Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karaçaylar veya Karaçaylılar (Karaçay-Balkarca:Къарачайлыла - Karaçaylıla veya таулу - tawlu "dağlı", pl. таулула - tawlula), çoğunluğu Rusya'ya bağlı Karaçay-Çerkesya'da yaşayan bir Türk halkıdır.
 | |
 19. Yüzyılda Karaçaylı yaşlılar | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
245.000 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Rusya | 218.403 |
 Türkiye | 20.000 |
 Kazakistan | 1.000 |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Balkarlar, diğer Türk halkları, Kıpçaklar | |
Adlandırma
Karaçay-Balkar Türklerinin kendilerine verdiği ad (endonim) ve komşu Kafkas halklarının kendi dillerinde Karaçay-Balkar Türklerine verdiği adlar (egzonim) tabloda gösterilmektedir ;
| Dil | Adlandırma |
|---|---|
| Karaçay-Balkarca | Alan |
| Megrelce | Alani |
| Nogayca | Alan |
| Svanca | Az |
| (Osetçe) Digor Lehçesi | Asiag |
| (Osetçe) İron lehçesi | Asi, Asson |
| Abhazca | Azuho, Akaraç |
| Kabardeyce | Kuşha |
Coğrafya
Karaçay-Malkarlar, Kafkas Dağları'nın yüksek bölgelerinde ve derin vadilerde yer alan köylerde yaşayan topluluklardır. Elbruz dağının bir ucunda Karaçaylılar, diğer yamacında Malkarlılar yaşar. Bu coğrafi konumun dışında aralarında hiçbir farklılık yoktur.
1920’li yıllarda Sovyetler’in "Kollektivizm" politikası gereği, dağ köylerinde yaşamakta olan pek çok Karaçay-Malkar ailesi düzlüklere göç ettirilerek buralarda kurulan yeni köylere yerleştirildiler.
Dil
Dilleri batı Türk dilleri grubundandır. Kıpçak ve Kıpçak alt grubunda sınıflandırılabilir. Kuzey Kafkasya'da bulunan Kumukça ve Nogay diline de benzerlik gösterir. Dilbilim araştırmaları Karaçay-Balkarcanın ana çizgileri ile tipik bir Kıpçak grubu üyesi olduğunu ortaya koymaktadır. Karaçay-Balkarca, Türk dillerinin Kıpçak kolunun Kafkasya'daki güney bölümünü meydana getirir. Sovyet Türkologlarından Aleksandr Samoyloviç'in 1922 yılında yayımlanan Nekotorie dopolneniya k klassifikatsi turetskih yazıkov (Некоторые дополнения к классификаци турецких языков) adlı eserindeki Türk lehçeleri sınıflamasına göre Karaçay-Balkarca, Türk lehçelerinin z kolunun y bölümünün taw, bol-, kalgan grubuna girer. Buna göre Karaçay-Balkarcada eski Türkçe azak/adak yerine ayak, tag (dağ) yerine tav, olmak yerine bolmak, kalan yerine kalgan biçimleri kullanılır. Bunlardan başka Karaçay-Balkarcada ben yerine men biçiminin kullanılması, kelime başında y- sesinin c- sesine dönüşmesi de Kıpçakçanın özellikleridir.
Köken
Tarihî, antropolojik, arkeolojik ve linguistik araştırmalar Karaçay-Malkarlıların bu bölgede uzun yüzyıllar hakimiyet kuran Türk kavimlerinin torunları olduklarını ortaya koymaktadır.
Karaçay-Malkar halkının etnik yapısının oluşmasında Hunlar-Kara Bulgarlar, Alanlar, Hazarlar ve Kıpçaklar gibi Türk kavimlerinin payı vardır.
Yakın tarih
1828 yılına kadar Rus idaresine tabi olmadılar, bu tarihten sonra Karaçaylılar Çerkeslerle birlikte 1862 yılına değin Ruslarla çarpıştılar. 1864'te Karaçay'ı da kapsayan Kuzey Kafkasya'nın Rus istilasına uğraması sonucu, büyük bir göç olayı (deportasyon) yaşandı. Rusların Kafkasya’yı işgali sonunda 1880'li yıllardan itibaren zaman zaman Karaçay-Malkar halkının bir bölümü diğer Kafkas kabileleri ile Türkiye’ye göç etmek zorunda kaldı. Bugün bu göçmenlerin torunlarından yaklaşık 25 bin Karaçay-Malkarlı Türkiye’de, 10 000 civarında Karaçay-Malkarlı ise Suriye’de, bir kısmı da ABD'nde yaşamaktadır.
