Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rusya Federasyonu, 85 federe yapıya (Rusça: субъе́кт(ы), subyekt), birliğe dahil birime, bölünmüştür. Bu yapılanmanın 22 tanesi cumhuriyetlerden oluşur. Cumhuriyetlerde, toplumun çoğunluğunu etnik kökeni Rus olmayan halk oluşturur, fiziki sınırlar bu şekilde belirlenmiştir. Bir cumhuriyette yerel halkın etnik kökeni cumhuriyete isim veren milliyet (Rusça: титульная нация, титульная национальность, титульная народность, İngilizce: titular nationality) olarak bilinir. On yıllarca (bazen yüzyıllarca) süren Rusya içi göçler nedeniyle artık bu milliyet o cumhuriyetin nüfusunda çoğunluğu temsil etmeyebilir ama yine de o belirli etnik milliyetin cumhuriyeti olarak kabul görür.
Anayasal statü
Cumhuriyetler, Rusya'nın federe yapılanmasındaki diğer birimlerinden farklılık gösterir: kendi resmî dilleri vardır (Rusya Anayasası Madde 68) ve kendi anayasaları vardır. Diğer federal birimlerin, örneğin krayların (yöre) ve oblastların (bölge) bu hakkı yoktur. Yine de, diğer federal birimlerde olduğu gibi, özerk cumhuriyetlere de tam bağımsızlık tanınmamıştır (Madde 3). Cumhuriyetlerin idari yöneticileri başkandır.
Uygulanmakta olan bağımlılık politik birimlere göre farklıdır. Ama genel olarak içişlerinde idareye geniş bir yetki alanı sağlar. Bu cumhuriyetlerin meclisleri federal anayasayla çakışan, cumhuriyet yöneticilerinin yetkilerini ve güçlerini arttırıcı, kanunlar koydular. Lakin federal anayasanın üstünlüğünün kabulüne çalışan Putin yönetimi altında bağımsızlıkları azalmıştır.
İdari yapılanmada cumhuriyetlerin üzerine yedi büyük federal bölge kurulması ve başkanca atanmış valilerin cumhuriyetlerin faaliyetlerine nezaret etmesi hukukun egemenliğini güçlendirmiş, federal anayasaya saygıyı arttırmıştır. Ayrıca Putin idarecilerin gücünü azaltıp cumhuriyetlerin yürütme organlarının pozisyonlarını güçlendirmiştir. Cumhuriyetlerin başkanlarını, adayı cumhuriyet meclisinin de kabulü şartı ile, Rusya başkanı tayin etmektedir.
Çoğu cumhuriyette genel olarak çok gücü olmayan ayrılıkçı akımlar bulunmaktadır. Özellikle Tatarlar, Başkurtlar, Yakutlar ve tabii ki Çeçenler arasında bu ayrılıkçı hareketlere güçlü destek bulunmaktadır. Cumhuriyete isim veren milliyetlerin (Tataristan, Başkurdistan, Saha) toplum yapısında yer alan diğer etnik gruplar ayrılma hareketlerine sekte vurmaktadır. (Çeçen savaşının bir sonucu olarak Çeçenistan'da çok az çeçen olmayan etnik grup barınmaktadır.
Kurucu "federe cumhuriyetler"
Özerk cumhuriyetler Sovyetler Birliği'nin kuruluşunda ülkenin anayasal birimleriydi. Günümüzde bu başlığın, Rusya'nın cumhuriyetleri için aynı şekilde kullanılması yanlıştır. 1993'te Rusya Federasyonu'nun kabul ettiği Rusya Anayasası ile "özerk cumhuriyet" değil "cumhuriyet" ilan edilmişlerdir.
Cumhuriyetlerin listesi
- Adige Cumhuriyeti
- Altay
- Başkurdistan
- Buryatya
- Dağıstan
- İnguşya
- Kabardin-Balkar
- Kalmikya
- Karaçay-Çerkesya
- Karelya
- Komi
- Mari El (Çirmişistan)
- Mordovya
- Saha (Yakutya)
- Kuzey Osetya-Alanya
- Tataristan
- Tuva
- Udmurtya
- Hakasya
- Çeçenya
- Çuvaşistan
- Kırım
| Cumhuriyet | Kıta | Oluşturan Halk1 | Cumhuriyet nüfusundaki oranı | Oluşturan Halkın: Dil Grubu | Oluşturan Halkın: Dini | Cumhuriyet nüfusundaki Etnik Rus oranı | Nüfus4 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Adige Cumhuriyeti (Rusça: Адыгея) | Avrupa | Adige | %24,2 | Kafkas | İslam (Sünni) | %64,5 | 447.109 (2002) |
| Altay Cumhuriyeti (Rusça: Алтай) | Asya | Altay | %33,5 | Türkçe | Ak Yang, Lamaizm, Şamanizm | %57,4 | 202.947 (2002) |
| Başkurdistan Cumhuriyeti (Rusça: Башкортостан) | Avrupa | Başkurt | %29,8 Başkır, %24,1 Tatar | Türkçe | İslam (Sünni) | %36,3 | 4.104.336 (2002) |
| Buryatya (Rusça: Бурятия) | Asya | %27,8 | Moğol | Lamaizm | %67,8 | 981.238 (2002) | |
| Çeçenya (Rusça: Чеченская Республика) | Avrupa | Çeçen2 | %93,5 Çeçen | Kafkas | İslam (Sünni) | bilinmiyor7 %3,4 | bilinmiyor7 1.103.686 (2002) |
| Çuvaşistan (Rusça: Чувашская Республика) | Avrupa | Çuvaş | %67,7 | Türkçe | Hristiyan (Ortodoks) | %26,5 | 1.346.300 (2002) |
| Dağıstan (Rusça: Дагестан) | Avrupa | %29,4 Avar, %16,5 Dargi, %13,1 Lezgi, %5,4 Lak, %4,3 Tabasaran, %0,9 Rutul, %0,9 Agul, %0,3 Tsahur; %3,4 Çeçen3 %14,2 Kumuk, %1,5 Nogay, %4,3 Azeri | %95 | Kafkas, Türkçe5 | İslam (Sünni) | %4,7 | 2.576.531 (2002) |
| İnguşya (Rusça: Ингушетия) | Avrupa | İnguş2 | %77,3 İnguş, %20,4 Çeçen | Kafkas | İslam (Sünni) | %1,2 | 467.294 (2002) |
| Kabardey-Balkar (Rusça: Кабардино-Балкарская Республика) | Avrupa | Kabartay, Balkar | (Kabartay %55,3, Balkar %11,6) | Kafkas, Türkçe | İslam (Sünni), Hristiyan (Ortodoks)6 | %25,1 | 901.494 (2002) |
| Kalmikya (Rusça: Калмыкия) | Avrupa | %53,3 | Moğol | Tibet Budizmi ("Lamaizm") | %33,6 | 292.410 (2002) | |
| Karaçay-Çerkesya (Rusça: Карачаево-Черкесская Республика) | Avrupa | Karaçay, Çerkes, Abaza ve Nogay | (%38,5 Karaçay, %11,3 Çerkes, %7,4 Abaza, %3,4 Nogay) | Türkçe, Kafkas | İslam (Sünni) | %33,6 | 439.470 (2002) |
| Karelya (Rusça: Карелия) | Avrupa | Karelya (Finlerle ilişkileri vardır.) | %9,2, %2 Fin, %0,7 Vep | Fin-Ugor | Hristiyan (Ortodoks) | %76,6 | 716.281 (2002) |
| Kırım (Rusça: Крым) | Avrupa | Kırımlı | - | Kırım Tatarcası | - | %67,9 | 2.284.769 (2010) |
| Hakasya (Rusça: Хакас(с)ия) | Asya | Hakas | %12 | Türkçe | Hristiyan (Ortodoks) | %80,3 | 538.200 (2002) |
| Komi (Rusça: Коми) | Avrupa | Komi | %25,2 | Fin-Ugor | Hristiyan (Ortodoks) | %59,6 | 1.018.674 (2002) |
| Mari El (Çirmişistan) (Rusça: Марий Эл) | Avrupa | Mari (Çirmiş) | %42,9 | Fin-Ugor | Hristiyan (Ortodoks) | %47,5 | 727.979 (2002) |
| Mordovya (Rusça: Мордовия) | Avrupa | Mordov | %31,9 | Fin-Ugor | Hristiyan (Ortodoks) | %60,8 | 888.766 (2002) |
| Kuzey Osetya-Alanya (Rusça: Северная Осетия-Алания) | Avrupa | Oset | %67,2 | İranlı | Hristiyan (Ortodoks), İslam (Sünni) | %23,2 | 710.215 (2002) |
| Saha (Yakutistan) (Rusça: Саха (Якутия)) | Asya | Yakut | %45,5 | Türkçe | Hristiyan (Ortodoks), Şamanizm | %41,2 | 949.280 (2002) |
| Tataristan (Rusça: Татарстан) (aynı zamanda Tatarya veya Tartari diye de anılır) | Avrupa | Tatar | %52,9 | Türkçe | İslam (Sünni) | %39,5 | 3.779.265 (2002) |
| Tuva (Rusça: Тыва) | Asya | Tuvalı | %82,04 | Türkçe | Tibet Budizmi ("Lamaizm"), Şamanizm | %16,27 (2010) | 311.637 (2014) |
| Udmurtya (Rusça: Удмуртская Республика) | Avrupa | Udmurtlar | %29,3 Udmurt, %0,2 Besermiyan | Fin-Ugor | Hristiyan (Ortodoks) | %60,1 | 1.570.316 (2002) |
Notlar
1Kırım'ın ve Sivastopol şehrinin durumu Mart 2014'ten bu yana Rusya ile Ukrayna arasında ihtilaftadır. Ukrayna Kırım'ın kendisinin özerk cumhuriyetlerinden biri, Sivastopol'u ise özel statülü şehir olarak tanımakta, diğer taraftan Rusya ise Kırım'ı kendi federal birimi, Sivastopol'u ise kendi federal şehri olarak tanımaktadır.
- Kabardin-Balkar, Karaçay-Çerkesya ve Dağıstan birden fazla ismini oluşturan halka sahiptir.
- Çeçen-Inguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Çeçen ve İnguş adları üzerine kurulmuştu. 1991'de Çeçenistan ve İnguşya ya da İnguşetya adı altında iki ayrı cumhuriyete ayrılmıştır.
- Dağıstan halkını oluşturan on ana etnik topluluk: Agullar, , , Kumuklar, Laklar, Lezgiler, Nogaylar, Rutullar, Tabasaranlar ve Sahurlardır.
- Bu tablodaki tüm nüfus değerleri yaklaşık rakamlardır.
- Balkarlar, Karaçaylar, Kumuklar ve Nogaylar Türk'tür; Abazalar, Agullar, Adıgeler, Avarlar, Çeçenler, Çerkesler, Darginlar, İnguşlar, Kabartaylar, Laklar, Lezginler, Rutullar, Tabasaranlar ve Tsahurlar Kafkas yerli topluluklarıdırlar.
- tamamına yakını ve Balkarların tamamı Hanefi Müslüman'dır.
- Çeçen savaşı mülteci göçleriyle sonuçlanmış ve nüfus değerlerine ulaşmayı imkânsız hale getirmiştir. Birçoğu başka yerde yaşasalar da "Çeçenya yurttaşı" kabul edilmektedir, İnguşya'nın birçok yöresindeki Çeçen sığınmacılar için de durum böyledir. Çeçen-İnguş Özerk SSC'de, 1989'da 1.270.429 olan toplam nüfus içinde Ruslar %23,1, Çeçenler %57,8, İnguşlar %12,9 kadar idiler.
Kaynakça
- ^ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls 1 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Tuva'daki Tuva Türklerinin nüfus oranı
- ^ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 2014 Ocak ayı verileri
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Rusya Federasyonu 85 federe yapiya Rusca sube kt y subyekt birlige dahil birime bolunmustur Bu yapilanmanin 22 tanesi cumhuriyetlerden olusur Cumhuriyetlerde toplumun cogunlugunu etnik kokeni Rus olmayan halk olusturur fiziki sinirlar bu sekilde belirlenmistir Bir cumhuriyette yerel halkin etnik kokeni cumhuriyete isim veren milliyet Rusca titulnaya naciya titulnaya nacionalnost titulnaya narodnost Ingilizce titular nationality olarak bilinir On yillarca bazen yuzyillarca suren Rusya ici gocler nedeniyle artik bu milliyet o cumhuriyetin nufusunda cogunlugu temsil etmeyebilir ama yine de o belirli etnik milliyetin cumhuriyeti olarak kabul gorur Anayasal statuCumhuriyetler Rusya nin federe yapilanmasindaki diger birimlerinden farklilik gosterir kendi resmi dilleri vardir Rusya Anayasasi Madde 68 ve kendi anayasalari vardir Diger federal birimlerin ornegin kraylarin yore ve oblastlarin bolge bu hakki yoktur Yine de diger federal birimlerde oldugu gibi ozerk cumhuriyetlere de tam bagimsizlik taninmamistir Madde 3 Cumhuriyetlerin idari yoneticileri baskandir Uygulanmakta olan bagimlilik politik birimlere gore farklidir Ama genel olarak icislerinde idareye genis bir yetki alani saglar Bu cumhuriyetlerin meclisleri federal anayasayla cakisan cumhuriyet yoneticilerinin yetkilerini ve guclerini arttirici kanunlar koydular Lakin federal anayasanin ustunlugunun kabulune calisan Putin yonetimi altinda bagimsizliklari azalmistir Idari yapilanmada cumhuriyetlerin uzerine yedi buyuk federal bolge kurulmasi ve baskanca atanmis valilerin cumhuriyetlerin faaliyetlerine nezaret etmesi hukukun egemenligini guclendirmis federal anayasaya saygiyi arttirmistir Ayrica Putin idarecilerin gucunu azaltip cumhuriyetlerin yurutme organlarinin pozisyonlarini guclendirmistir Cumhuriyetlerin baskanlarini adayi cumhuriyet meclisinin de kabulu sarti ile Rusya baskani tayin etmektedir Cogu cumhuriyette genel olarak cok gucu olmayan ayrilikci akimlar bulunmaktadir Ozellikle Tatarlar Baskurtlar Yakutlar ve tabii ki Cecenler arasinda bu ayrilikci hareketlere guclu destek bulunmaktadir Cumhuriyete isim veren milliyetlerin Tataristan Baskurdistan Saha toplum yapisinda yer alan diger etnik gruplar ayrilma hareketlerine sekte vurmaktadir Cecen savasinin bir sonucu olarak Cecenistan da cok az cecen olmayan etnik grup barinmaktadir Kurucu federe cumhuriyetler Ozerk cumhuriyetler Sovyetler Birligi nin kurulusunda ulkenin anayasal birimleriydi Gunumuzde bu basligin Rusya nin cumhuriyetleri icin ayni sekilde kullanilmasi yanlistir 1993 te Rusya Federasyonu nun kabul ettigi Rusya Anayasasi ile ozerk cumhuriyet degil cumhuriyet ilan edilmislerdir Cumhuriyetlerin listesiAdige Cumhuriyeti Altay Baskurdistan Buryatya Dagistan Ingusya Kabardin Balkar Kalmikya Karacay Cerkesya Karelya Komi Mari El Cirmisistan Mordovya Saha Yakutya Kuzey Osetya Alanya Tataristan Tuva Udmurtya Hakasya Cecenya Cuvasistan KirimCumhuriyet Kita Olusturan Halk1 Cumhuriyet nufusundaki orani Olusturan Halkin Dil Grubu Olusturan Halkin Dini Cumhuriyet nufusundaki Etnik Rus orani Nufus4Adige Cumhuriyeti Rusca Adygeya Avrupa Adige 24 2 Kafkas Islam Sunni 64 5 447 109 2002 Altay Cumhuriyeti Rusca Altaj Asya Altay 33 5 Turkce Ak Yang Lamaizm Samanizm 57 4 202 947 2002 Baskurdistan Cumhuriyeti Rusca Bashkortostan Avrupa Baskurt 29 8 Baskir 24 1 Tatar Turkce Islam Sunni 36 3 4 104 336 2002 Buryatya Rusca Buryatiya Asya 27 8 Mogol Lamaizm 67 8 981 238 2002 Cecenya Rusca Chechenskaya Respublika Avrupa Cecen2 93 5 Cecen Kafkas Islam Sunni bilinmiyor7 3 4 bilinmiyor7 1 103 686 2002 Cuvasistan Rusca Chuvashskaya Respublika Avrupa Cuvas 67 7 Turkce Hristiyan Ortodoks 26 5 1 346 300 2002 Dagistan Rusca Dagestan Avrupa 29 4 Avar 16 5 Dargi 13 1 Lezgi 5 4 Lak 4 3 Tabasaran 0 9 Rutul 0 9 Agul 0 3 Tsahur 3 4 Cecen3 14 2 Kumuk 1 5 Nogay 4 3 Azeri 95 Kafkas Turkce5 Islam Sunni 4 7 2 576 531 2002 Ingusya Rusca Ingushetiya Avrupa Ingus2 77 3 Ingus 20 4 Cecen Kafkas Islam Sunni 1 2 467 294 2002 Kabardey Balkar Rusca Kabardino Balkarskaya Respublika Avrupa Kabartay Balkar Kabartay 55 3 Balkar 11 6 Kafkas Turkce Islam Sunni Hristiyan Ortodoks 6 25 1 901 494 2002 Kalmikya Rusca Kalmykiya Avrupa 53 3 Mogol Tibet Budizmi Lamaizm 33 6 292 410 2002 Karacay Cerkesya Rusca Karachaevo Cherkesskaya Respublika Avrupa Karacay Cerkes Abaza ve Nogay 38 5 Karacay 11 3 Cerkes 7 4 Abaza 3 4 Nogay Turkce Kafkas Islam Sunni 33 6 439 470 2002 Karelya Rusca Kareliya Avrupa Karelya Finlerle iliskileri vardir 9 2 2 Fin 0 7 Vep Fin Ugor Hristiyan Ortodoks 76 6 716 281 2002 Kirim Rusca Krym Avrupa Kirimli Kirim Tatarcasi 67 9 2 284 769 2010 Hakasya Rusca Hakas s iya Asya Hakas 12 Turkce Hristiyan Ortodoks 80 3 538 200 2002 Komi Rusca Komi Avrupa Komi 25 2 Fin Ugor Hristiyan Ortodoks 59 6 1 018 674 2002 Mari El Cirmisistan Rusca Marij El Avrupa Mari Cirmis 42 9 Fin Ugor Hristiyan Ortodoks 47 5 727 979 2002 Mordovya Rusca Mordoviya Avrupa Mordov 31 9 Fin Ugor Hristiyan Ortodoks 60 8 888 766 2002 Kuzey Osetya Alanya Rusca Severnaya Osetiya Alaniya Avrupa Oset 67 2 Iranli Hristiyan Ortodoks Islam Sunni 23 2 710 215 2002 Saha Yakutistan Rusca Saha Yakutiya Asya Yakut 45 5 Turkce Hristiyan Ortodoks Samanizm 41 2 949 280 2002 Tataristan Rusca Tatarstan ayni zamanda Tatarya veya Tartari diye de anilir Avrupa Tatar 52 9 Turkce Islam Sunni 39 5 3 779 265 2002 Tuva Rusca Tyva Asya Tuvali 82 04 Turkce Tibet Budizmi Lamaizm Samanizm 16 27 2010 311 637 2014 Udmurtya Rusca Udmurtskaya Respublika Avrupa Udmurtlar 29 3 Udmurt 0 2 Besermiyan Fin Ugor Hristiyan Ortodoks 60 1 1 570 316 2002 Notlar1Kirim in ve Sivastopol sehrinin durumu Mart 2014 ten bu yana Rusya ile Ukrayna arasinda ihtilaftadir Ukrayna Kirim in kendisinin ozerk cumhuriyetlerinden biri Sivastopol u ise ozel statulu sehir olarak tanimakta diger taraftan Rusya ise Kirim i kendi federal birimi Sivastopol u ise kendi federal sehri olarak tanimaktadir Kabardin Balkar Karacay Cerkesya ve Dagistan birden fazla ismini olusturan halka sahiptir Cecen Ingus Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Cecen ve Ingus adlari uzerine kurulmustu 1991 de Cecenistan ve Ingusya ya da Ingusetya adi altinda iki ayri cumhuriyete ayrilmistir Dagistan halkini olusturan on ana etnik topluluk Agullar Kumuklar Laklar Lezgiler Nogaylar Rutullar Tabasaranlar ve Sahurlardir Bu tablodaki tum nufus degerleri yaklasik rakamlardir Balkarlar Karacaylar Kumuklar ve Nogaylar Turk tur Abazalar Agullar Adigeler Avarlar Cecenler Cerkesler Darginlar Inguslar Kabartaylar Laklar Lezginler Rutullar Tabasaranlar ve Tsahurlar Kafkas yerli topluluklaridirlar tamamina yakini ve Balkarlarin tamami Hanefi Musluman dir Cecen savasi multeci gocleriyle sonuclanmis ve nufus degerlerine ulasmayi imkansiz hale getirmistir Bircogu baska yerde yasasalar da Cecenya yurttasi kabul edilmektedir Ingusya nin bircok yoresindeki Cecen siginmacilar icin de durum boyledir Cecen Ingus Ozerk SSC de 1989 da 1 270 429 olan toplam nufus icinde Ruslar 23 1 Cecenler 57 8 Inguslar 12 9 kadar idiler Kaynakca http www gks ru free doc new site population demo per itog tab7 xls 1 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tuva daki Tuva Turklerinin nufus orani http www gks ru free doc new site population demo PrPopul xls 25 Aralik 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2014 Ocak ayi verileri