Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kayıtbay (Arapça: قايتباي) (d. yak. 1416/1418 - ö. 1496) ya da tam adıyla El-Eşref Seyfeddin Kayıtbay, Memluk sultanlarından Çerkes kökenli Burci hanedanının on sekizinci hükümdarı. 1468 ile 1496 yılları arasında Memluk sultanlığı yapmıştır.
| Kayıtbay | |
|---|---|
| Mısır Memlûk Sultanı | |
| Hüküm süresi | 1468 – 1496 |
| Önce gelen | Zahir Timur Buğa |
| Sonra gelen | Nasır Muhammed |
| Doğum | 1416/1418 |
| Ölüm | 1496 |
| Hanedan | Burci Hanedanı |
Kafkasya'da Çerkez doğumlu olup 1422-1438 döneminde Burci hanedanından dokuzuncu Memlûklu Sultanı olan Barsbay tarafından köle olarak satın alınmış ve ve yine Burci hanedanından 1438-1453 döneminde on birinci Memlûk Sultanı olan Çakmak tarafından azat edilmiştir. Bundan sonra Memlûk ileri gelenleri arasında ilerlemiş ve sonradan imar eserleri inşa ettirmek için kullanacağı büyük bir servet yapmıştır. 10 Ocak1468de Sultan Zahir Timur Buğa bir komplo ile tahttan indirilince değişik saray klikleri arasında uzlaşma ile Memlûklu Sultanı olmuştur.
Saltanatı döneminde Memlûklu devletinin siyasetinde ve ekonomisinde istikrar sağlanmasına çalışmış ve bunda büyük başarı sağlamıştır. Güney Anadolu'da Osmanlı devleti ile Memlûklular sınırlarını sabitleştirip Memlûklu gücünü konsolide etmiştir. Kayıtbay döneminde on sekiz değişik askerî sefer yapılmıştır. Fakat bu siyasi ve askerî uğraşları yanında ülkesinin imarı için yaptırdığı büyük yapıları ile ün salmıştır. Kahire'nin her önemli mahallesinde, İskenderiye, Kudüs, Halep, Şam, Mekke ve Medine mimarisine katkılar yapmıştır. Kahire bulunan Şerifi ve İskenderiye'ye meşhur antik deniz-fenerinin yerine yaptırdığı Kayıtbay Kalesi çok iyi bilinen yaptırdığı mimari eserlerdendir.
Sultanlık öncesi yaşamı
Kayıtbay yaklaşık 1416-18 yıllarında Kafkaslarda bir Çerkez ailenin çocuğu olarak doğdu. Genç yaşında atçılık ve okçuluk alanlarında gösterdiği maharet Kahire'ye Çerkez köle götüren bir esir tacirinin dikkatini çekti ve yirmi yaşlarında iken Kahire'ye köle olarak satılmak üzere getirildi. O zamanki Memlûklu Sultanı olan Barsbay (1422-1437) tarafından köle olarak satın alındı ve sarayda muhafız birliği askeri oldu. Bir sonraki Sultan Zahir Çakmak tarafından azat edilip sarayda sivil idarede üçüncü derecede kâtip (divitar) olarak göreve başladı. Sultan İnal (1453-1461) döneminde emir sultan ve tablahane emiri; Sultan Hoşkadem (1461-1467) döneminde ise önce binler komutanı ve 1467de Muhafız Birliği komutanı (reis-i navbat al nuvvab) oldu. Memlûklu askeri bürokrasisi içinde bu ilerlemesi sırasında Kayıtbay sadece iyice tanınmış olarak kalmadı, bir büyük servet biriktirmeyi de başardı. Aralık 1467de yakın arkadaşı olan Zahir Timur Buğa Sultan olunca Kayıtbay Atabey olarak en yüksek askerî rütbeye atandı.
Fakat Sultan Timur Buğa'nin elinde yeter derecede serveti olmadığı için diğer Memlûkluler desteğinden yoksun kalmıştı. İki ay süren sultanlıktan sonra yüksek bir Memlûklu saray memuru olan Hayır Bey'in 30 Ocak 1468de yaptığı komplo ile sultanlıktan uzaklaştırıldı. Bu komplocu saray grubu arasında bir uzlaşma sağlanmak ancak Kayıtbey'e sultanlık görevi vermek ile mümkün oldu. Kayıtbay bu sultanlık payesini ancak bazı şartlarla kabul edeceğini bildirdi. Bu şartların başında eski sultan ve arkadaşı Timur Buğa'nin çok uzaklarda bir sürgüne gönderilmemesi bulunmaktaydı. Nitekim Kayıtbay Sultan olunca Timurboga Dimyat'a çekilmiştir.
Sultanlık dönemi
Görevden uzaklaştırma ve atamaları
Sultan Kayıtbay'ın aldığı ilk politika tedbiri sabık Sultan Zahir Timur Buğa'ya komplo hazırlayıp uygulayanları ve komplo liderlerini siyasi iktidar organlarından uzaklaştırmak ve bu organları kendinden daha önceki sultanlarla çatışmış olan tecrübeli eski idareciler ve kendi tarafını tutan yetenekli yeni idarecilerle doldurmak oldu. Bu yeni idareciler arasında "sır katibi (veya davadar)" olarak atanan Emir Yas-beg bin Mehdi ve "atabek'" olarak atanan Emir Öz-beg bin Tuth görev dönemlerinin sonlarına kadar Sultan Kayıtbay'ın en yakın danışmanları oldular. Fakat, Sultan Kayıtbay'ın özel bir siyasetine uygun olarak, bu iki danışman devamlı birbiriyle rekabet halinde olmuşlardır. Sultan Kayıtbay bu şekilde iki rakip danışman seçimi ile iki danışmanın birbirleriyle anlaşıp Sultanın iktidar gücüne köstek olmalarını önlemiştir.
Özellikle 1472'de Memlûklu orduları Dulkadiroğulları beyi Şehsuvar'ın isyanını bastırdıktan sonra Sultan Kayıtbay saraydaki nüfuzunu daha da güçlendirmek için yeni bir tasfiye harekâtına geçip kendi kliğine bağlı olmayanların tümünü saraydan uzaklaştırıp, bütün iktidar kilit noktalarına kendi kölemenlerini atadı.
Dülkadiroğulları Beyi Şehsuvar Bey isyanı
Kayıtbey Sultan olduktan sonra hemen ortaya çıkan sorun Memlûklulere bağlı olan güney-doğu Anadolu'da Elbistan merkezli bir Türkmen beyliği olan Dulkadiroğulları Beyliği'ni Osmanlı Devleti yardımıyla eline geçiren Şehsuvar Bey'in isyanı oldu. Şehsuvar Bey Kayıtbey daha Memlûklu Sultanı olmadan 1467'de üzerine gönderilen bir Memlûklu ordusunu yenmişti.
1468'de Kayıtbay Memluklu Sultanı olur olmaz Şehsuvar Bey üzerine Emir Kulaksız komutasında bir ordu daha gönderdi. Bu Memlûklu ordusu da Şehsuvar Bey tarafından yenilgiye uğratıldı ve Memlûklular Darende ve onlara bağlı Ramazanoğulları Payas ve Kozan (Sis) kalelerini kaybettiler. Bu sefer 1469'da Memlûkluların Malatya valisi ile Ramazanoğulları beyinin birleşik ordusu Şehsuvar Bey üzerine gönderildi ve bu ordu bir Şehsuvar Bey'i bir pusu ile yendi ve Şehsuvar Bey Kozan kalesini bırakmak zorunda kaldı. Fakat o yıl Şehsuvar Bey Memluklulara bağlı Ramazanoğullarına hücum edip başarılar kazandı. 1470'te Kayıtbay bu defa Şehsuvar Bey üzerine Atabey olan danışmanı Emir Özbek kumandasında bir ordu daha gönderdi ve bu Memlûk ordusu da yenilgiye uğradı. Sultan Kayıtbay Şehsuvar Bey'e destek sağlayan Osmanlı Sultanı II. Mehmed'e mektup göndererek Şehsuvar Bey'e barışcı olması için nasihat edilmesini istedi ve bunu uygun gören Osmanlı Sultanı bir nasihat mektubu gönderdiyse de Şehsuvar Bey bu nasihate hiç uymadı ve Osmanlı devletinin desteğini kaybetti.
1471'de ise Sultan Kayıtbey yakın danışmanı Emir Yas-beg komutasında yeni büyük ve harblerde yeni kullanılmaya başlayan küçük ateşli toplarla donanmış bir orduyu Şehsuvar Bey üzerine gönderdi. Bu Memlûk ordusu, elinde ateşli silah olmayan Şehsuvar Bey'in ordusunu Ceyhun Irmağı kıyılarında büyük bir yenilgiye uğrattı. Şehsuvar Bey Zamantı kalesine çekildi. Memlûklu ordusu bu kaleyi uzun müddet kuşattı. Sonunda kale teslim oldu ve Şehsuvar Bey esir alındı. Şehsuvar Bey ve üç kardeşi Kahire'ye getirildiler ve 1472'de hepsi idam edilerek Kahire kalesinin "Bab Züveyla (Züveyle Kapısı)"'nda asıldılar.
Ülkesi içinde gezileri ve hac seferi
Sultan Kayıtbay'nın diğer bir değişik ve alışılmamış uygulaması ise döneminde ülkesinin değişik bölgelerini barış döneminde ziyaret etmesidir. İskenderiye, Şam ve Halep şehirlerini ziyaretle kalmayıp bu şehirleri önemli büyük binalar yaptırarak imar etti ve ziyaretleri bu yapıları kendisini görmesi için birer vesile oldular. 1472de Hac görevini yapmak için Hicaz'a Mekke ve Medine'ye gitti. Özelliklikle Medine'de bulunan fakir halka destek sağlamak için şahsi servetinin bir kısmını harcadı. Ayrıca bu gezi sonradan Mekke ve Medine şehirlerinde büyuk imar projelerini başlatmasına bir temel sağladı. Fakir halka bu cömertce destekleri dolayısıyla ülkesinde büyük bir ün kazandı. Bu seyahatlerinde Kahire sarayı ve kalesini kendi saray memuru ve kölemenlerinin eline bırakması da hem yardımcılara gösterdiği güvencine hem de kliği dışındakilere ne kadar yardımcıları tarafından sevildiğine dair açık nişaneler olduğu yazılmıştır.
Akkoyunlular ile savaş
1480de Atabek olan Emir Yaş-beg Güneydoğu Anadolu'da Akkoyunlular'a karşı bir askeri sefere başladı. Fakat Urfa kalesine hücum etmekte iken Akkoyunlu ordusu tarafından çok kesin bir yenilgiye uğratıldı. Bu savaşta esir düşen Yaş-beg Akkoyunlular tarafından idam edildi ve Kayıtbay önemli bir danışmanını kaybetmiş oldu.
Osmanlı-Memluk savaşı (1485-1491)
Bundan sonra Sultan Kayıtbay güney Anadolu'da askeri bakımdan çok güçlü Osmanlı Devleti ile 1485-1491 arasında uzun süren Osmanlı-Memlük Savaşı'na girişmek zorunda kaldı.
Bu savaş 1485 yılında Osmanlı Devleti'nin Çukurova'ya hücumuyla başladı. Osmanlı serdarı Karaman Beylerbeyi Karagöz Mehmet Paşa idi ve ordusu timarlı sipahiler ve azaplardan oluşan eyalet askerindendi. Osmanlılar Türkmen Turgutlu ve Varsak aşiretlerinin akınlarını durdurmak hedefli idi ve Çukurova etrafını ellerine geçirip bu hedefe eriştiler.
Ancak ertesi yıl 9 Şubat 1486 tarihinde, Adana şehrinin hemen dışında yapılan bir muharebede Memluklu ordusu galip geldi ve Osmanlıların ellerine geçen araziler tekrar Memluklular ve bağdaşıkları ellerine geçti. Bunun üzerine Osmanlı Sultanı II. Beyazid yeniçeri ağırlıklı bir orduyu vezir Hersekli Ahmed Paşa komutanlığı altında Çukurova'ya gönderdi. Memluklu ordusu bu orduyla 15 Mart 1486'da yaptığı muharebede de büyük bir galibiyet kazandı. Osmanlı ordu serdarı Hersekli Ahmet Paşa esir alındı ve Karagöz Mehmed Paşa ise savaş alanından kaçtı. Bundan sonra bir geçici ateşkes uygulandı.
Ama taraflar anlaşamayıp 1487de savaş yine başladı. 1487'de Osmanlı sadrazamı Koca Davut Paşa idaresindeki bir Osmanlı ordusu, Dulkadiroğulları'na karşı olan Turgutlu ve Varsak aşiretleri isyanları bastırmak hedefli olarak yine Çukurova'ya girdi; ama Memlükluların burada zayıflığını fırsat bulan bu ordu Adana'yı tekrar eline geçirdi.
1488 yılında Osmanlı devleti bu sefer hem denizden hem de karadan Memluklulara karşı hücuma girişti. Memluklulara esir olan Hersekli Ahmet Paşa esirlikten kurtulduktan sonra Osmanlı kaptan-ı derya olmuştu. Hem Kayıtbay hem de Hersekli Ahmet Paşa bir Osmanlı deniz seferi için Venedikli;erden dsetek istediler. Venedikliler Kayıtbay'a destek vermediler; Osmanlıların istediği Kıbrıs'ta Gazimağusa üssünü kiraya vermekten de çekindiler ve bir Venedik filosu Kıbrıs'ı korumaya gönderdiler. Çukurova'ya doğru gelen Osmanlı donanması İskenderun'a demirlemeyemedi ve çıkan bir fırtınadan dolayı, donanmanın çoğu battı. Kapıkulu askerinden oluşan Osmanlı kara ordusu ise Rumeli Beylerbeyi Hadım Ali Paşa serdarlığı altında Çukurova'ya girdi ve Adana, Tarsus, Kozan kalelerini, eline geçirdi. Sultan Kayıtbay, Emir Özbek Bey komutasında bir Memlüklu sefer ordusunu Çukurova'ya gönderdi. Bu ordu ile Osmanlı Ordusu ile 16 Ağustos 1488 tarihinde Ağaçayırı Muharebesi'ne girişti. Emir Özbek Bey komutasında Memlüklu ordusu Hadım Ali Paşa komutası altında bulunan Osmanlı ordusunu bu muharebede yendi. Memluklu ordusu bu muharebede, sol kanatta gerilemek zorunda kalmakla beraber, sağ kanattan büyük bir hücumla Osmanlı ordusunu çökertti. O kanattaki Osmanlı Karaman eyalet askeri kaçtı ve Osmanlı ordusu Çukurova'daki kazandıklarını geride bırakıp Karaman'a çekildi. Memlüklu ordu komutanı Emir Özbek Bey Çukurova'yı hızla Osmanlılardan temizledi. Son olarak Adana kalesini 3 ay bir kuşatma sonucunda eline geçirdi.
Ertesi yıl Hersekli Ahmet Paşa Adana'ya yürüyüp ufak bir galibiyet aldıysa da Çukurova tamamen Memluklular eline geçti. Osmanlılara bağlı olan Türkmen'ler de Memluklular tarafına geçmeye başladılar.
Bu sefer Çukurova'da bulunan Memluklu emirleri Osmanlıların bu zaafını değerlendirip 1490'da büyük bir ordu ile Osmanlı devleti topraklarına girdiler. Karaman Beyliği batısına girip Hersekli Ahmet Paşa tarafından savunulan Kayseri kalesini kuşattılar. Bu kuşatma başarısız kalıp Memluklu ordusu Çukurova'ya geri çekildi.
Bu arada Batılı Hristiyanlar Akdeniz'de Türkleri durdurma siyasetine başladılar. İspanya'da Müslüman egemenliğine son veren ve Reconquista'yı tamamlamış olan Aragon'lu II. Fernando 1488-1491 yılları arasında Kayıtbay ile bir anlaşma yapıp Mısır'a hububat desteği ve 50 kalyonluk bir filo desteği sağlamaya başladı.
1491'de son olarak iki taraf bir ateşkes anlaşması imzalamayı başardılar ve bu anlaşma Kayıtbay'ın ve Osmanlılar ise Sultan II. Beyazid'in kalan hükûmet döneminde güney Anadolu'da barışı korudu.
Kayıtbay'ın Ortadoğunun en güçlü devleti olan bilinen Osmanlı Devleti'ne karşı koyması ve hatta onları bazen mağlup ederek bir barış anlaşması imzalanması Kayıtbay'ın İslam ülkelerindeki prestijini çok yükseltti.
Ölümü
Kayıtbay'ın saltanatının son yılları sağlığının gittikçe fenaya gitmesi ve askerleri arasında gittikçe hoşnutsuzluğun yayılması ile geçmiştir. Kayıtbay'ın bu çöküntü geçirmesine baş neden bir attan düşme kazası geçirmesi ve bundan sonra günlerce komada kalması idi. Ayrıca kendinin yanında yetişip kendini tutan kölemenler arasında en yetenekli ve en yetişkinlerinin ölmesi ve geriye kalanların daha çok bilinçsiz, vicdansız dalkavuklar olması ve böylece Memlûklu sarayının bir entrika yuvasına dönüşmesidir.
1492de Kahire'de büyük bir veba salgını çıktı ve bu 200.000 kişinin ölümüne neden oldu. 1494de Kayıtbay'ın sağlığı daha da kötüleşti ve merkezî otoritesi olmayan Memluk sarayının siyasi gücü, saray mensupları arasında klikleşme, klikler arasında öldürücü rekabet ve zaman zaman yapılan personel temizlikleriyle, gittikçe zayıfladı. En sonunda Kayıtbay 8 Ağustos 1496'da öldü. Cenazesi Kahire'de bulunan büyük Kuzey Mezarlık alanında yaptırmış olduğu muhteşem bir türbeye gömüldü. Yerine oğlu olan Nasır Muhammed Memlûklu Sultanı oldu.
Kayıtbay'in ölümü ile Memlûklu Sultanlığı 5 yıl süren bir iktidar kavga ve krizleri ortamına girdi. Bu kriz Kayıtbay'dan sonra beşinci Memlûklu Sultanı olan Kansu Gavri'nin 1501'de sultanlığı eline geçirmesine kadar devam etti.
Eserleri
Sultan Kayıtbay ülkesinin imarıyla uğraşmakla ve kalıcı mimari eserlerini Mısır ve ülkesinin diğer bölgelerinde bina ettirmesi ile ünlüdür. Kayıtbay'in 15 yıl süren saltanat döneminden, ya halen ayakta bulunan ya da zamanında yapılmış olduğu elde bulunan vesikalarla bilinen, asgari 230 sayıda kamuya ait mimari eseri yaptırıldığı bilinmektedir. Mısır'da Kahire'nin her eski semtinde, İskenderiye ve Reşid kentlerinde; şimdiki Suriye'nin Halep ve Şam kentlerinde; Kudüs ve Gazze'da inşa ettirdiği mimari eserleri halen ayakta bulunmaktadır. Bunlar arasında Kahire'de bulunan Serifi, "Bayt Al-Razzaz Sarayı" ve kuzey mezarlıkta bulunan "Kayıtbay Türbesi", ; İskenderiye'de antik İskenderiye Feneri yerine yaptırdığı "Kayıtbay Kalesi"; Kudüs'te Haram-i Şerif'te "Eşrefiye Medresesi" ve "Sultan Kayıtbay Sebili" sayılabilir. Sultan Kayıtbay Mekke ve Medine'de de birçok imar eseri bırakmıştır. 1481de Medine'deki Mescid-i Nebevî Camii ve Muhammed Peygamber'in mezarı büyük bir yangından zarar görmesinden sonra Sultan Kayıtbay tarafından çok geniş şekilde restore edilmişlerdir.
Dipnotlar
- ^ Petry, Twilight, 33.
- ^ Petry, Twilight, 43-50.
- ^ "Dülkadiroğulları Beyliği". 13 Şubat 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2009.
- ^ Winter, Michael Winter ve Amalia Levanoni (2004) The Mamluks in Egyptian and Syrian Politics and Society, Brill say.130 bu tarihî gerçeği vermekte ve bunu 1517de 'nde Memlûklu ordusunun ateşli silah kullanmaması ile nasıl tezatlı olduğunu bildirmektedir.
- ^ . 3 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2009.
- ^ Petry, Twilight, 73-82.
- ^ Mark D. Meyerson, (1991) The Muslims of Valencia in the age of Fernando and Isabel say. 64 [1] 27 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Petry, Twilight, say.88-103.
- ^ Petry, Twilight, 103-118.
- ^ Meinecke M., (1992) Die mamlukische Architektur in Ägypten und Syrien (648/1250 bis 923/1517), Glückstadt, Cilt.II. say.396-442.
Dış bağlantılar
- Clot, André
- (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul: Epsilon Yayınları .
- (2009) L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves, Paris:Perrin (Fransızca)
- Petry, Carl.F. (1993) Twilight of majesty: the reigns of the Mamlūk Sultans al-Ashrāf Qāytbāy and Qānṣūh al-Ghawrī in Egypt Seattle:University of Washington Press (İngilizce)
- M. Th Houtsma (ed) (1993) E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936 Cilt. 4 , Brill Google books (İngilizce) (Erişme:5.7.2010) (Bölüm: 663-664 Kâ'itbey, al-Malik al-Ashraf Abu'l-Nasr Saif al-Dîn al-Mahmûdî al-Zâhirî)
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Zahir Timur Buğa |  Mısır Memlûk Sultanı 1468 – 1496 | Sonra gelen: Nasır Muhammed |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kayitbay Arapca قايتباي d yak 1416 1418 o 1496 ya da tam adiyla El Esref Seyfeddin Kayitbay Memluk sultanlarindan Cerkes kokenli Burci hanedaninin on sekizinci hukumdari 1468 ile 1496 yillari arasinda Memluk sultanligi yapmistir KayitbayMisir Memluk SultaniHukum suresi1468 1496Once gelenZahir Timur BugaSonra gelenNasir MuhammedDogum1416 1418Olum1496HanedanBurci Hanedani Kafkasya da Cerkez dogumlu olup 1422 1438 doneminde Burci hanedanindan dokuzuncu Memluklu Sultani olan Barsbay tarafindan kole olarak satin alinmis ve ve yine Burci hanedanindan 1438 1453 doneminde on birinci Memluk Sultani olan Cakmak tarafindan azat edilmistir Bundan sonra Memluk ileri gelenleri arasinda ilerlemis ve sonradan imar eserleri insa ettirmek icin kullanacagi buyuk bir servet yapmistir 10 Ocak1468de Sultan Zahir Timur Buga bir komplo ile tahttan indirilince degisik saray klikleri arasinda uzlasma ile Memluklu Sultani olmustur Saltanati doneminde Memluklu devletinin siyasetinde ve ekonomisinde istikrar saglanmasina calismis ve bunda buyuk basari saglamistir Guney Anadolu da Osmanli devleti ile Memluklular sinirlarini sabitlestirip Memluklu gucunu konsolide etmistir Kayitbay doneminde on sekiz degisik askeri sefer yapilmistir Fakat bu siyasi ve askeri ugraslari yaninda ulkesinin imari icin yaptirdigi buyuk yapilari ile un salmistir Kahire nin her onemli mahallesinde Iskenderiye Kudus Halep Sam Mekke ve Medine mimarisine katkilar yapmistir Kahire bulunan Serifi ve Iskenderiye ye meshur antik deniz fenerinin yerine yaptirdigi Kayitbay Kalesi cok iyi bilinen yaptirdigi mimari eserlerdendir Sultanlik oncesi yasamiKayitbay yaklasik 1416 18 yillarinda Kafkaslarda bir Cerkez ailenin cocugu olarak dogdu Genc yasinda atcilik ve okculuk alanlarinda gosterdigi maharet Kahire ye Cerkez kole goturen bir esir tacirinin dikkatini cekti ve yirmi yaslarinda iken Kahire ye kole olarak satilmak uzere getirildi O zamanki Memluklu Sultani olan Barsbay 1422 1437 tarafindan kole olarak satin alindi ve sarayda muhafiz birligi askeri oldu Bir sonraki Sultan Zahir Cakmak tarafindan azat edilip sarayda sivil idarede ucuncu derecede katip divitar olarak goreve basladi Sultan Inal 1453 1461 doneminde emir sultan ve tablahane emiri Sultan Hoskadem 1461 1467 doneminde ise once binler komutani ve 1467de Muhafiz Birligi komutani reis i navbat al nuvvab oldu Memluklu askeri burokrasisi icinde bu ilerlemesi sirasinda Kayitbay sadece iyice taninmis olarak kalmadi bir buyuk servet biriktirmeyi de basardi Aralik 1467de yakin arkadasi olan Zahir Timur Buga Sultan olunca Kayitbay Atabey olarak en yuksek askeri rutbeye atandi Fakat Sultan Timur Buga nin elinde yeter derecede serveti olmadigi icin diger Memlukluler desteginden yoksun kalmisti Iki ay suren sultanliktan sonra yuksek bir Memluklu saray memuru olan Hayir Bey in 30 Ocak 1468de yaptigi komplo ile sultanliktan uzaklastirildi Bu komplocu saray grubu arasinda bir uzlasma saglanmak ancak Kayitbey e sultanlik gorevi vermek ile mumkun oldu Kayitbay bu sultanlik payesini ancak bazi sartlarla kabul edecegini bildirdi Bu sartlarin basinda eski sultan ve arkadasi Timur Buga nin cok uzaklarda bir surgune gonderilmemesi bulunmaktaydi Nitekim Kayitbay Sultan olunca Timurboga Dimyat a cekilmistir Sultanlik donemiMersin Deniz Muzesi nde sergilenmekte olan Kayitbay a ait tombak zirh Zirh I Selim tarafindan Misir Seferi donusunde ganimet olarak getirilmistir Orme demir zincir arasindaki levhalar uzerinde kufi yazilarin yaninda bitkisel motifler kivrimlar dal ve cicekler bulunmaktadir Gorevden uzaklastirma ve atamalari Sultan Kayitbay in aldigi ilk politika tedbiri sabik Sultan Zahir Timur Buga ya komplo hazirlayip uygulayanlari ve komplo liderlerini siyasi iktidar organlarindan uzaklastirmak ve bu organlari kendinden daha onceki sultanlarla catismis olan tecrubeli eski idareciler ve kendi tarafini tutan yetenekli yeni idarecilerle doldurmak oldu Bu yeni idareciler arasinda sir katibi veya davadar olarak atanan Emir Yas beg bin Mehdi ve atabek olarak atanan Emir Oz beg bin Tuth gorev donemlerinin sonlarina kadar Sultan Kayitbay in en yakin danismanlari oldular Fakat Sultan Kayitbay in ozel bir siyasetine uygun olarak bu iki danisman devamli birbiriyle rekabet halinde olmuslardir Sultan Kayitbay bu sekilde iki rakip danisman secimi ile iki danismanin birbirleriyle anlasip Sultanin iktidar gucune kostek olmalarini onlemistir Ozellikle 1472 de Memluklu ordulari Dulkadirogullari beyi Sehsuvar in isyanini bastirdiktan sonra Sultan Kayitbay saraydaki nufuzunu daha da guclendirmek icin yeni bir tasfiye harekatina gecip kendi kligine bagli olmayanlarin tumunu saraydan uzaklastirip butun iktidar kilit noktalarina kendi kolemenlerini atadi Dulkadirogullari Beyi Sehsuvar Bey isyani Kayitbey Sultan olduktan sonra hemen ortaya cikan sorun Memluklulere bagli olan guney dogu Anadolu da Elbistan merkezli bir Turkmen beyligi olan Dulkadirogullari Beyligi ni Osmanli Devleti yardimiyla eline geciren Sehsuvar Bey in isyani oldu Sehsuvar Bey Kayitbey daha Memluklu Sultani olmadan 1467 de uzerine gonderilen bir Memluklu ordusunu yenmisti 1468 de Kayitbay Memluklu Sultani olur olmaz Sehsuvar Bey uzerine Emir Kulaksiz komutasinda bir ordu daha gonderdi Bu Memluklu ordusu da Sehsuvar Bey tarafindan yenilgiye ugratildi ve Memluklular Darende ve onlara bagli Ramazanogullari Payas ve Kozan Sis kalelerini kaybettiler Bu sefer 1469 da Memluklularin Malatya valisi ile Ramazanogullari beyinin birlesik ordusu Sehsuvar Bey uzerine gonderildi ve bu ordu bir Sehsuvar Bey i bir pusu ile yendi ve Sehsuvar Bey Kozan kalesini birakmak zorunda kaldi Fakat o yil Sehsuvar Bey Memluklulara bagli Ramazanogullarina hucum edip basarilar kazandi 1470 te Kayitbay bu defa Sehsuvar Bey uzerine Atabey olan danismani Emir Ozbek kumandasinda bir ordu daha gonderdi ve bu Memluk ordusu da yenilgiye ugradi Sultan Kayitbay Sehsuvar Bey e destek saglayan Osmanli Sultani II Mehmed e mektup gondererek Sehsuvar Bey e barisci olmasi icin nasihat edilmesini istedi ve bunu uygun goren Osmanli Sultani bir nasihat mektubu gonderdiyse de Sehsuvar Bey bu nasihate hic uymadi ve Osmanli devletinin destegini kaybetti 1471 de ise Sultan Kayitbey yakin danismani Emir Yas beg komutasinda yeni buyuk ve harblerde yeni kullanilmaya baslayan kucuk atesli toplarla donanmis bir orduyu Sehsuvar Bey uzerine gonderdi Bu Memluk ordusu elinde atesli silah olmayan Sehsuvar Bey in ordusunu Ceyhun Irmagi kiyilarinda buyuk bir yenilgiye ugratti Sehsuvar Bey Zamanti kalesine cekildi Memluklu ordusu bu kaleyi uzun muddet kusatti Sonunda kale teslim oldu ve Sehsuvar Bey esir alindi Sehsuvar Bey ve uc kardesi Kahire ye getirildiler ve 1472 de hepsi idam edilerek Kahire kalesinin Bab Zuveyla Zuveyle Kapisi nda asildilar Ulkesi icinde gezileri ve hac seferi Sultan Kayitbay nin diger bir degisik ve alisilmamis uygulamasi ise doneminde ulkesinin degisik bolgelerini baris doneminde ziyaret etmesidir Iskenderiye Sam ve Halep sehirlerini ziyaretle kalmayip bu sehirleri onemli buyuk binalar yaptirarak imar etti ve ziyaretleri bu yapilari kendisini gormesi icin birer vesile oldular 1472de Hac gorevini yapmak icin Hicaz a Mekke ve Medine ye gitti Ozelliklikle Medine de bulunan fakir halka destek saglamak icin sahsi servetinin bir kismini harcadi Ayrica bu gezi sonradan Mekke ve Medine sehirlerinde buyuk imar projelerini baslatmasina bir temel sagladi Fakir halka bu comertce destekleri dolayisiyla ulkesinde buyuk bir un kazandi Bu seyahatlerinde Kahire sarayi ve kalesini kendi saray memuru ve kolemenlerinin eline birakmasi da hem yardimcilara gosterdigi guvencine hem de kligi disindakilere ne kadar yardimcilari tarafindan sevildigine dair acik nisaneler oldugu yazilmistir Akkoyunlular ile savas 1480de Atabek olan Emir Yas beg Guneydogu Anadolu da Akkoyunlular a karsi bir askeri sefere basladi Fakat Urfa kalesine hucum etmekte iken Akkoyunlu ordusu tarafindan cok kesin bir yenilgiye ugratildi Bu savasta esir dusen Yas beg Akkoyunlular tarafindan idam edildi ve Kayitbay onemli bir danismanini kaybetmis oldu Osmanli Memluk savasi 1485 1491 Bundan sonra Sultan Kayitbay guney Anadolu da askeri bakimdan cok guclu Osmanli Devleti ile 1485 1491 arasinda uzun suren Osmanli Memluk Savasi na girismek zorunda kaldi Bu savas 1485 yilinda Osmanli Devleti nin Cukurova ya hucumuyla basladi Osmanli serdari Karaman Beylerbeyi Karagoz Mehmet Pasa idi ve ordusu timarli sipahiler ve azaplardan olusan eyalet askerindendi Osmanlilar Turkmen Turgutlu ve Varsak asiretlerinin akinlarini durdurmak hedefli idi ve Cukurova etrafini ellerine gecirip bu hedefe eristiler Ancak ertesi yil 9 Subat 1486 tarihinde Adana sehrinin hemen disinda yapilan bir muharebede Memluklu ordusu galip geldi ve Osmanlilarin ellerine gecen araziler tekrar Memluklular ve bagdasiklari ellerine gecti Bunun uzerine Osmanli Sultani II Beyazid yeniceri agirlikli bir orduyu vezir Hersekli Ahmed Pasa komutanligi altinda Cukurova ya gonderdi Memluklu ordusu bu orduyla 15 Mart 1486 da yaptigi muharebede de buyuk bir galibiyet kazandi Osmanli ordu serdari Hersekli Ahmet Pasa esir alindi ve Karagoz Mehmed Pasa ise savas alanindan kacti Bundan sonra bir gecici ateskes uygulandi Ama taraflar anlasamayip 1487de savas yine basladi 1487 de Osmanli sadrazami Koca Davut Pasa idaresindeki bir Osmanli ordusu Dulkadirogullari na karsi olan Turgutlu ve Varsak asiretleri isyanlari bastirmak hedefli olarak yine Cukurova ya girdi ama Memluklularin burada zayifligini firsat bulan bu ordu Adana yi tekrar eline gecirdi 1488 yilinda Osmanli devleti bu sefer hem denizden hem de karadan Memluklulara karsi hucuma giristi Memluklulara esir olan Hersekli Ahmet Pasa esirlikten kurtulduktan sonra Osmanli kaptan i derya olmustu Hem Kayitbay hem de Hersekli Ahmet Pasa bir Osmanli deniz seferi icin Venedikli erden dsetek istediler Venedikliler Kayitbay a destek vermediler Osmanlilarin istedigi Kibris ta Gazimagusa ussunu kiraya vermekten de cekindiler ve bir Venedik filosu Kibris i korumaya gonderdiler Cukurova ya dogru gelen Osmanli donanmasi Iskenderun a demirlemeyemedi ve cikan bir firtinadan dolayi donanmanin cogu batti Kapikulu askerinden olusan Osmanli kara ordusu ise Rumeli Beylerbeyi Hadim Ali Pasa serdarligi altinda Cukurova ya girdi ve Adana Tarsus Kozan kalelerini eline gecirdi Sultan Kayitbay Emir Ozbek Bey komutasinda bir Memluklu sefer ordusunu Cukurova ya gonderdi Bu ordu ile Osmanli Ordusu ile 16 Agustos 1488 tarihinde Agacayiri Muharebesi ne giristi Emir Ozbek Bey komutasinda Memluklu ordusu Hadim Ali Pasa komutasi altinda bulunan Osmanli ordusunu bu muharebede yendi Memluklu ordusu bu muharebede sol kanatta gerilemek zorunda kalmakla beraber sag kanattan buyuk bir hucumla Osmanli ordusunu cokertti O kanattaki Osmanli Karaman eyalet askeri kacti ve Osmanli ordusu Cukurova daki kazandiklarini geride birakip Karaman a cekildi Memluklu ordu komutani Emir Ozbek Bey Cukurova yi hizla Osmanlilardan temizledi Son olarak Adana kalesini 3 ay bir kusatma sonucunda eline gecirdi Ertesi yil Hersekli Ahmet Pasa Adana ya yuruyup ufak bir galibiyet aldiysa da Cukurova tamamen Memluklular eline gecti Osmanlilara bagli olan Turkmen ler de Memluklular tarafina gecmeye basladilar Bu sefer Cukurova da bulunan Memluklu emirleri Osmanlilarin bu zaafini degerlendirip 1490 da buyuk bir ordu ile Osmanli devleti topraklarina girdiler Karaman Beyligi batisina girip Hersekli Ahmet Pasa tarafindan savunulan Kayseri kalesini kusattilar Bu kusatma basarisiz kalip Memluklu ordusu Cukurova ya geri cekildi Bu arada Batili Hristiyanlar Akdeniz de Turkleri durdurma siyasetine basladilar Ispanya da Musluman egemenligine son veren ve Reconquista yi tamamlamis olan Aragon lu II Fernando 1488 1491 yillari arasinda Kayitbay ile bir anlasma yapip Misir a hububat destegi ve 50 kalyonluk bir filo destegi saglamaya basladi 1491 de son olarak iki taraf bir ateskes anlasmasi imzalamayi basardilar ve bu anlasma Kayitbay in ve Osmanlilar ise Sultan II Beyazid in kalan hukumet doneminde guney Anadolu da barisi korudu Kayitbay in Ortadogunun en guclu devleti olan bilinen Osmanli Devleti ne karsi koymasi ve hatta onlari bazen maglup ederek bir baris anlasmasi imzalanmasi Kayitbay in Islam ulkelerindeki prestijini cok yukseltti OlumuKayitbay in saltanatinin son yillari sagliginin gittikce fenaya gitmesi ve askerleri arasinda gittikce hosnutsuzlugun yayilmasi ile gecmistir Kayitbay in bu cokuntu gecirmesine bas neden bir attan dusme kazasi gecirmesi ve bundan sonra gunlerce komada kalmasi idi Ayrica kendinin yaninda yetisip kendini tutan kolemenler arasinda en yetenekli ve en yetiskinlerinin olmesi ve geriye kalanlarin daha cok bilincsiz vicdansiz dalkavuklar olmasi ve boylece Memluklu sarayinin bir entrika yuvasina donusmesidir 1492de Kahire de buyuk bir veba salgini cikti ve bu 200 000 kisinin olumune neden oldu 1494de Kayitbay in sagligi daha da kotulesti ve merkezi otoritesi olmayan Memluk sarayinin siyasi gucu saray mensuplari arasinda kliklesme klikler arasinda oldurucu rekabet ve zaman zaman yapilan personel temizlikleriyle gittikce zayifladi En sonunda Kayitbay 8 Agustos 1496 da oldu Cenazesi Kahire de bulunan buyuk Kuzey Mezarlik alaninda yaptirmis oldugu muhtesem bir turbeye gomuldu Yerine oglu olan Nasir Muhammed Memluklu Sultani oldu Kayitbay in olumu ile Memluklu Sultanligi 5 yil suren bir iktidar kavga ve krizleri ortamina girdi Bu kriz Kayitbay dan sonra besinci Memluklu Sultani olan Kansu Gavri nin 1501 de sultanligi eline gecirmesine kadar devam etti EserleriIskenderiye deki Kayitbay Kalesi Sultan Kayitbay ulkesinin imariyla ugrasmakla ve kalici mimari eserlerini Misir ve ulkesinin diger bolgelerinde bina ettirmesi ile unludur Kayitbay in 15 yil suren saltanat doneminden ya halen ayakta bulunan ya da zamaninda yapilmis oldugu elde bulunan vesikalarla bilinen asgari 230 sayida kamuya ait mimari eseri yaptirildigi bilinmektedir Misir da Kahire nin her eski semtinde Iskenderiye ve Resid kentlerinde simdiki Suriye nin Halep ve Sam kentlerinde Kudus ve Gazze da insa ettirdigi mimari eserleri halen ayakta bulunmaktadir Bunlar arasinda Kahire de bulunan Serifi Bayt Al Razzaz Sarayi ve kuzey mezarlikta bulunan Kayitbay Turbesi Iskenderiye de antik Iskenderiye Feneri yerine yaptirdigi Kayitbay Kalesi Kudus te Haram i Serif te Esrefiye Medresesi ve Sultan Kayitbay Sebili sayilabilir Sultan Kayitbay Mekke ve Medine de de bircok imar eseri birakmistir 1481de Medine deki Mescid i Nebevi Camii ve Muhammed Peygamber in mezari buyuk bir yangindan zarar gormesinden sonra Sultan Kayitbay tarafindan cok genis sekilde restore edilmislerdir Dipnotlar Petry Twilight 33 Petry Twilight 43 50 Dulkadirogullari Beyligi 13 Subat 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ekim 2009 Winter Michael Winter ve Amalia Levanoni 2004 The Mamluks in Egyptian and Syrian Politics and Society Brill ISBN 978 90 04 13286 3 say 130 bu tarihi gercegi vermekte ve bunu 1517de nde Memluklu ordusunun atesli silah kullanmamasi ile nasil tezatli oldugunu bildirmektedir 3 Haziran 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Ekim 2009 Petry Twilight 73 82 Mark D Meyerson 1991 The Muslims of Valencia in the age of Fernando and Isabel say 64 1 27 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Petry Twilight say 88 103 Petry Twilight 103 118 Meinecke M 1992 Die mamlukische Architektur in Agypten und Syrien 648 1250 bis 923 1517 Gluckstadt Cilt II say 396 442 Dis baglantilarClot Andre cev Turhan Ilgaz 2005 Kolelerin Imparatorlugu Memluklerin Misir i Istanbul Epsilon Yayinlari ISBN 975 331 772 7 2009 L Egypte des Mamelouks 1250 1517 L empire des esclaves Paris Perrin ISBN 978 2 262 03045 2 Fransizca Petry Carl F 1993 Twilight of majesty the reigns of the Mamluk Sultans al Ashraf Qaytbay and Qanṣuh al Ghawri in Egypt Seattle University of Washington Press Ingilizce M Th Houtsma ed 1993 E J Brill s First Encyclopaedia of Islam 1913 1936 Cilt 4 Brill ISBN 978 90 04 09796 4 Google books Ingilizce Erisme 5 7 2010 Bolum 663 664 Ka itbey al Malik al Ashraf Abu l Nasr Saif al Din al Mahmudi al Zahiri Resmi unvanlarOnce gelen Zahir Timur Buga Misir Memluk Sultani 1468 1496 Sonra gelen Nasir Muhammed