1917 Bolşevik ihtilali sonrasında bütün Kafkasya'da ve bu arada Karaçay-Malkarda da 1918'de çok kısa bir süre bağımsızlık heyecanı yaşandı. Fakat bu heyecan Beyaz ordu tarafından kanla bastırıldı. Ardından Kızıl Ordu saldırısı başladı. 1920'de Beyaz ordu Kızıl ordu tarafından bölgeden atıldı ve Karaçay-Malkar da "Sovyet" sistemine dahil oldu. Ocak 1921'de kuruluşu onanan Rusya SFSC'ne (RSFSC) bağlı Dağlı ÖSSC içinde 'Karaçay' ve 'Balkar' ulusal okrugları da yer aldılar. Bu özerk cumhuriyetten ayrılan Karaçay okrugu, Ocak 1922'de kuruluşu onanan 'Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı'(il) içinde yer aldı. Oblast 1926'da, merkezi Karaçayevsk kenti olan RSFSC'ne bağlı 'Karaçay Özerk Oblastı' ve merkezi Çerkessk olan 'Çerkes Ulusal Okrugu' biçiminde ikiye bölündü. 'Çerkes Ulusal Okrugu', 1928'de 'Çerkes Özerk Oblastı' yapıldı. Ağustos 1942'de Alman ordusu Karaçay topraklarına girdi ve bölgede beş ay kadar kaldı. Karaçay-Malkarlıllar da 1943 yılı sonlarına kadar Sovyetler'e karşı mücadelelerini sürdürdüler. Bu arada Kafkasya'daki Rus karşıtı hareketlere de önderlik ettiler. Bu mücadeleler sırasında büyük nüfus kayıplarına uğradılar.
Karaçay Sürgünü
Bölge Ocak 1943'te Almanlar'dan temizlendi. 2 Kasım 1943 ve 8 Mart 1944'te Alman ordusuyla işbirliği yaptıkları gerekçesiyle Karaçay-Malkar nüfusunun tamamı Orta Asya'ya (Karaçaylılar Kazakistan'a,Balkarlar da Kırgızistan'a) sürüldü. Oysa, Karaçay-Malkarlılardan binlerce kişi Alman işgali sırasında Sovyet Ordusu saflarında da bulunuyordu. Sürgün sırasında çok sayıda Karaçaylı hayatını kaybetti. 2 Kasım 1943 tarihinde Karaçaylılar, 8 Mart 1944 tarihinde de Malkarlılar yurtlarından çıkarılarak topyekün bir sürgüne, etnik temizliğe ve soykırıma tabi tutuldular. Sürgün sırasında büyük bir kayıp verdiler. Gürcistan'a bağlanan eski Karaçay topraklarına da Gürcistan'dan getirilen Svanlar yerleştirildi. Sürgünde 14 yıl kadar kalan Karaçay-Malkarlar'ın (Balkar) 1956'da saygınlıkları geri verildi. 1957'de, 1926 öncesinde olduğu gibi Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı yeniden kuruldu, Balkarlar gibi Karaçaylar da geri getirilmeye başlandı. Oblast 3 Temmuz 1991'de RSFSC'ne bağlı bir özerk cumhuriyet oldu, ardından, Aralık 1991 sonunda oluşan Rusya Federasyonu içinde kaldı.
Din
17.yy. da bölgeye yapılan Nogay göçü ve Kırım Tatarları'nın gerçekleştirdiği temaslar Karaçayların İslamı tanımalarına yardımcı olmuştur. Ancak başka bir söylentiye göre, Karaçay-Malkarlıların İslamı kabul etmelerinde 18.yy.da yaşamış isminde Kabartaylı bir din adamının çalışmaları belirleyici olmuştur. Karaçaylar Sünni hanefidirler ve Kuzey Kafkasya din işlerine bağlıdırlar. Sovyet yönetimi döneminde kapatılmış olan camilerin yerine bugün birçok yeni cami açılmış bulunmaktadır.
Nüfus
Karaçay-Malkar halkı bugün Kafkasya’da "Karaçay-Çerkesya" ve "Kabarday-Balkarya" adlarını taşıyan iki ayrı cumhuriyet de Rusya'ya bağlı olarak yaşamaktadırlar.Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin 2002'de 739.470 olan toplam nüfusunun 169.198'i Karaçay (%63.5), 147.878'i Rus (%11.65), 11.3'i Çerkes (% 1.3;Kabartay ve Besleney), 22.346'sı Abaza (% 7.4) ve 54.873'ü Nogay (% 13.4) idi.[] Bu 5 topluluğa ait 5 dil de (Rus, Karaçay, Kabartay, Abaza ve Nogay dilleri), resmi diller statülerindedir. 2005'te Karaçaylılar 218,403 Malkarlılar ise 112,924 nüfuslu idiler.
Akademi
Bugünkü Türkiye'de yaşayan Karaçay-Malkar Türkleri'nden , ,Doç Dr. , Dr. , Dr. ve Prof. Dr. tarih, kültür, antropoloji, edebiyat sahalarında Karaçay-Malkar Türklüğü konusunda eser veren başlıca isimlerdir.
Kaynakça
- ^ Лобжанидзе, Александр; Заяц, Дмитрий (20 Ocak 2015). Этнокультурные регионы мира (Rusça). Litres. ISBN . 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Kasım 2023.
- ^ Ėmma Shirii︠a︡zdanovna Geni︠u︡shene, Zlatka Guentchéva, Reciprocal Constructions, Vol. 3, John Benjamins Publishing Company, 2007, s. 971
- ^ Tavkul, Ufuk. ПУТЕШЕСТВИЕ К СЕРДЦУ КАВКАЗА КАРАЧАЙ-МАЛКАР. s. 77. 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Kasım 2023.
- ^ a b c d Tavkul, Ufuk. ПУТЕШЕСТВИЕ К СЕРДЦУ КАВКАЗА КАРАЧАЙ-МАЛКАР. s. 79. 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Kasım 2023.
- ^ M. A. Habichev: Ob etnonimax alan, byzynnyly, malkarly, karačajly, tegejli, 1971, s. 126
- ^ Мизиев Исмаил. История карачаево-балкарского народа с древнейших времён до присоединения к России // Ас алан. М.: «Мир дому твоему», 1998. № 1. - С.2-102
- ^ Vasily ABAEV (1960). Karaçay ve Balkarların Kökeni (Rusça). Nalçik. s. 131.
- ^ Vasily ABAEV (1960). Karaçay ve Balkarların Kökeni (Rusça). Nalçik. s. 161.
- ^ Murat Ocak, The Turks: Turkey (2 v. ), Yeni Türkiye, 2002, s. 353
- ^ Adiloglu, Adilhan. "Adilhan Appa (Adiloğlu) - Karaçay-Malkar Türkçesi Alfabesi ve Ses Bilgisi". 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Kasım 2023.
Dış bağlantılar
- Karacay.com - Karacay Chat, Radyo, Email, ...
- Karaçay-Malkar Türkiye [2]24 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Karaçay Malkar Web Portalı
- Kafkas.gen.tr [4] 23 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karacaylar veya Karacaylilar Karacay Balkarca Karachajlyla Karacaylila veya taulu tawlu dagli pl taulula tawlula cogunlugu Rusya ya bagli Karacay Cerkesya da yasayan bir Turk halkidir Karacaylar19 Yuzyilda Karacayli yaslilarToplam nufus245 000Onemli nufusa sahip bolgeler Rusya218 403 Turkiye20 000 Kazakistan1 000DillerKaracayca RuscaDinSunni IslamIlgili etnik gruplarBalkarlar diger Turk halklari KipcaklarAdlandirmaKaracay Balkar Turklerinin kendilerine verdigi ad endonim ve komsu Kafkas halklarinin kendi dillerinde Karacay Balkar Turklerine verdigi adlar egzonim tabloda gosterilmektedir Dil AdlandirmaKaracay Balkarca AlanMegrelce AlaniNogayca AlanSvanca Az Osetce Digor Lehcesi Asiag Osetce Iron lehcesi Asi AssonAbhazca Azuho AkaracKabardeyce KushaCografyaKaracay Malkarlar Kafkas Daglari nin yuksek bolgelerinde ve derin vadilerde yer alan koylerde yasayan topluluklardir Elbruz daginin bir ucunda Karacaylilar diger yamacinda Malkarlilar yasar Bu cografi konumun disinda aralarinda hicbir farklilik yoktur 1920 li yillarda Sovyetler in Kollektivizm politikasi geregi dag koylerinde yasamakta olan pek cok Karacay Malkar ailesi duzluklere goc ettirilerek buralarda kurulan yeni koylere yerlestirildiler DilDilleri bati Turk dilleri grubundandir Kipcak ve Kipcak alt grubunda siniflandirilabilir Kuzey Kafkasya da bulunan Kumukca ve Nogay diline de benzerlik gosterir Dilbilim arastirmalari Karacay Balkarcanin ana cizgileri ile tipik bir Kipcak grubu uyesi oldugunu ortaya koymaktadir Karacay Balkarca Turk dillerinin Kipcak kolunun Kafkasya daki guney bolumunu meydana getirir Sovyet Turkologlarindan Aleksandr Samoylovic in 1922 yilinda yayimlanan Nekotorie dopolneniya k klassifikatsi turetskih yazikov Nekotorye dopolneniya k klassifikaci tureckih yazykov adli eserindeki Turk lehceleri siniflamasina gore Karacay Balkarca Turk lehcelerinin z kolunun y bolumunun taw bol kalgan grubuna girer Buna gore Karacay Balkarcada eski Turkce azak adak yerine ayak tag dag yerine tav olmak yerine bolmak kalan yerine kalgan bicimleri kullanilir Bunlardan baska Karacay Balkarcada ben yerine men biciminin kullanilmasi kelime basinda y sesinin c sesine donusmesi de Kipcakcanin ozellikleridir KokenTarihi antropolojik arkeolojik ve linguistik arastirmalar Karacay Malkarlilarin bu bolgede uzun yuzyillar hakimiyet kuran Turk kavimlerinin torunlari olduklarini ortaya koymaktadir Karacay Malkar halkinin etnik yapisinin olusmasinda Hunlar Kara Bulgarlar Alanlar Hazarlar ve Kipcaklar gibi Turk kavimlerinin payi vardir Yakin tarih1828 yilina kadar Rus idaresine tabi olmadilar bu tarihten sonra Karacaylilar Cerkeslerle birlikte 1862 yilina degin Ruslarla carpistilar 1864 te Karacay i da kapsayan Kuzey Kafkasya nin Rus istilasina ugramasi sonucu buyuk bir goc olayi deportasyon yasandi Ruslarin Kafkasya yi isgali sonunda 1880 li yillardan itibaren zaman zaman Karacay Malkar halkinin bir bolumu diger Kafkas kabileleri ile Turkiye ye goc etmek zorunda kaldi Bugun bu gocmenlerin torunlarindan yaklasik 25 bin Karacay Malkarli Turkiye de 10 000 civarinda Karacay Malkarli ise Suriye de bir kismi da ABD nde yasamaktadir 1917 Bolsevik ihtilali sonrasinda butun Kafkasya da ve bu arada Karacay Malkarda da 1918 de cok kisa bir sure bagimsizlik heyecani yasandi Fakat bu heyecan Beyaz ordu tarafindan kanla bastirildi Ardindan Kizil Ordu saldirisi basladi 1920 de Beyaz ordu Kizil ordu tarafindan bolgeden atildi ve Karacay Malkar da Sovyet sistemine dahil oldu Ocak 1921 de kurulusu onanan Rusya SFSC ne RSFSC bagli Dagli OSSC icinde Karacay ve Balkar ulusal okruglari da yer aldilar Bu ozerk cumhuriyetten ayrilan Karacay okrugu Ocak 1922 de kurulusu onanan Karacay Cerkes Ozerk Oblasti il icinde yer aldi Oblast 1926 da merkezi Karacayevsk kenti olan RSFSC ne bagli Karacay Ozerk Oblasti ve merkezi Cerkessk olan Cerkes Ulusal Okrugu biciminde ikiye bolundu Cerkes Ulusal Okrugu 1928 de Cerkes Ozerk Oblasti yapildi Agustos 1942 de Alman ordusu Karacay topraklarina girdi ve bolgede bes ay kadar kaldi Karacay Malkarlillar da 1943 yili sonlarina kadar Sovyetler e karsi mucadelelerini surdurduler Bu arada Kafkasya daki Rus karsiti hareketlere de onderlik ettiler Bu mucadeleler sirasinda buyuk nufus kayiplarina ugradilar Karacay Surgunu Bolge Ocak 1943 te Almanlar dan temizlendi 2 Kasim 1943 ve 8 Mart 1944 te Alman ordusuyla isbirligi yaptiklari gerekcesiyle Karacay Malkar nufusunun tamami Orta Asya ya Karacaylilar Kazakistan a Balkarlar da Kirgizistan a suruldu Oysa Karacay Malkarlilardan binlerce kisi Alman isgali sirasinda Sovyet Ordusu saflarinda da bulunuyordu Surgun sirasinda cok sayida Karacayli hayatini kaybetti 2 Kasim 1943 tarihinde Karacaylilar 8 Mart 1944 tarihinde de Malkarlilar yurtlarindan cikarilarak topyekun bir surgune etnik temizlige ve soykirima tabi tutuldular Surgun sirasinda buyuk bir kayip verdiler Gurcistan a baglanan eski Karacay topraklarina da Gurcistan dan getirilen Svanlar yerlestirildi Surgunde 14 yil kadar kalan Karacay Malkarlar in Balkar 1956 da sayginliklari geri verildi 1957 de 1926 oncesinde oldugu gibi Karacay Cerkes Ozerk Oblasti yeniden kuruldu Balkarlar gibi Karacaylar da geri getirilmeye baslandi Oblast 3 Temmuz 1991 de RSFSC ne bagli bir ozerk cumhuriyet oldu ardindan Aralik 1991 sonunda olusan Rusya Federasyonu icinde kaldi Din17 yy da bolgeye yapilan Nogay gocu ve Kirim Tatarlari nin gerceklestirdigi temaslar Karacaylarin Islami tanimalarina yardimci olmustur Ancak baska bir soylentiye gore Karacay Malkarlilarin Islami kabul etmelerinde 18 yy da yasamis isminde Kabartayli bir din adaminin calismalari belirleyici olmustur Karacaylar Sunni hanefidirler ve Kuzey Kafkasya din islerine baglidirlar Sovyet yonetimi doneminde kapatilmis olan camilerin yerine bugun bircok yeni cami acilmis bulunmaktadir NufusKaracay Malkar halki bugun Kafkasya da Karacay Cerkesya ve Kabarday Balkarya adlarini tasiyan iki ayri cumhuriyet de Rusya ya bagli olarak yasamaktadirlar Karacay Cerkes Cumhuriyeti nin 2002 de 739 470 olan toplam nufusunun 169 198 i Karacay 63 5 147 878 i Rus 11 65 11 3 i Cerkes 1 3 Kabartay ve Besleney 22 346 si Abaza 7 4 ve 54 873 u Nogay 13 4 idi kaynak belirtilmeli Bu 5 topluluga ait 5 dil de Rus Karacay Kabartay Abaza ve Nogay dilleri resmi diller statulerindedir 2005 te Karacaylilar 218 403 Malkarlilar ise 112 924 nufuslu idiler AkademiBugunku Turkiye de yasayan Karacay Malkar Turkleri nden Doc Dr Dr Dr ve Prof Dr tarih kultur antropoloji edebiyat sahalarinda Karacay Malkar Turklugu konusunda eser veren baslica isimlerdir Kaynakca Lobzhanidze Aleksandr Zayac Dmitrij 20 Ocak 2015 Etnokulturnye regiony mira Rusca Litres ISBN 978 5 457 69248 0 1 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Kasim 2023 Ėmma Shirii a zdanovna Geni u shene Zlatka Guentcheva Reciprocal Constructions Vol 3 John Benjamins Publishing Company 2007 s 971 Tavkul Ufuk PUTEShESTVIE K SERDCU KAVKAZA KARAChAJ MALKAR s 77 1 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Kasim 2023 a b c d Tavkul Ufuk PUTEShESTVIE K SERDCU KAVKAZA KARAChAJ MALKAR s 79 1 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Kasim 2023 M A Habichev Ob etnonimax alan byzynnyly malkarly karacajly tegejli 1971 s 126 Miziev Ismail Istoriya karachaevo balkarskogo naroda s drevnejshih vremyon do prisoedineniya k Rossii As alan M Mir domu tvoemu 1998 1 S 2 102 Vasily ABAEV 1960 Karacay ve Balkarlarin Kokeni Rusca Nalcik s 131 Vasily ABAEV 1960 Karacay ve Balkarlarin Kokeni Rusca Nalcik s 161 Murat Ocak The Turks Turkey 2 v Yeni Turkiye 2002 s 353 Adiloglu Adilhan Adilhan Appa Adiloglu Karacay Malkar Turkcesi Alfabesi ve Ses Bilgisi 1 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Kasim 2023 Dis baglantilarKaracay com Karacay Chat Radyo Email Karacay Malkar Turkiye 2 24 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karacay Malkar Web Portali Kafkas gen tr 4 23 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde