Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Temmuz 2022) () |
Salih Bozok (1881, Selanik - 25 Nisan 1941, İstanbul), Türk asker ve siyasetçi. Mustafa Kemal Atatürk'ün çocukluk arkadaşıydı ve daha sonra yaverliğini yaptı. Atatürk'e en yakın kişi olarak bilinir.
| Salih Bozok 1319 (1902) P.-158 | |
|---|---|
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 2., 3., 4., 5. ve 6. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 11 Ağustos 1923 - 25 Nisan 1941 | |
| Seçim bölgesi | 1923 – Yozgat 1927 – Yozgat 1931 – Bilecik 1935 – Bilecik 1939 – Bilecik |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1881 Selanik, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 25 Nisan 1941 (60 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Cebeci Askerî Şehitliği, Ankara |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi |
| Evlilik(ler) | Düriye Bozok Pakize Bozok |
| Çocuk(lar) | Cemil Bozok (1907-1994) Sabiha Bozok-Yenen (1909-1993) Muzaffer Bozok (1920-2006) |
| Bitirdiği okul | Selanik Askeri Lisesi Harp Okulu |
| Mesleği | Asker |
| Ödülleri |  |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı |  Osmanlı (1905-1919)  Türkiye (1919-1926) |
| Hizmet yılları | 1905-1926 |
| Rütbesi |  Yarbay |
| Çatışma/savaşları | Balkan Savaşları I. Dünya Savaşı Türk Kurtuluş Savaşı |
Hayatı
Salih Bey 1881 yılında Selanik’te Yakup Paşa Mahallesi’nde dünyaya geldi. Annesi Çelebi Hanım ve babası Cafer Efendi'nin tek evladıdır. Çelebi Hanım bütün sevgisini Salih Bey’in üstünde toplamış ve bir dediğini ikiletmemiştir. Salih’in babası Cafer Efendi ise sert karakterliydi ve Çelebi Hanım ikisi arasında köprü olmuştur.
Salih Bey iki evlilik yapmıştır. Biri Nuri Conker Bey’in kızkardeşi Dürriye Hanım, diğeri ise Salih
Bey’in Atatürk’ün hastalığı esnasında Savarona Yatı’ndan o meşhur 7 Haziran 1938 tarihli mektubu gönderdiği Pakize Hanım’dır. Salih Bey’in çocukları Cemil S. Bozok, Sabiha Bozok-Yenen, Muzaffer Bozok’tur. Büyük oğlu Cemil S. Bozok’tan olma, Salih Bozok (Dr. Salih Bozok) adlı torunu vardır. Dürriye Hanım’ın babası Hoca Osman Efendi, zamanın yeni fikirleriyle yetişmiş oğlu Nuri (Conker) Bey ve damadı Salih Bey’e, "Farmasonlar" derdi. Onun dindarlığı tutuculuk derecesindeydi.
Mustafa Kemal Atatürk ve Nuri Conker Bey, Salih Bey’in Selanik’ten mahalle ve okul arkadaşlarıdır. Bu üç arkadaşın arasında çocukluktan başlayan dostluk ve kardeşlik, ölüm onları ayırıncaya dek sürmüştür. Fikirleri 21. yüzyıla ulaşabilen tek lider olan Atatürk, bu iki arkadaşına karşı içtenliğini hiçbir zaman yitirmemiş, onlarla çocukluk günlerinde olduğu gibi şakalaşmıştır. Ayrıca sırlarını onlarla paylaşmaktan geri durmamıştır. Atatürk, canını ve değerli annesi Zübeyde Hanımı emanet ettiği Salih Bey’e mektuplarında şöyle hitaplarda bulunmuştur. “Ey Hazreti Salih, Kardeşim Salih, Kuzum Salihçiğim, Güzel Gözlü, Burma Bıyıklı Salihim.” Atatürk dostlarına karşı iltifatta bulunmaktan hiç kaçınmazdı. Atatürk’ün sevdiği, güvendiği bir kişi olan Salih Bey’in, çevresinde de aynı duygularla tanındığını ona takılan şu adlar göstermektedir: "Salih Selanik", "Sadık Salih", "Şen Salih", "Tatlı Salih", "Erkek Salih", "Muharip Salih", "Ahbap Salih" ve "Bozok Salih".
Salih Bey, Mustafa Kemal Atatürk'ün yaşça akranıydı. Harp Okulunu aynı yıl bitirdiler. Kendisi jandarma sınıfına seçildi, Mustafa Kemal ise Harp Akademisine devam ederek kurmay oldu. Millî Mücadele'yi düzenlemek üzere Anadolu'ya geçmeden önce ve Suriye Cephesi'nde bulunduğu sırada Mustafa Kemal Paşa, Salih Bey'i "başyâver" görevine tâyin ederek yanına çağırdı. Sürekli beraberlik böyle başladı. Mustafa Kemal Paşa, meclis başkanı iken "Meclis Başkanlığı Yâverliği", Mustafa Kemal Atatürk Cumhurbaşkanı seçildikten sonra da "Cumhurbaşkanlığı Yâveri" olarak görev yaptı.
Salih Bey Ankara’da bulunduğu sırada, tarihsel adı Bozok olan Yozgat ilimizde, Milli Mücadele başlarında ortaya çıkan isyanın (bu isyan Çapanoğlu İsyanı olarak da bilinmektedir), Ankara Hükûmeti tarafından bölgeye gönderilen Çerkez Ethem Bey komutasındaki Kuva-yi Seyyare birlikleri tarafından bastırılması eylemine, Çolak İbrahim Bey ile katılmıştır. Bu eylemde muvaffak olunmuştur.
Yarbay rütbesinde emekliye ayrıldıktan ve TBMM 2. Dönem'de (o dönemdeki adı Bozok olan Yozgat'tan) milletvekili seçildikten sonra da Mustafa Kemal'in yakınında kaldı. 4. Dönem'e kadar Yozgat ve daha sonraki dönemlerde Bilecik milletvekili seçildi.
10 Kasım, Salih Bey’in “Gidiyorum, işim bitti artık.” dediği gündü. Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümü üzerine, "Başkomutan yaversiz gidemez!" diyerek uzun süredir planladığı gibi kalbine kurşun sıkarak intihar teşebbüsünde bulundu. Söz konusu bu intiharın da son sahne olarak kullanıldığı, Zülfü Livâneli tarafından senaryosu yazılarak yönetilen Vedâ filminde ise; Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile Salih Bozok'un yakın ilişkisi, dostlukları ve birlikte verdikleri mücadele dolu yıllar beyaz perdeye aktarılmıştır. Kurşunun kalbini sıyırması nedeniyle hayatta kaldı. Atatürk olmadan geçen kısa yaşamında milletvekilliğine devam etti. 25 Nisan 1941’de, Suadiye’deki köşkündeyken hasta ve yorgun kalbi, Atatürk’ün vefatından 2.5 sene sonra durdu. Cenazesi İstanbul’dan Ankara’ya nakledilmiş olup, vasiyeti üzerine Cebeci Askeri Şehitliği’nde Nuri Conker’in yanına gömülmüştür.
Salih Bozok genel kabul gördüğü üzere çok ketum ve sır sahibidir. Cesur, neşeli, temiz kalpli, sabırlı, merhametli, vefakar, güvenilir ve sadık bir dost olan Salih Bey, anılarını ortaya koyduğu zamanda bile bu ketumca davranışını sürdürmüştür. Arkadaşları arasından sevilen, sayılan bir insandı. İyilik yapmak onun idealiydi. Canı pek kıymetliydi fakat Atatürk ile nefes alır, Atatürksüz nefessiz kalırdı. Açık sözlü, sevdiğini yürekten seven, Arnavut (dede tarafından Arnavut kökenliydi) inadı tuttuğu zaman yaman bir efeydi.
Salih Bey’e göre, Türk inkılabının doğuşu şu şekildedir: “… Şüphe yok ki Türk inkılabının bayrağını taşıyan Atatürk, o inkılabın ruhunu, prensiplerini de varlığında, işlerinde, geçmişinde ve genel hayatında taşıyor… İnkılabımız bir rastlantıdan veya görevin gerekliliğinden değil, yıllardan beri düşünülerek varılan karardan doğmuştur.”
Mustafa Kemal Atatürk ile olan dostluğu
Atatürk'le dostlukları eskiye dayanmaktadır. O da Atatürk gibi, Selanik doğumlu. Yaşları da yakın. Selanik'ten mahalle komşulukları, hatta Atatürk’le üçüncü kuşaktan akrabalığı vardır. Atatürk’ün dedeleri olan Hacı İslam Ağa ile Hacı Salih Ağa, onun da dedeleridir. Atatürk’e aslen Konyalı (Karaman eyaleti) diyenler olduğu gibi dedelerinin Aydın yöresinden göç etmiş olduğunu söyleyenler de vardır.
İlk subaylık yıllarında beraberler. 1908'de hürriyetin ilanından sonra yolları yine Selanik'te kesişiyor. Atatürk'ün onu daha o yıllardan "ömür boyu yoldaş" olarak seçtiğini gösteren ilginç bir sahne vardır:
Selanik'te meşhur Olimpos Gazinosu'nda oturdukları bir akşam, Mustafa Kemal sofradaki dostlarına ileride nasıl iktidara geleceğini anlatır. Sonra da orada bulunanlara gelecekteki görevlerini açıklar. Masadakiler; Fuat Bulca, Nuri Conker, Fethi Okyar ve Salih Bozok hayretle izler onu. Herkese görev bölümü yapıldıktan sonra, sıra Bozok'a gelince, Salih der seninle hiç ayrılmayacağız. "Seni kendime yâver yapacağım." Masadakiler sorar:
"Peki sen ne olacaksın?"
Yanıt kısadır:
"Ben, size bu görevleri verecek adam olacağım."
Eserleri
- (Cemil S. Bozok), Hep Atatürk'ün Yanında, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1985.
- (Can Dündar), Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor, Doğan Kitapçılık, İstanbul 2001.
Popüler kültürdeki yeri
- Veda adlı filmde Serhat Kılıç tarafından canlandırılmıştır.
- Kurtuluş dizisinde Turgay Tanülkü tarafından canlandırılmıştır.
- Ya İstiklal Ya Ölüm dizisinde Ushan Çakır tarafından canlandırılmıştır.
Kaynakça
- ^ Harp Akademileri Komutanlığı, Harp Akademilerinin 120 Yılı, İstanbul, 1968, s. 146.
- ^ Can Dündar, Yaveri Atatürk’ü Anlatıyor, Can Sanat Yayınları, İstanbul, Ocak 2015, s. 28.
- ^ Salih Bozok-Cemil S. Bozok, Hep Atatürk’ün Yanında (Baba-Oğul Bozoklardan Anılar), Atatürk Vakfı Yayınları, İstanbul, Haziran 2019, s. 15.
- ^ Turhan Gürkan, Atatürk'ün Uşağının Gizli Defteri, Fer Yayınları, İstanbul, 1971 s.232
- ^ S. Eriş Ülger, Zaferin Gölgesinde Latife Hanım, Paraf Yayınları, İstanbul, Nisan 2013, s. 121.
- ^ Salih Bozok, Atatürk’ün Yaveri Salih Bozok Anlatıyor, Alaca Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, Eylül 2020,, s. 9.
- ^ İlber Ortaylı, Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Kronik Kitap, İstanbul, Ocak 2018, s. 25-26.
| Wikimedia Commons'ta Salih Bozok ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Salih Bozok haber gazete kitap akademik JSTOR Temmuz 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Salih Bozok 1881 Selanik 25 Nisan 1941 Istanbul Turk asker ve siyasetci Mustafa Kemal Ataturk un cocukluk arkadasiydi ve daha sonra yaverligini yapti Ataturk e en yakin kisi olarak bilinir Salih Bozok 1319 1902 P 158Turkiye Buyuk Millet Meclisi 2 3 4 5 ve 6 Donem MilletvekiliGorev suresi 11 Agustos 1923 25 Nisan 1941Secim bolgesi 1923 Yozgat 1927 Yozgat 1931 Bilecik 1935 Bilecik 1939 BilecikKisisel bilgilerDogum 1881 Selanik Osmanli ImparatorluguOlum 25 Nisan 1941 60 yasinda Istanbul TurkiyeDefin yeri Cebeci Askeri Sehitligi AnkaraPartisi Cumhuriyet Halk PartisiEvlilik ler Duriye Bozok Pakize BozokCocuk lar Cemil Bozok 1907 1994 Sabiha Bozok Yenen 1909 1993 Muzaffer Bozok 1920 2006 Bitirdigi okul Selanik Askeri Lisesi Harp OkuluMeslegi AskerOdulleriAskeri hizmetiBagliligi Osmanli 1905 1919 Turkiye 1919 1926 Hizmet yillari 1905 1926Rutbesi YarbayCatisma savaslari Balkan Savaslari I Dunya Savasi Turk Kurtulus SavasiTurk Ordulari Baskomutani Maresal Gazi Mustafa Kemal Pasa ile Izmit te 1923 Soldan saga Yaver Sukru Ali Basyaver Salih Mustafa Kemal Pasa TBMM Muhafiz Taburu Komutani Ismail Hakki ve Yaver MuzafferSalih Bozok 1930 lar HayatiSalih Bey 1881 yilinda Selanik te Yakup Pasa Mahallesi nde dunyaya geldi Annesi Celebi Hanim ve babasi Cafer Efendi nin tek evladidir Celebi Hanim butun sevgisini Salih Bey in ustunde toplamis ve bir dedigini ikiletmemistir Salih in babasi Cafer Efendi ise sert karakterliydi ve Celebi Hanim ikisi arasinda kopru olmustur Salih Bey iki evlilik yapmistir Biri Nuri Conker Bey in kizkardesi Durriye Hanim digeri ise Salih Bey in Ataturk un hastaligi esnasinda Savarona Yati ndan o meshur 7 Haziran 1938 tarihli mektubu gonderdigi Pakize Hanim dir Salih Bey in cocuklari Cemil S Bozok Sabiha Bozok Yenen Muzaffer Bozok tur Buyuk oglu Cemil S Bozok tan olma Salih Bozok Dr Salih Bozok adli torunu vardir Durriye Hanim in babasi Hoca Osman Efendi zamanin yeni fikirleriyle yetismis oglu Nuri Conker Bey ve damadi Salih Bey e Farmasonlar derdi Onun dindarligi tutuculuk derecesindeydi Mustafa Kemal Ataturk ve Nuri Conker Bey Salih Bey in Selanik ten mahalle ve okul arkadaslaridir Bu uc arkadasin arasinda cocukluktan baslayan dostluk ve kardeslik olum onlari ayirincaya dek surmustur Fikirleri 21 yuzyila ulasabilen tek lider olan Ataturk bu iki arkadasina karsi ictenligini hicbir zaman yitirmemis onlarla cocukluk gunlerinde oldugu gibi sakalasmistir Ayrica sirlarini onlarla paylasmaktan geri durmamistir Ataturk canini ve degerli annesi Zubeyde Hanimi emanet ettigi Salih Bey e mektuplarinda soyle hitaplarda bulunmustur Ey Hazreti Salih Kardesim Salih Kuzum Salihcigim Guzel Gozlu Burma Biyikli Salihim Ataturk dostlarina karsi iltifatta bulunmaktan hic kacinmazdi Ataturk un sevdigi guvendigi bir kisi olan Salih Bey in cevresinde de ayni duygularla tanindigini ona takilan su adlar gostermektedir Salih Selanik Sadik Salih Sen Salih Tatli Salih Erkek Salih Muharip Salih Ahbap Salih ve Bozok Salih Salih Bey Mustafa Kemal Ataturk un yasca akraniydi Harp Okulunu ayni yil bitirdiler Kendisi jandarma sinifina secildi Mustafa Kemal ise Harp Akademisine devam ederek kurmay oldu Milli Mucadele yi duzenlemek uzere Anadolu ya gecmeden once ve Suriye Cephesi nde bulundugu sirada Mustafa Kemal Pasa Salih Bey i basyaver gorevine tayin ederek yanina cagirdi Surekli beraberlik boyle basladi Mustafa Kemal Pasa meclis baskani iken Meclis Baskanligi Yaverligi Mustafa Kemal Ataturk Cumhurbaskani secildikten sonra da Cumhurbaskanligi Yaveri olarak gorev yapti Salih Bey Ankara da bulundugu sirada tarihsel adi Bozok olan Yozgat ilimizde Milli Mucadele baslarinda ortaya cikan isyanin bu isyan Capanoglu Isyani olarak da bilinmektedir Ankara Hukumeti tarafindan bolgeye gonderilen Cerkez Ethem Bey komutasindaki Kuva yi Seyyare birlikleri tarafindan bastirilmasi eylemine Colak Ibrahim Bey ile katilmistir Bu eylemde muvaffak olunmustur Yarbay rutbesinde emekliye ayrildiktan ve TBMM 2 Donem de o donemdeki adi Bozok olan Yozgat tan milletvekili secildikten sonra da Mustafa Kemal in yakininda kaldi 4 Donem e kadar Yozgat ve daha sonraki donemlerde Bilecik milletvekili secildi 10 Kasim Salih Bey in Gidiyorum isim bitti artik dedigi gundu Mustafa Kemal Ataturk un olumu uzerine Baskomutan yaversiz gidemez diyerek uzun suredir planladigi gibi kalbine kursun sikarak intihar tesebbusunde bulundu Soz konusu bu intiharin da son sahne olarak kullanildigi Zulfu Livaneli tarafindan senaryosu yazilarak yonetilen Veda filminde ise Gazi Mustafa Kemal Ataturk ile Salih Bozok un yakin iliskisi dostluklari ve birlikte verdikleri mucadele dolu yillar beyaz perdeye aktarilmistir Kursunun kalbini siyirmasi nedeniyle hayatta kaldi Ataturk olmadan gecen kisa yasaminda milletvekilligine devam etti 25 Nisan 1941 de Suadiye deki koskundeyken hasta ve yorgun kalbi Ataturk un vefatindan 2 5 sene sonra durdu Cenazesi Istanbul dan Ankara ya nakledilmis olup vasiyeti uzerine Cebeci Askeri Sehitligi nde Nuri Conker in yanina gomulmustur Salih Bozok genel kabul gordugu uzere cok ketum ve sir sahibidir Cesur neseli temiz kalpli sabirli merhametli vefakar guvenilir ve sadik bir dost olan Salih Bey anilarini ortaya koydugu zamanda bile bu ketumca davranisini surdurmustur Arkadaslari arasindan sevilen sayilan bir insandi Iyilik yapmak onun idealiydi Cani pek kiymetliydi fakat Ataturk ile nefes alir Ataturksuz nefessiz kalirdi Acik sozlu sevdigini yurekten seven Arnavut dede tarafindan Arnavut kokenliydi inadi tuttugu zaman yaman bir efeydi Salih Bey e gore Turk inkilabinin dogusu su sekildedir Suphe yok ki Turk inkilabinin bayragini tasiyan Ataturk o inkilabin ruhunu prensiplerini de varliginda islerinde gecmisinde ve genel hayatinda tasiyor Inkilabimiz bir rastlantidan veya gorevin gerekliliginden degil yillardan beri dusunulerek varilan karardan dogmustur Mustafa Kemal Ataturk ile olan dostluguAtaturk le dostluklari eskiye dayanmaktadir O da Ataturk gibi Selanik dogumlu Yaslari da yakin Selanik ten mahalle komsuluklari hatta Ataturk le ucuncu kusaktan akrabaligi vardir Ataturk un dedeleri olan Haci Islam Aga ile Haci Salih Aga onun da dedeleridir Ataturk e aslen Konyali Karaman eyaleti diyenler oldugu gibi dedelerinin Aydin yoresinden goc etmis oldugunu soyleyenler de vardir Ilk subaylik yillarinda beraberler 1908 de hurriyetin ilanindan sonra yollari yine Selanik te kesisiyor Ataturk un onu daha o yillardan omur boyu yoldas olarak sectigini gosteren ilginc bir sahne vardir Selanik te meshur Olimpos Gazinosu nda oturduklari bir aksam Mustafa Kemal sofradaki dostlarina ileride nasil iktidara gelecegini anlatir Sonra da orada bulunanlara gelecekteki gorevlerini aciklar Masadakiler Fuat Bulca Nuri Conker Fethi Okyar ve Salih Bozok hayretle izler onu Herkese gorev bolumu yapildiktan sonra sira Bozok a gelince Salih der seninle hic ayrilmayacagiz Seni kendime yaver yapacagim Masadakiler sorar Peki sen ne olacaksin Yanit kisadir Ben size bu gorevleri verecek adam olacagim Eserleri Cemil S Bozok Hep Ataturk un Yaninda Cagdas Yayinlari Istanbul 1985 Can Dundar Yaveri Ataturk u Anlatiyor Dogan Kitapcilik Istanbul 2001 Populer kulturdeki yeriVeda adli filmde Serhat Kilic tarafindan canlandirilmistir Kurtulus dizisinde Turgay Tanulku tarafindan canlandirilmistir Ya Istiklal Ya Olum dizisinde Ushan Cakir tarafindan canlandirilmistir Kaynakca Harp Akademileri Komutanligi Harp Akademilerinin 120 Yili Istanbul 1968 s 146 Can Dundar Yaveri Ataturk u Anlatiyor Can Sanat Yayinlari Istanbul Ocak 2015 s 28 Salih Bozok Cemil S Bozok Hep Ataturk un Yaninda Baba Ogul Bozoklardan Anilar Ataturk Vakfi Yayinlari Istanbul Haziran 2019 s 15 Turhan Gurkan Ataturk un Usaginin Gizli Defteri Fer Yayinlari Istanbul 1971 s 232 S Eris Ulger Zaferin Golgesinde Latife Hanim Paraf Yayinlari Istanbul Nisan 2013 s 121 Salih Bozok Ataturk un Yaveri Salih Bozok Anlatiyor Alaca Yayinlari 3 Baski Istanbul Eylul 2020 s 9 Ilber Ortayli Gazi Mustafa Kemal Ataturk Kronik Kitap Istanbul Ocak 2018 s 25 26 Wikimedia Commons ta Salih Bozok ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir