Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Rye House Suikastı, 1683 yılında planlanan ve başarısız olan İngiltere kralı II. Charles ve kardeşi tahtın varisi York Dükü James'e karşı suikast girişimini anlatır.
Suikastın hangi aşamaya kadar geliştiğine dair tarihçiler arasında anlaşmazlık bulunur. Buna göre dönemin siyasi iktidarının iddia ettiği gibi suikastın monraşiye karşı geniş çaplı bir ayaklanmaya dönüşeceği ve Stuart Hanedanını alaşağı edeceğine dair somut deliller çok tartışmalıdır. Bu tür bir ayaklanmanın liderliğini yapacak bir ekip ve toplumsal güç bulunmamaktadır. Buna rağmen rejim tarafından suikast planları ortaya çıkartıldıktan sonra ilgililerin acımasızca tasfiye edilmeleri 1688 Muhteşem Devrimine destek verecek toplumsal dinamikleri ortaya çıkartmıştır.
Arka planı
1660 yılında monarşinin Restorasyonu ile II. Charles'ın iktidara gelmesi, Parlamentonun bazı vekil üyelerinde, cumhuriyetçilerde ve Protestan toplumda endişelere yol açar. Yeni rejimin Avrupa'daki Katolik krallarla yakın ilişkileri de bu endişeleri artırır. Mutlakiyet ve aynı anlama gelen Katolik inancı kralın Anglikan olmasına rağmen tepki çekmeye devam eder. 1681 yılında Avam Kamarasındaki muhalefet kraldan sonra kardeşi James'in tahta çıkmasına engel olmaya çalışır ve buna yönelik kanun tasarısında bulunur. II. Charles erken davranarak bu yasanın önüne keser ve Oxford Parlamentosunu kapatır. Amaçlarına ulaşmak adına yasal alanda yapabilecekleri kalmayan muhalifler hakkında suikast ve ayaklanma planlama iddiaları başlar.
Suikast
, Hoddesdon bölgesinde yer alan Rye-House tahkim edilmiş bir hendeğe sahip Orta Çağ binasıdır. Ev iç savaş gazisi Richard Rumbold'a aittir. Plana göre evde çok sayıda asker saklanacak ve 'da yapılan at yarışlarından Londra'ya dönen kral ve kardeşine pusu kurulacaktır. Kafilenin 1 Nisan 1683 günü yolculuk etmesi planlanıyordu. Ancak Newmarket'da 22 Mart günü çıkan büyük çaplı yangın kentin neredeyse yarısını yakar. Büyük zayiat veren felaket nedeniyle yarışlar iptal edilince kraliyet kafilesi planlanandan erken bir tarihte Londra'ya döner, planlanan saldırı suya düşer.
Rye House grubu
Bu dönem muhalifler çok sayıda ve çok çeşitli siyasi fikirlerdedir. 1680'li yılların başında İngiliz siyasi hayatında olarak anılacak siyasi geleneği oluşturan ekip iktidarın silahlı eylem sayesinde değiştirilmesini tartışmaya başlamıştır. Eylemlerin nasıl yapılacağı konusunda belirsizlik hakimdir, Londra, Bristol gibi kentlerin ele geçirilmesi, İskoçya'da bir ayaklanma planlanması gibi fikirler ortaya atılmıştır. Bu çevrelerin suikast planına dahli konusunda nesnel araştırmalar azdır ve değerlendirmeler çoğunlukla yanlıdır. Suikastle ilişkilendirilen çevrelerden en bilineni Robert West ve çevresidir. Muhalif Aaron Smith ve William Hone ile yine bir suikast iftirası üzerine yapılan tutuklamalarda tanışan West, çok sayıda rejim karşıtı ile irtibata geçer. Grubun içindeki Richard Nelthorpe bir suikast yerine bir ayaklanmayı tercih etmektedir. ancak bu planlar daha sonra görülecek daha çok aristokrat ağırlıklı Monmouth ekibinin hoşuna gitmez. Ayrıca İskoçya'da bir askeri ayaklanma başlatmak adına Argyll Earlü Archibald Campbell ile temas kurulmaya çalışılır. Ekip bir manifesto kaleme almak istese de gerçekleştirilecek devrimci müdahaleden sonra monarşi mi yoksa cumhuriyet yanlısı bir anayasa hazırlanacağı konusunda fikir birliğine varılamaz.
Muhbirler ve tutuklamalar
Suikaste dair istihbarat Josiah Keeling tarafından Dışişleri Bakanı Sir Leoline Jenkins'e bilgi iletilmesiyle alınır. 12 Haziran 1683 günü artık tüm devlet kademesi bu bilgiye vakıftır. Muhbir Keeling tarafından yapılan itiraf sayesinde tutuklamalar başlar, Keeling ise yardımları neticesinde affedilir. West de itiraflarda bulunarak silah alımı sürecini deşifre eder. Tutuklanarak mahkemeye ilk çıkartılan Thomas Walcott olur. Bu arada çok sayıda muhalif ülkeden kaçmaya çalışmaktadır. Walcott, Whig yanlısı yayın yapan Weekly Paquet adlı derginin yayıncısı Henry Care'in adını mahkemeye verir. Care de işbirliği yaparak itirafçı olur.
Kral tarafından 27 Temmuz günü yayınlanan resmi bildiride suikast ve içeriği kamuoyuyla paylaşılır. Suikastı planlayan çok küçük ve siyasi olarak önemsiz bir grup olsa da II. Charles ayrım yapmadan tüm muhaliflerin üzerine yürür, çok sayıda kişi tutuklanır.
Davalar
| İsim | Görevi/Unvanı | Durum/Karar | Açıklama |
|---|---|---|---|
| Sir Thomas Armstrong | Stafford milletvekili | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür |
| John Ayloffe | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür | |
| Henry Cornish | Londra kentinin şerifi | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür |
| Elizabeth Gaunt | İdam hükmü giymiştir | Yakılarak öldürülmüştür | |
| James Holloway | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür | |
| Baillie of Jerviswood | İdam hükmü giymiştir | Asılmıştır | |
| Richard Nelthorpe | İdam hükmü giymiştir | Asılmıştır | |
| Richard Rumbold | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür | |
| Lord William Russell | Bedfordshire milletvekili | İdam hükmü giymiştir | Kafası kesilerek idam edilmiştir |
| Algernon Sidney | Lord Warden of the Cinque Ports | İdam hükmü giymiştir | Kafası kesilerek idam edilmiştir |
| Thomas Walcot | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür | |
| John Rouse | İdam hükmü giymiştir | Asılmış, çekilmiş ve dörde bölünmüştür | |
| Charles Gerard | Macclesfield Earlü | İdama mahkûm edilmiş sonrasında affedilmiştir | |
| Charles Gerard | Parker Vikontu | İdama mahkûm edilmiş sonrasında affedilmiştir | |
| Archibald Campbell | Argyll Earlü | Hapis cezasına çarptırılmıştır | sırasında idam edilmiştir |
| Sir Samuel Barnardiston | Baron | Hapis cezasına çarptırılmıştır | İlaveten £6,000 para cezasına çarptırılmıştır |
| Henry Booth | Warrington Earlü | Hapis cezasına çarptırılmıştır | |
| Paul Foley | Hereford milletvekili | Hapis cezasına çarptırılmıştır | |
| Thomas Grey | Stamford Earlü | Hapis cezasına çarptırılmıştır | |
| John Hampden | Wendover milletvekili | Hapis cezasına çarptırılmıştır | İlaveten £40,000 para cezasına çarptırılmıştır |
| William Howard | Escrick Baronu | Hapis cezasına çarptırılmıştır | İtirafçı olmuş ve William Russell aleyhine ifade vermiştir |
| Matthew Mead | Hapis cezasına çarptırılmıştır | ||
| Aaron Smith | Hapis cezasına çarptırılmıştır | ||
| Sir John Trenchard | Taunton milletvekili | Hapis cezasına çarptırılmıştır | |
| Sir John Wildman | Hapis cezasına çarptırılmıştır | ||
| Sir John Cochrane | Hollanda'ya kaçmıştır | ||
| Robert Ferguson | Hollanda'ya kaçmıştır | ||
| Ford Grey | Werke Baronu | Londra Kulesinden kaçmıştır | |
| Patrick Hume | Marchmont Earlü | Hollanda'ya kaçmıştır | |
| John Locke | Hollanda'ya kaçmıştır | ||
| John Lovelace | Baron | Hollanda'ya kaçmıştır | |
| David Melville | Leven Earlü | Hollanda'ya kaçmıştır | |
| George Melville | Melville Earlü | Hollanda'ya kaçmıştır | |
| Edward Norton | Hollanda'ya kaçmıştır | ||
| Nathaniel Wade | Hollanda'ya kaçmıştır | ||
| Arthur Capell | Essex Earlü | Londra Kulesinde tutukluyken kendi boğazını keserek intihar etmiştir | |
| William Carstares | Ağır işkence görmüştür |
Değerlendirme
Tarihçiler tarafından öne sürülen bir iddiaya göre suikast, büyük oranda II. Charles ve destekçileri tarafından güçlü muhalifleri tasfiye etmek için ortaya atılmıştır. Tasfiyenin neredeyse bir intikama dönüşmesi ve bazı çevrelerce Stuartların İntikamı olarak adlandırılması 1688 Muhteşem Devrimiyle ortaya çıkan toplumsal tepkiyi açıklamaktadır.
Kaynakça
- ^ Bunlar arasında John Locke, John Ayloffe, Christopher Battiscombe ve Israel Hayes sayılabilir
- ^ Güneydoğu İngiltere'deki beş liman kentinin (Hastings, New Romney, Hythe, Dover ve Sandwich) sorumlusu anlamındadır
- ^ Tarihçi Richard Greaves ve Doreen Milne bu iddiayı savunmaktadır
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Rye House Suikasti 1683 yilinda planlanan ve basarisiz olan Ingiltere krali II Charles ve kardesi tahtin varisi York Duku James e karsi suikast girisimini anlatir Ingiltere krali II Charles Suikastin hangi asamaya kadar gelistigine dair tarihciler arasinda anlasmazlik bulunur Buna gore donemin siyasi iktidarinin iddia ettigi gibi suikastin monrasiye karsi genis capli bir ayaklanmaya donusecegi ve Stuart Hanedanini alasagi edecegine dair somut deliller cok tartismalidir Bu tur bir ayaklanmanin liderligini yapacak bir ekip ve toplumsal guc bulunmamaktadir Buna ragmen rejim tarafindan suikast planlari ortaya cikartildiktan sonra ilgililerin acimasizca tasfiye edilmeleri 1688 Muhtesem Devrimine destek verecek toplumsal dinamikleri ortaya cikartmistir Arka plani1660 yilinda monarsinin Restorasyonu ile II Charles in iktidara gelmesi Parlamentonun bazi vekil uyelerinde cumhuriyetcilerde ve Protestan toplumda endiselere yol acar Yeni rejimin Avrupa daki Katolik krallarla yakin iliskileri de bu endiseleri artirir Mutlakiyet ve ayni anlama gelen Katolik inanci kralin Anglikan olmasina ragmen tepki cekmeye devam eder 1681 yilinda Avam Kamarasindaki muhalefet kraldan sonra kardesi James in tahta cikmasina engel olmaya calisir ve buna yonelik kanun tasarisinda bulunur II Charles erken davranarak bu yasanin onune keser ve Oxford Parlamentosunu kapatir Amaclarina ulasmak adina yasal alanda yapabilecekleri kalmayan muhalifler hakkinda suikast ve ayaklanma planlama iddialari baslar Suikast Hoddesdon bolgesinde yer alan Rye House tahkim edilmis bir hendege sahip Orta Cag binasidir Ev ic savas gazisi Richard Rumbold a aittir Plana gore evde cok sayida asker saklanacak ve da yapilan at yarislarindan Londra ya donen kral ve kardesine pusu kurulacaktir Kafilenin 1 Nisan 1683 gunu yolculuk etmesi planlaniyordu Ancak Newmarket da 22 Mart gunu cikan buyuk capli yangin kentin neredeyse yarisini yakar Buyuk zayiat veren felaket nedeniyle yarislar iptal edilince kraliyet kafilesi planlanandan erken bir tarihte Londra ya doner planlanan saldiri suya duser Rye House grubuBu donem muhalifler cok sayida ve cok cesitli siyasi fikirlerdedir 1680 li yillarin basinda Ingiliz siyasi hayatinda olarak anilacak siyasi gelenegi olusturan ekip iktidarin silahli eylem sayesinde degistirilmesini tartismaya baslamistir Eylemlerin nasil yapilacagi konusunda belirsizlik hakimdir Londra Bristol gibi kentlerin ele gecirilmesi Iskocya da bir ayaklanma planlanmasi gibi fikirler ortaya atilmistir Bu cevrelerin suikast planina dahli konusunda nesnel arastirmalar azdir ve degerlendirmeler cogunlukla yanlidir Suikastle iliskilendirilen cevrelerden en bilineni Robert West ve cevresidir Muhalif Aaron Smith ve William Hone ile yine bir suikast iftirasi uzerine yapilan tutuklamalarda tanisan West cok sayida rejim karsiti ile irtibata gecer Grubun icindeki Richard Nelthorpe bir suikast yerine bir ayaklanmayi tercih etmektedir ancak bu planlar daha sonra gorulecek daha cok aristokrat agirlikli Monmouth ekibinin hosuna gitmez Ayrica Iskocya da bir askeri ayaklanma baslatmak adina Argyll Earlu Archibald Campbell ile temas kurulmaya calisilir Ekip bir manifesto kaleme almak istese de gerceklestirilecek devrimci mudahaleden sonra monarsi mi yoksa cumhuriyet yanlisi bir anayasa hazirlanacagi konusunda fikir birligine varilamaz Muhbirler ve tutuklamalarSuikaste dair istihbarat Josiah Keeling tarafindan Disisleri Bakani Sir Leoline Jenkins e bilgi iletilmesiyle alinir 12 Haziran 1683 gunu artik tum devlet kademesi bu bilgiye vakiftir Muhbir Keeling tarafindan yapilan itiraf sayesinde tutuklamalar baslar Keeling ise yardimlari neticesinde affedilir West de itiraflarda bulunarak silah alimi surecini desifre eder Tutuklanarak mahkemeye ilk cikartilan Thomas Walcott olur Bu arada cok sayida muhalif ulkeden kacmaya calismaktadir Walcott Whig yanlisi yayin yapan Weekly Paquet adli derginin yayincisi Henry Care in adini mahkemeye verir Care de isbirligi yaparak itirafci olur Kral tarafindan 27 Temmuz gunu yayinlanan resmi bildiride suikast ve icerigi kamuoyuyla paylasilir Suikasti planlayan cok kucuk ve siyasi olarak onemsiz bir grup olsa da II Charles ayrim yapmadan tum muhaliflerin uzerine yurur cok sayida kisi tutuklanir DavalarIsim Gorevi Unvani Durum Karar AciklamaSir Thomas Armstrong Stafford milletvekili Idam hukmu giymistir Asilmis cekilmis ve dorde bolunmusturJohn Ayloffe Idam hukmu giymistir Asilmis cekilmis ve dorde bolunmusturHenry Cornish Londra kentinin serifi Idam hukmu giymistir Asilmis cekilmis ve dorde bolunmusturElizabeth Gaunt Idam hukmu giymistir Yakilarak oldurulmusturJames Holloway Idam hukmu giymistir Asilmis cekilmis ve dorde bolunmusturBaillie of Jerviswood Idam hukmu giymistir AsilmistirRichard Nelthorpe Idam hukmu giymistir AsilmistirRichard Rumbold Idam hukmu giymistir Asilmis cekilmis ve dorde bolunmusturLord William Russell Bedfordshire milletvekili Idam hukmu giymistir Kafasi kesilerek idam edilmistirAlgernon Sidney Lord Warden of the Cinque Ports Idam hukmu giymistir Kafasi kesilerek idam edilmistirThomas Walcot Idam hukmu giymistir Asilmis cekilmis ve dorde bolunmusturJohn Rouse Idam hukmu giymistir Asilmis cekilmis ve dorde bolunmusturCharles Gerard Macclesfield Earlu Idama mahkum edilmis sonrasinda affedilmistirCharles Gerard Parker Vikontu Idama mahkum edilmis sonrasinda affedilmistirArchibald Campbell Argyll Earlu Hapis cezasina carptirilmistir sirasinda idam edilmistirSir Samuel Barnardiston Baron Hapis cezasina carptirilmistir Ilaveten 6 000 para cezasina carptirilmistirHenry Booth Warrington Earlu Hapis cezasina carptirilmistirPaul Foley Hereford milletvekili Hapis cezasina carptirilmistirThomas Grey Stamford Earlu Hapis cezasina carptirilmistirJohn Hampden Wendover milletvekili Hapis cezasina carptirilmistir Ilaveten 40 000 para cezasina carptirilmistirWilliam Howard Escrick Baronu Hapis cezasina carptirilmistir Itirafci olmus ve William Russell aleyhine ifade vermistirMatthew Mead Hapis cezasina carptirilmistirAaron Smith Hapis cezasina carptirilmistirSir John Trenchard Taunton milletvekili Hapis cezasina carptirilmistirSir John Wildman Hapis cezasina carptirilmistirSir John Cochrane Hollanda ya kacmistirRobert Ferguson Hollanda ya kacmistirFord Grey Werke Baronu Londra Kulesinden kacmistirPatrick Hume Marchmont Earlu Hollanda ya kacmistirJohn Locke Hollanda ya kacmistirJohn Lovelace Baron Hollanda ya kacmistirDavid Melville Leven Earlu Hollanda ya kacmistirGeorge Melville Melville Earlu Hollanda ya kacmistirEdward Norton Hollanda ya kacmistirNathaniel Wade Hollanda ya kacmistirArthur Capell Essex Earlu Londra Kulesinde tutukluyken kendi bogazini keserek intihar etmistirWilliam Carstares Agir iskence gormusturDegerlendirmeTarihciler tarafindan one surulen bir iddiaya gore suikast buyuk oranda II Charles ve destekcileri tarafindan guclu muhalifleri tasfiye etmek icin ortaya atilmistir Tasfiyenin neredeyse bir intikama donusmesi ve bazi cevrelerce Stuartlarin Intikami olarak adlandirilmasi 1688 Muhtesem Devrimiyle ortaya cikan toplumsal tepkiyi aciklamaktadir KaynakcaWikimedia Commons ta Rye House Suikasti ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Bunlar arasinda John Locke John Ayloffe Christopher Battiscombe ve Israel Hayes sayilabilir Guneydogu Ingiltere deki bes liman kentinin Hastings New Romney Hythe Dover ve Sandwich sorumlusu anlamindadir Tarihci Richard Greaves ve Doreen Milne bu iddiayi savunmaktadir