bölgenin Roma İmparatorluğu hâkimiyeti altındaki tarihî dönemi anlatır. Romalılar tarafından Kaledonya olarak anılan bölgeye ilk Roma birlikleri MS 71 yılında gelmiş ve Britanya'daki Kelt kabilelerini yenmiştir.
Albion adını verdikleri adayı tamamen almaya karar veren ve komutasındaki Romalılar MS 84 yılındaki Graupius Dağları Muharebesinde önemli bir zafer kazanmıştır. Hadrian Duvarı ve onun kuzeyindeki Antoninus Duvarı ile alınan topraklar sağlama alınmaya çalışılmış olsa da Roma egemenliği hiçbir zaman modern İskoçya topraklarının tamamında etkili olamamıştır. MS 221 yılından sonra ise bölgede önemsiz bir güç haline gelmiştir.
Döneme ait tarihi arka plan çok karmaşıktır ve yazılı belge eksikliği bulunmaktadır. Britanya'da Roma hakimiyetinin sonuyla beraber Demir Çağı Britanya kabileleri birleşmiş ve Piktler olarak asimile olmuştur. Piktlerin yanı sıra aynı dönemde Romalı Britonlar ve olarak adlandırılan kabilenin egemenliği de başlar.
İskoç tarihinin başlangıcı
Romalılar gelmeden önce İskoçya toprakları binlerce yıldır insanoğluna evsahipliği yapıyordu. Ancak İskoçya'ya dair yazılı tarih Antik Yunan ve Roma döneminde başlar. Aristoteles, adlı eserinde ve kendisinden önceki dönemde yazılmış olan eserlerde iki çok büyük İngiliz adasından bahsedilir. Bunlara Albion ve denir. Antik Yunan kâşif Piteas MÖ 322 - MÖ 285 arası dönemde Britanya'yı ziyaret etmiş ve adanın çevresini dolanmıştır. Ocean adlı eserinde adayı üçgen bir şekilde tarif eder, en kuzey noktasının Orcas olduğunu yazar.
Roma ve İskoçya arasında ilk resmî yazılı belge MS 43 yılında Colchester'de İmparator Claudius döneminde bağlılık bildiren 11 Britanyalı kralın arasında adı geçen Orkney Kralının varlığıdır. Roma ile Orkney arasındaki uzun mesafe ve işgalde geçen kısa sürede bu şekilde bir bağlılık bildirimi şaşırtıcıdır. Ayrıca daha sonraki dönemdeki Roma işgaline Kaledonya direnişi bu bağlılık beyanının doğruluğu konusunda şüphe yaratmaktadır. Antik Yunan dönemindeki bilgilerin asıllarının Romalıların elinde olduğuna dair bilgi olmasa da Roma askeri istihbaratının Britanya'nın kuzeyindeki siyasi durumun farkında oldukları düşünülmektedir.
MS 79 civarında hayata veda eden yazar ve filozof Gaius Plinius Secundus döneminde Romalılar artık tüm Kaledonya ve Kaledonyalılara dair bilgiye sahiptirler. Geç İskenderiye döneminde yaşamış olan Batlamyus işgaline dair daha modern kaynaklardan derlediği Coğrafya adlı eserinde İskoçya'daki 18 kabileden bahseder. Çoğu kabilenin ismini belirtmez. Eserde kuzey ve batı bölgelerine gelindiğinde bilinmezlikler artar.
İskoçya'da Demir Çağı
Batlamyus, Forth-Clyde kıstağının kuzeyindeki kabileleri Cornovii, Caereni, Smertae, Carnonacae, Decantae, Lugi, Creone, Taexali, Epidii, Venicone ve Vacomagi olarak sayar. Bu kabilelerin birbirlerini anladıkları bir Kelt dili konuştukları sanılmaktadır. Daha güneydeki Damnonii, Novantae, sahildeki Selgovae ve doğudaki Votadini kabilelerinin ise bir tür Briton dili konuştuğu düşünülmektedir.
İskoçya'da Demir Çağına ait çok sayıda arkeolojik bölge ortaya çıkartılmış olsa da bu döneme dair bilinenler çok sınırlıdır. Kuzey ve batı bölgelerinde yaşayan insanların taştan inşa edilmiş yapılarda kaldığı bilinmektedir. MÖ 800 - MS 300 arasında çok görkemli taş yapılar meydana getirilmiştir. Kimisi tahkimat amaçlı kimisi de tüm toplumu korumak adına inşa eildiği sanılan korunaklı duvarlara sahip yapılar da mevcuttur. Ayrıca diğer Bronz Çağı uygarlıklarının aksine anıtsal mezar kültürü bulunmamaktadır.
Kaledonya'nın işgal edilmesi
Romalılarla Kelt kabileleri arasında Colchester'da kayıt altına alınan iyi ilişkiler uzun ömürlü olmaz. Bu dönemde İskoç topraklarında yaşayan toplulukların liderlerinin izledikleri dış siyasete dair bilgi olmamakla beraber MS 71 yılında Romalı vali 'in askerî işgal harekâtı başlattığını bilinmektedir. İskoçya'nın güneydoğu kısmında yaşayan Votadini kabilesi Roma saldırısına ilk maruz kalan topluluktur. Cerialis kazandığı başarıları bölgede birbiriyle bağlantılı kaleler sistemi kurarak pekiştirmeye çalışır. MS 78 yılında Britanya'ya yeni vali olarak gelir.
Graupius Dağları Muharebesi
MS 84 yılı yaz aylarında Romalılar Graupius Dağları Muharebesinde kalabalık Kaledonya ordusuyla karşı karşıya kalır. Emrinde bir donanma da olduğu halde bölgeye gelen Agricola, hafif piyade ve Britanyalılarla destekli birliklere sahiptir. 20 bin Romalıya karşı 30 bin Kaledonyalı olduğu tahmin edilmektedir. Destek birliklerini en öne saflara yerleştiren Agricola lejyonlarını güvence altına almak ister. Muharebeyi Romalılar kazansa da ordularının çoğu dağlık bölgeye doğru kaçar ve imha edilemez. Tacitus Kaledonya kayıplarını 10 bin, Roma kayıplarını 360 olarak verir.
Calgacus
Tacitus'a göre Kaledonyalıların muharebe sırasındaki şefi 'dur. Kabile şefleri arasında üstün bir konumu olduğu belirtilen Calgacus'un Romalılar hakkında şunları söylediği iddia edilir:
| “ | Dünyayı yağmalayıp, çalarak mahvederler. Eğer düşmanları zenginse gözleri doymak nedir bilmez; eğer düşmanları fakirse, ona boyun eğdirmeden rahat etmezler. Ne doğu ne batı onların açlığını yatıştırır. Yalnız kaldıklarında uslanmazca kendi paylarını isterler. Kurdukları yağma, katliam, hırsızlık düzenine imparatorluk; yapayalnız kaldıklarında buna da barış derler. | „ |
—Calgacus | ||
Sonrası
Calgacus'un akıbeti belirsizdir. Tacitus, kazanılan zaferin ardından Agricola'nın donanmaya İskoçya'nın kuzey bölgesinin etrafında dolaşarak burasının bir ada olduğundan emin olmak ister. Seferde tüm Britanya kabilelerine boyun eğdirildiği yazılsa da bu bilginin tarafsız kaynaklar tarafından teyit edilme şansı yoktur. Zaferin ilan edilmesinden hemen sonra Agricola İmparator Domitian tarafından Roma'ya çağrılınca onun yerine atanır. Agricola'dan sonra gelen yöneticiler kuzey bölgeleri denetim altına almakta başarısız veya isteksiz olurlar. Agricola da gözden düşer ve Inchtuthil'da kurulmakta olan tahkimat terk edilir. Bir olasılığa göre bölgedeki büyük ölçekli bir askerî harekât için yapılması gerekenlerle, böyle bir harekâtın kazandıracakları karşılaştırılmış ve Kaledonyalılar kendi başlarına bırakılmıştır. MS 87 yılına gelindiğinde Roma işgali güney bölgelerle sınırlı kalmış, MS 1. yüzyılda Tyne ve Solway Firth arası bölge sınır haline gelmiştir. Roma işgali sırasında 'daki Dun Mor gibi çok eski tepe tahkimatları yeniden kullanılır olmuştur. Aberdeenshire'daki Hill O' Christ's Kirk bölgesindeki gibi yenileri inşa edilmiştir.
Yerleşimler
Batlamyus'un Coğrafya adlı eserinde Agricola'nın harekâtları sırasında toplanan istihbarata dayandırılan bilgiler yer alır. Buna göre adı geçen 19 kasabaya dair arkeolojik buluntu yoktur. İsimlerin müstahkem bölgelerin veya geçici pazar yerlerinin adı olma ihtimali de vardır. Öğrenilen adların da yanlış olma ihtimali vardır. Bu döneme denk gelen ve dünyada sadece güney İskoçya'da görülen broch kulesi yapıları vardır. Toplamda dört bölgede on beş adet örneği günümüze gelmiştir. Bu binaların ne amaçla kullanıldığı kesin olmasa da tahkimat olarak kullanılma ihtimali yüksektir. Bu yapıların kim tarafından inşa edildiği de belli değildir. Romalıların işgaline gösterilen direnişi kırmak amacıyla Romalılarla işbirliği yapan kabile şefleri tarafından yapılmış olma ihtimali yüksektir.
Hadrian Duvarı
, Britannia'nın 118-122 yılları arasındaki valisidir. Bu dönemde Brigante ve Selgovae isyanları bastırılmıştır. Görevinin son yılında adada imparator Hadrianus'u ağırlar. Ziyaretin sonucunda bugün Hadrian Duvarı olarak bilinen tahkimatın yapılmasına karar verilir.
Bu hat Britanya'da işgal edilen bölgenin savunulması için tahkim edilmiştir. Günümüzde Kuzey İngiltere sınırları içindeki duvar taştan örülmüştür. 80 uzunluğundadır. Yükseklik ve genişliği duvarın geçtiği bölgedeki hammadde kaynağına erişime göre değişkenlik göstermektedir. Irthing Nehri doğusunda kare taşlardan yaılan duvar 3 metre genişliğinde ve yaklaşık 6 metre yüksekliğindeyken, aynı nehrin batısındaki duvar 6 metre genişliğinde 3.5 metre yüksekliğindedir. Duvar boyunca çeşitli hendek, kale vb tahkimat takviyesi de yapılmıştır. Yapım amaçlarından en önemlisi savunma olan duvarın askeri istihbarat toplanması ve gümrük vergisi toplanması gibi dolaylı faydaları da olmuştur. Ölçeğiyle düşmanlara korku veren bu tahkimat Roma'nın prestijinin de bir göstergesi konumundaydı. Duvar MS 139 yılına kadar Britanya'da Romalılarla Keltleri ayırdı. Antoninus Duvarı kısa bir süre onun yerini almıştır.
Antoninus Duvarı
Yeni imparator Antoninus Pius döneminde MS 138 yılında Britanya valisi olarak atanır. Libyalı bir toprak sahibinin oğlu olan Urbicus, Numidya kökenlidir. Birtanya'dan önce Bar Kohba İsyanının bastırılmasında görev yapmış sonra da Cermanya'da bulunmuştur. Antoninus Pius Hadrian'ın savunma ağırlıklı Britanya politikasını tersine çevirerek İskoçya'nın fethine girişir. MS 139-140 döneminde kalesinin yeniden inşası tamamlanır. MS 142-143 döneminde basılan paralarda Britanya'da kazanılan zafere atıfta bulunulmaktadır. Kazanılan zaferin ardından yeni bir tahkimat hattı inşasına başlanır. Günümüze harap durumda olan bu tahkimat yaklaşık 7 metre yüksekliğindedir, hat boyunca 19 ayrı kale bulunur. Yaklaşık uzunluğu 60 km mertebesindedir. Antoninus Duvarının Kaledonyalıların saldırılarına karşı savunmanın dışında da amaçları vardı. İki duvar arasında kalan Maeatae kabilesinin diğer Keltlerle bağlantısı kesilmekte ve Hadrian Duvarı kuzeyinde bir tampon bölge oluşturulmaktaydı. Ancak Roma başarıları kısa vadeli olur, yapımı 12 yıl süren tahkimat MS 160 yılında aşılır ve terk edilir. Bir dönem prestij kaynağı olan yapılar faydalı ömürlerini tamamlayınca kendi kaderine bırakılır.
MS 3. yüzyıl
İzleyen dönemde İskoçya'daki Roma sınırı yeniden Hadrian Duvarı olsa da İskoçya içlerine Roma saldırıları devam eder. MS 197 yılında Antoninus Duvarı kısa bir süreliğine yeniden kullanılır. Bu dönemdeki en önemli askerî harekât bizzat imparator Septimius Severus tarafından MS 209 yılında yapılandır. Kaledonya konfederasyonuna karşı yapılan harekât başarılı olsa da Kaledonyalılar gerilla taktikleriyle Romalılara önemli zayiat verdirmiştir. MS 210 Severus'un harekâtı önemli başarılarla devam ederken imparator hastalanır ve 211 yılında Eboracum'da ölür. Yerine geçen oğlu Caracalla sefere devam etse de kısa süre sonra barış görüşmeleri başlatılır. Romalılar Hadrian Duvarının güneyine çekilir ve artık İskoçya'ya saldırmaz. Bu görüşmeler sırasında ilk kez yazılı kaynaklarda İskoçya yerlilerine atıfta bulunulur.
Piktler
İskoçya'da süregiden Roma varlığı, Piktlerin siyaset sahnesine çıkmasıyla çakışır. Piktler Roma döneminden 10. yüzyıla kadar kuzey İskoçya'da varlık gösteren bir kabileler konfederasyonudur. Kendilerine hangi isimle çağırdıkları bilinmemektedir. Atalarının Kaledonyalılar olduğu düşünülmektedir. Kabile konfederasyonunun hangi şartlarda kurulduğu bilinmemekle beraber büyüyen Roma tehdidine karşı kurulduğu düşünülmektedir. Pikt topraklarında çok sayıda kralın ayrı ayrı krallıklarda hüküm sürdüğü bilinmektedir, İrlanda sözlü efsanelerine göre yedi Pikt krallığı bulunmaktaydı. Piktlerin Romalılarla mücadelesi Kaledonyalıların mücadelesine göre daha örtük gelişmiştir. Meydan muharebeleri yoktur, genellikle iki taraf da sınırın iki tarafına belirli aralıklarda saldırmayı yeğlemiştir. Piktlerin Romalılara karşı kazandıkları göreli başarının hem bölgenin zorlu ve uzak olmasının hem de toplumsal yapının Roma egemenliğine uymamasıyla ilişkilidir.
Bu dönem günlük hayata dair bilgiler sınırlı olmakla beraber önceki dönemden gelen broch ve crannog gibi yapıların kullanılmaya devam ettiği bilinmektedir. Bölgede Roma egemenliği güç kaybetmeye başladıkça Piktler Hadrian Duvarını sayısız kez geçmiştir. En büyük askerî harekât 342, 360, 365 ve 367 yıllarında olmuştur. Romalılar 410 yılı itibarıyla adadan bir daha dönmemek üzere çekilmişlerdir.
Modern akademik çalışmalar
18. ve 19. yüzyıllarda De Situ Britanniæ adıyla yayınlanan ve sonradan tarafından uydurulduğu ortaya çıkan eser kaynak alınırdı. 1984 yılında bölgesi yakınlarında havadan çekilen bir fotoğrafta bir Roma tahkimat kalıntısı bulunur. 1984-88 döneminde kazı yapılan alanda bulunan arkeolojik buluntular Britanya Adalarının en kuzey bölgesinde bulunan Roma buluntularıdır.
Geleneği
Tarih alanında
İskoçya'nın çoğundaki Roma askeri varlığı yaklaşık 40 yıl, toplamda ise yaklaşık 80 yıl sürmüştür. Bu süre zarfında neredeyse tüm İskoçya topraklarının yarısı bile Roma egemenliğine girmemiştir. İskoçya Roma egemenliği döneminden iki unsuru devşirmiştir. Yazılı anlatım için Latin alfabesi ve önde gelen dini inanış olarak Hristiyanlık. Önce baskıya uğrayan Hristiyanlık sonraki dönemde Roma etkisiyle Avrupa kıtasında yayılırken, Hadrian Duvarının kuzeyinde misyonerlik faaliyeti yapanların Avrupa'yla doğrudan teması zayıftır. Geleneksel olarak İskoçya'daki ilk piskopos olarak 'dan bahsedilir.
Roma'nın bölgedeki askeri varlığı görece kısa da olsa, güttüğü siyaset oldukça vahşi ve acımasız olmuştur. Genellikle işgal edilen bölgelerde yapılan kitlesel katliamlar burada da gerçekleştirilmiştir. Romalılar tarafından bir sömürge olarak tanımlanan bölge doğal kaynakları için yağmalanmış, bu uygulamaya direnen yerel halklar da cezalandırılmıştır.
İskoçya'da günümüze gelen Roma dönemi arkeolojik geleneği seyrek olmakla beraber neredeyse tamamen askerî altyapıya aittir. Avrupa kıtasında Roma dünyasının çökmesiyle beraber yeni kültürler, yeni diller, yeni krallıklar ortaya çıkmıştır. Ancak İskoçya'daki Roma varlığı Keltleri hiçbir zaman tamamen ortadan kaldıramadığı için Kelt kültüründe ve toplumsal hayatında bir süreklilik vardır. Günümüze kadar gelen en önemli arkeolojik geleneğin Hadrian Duvarı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Popüler kültürde
Britanya'nın Roma tarafından işgalinde komutası altında görev alan MS 61 yılındaki Boudica ayaklanmasında oldukça kayıp vermiştir. 71 yılında lejyonun kurduğu kamp daha sonraki dönemde kentine evrilmiştir. Lejyon IX Hispana'nın 117 yılında ortadan kaybolduğu bazı yazarlar tarafından iddia edilse de lejyonun adı aynı yıl kayıtlarda geçmektedir, muhtemelen doğu sınırındaki çarpışmalarda ağır zayiat verdikten sonra lağvedilmiştir. Bu belirsizlik popüler kültürde lejyonun İskoçya seferinde yok edildiğine dair eserlerin oluşturulmasına yol açmıştır. Bu eserler arasında tarafından yazılan The Eagle of the Ninth, tarafından yazılan Legion from the Shadows, tarafından yazılan Red Shift, tarafından yazılan Engine City ve tarafından yazılan Warriors of Alavna sayılabilir. Ayrıca The Last Legion, Centurion ve filmleri de bu konuyu işler.
Kaynakça
- ^ Büyük Britanya
- ^ İrlanda
- ^ Orkney
- ^ Bu bildirimden üç ay önce Roma Orduları güney Britanya'yı işgal harekâtına başlamıştır
- ^ Romalı coğrafyacı Pomponius Mela MS 43 yılında yazdığı De Chorographia adlı eserinde yaklaşık 30 Orkney Adasının ve 7 Haemodae (Shetland) adasının varlığından bahseder
- ^ Buralara dair Roma dönemi bilgileri sadece denizden yaklaşılarak edinilen bilgilerdir.
- ^ Agricola'nın yakınlarında kurdurduğu görkemli kalenin kalıntıları günümüzde bulunmuştur
- ^ Savaşın olduğu yere dair modern tarihçiler arasında uzlaşılmış bir yargı yoktur. Ayrıca çok düşük Roma kayıplarına ve arkeolojik bulgu eksikliğine istinaden böyle bir muharebenin Tacitus tarafından uydurulduğu da öne sürülmektedir
- ^ Adının anlamı Kılıç ustası şeklindedir
- ^ Devana adı verilen yerin modern olabileceği düşünülmektedir. Alauna'nın günümüzdeki olması muhtemeldir.
- ^ Latince: Rigore Valli Aeli (Hadrian'ın sınır hattı)
- ^ Yaklaşık 117km
- ^ Görüşmeler sırasında orada bulunan Severus'un karısı Julia Domna, Kaledonyalı kadınların ahlâki özelliklerini eleştirince Kaledonyalı kabile şefi 'un karısı ona cevap verir: "Biz doğanın gereklerini Romalı kadınlardan daha iyi yerine getiriyoruz; biz en iyi erkeklerle açıkça birlikte olurken, siz en ahlâksız erkekler tarafından gizlice baştan çıkartılmaya izin veriyorsunuz."
- ^ Britanya'nın Konumu
- ^ 4 veya 6. yüzyılda bölgede misyonerlik faaliyeti yaptığı sanılmaktadır. Güneybatı İskoçya'daki 'da ilk kiliseyi inşa ettiği bilinir.
Dış bağlantılar
- İskoçya'daki Roma varlığına dair arkeolojik araştırmanın 3. sayfasında önemli bir harita bulunmaktadır22 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Roma egemenligi doneminde Iskocya gunumuzde Iskocya olarak bilinen bolgenin Roma Imparatorlugu hakimiyeti altindaki tarihi donemi anlatir Romalilar tarafindan Kaledonya olarak anilan bolgeye ilk Roma birlikleri MS 71 yilinda gelmis ve Britanya daki Kelt kabilelerini yenmistir Batlamyus un Cografya adli eserinden esinlenerek 14 yuzyilda yapilmis olan Hibernia Irlanda ve Albion Buyuk Britanya haritasi Iskocya haritada hatali olarak Britanya nin diger bolgelerinin saginda resmedilmistir Albion adini verdikleri adayi tamamen almaya karar veren ve komutasindaki Romalilar MS 84 yilindaki Graupius Daglari Muharebesinde onemli bir zafer kazanmistir Hadrian Duvari ve onun kuzeyindeki Antoninus Duvari ile alinan topraklar saglama alinmaya calisilmis olsa da Roma egemenligi hicbir zaman modern Iskocya topraklarinin tamaminda etkili olamamistir MS 221 yilindan sonra ise bolgede onemsiz bir guc haline gelmistir Doneme ait tarihi arka plan cok karmasiktir ve yazili belge eksikligi bulunmaktadir Britanya da Roma hakimiyetinin sonuyla beraber Demir Cagi Britanya kabileleri birlesmis ve Piktler olarak asimile olmustur Piktlerin yani sira ayni donemde Romali Britonlar ve olarak adlandirilan kabilenin egemenligi de baslar Iskoc tarihinin baslangiciMS 80 84 donemindeki Agricola tarafindan yapilan askeri harekat Romalilar gelmeden once Iskocya topraklari binlerce yildir insanogluna evsahipligi yapiyordu Ancak Iskocya ya dair yazili tarih Antik Yunan ve Roma doneminde baslar Aristoteles adli eserinde ve kendisinden onceki donemde yazilmis olan eserlerde iki cok buyuk Ingiliz adasindan bahsedilir Bunlara Albion ve denir Antik Yunan kasif Piteas MO 322 MO 285 arasi donemde Britanya yi ziyaret etmis ve adanin cevresini dolanmistir Ocean adli eserinde adayi ucgen bir sekilde tarif eder en kuzey noktasinin Orcas oldugunu yazar Roma ve Iskocya arasinda ilk resmi yazili belge MS 43 yilinda Colchester de Imparator Claudius doneminde baglilik bildiren 11 Britanyali kralin arasinda adi gecen Orkney Kralinin varligidir Roma ile Orkney arasindaki uzun mesafe ve isgalde gecen kisa surede bu sekilde bir baglilik bildirimi sasirticidir Ayrica daha sonraki donemdeki Roma isgaline Kaledonya direnisi bu baglilik beyaninin dogrulugu konusunda suphe yaratmaktadir Antik Yunan donemindeki bilgilerin asillarinin Romalilarin elinde olduguna dair bilgi olmasa da Roma askeri istihbaratinin Britanya nin kuzeyindeki siyasi durumun farkinda olduklari dusunulmektedir MS 79 civarinda hayata veda eden yazar ve filozof Gaius Plinius Secundus doneminde Romalilar artik tum Kaledonya ve Kaledonyalilara dair bilgiye sahiptirler Gec Iskenderiye doneminde yasamis olan Batlamyus isgaline dair daha modern kaynaklardan derledigi Cografya adli eserinde Iskocya daki 18 kabileden bahseder Cogu kabilenin ismini belirtmez Eserde kuzey ve bati bolgelerine gelindiginde bilinmezlikler artar Iskocya da Demir CagiBatlamyus Forth Clyde kistaginin kuzeyindeki kabileleri Cornovii Caereni Smertae Carnonacae Decantae Lugi Creone Taexali Epidii Venicone ve Vacomagi olarak sayar Bu kabilelerin birbirlerini anladiklari bir Kelt dili konustuklari sanilmaktadir Daha guneydeki Damnonii Novantae sahildeki Selgovae ve dogudaki Votadini kabilelerinin ise bir tur Briton dili konustugu dusunulmektedir Iskocya da Demir Cagina ait cok sayida arkeolojik bolge ortaya cikartilmis olsa da bu doneme dair bilinenler cok sinirlidir Kuzey ve bati bolgelerinde yasayan insanlarin tastan insa edilmis yapilarda kaldigi bilinmektedir MO 800 MS 300 arasinda cok gorkemli tas yapilar meydana getirilmistir Kimisi tahkimat amacli kimisi de tum toplumu korumak adina insa eildigi sanilan korunakli duvarlara sahip yapilar da mevcuttur Ayrica diger Bronz Cagi uygarliklarinin aksine anitsal mezar kulturu bulunmamaktadir Kaledonya nin isgal edilmesiRomalilarla Kelt kabileleri arasinda Colchester da kayit altina alinan iyi iliskiler uzun omurlu olmaz Bu donemde Iskoc topraklarinda yasayan topluluklarin liderlerinin izledikleri dis siyasete dair bilgi olmamakla beraber MS 71 yilinda Romali vali in askeri isgal harekati baslattigini bilinmektedir Iskocya nin guneydogu kisminda yasayan Votadini kabilesi Roma saldirisina ilk maruz kalan topluluktur Cerialis kazandigi basarilari bolgede birbiriyle baglantili kaleler sistemi kurarak pekistirmeye calisir MS 78 yilinda Britanya ya yeni vali olarak gelir Graupius Daglari MuharebesiMS 84 yili yaz aylarinda Romalilar Graupius Daglari Muharebesinde kalabalik Kaledonya ordusuyla karsi karsiya kalir Emrinde bir donanma da oldugu halde bolgeye gelen Agricola hafif piyade ve Britanyalilarla destekli birliklere sahiptir 20 bin Romaliya karsi 30 bin Kaledonyali oldugu tahmin edilmektedir Destek birliklerini en one saflara yerlestiren Agricola lejyonlarini guvence altina almak ister Muharebeyi Romalilar kazansa da ordularinin cogu daglik bolgeye dogru kacar ve imha edilemez Tacitus Kaledonya kayiplarini 10 bin Roma kayiplarini 360 olarak verir Calgacus Tacitus a gore Kaledonyalilarin muharebe sirasindaki sefi dur Kabile sefleri arasinda ustun bir konumu oldugu belirtilen Calgacus un Romalilar hakkinda sunlari soyledigi iddia edilir Dunyayi yagmalayip calarak mahvederler Eger dusmanlari zenginse gozleri doymak nedir bilmez eger dusmanlari fakirse ona boyun egdirmeden rahat etmezler Ne dogu ne bati onlarin acligini yatistirir Yalniz kaldiklarinda uslanmazca kendi paylarini isterler Kurduklari yagma katliam hirsizlik duzenine imparatorluk yapayalniz kaldiklarinda buna da baris derler CalgacusSonrasi Calgacus un akibeti belirsizdir Tacitus kazanilan zaferin ardindan Agricola nin donanmaya Iskocya nin kuzey bolgesinin etrafinda dolasarak burasinin bir ada oldugundan emin olmak ister Seferde tum Britanya kabilelerine boyun egdirildigi yazilsa da bu bilginin tarafsiz kaynaklar tarafindan teyit edilme sansi yoktur Zaferin ilan edilmesinden hemen sonra Agricola Imparator Domitian tarafindan Roma ya cagrilinca onun yerine atanir Agricola dan sonra gelen yoneticiler kuzey bolgeleri denetim altina almakta basarisiz veya isteksiz olurlar Agricola da gozden duser ve Inchtuthil da kurulmakta olan tahkimat terk edilir Bir olasiliga gore bolgedeki buyuk olcekli bir askeri harekat icin yapilmasi gerekenlerle boyle bir harekatin kazandiracaklari karsilastirilmis ve Kaledonyalilar kendi baslarina birakilmistir MS 87 yilina gelindiginde Roma isgali guney bolgelerle sinirli kalmis MS 1 yuzyilda Tyne ve Solway Firth arasi bolge sinir haline gelmistir Roma isgali sirasinda daki Dun Mor gibi cok eski tepe tahkimatlari yeniden kullanilir olmustur Aberdeenshire daki Hill O Christ s Kirk bolgesindeki gibi yenileri insa edilmistir YerlesimlerBroch turu yapiya ornek Glenelg Iskocya Batlamyus un Cografya adli eserinde Agricola nin harekatlari sirasinda toplanan istihbarata dayandirilan bilgiler yer alir Buna gore adi gecen 19 kasabaya dair arkeolojik buluntu yoktur Isimlerin mustahkem bolgelerin veya gecici pazar yerlerinin adi olma ihtimali de vardir Ogrenilen adlarin da yanlis olma ihtimali vardir Bu doneme denk gelen ve dunyada sadece guney Iskocya da gorulen broch kulesi yapilari vardir Toplamda dort bolgede on bes adet ornegi gunumuze gelmistir Bu binalarin ne amacla kullanildigi kesin olmasa da tahkimat olarak kullanilma ihtimali yuksektir Bu yapilarin kim tarafindan insa edildigi de belli degildir Romalilarin isgaline gosterilen direnisi kirmak amaciyla Romalilarla isbirligi yapan kabile sefleri tarafindan yapilmis olma ihtimali yuksektir Hadrian Duvari Britannia nin 118 122 yillari arasindaki valisidir Bu donemde Brigante ve Selgovae isyanlari bastirilmistir Gorevinin son yilinda adada imparator Hadrianus u agirlar Ziyaretin sonucunda bugun Hadrian Duvari olarak bilinen tahkimatin yapilmasina karar verilir Bu hat Britanya da isgal edilen bolgenin savunulmasi icin tahkim edilmistir Gunumuzde Kuzey Ingiltere sinirlari icindeki duvar tastan orulmustur 80 uzunlugundadir Yukseklik ve genisligi duvarin gectigi bolgedeki hammadde kaynagina erisime gore degiskenlik gostermektedir Irthing Nehri dogusunda kare taslardan yailan duvar 3 metre genisliginde ve yaklasik 6 metre yuksekligindeyken ayni nehrin batisindaki duvar 6 metre genisliginde 3 5 metre yuksekligindedir Duvar boyunca cesitli hendek kale vb tahkimat takviyesi de yapilmistir Yapim amaclarindan en onemlisi savunma olan duvarin askeri istihbarat toplanmasi ve gumruk vergisi toplanmasi gibi dolayli faydalari da olmustur Olcegiyle dusmanlara korku veren bu tahkimat Roma nin prestijinin de bir gostergesi konumundaydi Duvar MS 139 yilina kadar Britanya da Romalilarla Keltleri ayirdi Antoninus Duvari kisa bir sure onun yerini almistir Antoninus DuvariHadrian ve Antoninus Duvarlarinin cografi yerleri Yeni imparator Antoninus Pius doneminde MS 138 yilinda Britanya valisi olarak atanir Libyali bir toprak sahibinin oglu olan Urbicus Numidya kokenlidir Birtanya dan once Bar Kohba Isyaninin bastirilmasinda gorev yapmis sonra da Cermanya da bulunmustur Antoninus Pius Hadrian in savunma agirlikli Britanya politikasini tersine cevirerek Iskocya nin fethine girisir MS 139 140 doneminde kalesinin yeniden insasi tamamlanir MS 142 143 doneminde basilan paralarda Britanya da kazanilan zafere atifta bulunulmaktadir Kazanilan zaferin ardindan yeni bir tahkimat hatti insasina baslanir Gunumuze harap durumda olan bu tahkimat yaklasik 7 metre yuksekligindedir hat boyunca 19 ayri kale bulunur Yaklasik uzunlugu 60 km mertebesindedir Antoninus Duvarinin Kaledonyalilarin saldirilarina karsi savunmanin disinda da amaclari vardi Iki duvar arasinda kalan Maeatae kabilesinin diger Keltlerle baglantisi kesilmekte ve Hadrian Duvari kuzeyinde bir tampon bolge olusturulmaktaydi Ancak Roma basarilari kisa vadeli olur yapimi 12 yil suren tahkimat MS 160 yilinda asilir ve terk edilir Bir donem prestij kaynagi olan yapilar faydali omurlerini tamamlayinca kendi kaderine birakilir MS 3 yuzyilIzleyen donemde Iskocya daki Roma siniri yeniden Hadrian Duvari olsa da Iskocya iclerine Roma saldirilari devam eder MS 197 yilinda Antoninus Duvari kisa bir sureligine yeniden kullanilir Bu donemdeki en onemli askeri harekat bizzat imparator Septimius Severus tarafindan MS 209 yilinda yapilandir Kaledonya konfederasyonuna karsi yapilan harekat basarili olsa da Kaledonyalilar gerilla taktikleriyle Romalilara onemli zayiat verdirmistir MS 210 Severus un harekati onemli basarilarla devam ederken imparator hastalanir ve 211 yilinda Eboracum da olur Yerine gecen oglu Caracalla sefere devam etse de kisa sure sonra baris gorusmeleri baslatilir Romalilar Hadrian Duvarinin guneyine cekilir ve artik Iskocya ya saldirmaz Bu gorusmeler sirasinda ilk kez yazili kaynaklarda Iskocya yerlilerine atifta bulunulur PiktlerLoch Tay icinde aslina uygun olarak yeniden insa edilmis bir crannog Iskocya da suregiden Roma varligi Piktlerin siyaset sahnesine cikmasiyla cakisir Piktler Roma doneminden 10 yuzyila kadar kuzey Iskocya da varlik gosteren bir kabileler konfederasyonudur Kendilerine hangi isimle cagirdiklari bilinmemektedir Atalarinin Kaledonyalilar oldugu dusunulmektedir Kabile konfederasyonunun hangi sartlarda kuruldugu bilinmemekle beraber buyuyen Roma tehdidine karsi kuruldugu dusunulmektedir Pikt topraklarinda cok sayida kralin ayri ayri kralliklarda hukum surdugu bilinmektedir Irlanda sozlu efsanelerine gore yedi Pikt kralligi bulunmaktaydi Piktlerin Romalilarla mucadelesi Kaledonyalilarin mucadelesine gore daha ortuk gelismistir Meydan muharebeleri yoktur genellikle iki taraf da sinirin iki tarafina belirli araliklarda saldirmayi yeglemistir Piktlerin Romalilara karsi kazandiklari goreli basarinin hem bolgenin zorlu ve uzak olmasinin hem de toplumsal yapinin Roma egemenligine uymamasiyla iliskilidir Bu donem gunluk hayata dair bilgiler sinirli olmakla beraber onceki donemden gelen broch ve crannog gibi yapilarin kullanilmaya devam ettigi bilinmektedir Bolgede Roma egemenligi guc kaybetmeye basladikca Piktler Hadrian Duvarini sayisiz kez gecmistir En buyuk askeri harekat 342 360 365 ve 367 yillarinda olmustur Romalilar 410 yili itibariyla adadan bir daha donmemek uzere cekilmislerdir Modern akademik calismalar18 ve 19 yuzyillarda De Situ Britanniae adiyla yayinlanan ve sonradan tarafindan uyduruldugu ortaya cikan eser kaynak alinirdi 1984 yilinda bolgesi yakinlarinda havadan cekilen bir fotografta bir Roma tahkimat kalintisi bulunur 1984 88 doneminde kazi yapilan alanda bulunan arkeolojik buluntular Britanya Adalarinin en kuzey bolgesinde bulunan Roma buluntularidir GelenegiWilliam Hole tarafindan cizilmis Iskoc tarihinin Roma donemine ait onemli figurleri Tarih alaninda Iskocya nin cogundaki Roma askeri varligi yaklasik 40 yil toplamda ise yaklasik 80 yil surmustur Bu sure zarfinda neredeyse tum Iskocya topraklarinin yarisi bile Roma egemenligine girmemistir Iskocya Roma egemenligi doneminden iki unsuru devsirmistir Yazili anlatim icin Latin alfabesi ve onde gelen dini inanis olarak Hristiyanlik Once baskiya ugrayan Hristiyanlik sonraki donemde Roma etkisiyle Avrupa kitasinda yayilirken Hadrian Duvarinin kuzeyinde misyonerlik faaliyeti yapanlarin Avrupa yla dogrudan temasi zayiftir Geleneksel olarak Iskocya daki ilk piskopos olarak dan bahsedilir Roma nin bolgedeki askeri varligi gorece kisa da olsa guttugu siyaset oldukca vahsi ve acimasiz olmustur Genellikle isgal edilen bolgelerde yapilan kitlesel katliamlar burada da gerceklestirilmistir Romalilar tarafindan bir somurge olarak tanimlanan bolge dogal kaynaklari icin yagmalanmis bu uygulamaya direnen yerel halklar da cezalandirilmistir Iskocya da gunumuze gelen Roma donemi arkeolojik gelenegi seyrek olmakla beraber neredeyse tamamen askeri altyapiya aittir Avrupa kitasinda Roma dunyasinin cokmesiyle beraber yeni kulturler yeni diller yeni kralliklar ortaya cikmistir Ancak Iskocya daki Roma varligi Keltleri hicbir zaman tamamen ortadan kaldiramadigi icin Kelt kulturunde ve toplumsal hayatinda bir sureklilik vardir Gunumuze kadar gelen en onemli arkeolojik gelenegin Hadrian Duvari oldugunu soylemek yanlis olmayacaktir Populer kulturde Britanya nin Roma tarafindan isgalinde komutasi altinda gorev alan MS 61 yilindaki Boudica ayaklanmasinda oldukca kayip vermistir 71 yilinda lejyonun kurdugu kamp daha sonraki donemde kentine evrilmistir Lejyon IX Hispana nin 117 yilinda ortadan kayboldugu bazi yazarlar tarafindan iddia edilse de lejyonun adi ayni yil kayitlarda gecmektedir muhtemelen dogu sinirindaki carpismalarda agir zayiat verdikten sonra lagvedilmistir Bu belirsizlik populer kulturde lejyonun Iskocya seferinde yok edildigine dair eserlerin olusturulmasina yol acmistir Bu eserler arasinda tarafindan yazilan The Eagle of the Ninth tarafindan yazilan Legion from the Shadows tarafindan yazilan Red Shift tarafindan yazilan Engine City ve tarafindan yazilan Warriors of Alavna sayilabilir Ayrica The Last Legion Centurion ve filmleri de bu konuyu isler Kaynakca Buyuk Britanya Irlanda Orkney Bu bildirimden uc ay once Roma Ordulari guney Britanya yi isgal harekatina baslamistir Romali cografyaci Pomponius Mela MS 43 yilinda yazdigi De Chorographia adli eserinde yaklasik 30 Orkney Adasinin ve 7 Haemodae Shetland adasinin varligindan bahseder Buralara dair Roma donemi bilgileri sadece denizden yaklasilarak edinilen bilgilerdir Agricola nin yakinlarinda kurdurdugu gorkemli kalenin kalintilari gunumuzde bulunmustur Savasin oldugu yere dair modern tarihciler arasinda uzlasilmis bir yargi yoktur Ayrica cok dusuk Roma kayiplarina ve arkeolojik bulgu eksikligine istinaden boyle bir muharebenin Tacitus tarafindan uyduruldugu da one surulmektedir Adinin anlami Kilic ustasi seklindedir Devana adi verilen yerin modern olabilecegi dusunulmektedir Alauna nin gunumuzdeki olmasi muhtemeldir Latince Rigore Valli Aeli Hadrian in sinir hatti Yaklasik 117km Gorusmeler sirasinda orada bulunan Severus un karisi Julia Domna Kaledonyali kadinlarin ahlaki ozelliklerini elestirince Kaledonyali kabile sefi un karisi ona cevap verir Biz doganin gereklerini Romali kadinlardan daha iyi yerine getiriyoruz biz en iyi erkeklerle acikca birlikte olurken siz en ahlaksiz erkekler tarafindan gizlice bastan cikartilmaya izin veriyorsunuz Britanya nin Konumu 4 veya 6 yuzyilda bolgede misyonerlik faaliyeti yaptigi sanilmaktadir Guneybati Iskocya daki da ilk kiliseyi insa ettigi bilinir Dis baglantilarIskocya daki Roma varligina dair arkeolojik arastirmanin 3 sayfasinda onemli bir harita bulunmaktadir22 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde