Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kansu Gavri ya da Gansu Gavri tam adıyla El-Eşref Kansu el-Gavri (Arapça: الأشرف قانصوه الغوري; d. 1440 - ö. 1516), Memlük Sultanı. Burci Hanedanı'ndan olup 1501-1516 yılları arasında Memlük hükümdarlığı yapmıştır. Memlük Devletinde hükümdarlar, birbirini takip eden iki hanedandan seçilmiş olup, bu hanedanlar Memalik-i Bahriye ve Memalik-i Çerakise (Burci)'dir. Kansu Gavri Çerkes asıllıdır. Edebiyat ve sanata olan desteğiyle bilinirdi; sarayında minyatür atölyesi barındıran tek Memlük hükümdarıdır. Arapça ve Türkçe şiirler yazdı; Farsça bilmesine rağmen Şehnâme'yi Türkçeye çevirtti.
| Kansu Gavri | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| İki Kutsal Caminin Hizmetkârı | |||||
 | |||||
| Mısır Memlûk Sultanı | |||||
| Hüküm süresi | 1501 – 1516 | ||||
| Önce gelen | I. Tomanbay | ||||
| Sonra gelen | II. Tomanbay | ||||
| Ölüm | 1516 | ||||
| |||||
| Hanedan | Burci Hanedanı | ||||
Tahta getirilişi ve iktidarını pekiştirmesi
Kendinden önce Memluk Sultanı olan Al-Adil Sayf ad-Din Tüman bay I saklanıp kaybolmasi ile Çerkes Memlûklu emirler yeni bir sultan aramaya koyuldular ve ancak bir hafta kadar sonra El-Ashraf Kansu al-Gavri'nin üzerinde anlaştılar. El-Eşref Kansu al-Gavri bir Cerkes asıllı kölemen idi ve köle olarak Sultan El-Eşref Sayfaldin Kayıtbay'in hizmetindeydi. Kırk yaşına geldiği zaman bir Memlûk rütbesi olan "Onların Emiri" oldu ve serbestisini kazandı. Sonra yeteneğine bağlı olarak çok çabuk ilerledi Tarsus, Halep ve Malatya'ya Memlûk valisi oldu; "Binlerin emiri" rütbesi verildi; Memlûk Sarayı'nda saray nazırı ve Baş Vezir oldu. Sultanlığa aday olarak kabul edilince, önce bu görevi almak istemedi. Fakat nufûzlu emirler ısrar ettiler ve kendisine sadakatle hizmet edeceklerine dair yeminler ettiler. En sonunda Kansu Gavri 1501'de Memluk Sultanlığını kabul ettiğinde 60 yaşında bulunmaktaydı. Fakat hala aklen ve fiziksel olarak zindedeydi; kendi fikirleriyle ve hareketleriyle sert kararlar alabilmekteydi ve hiçbir Emirin, ne kadar güçlü olursa olsun, kuklası olmamıştır.
Tahta geçince ilk önemli icraatı, her Memlûklu hükümdarı gibi, daha önceki Sultanın taraftarlarının elimine edilmesi ve kendinin taraftarlarının devlet ve ülkenin en önemli görevlerine atanmaları oldu. Eski Sultan taraftarları tahta zarar verirler diye araştırıldılar, yakalandılar, tutuklandılar veya ülkenin merkezinden uzak taraflarına sürgüne gönderildiler ve bütün malları müsadere edildi. Buna karşılık Kansu Gavri'nin yakın taraftarlarının köleliklerine son verilip azatlandılar ve sarayda ve ülkede ileri devlet görevlerine atandılar. saklandığı yerden yeni rejime karşı komplolar planlamaktaydı. Fakat Kansu'nun Sultanlığı ele almasından birkaç ay sonra ihanete uğradı. Fakat Kansu Gavri'nin kendisi bu sabık sultanı ele geçiremeden, kendi saltanatı zamanında idam ettirdiği bir emir'in kölemenleri tarafından bulunup öldürüldü. Bu surette Kansu Gavri şahsen eski Sultanı öldürme ithamı altında kalmadı. Diğer taraftan, Tuman bay I'in idam ettirdiği bir önceki Memluk Sultanı El-Eşref Canpolat'ın ölüsünün gömülmüş olduğu İskenderiyeden Kahireye getirilerek eski Memluk Sultanlarına uygun bir mezara gömüldü.
Kansu Gavri bundan sonra devletin maliye sorunlarına el attı. Hazine boştu. Kansu Gavri yeni çok ağır vergiler koydu. Bu birçok vergi yükümlüsünün 7-10 aylık gelirine eşitti ve dinsel kurumlar ve hayır kurumları bile bu ağır vergilerden muaf tutulmadı. Verginin tam toplanmasına ve hiç vergi kaçırılmasına çok önem verildi. Müslüman, Hristiyan ve Yahudi ayrımı olmadan bütün dinsel kurumlar şikayete başladı. Kahire'de vergi tahsildarları taşa tutuldu; Şam Valisi bir vergi protestocusunun suikastına kurban gitti. Bu ağır vergiler iç ve dış ticarete büyük ayakbağları olmaya başladı. Yükseltilen vergilerden alınan miras vergisi dolayısıyla kimse ailesinden gelen mirası eline geçiremiyordu. Sultan'ın bir malî danışmanı kölelere vergi konulmasını savundu ve Sultan önce bu vergiyi uygun gördü. Fakat bu özellikle nüfuzlu Memluklular arasında o kadar büyük aksi tesir yarattı ki sonunda Sultan bu vergiyi uygulamaktan vazgeçmek zorunda kaldı. Fakat Sultan'ın zalim tabiatına uygun olarak, Sultan bu danışmanı işinden atmakla yetinmedi; onun dilini kestirdi; kırbaçlatıp dayak attırdı; giysisiz olarak bir deveye bindirtip şehir sokaklarında gezdirtti ve sonunda kendine atılan taşlardan ölmemiş olan adamı idam ettirip öldürttü.
Vergilerden elde edilen hasılat önce kendini Sultanlığa getiren Memlûk emirlerine yeni, çoğu ülke dışından, bir sürü köle almasına harcandı. Sonra Sultan imar işlerine girişti. İskenderiye, Raşid ve diğer kaleler onartıldı. Nil Nehri kıyılarında su sistemlerini ve kanalları yenileştirildi. Kahire'ye kendi ismini taşıyan (Vékalet Al-Gavri) bir büyük cami, bir medrese, bir han, bir sebilden oluşan bir külliye yaptırdı. Kahire kalesinde yeni binalar yapıldı ve kalenin duvarlarının önü bağlık bahçelik yapılıp hatta Suriye'den getirilen çiçeklerle bezendi. Mısır dışında Mekke-Medine'de de büyük imar yapıldı: Hac için gelenlere su sağlamak için yeni su yolları yapılıp Kutsal şehirlerin su şebekeleri yenileştirildi ve Mekke'nin güzelleştirilmesi yeni binalar yaptırdı. Yeni vergilerin bir kısmı ise Saray'ın geliştirmesinde kullanıldı yeni mefruşat ve yeni kısımlar eklendi; ahırlara atlar ve arabalar alınıp takımları için büyük harcama yapıldı. Saray şairlerin, şarkıcıların, muzisiyenlerin ve meddahların devam ettiği bir büyük kültür merkezi haline getirildi. Saray yetimlere, dullara ve fakirlere sadaka dağıtma yeri haline geldi. Sultan'ın kendi ve etrafındakilerinin giyimi kuşamı ve kullandıkları mallar herkesin diline destan oldu.
Memlûklu Emirleri arasındaki ilişkiler daha önceki hükümdarlar zamanlarına nazaran daha uyuşumlu olarak geçmeye başladı. Buna rağmen iki defa özel törenle Memlûklu emirler Kansu Gavri'ye sadık kalacaklarını Kuran üzerine yemin ettiler ve Sultan Kansu Gavri de hiçbir Memlûklu emirine zarar vermeyeceğini Kur'an üzerine and içti. Süriye'de bedevilerin talan hücumları Suriye Valisi tarafından hemen önlendi. Mekke ve Yanbu arasında Hicaz'da çıkan anlaşmazlık ise Mekke Şerifi'nin yerinde müdahale etmemesi nedeniyle Kahire'nin destekleriyle bertaraf edildi.
Memluklu ordusunda değişmeler
Kansu Gavri birçok kölemen satın alarak bunlardan ordu birlikleri kurdurmuştu. Böylelikle kendine sadık kalacak büyük bir askerî birlik bulunmasını sağlamıştı. Fakat ordusunun kişi sayısına göre büyümesine rağmen Memluklu ordusu bu reformla rakiplerine karşı eski gücünü kazanamamıştı. Çünkü Kansu Gavri ordusunun teçhizatını ve bünyesini değiştirmemişti.
Memluklu ordusunun en iyi birlikleri süvari kölemenler olup bunların hala en önemli silahları mızraktı Ordunun seçkin birliklerinin bu tip süvari birlikleri olduğu kabul edilmekteydi. Halbuki Memlukluların önemli rakipleri olarak bulunan Osmanlı Devleti ordusu seyyar toplar ve piyade tüfekleri ile donatılmıştı ve Osmanlı ordusu ateşli silahlar kullanımı üzerinde çok eğitimli ve deneyimliydi. Kansu Gavri Avrupa ülkelerinden Venedikliler yoluyla çok az sayıda top satın almıştı. Birkaç tabur Nubyalı asıllı siyahî kölemenlerden oluşan Memluklu piyade birliklerini tüfeklerle donatmıştı. Fakat toplar seyyar değildi; tüfekli piyade taburlarının prestiji düşüktü. Hatta topçular ve tüfekli piyadeler, süvari Memluklu birlikleri mensuplarından daha düşük maaş almaktaydılar. Bu birliklerin savaş deneyimleri neredeyse hiçti ve eğitimlerine önem verilmemekteydi. Mısır'a gönderilen Osmanlı elçilerine yapılan askerî gösteriler hep mızraklı süvari gösterileri olup Osmanlı elçilerine açıkça Memluklu ordusunun eksikliği gösterilmekteydi.
Portekiz-Memluk savaşları
Portekizliler (Vasko da Gama idaresinde) 1497'de Hindistan'a varmışlardı. Sonradan gönderdikleri Afrika'nin güneyini dönüp gelen Portekiz filoları Hindistan'in batı sahillerinde, Hint Okyanusu'nda ve sonra Kızıl Deniz'de ticaret ve yolcu gemilerine hücumlara başladılar. Özellikle Memluklu Devleti Hindistan'dan ve şimdiki Endonezya'dan Mekke ve Medine'de hac ibadetini yapmak için Hicaz limanlarına denizden gelen Muslüman hacıların hayat güvenliği ve konforu için sorumluydu. Gucerat ve Yemen hükümdarları Memlukluların Portekizlilerin mütecaviz hareketlerini önlemesi için uygun tedbirler almasını talep ettiler. Kansu Gavri 50 gemiden oluşan bir Kızıl Denizi filosu kurdurdu. Cidde limanı için "Bereket Efendi" adlı Hicaz emiri yeni korunak ve kaleler yaptırdı. Böylelikle Kızıl Deniz'de hacı adayları ve hacılar için güvenlik sağlandı.
Ama Hint Okyanusu'nda Portekizliler yine hücumlarına devam ettiler. Bir yıl Portekizliler Arabistan limanlarına hücum ederek 17 Memluk gemisini yağmaladılar ve gemileri yaktılar. Hatta Sultan Kansu Gavri'nin şahsen sahip olduğu bir gemiyi talan edip batırdılar. Kansu Gavri Papaya bir Kudüs manastırı başrahibi aracılığı ile bir ikaz göndererek eğer Portekiz hükümdarını kontrol etmezse, Hristiyan kutsal ülkeler ziyaretçilerine ayni muameleyi yapmakla ve hatta Kudüs ve Filistin'deki Hristiyanların kutsal yerlerini yakıp yıkmakla tehdit etti.
Fakat yine de Memluk donanmasına iş düştü. 1508'de Memluk donanması 'nde Avrupa'da ün salmış Portekiz Amirali Lourenço de Almeida komutasındaki filoyu yendi ve bu savaşta Portekiz generali öldü. Fakat 1509'da Memluk donanması Gucerat'ta Francisco de Almeida'ya yenik düştü ve Portekizliler Diu'u ele geçirdiler. Birkaç yıl sonra Portekizli Kızıl Deniz ağzındaki Aden'i zapt etti. Yemen'e gönderilen Memluk askerî desteği de çok başarısız kaldı. Kansu Gavri donanmasını daha güçlendirmek ve yenilemek için çalışmalarda bulundu. Osmanlı Devleti bu yeni filoyu inşa etmek için Mısır tersanelerine gemi yapım ustaları ve kereste gönderdi. Fakat kurulan yeni Kızıl Deniz filosu ancak Osmanlıların 1518'de Mısır'ı ele geçirdikten sonra işe yaramaya başladı.
Şah İsmail Safevi ve Osmanlılar ile ilişkiler
İran'da iktidarı ele geçiren ve Safevi hanedanını kuran Şah İsmail özellikle Kafkaslardaki durumdan dolayı ve Şah İsmail'in Şii propagandası yapan dervişleri dolayısıyla Osmanlı Devleti ile II. Beyazid zamanında başlayan bir düşmanlık halinde bulunuyordu. Şah İsmail Venedikle ilişki kurmak için bir elçi heyetini oraya göndermek istedi. Fakat bu heyet Osmanlı ülkesi üzerinden geçemedi; ama Memlukluler elinde bulunan Suriye üzerinden Venedik'e geçti. Bu Safevi elçisinin görevi Venedik'le Osmanlılar aleyhine bir ittifak kurup birlikte savaşa girmeyi sağlamaktı. Bu bilindiği için II. Beyazit Safevi elçisine Suriye'den geçiş sağlayan Kansu Gavri'ye protesto etti. Kansu Gavri Osmanlılara iyi niyetini göstermek için Mısır ve Suriye'de bulunan tüm Venedik tüccarlarını ev hapsine aldırdı. Fakat Venedik'le ticaretin durmasından zarar gördü ve bir yıl sonra bu politikasını değiştirdi. Böylece Kansu Gavri Osmanlı padişahı Sultan II. Bayezid döneminde Osmanlılarla Memluklu ilişkileri tam dostluk olmasa bile düşmanlık içinde olmamıştı.
Fakat Yavuz Sultan Selim Osmanlı tahtına çıktıktan sonra durum çok değişti. Selim I uzun zamanlar Trabzon'da valilik yaptığı için Safevi tehlikesini daha yakından bilmekteydi ve babasına nazaran çok daha cesaretli ve dinamik bir politika gütmeye başladı. 1514de İran Seferi ile Osmanlılar için Safevi tehlikesini ortadan kaldırdı. O yıl kışı Amasya'da geçiren I. Selim, 1515 ilkbaharında Memlukluların nüfuzu altında Dulkadiroğulları Beyliği'ne sefere geçti ve Diyarbakır'i alarak bu Memluklulara bağlı devletin arazisini Osmanlı ülkesine kattı. Daha sonra Nusaybin, Urfa ve Musul bölgelerini aldı.
1516'da ise I. Selim yeni bir sefere hazırlandı. Kansu Gavri bunun Suriye üzerine olacağını bilmekteydi. Onun için Suriye'i korumak maksadıyla hazırlıklar yaptırdı. I. Selim'in Suriye'ye yöneldiğini duyunca Baş Veziri olan Eşref Tumanbay'ı Kahire'de bırakarak 18 Mayıs 1516'da Kahire'den bir Memluklu ordusu ile Suriye'nin kuzeyine yürüdü. Bu yürüyüş müzik, eğlenti ve şarkı ile geçti. 15 tane Binlerin Emiri rütbeli ve birçok daha düşük rütbeli Memluklu ve 5.000 kişilik Sultan'ın özel kölemen ordusu bu yürüyüşe katıldı. Suriye'den ve Bedevi Araplardan da birlikler bu orduya yolda katıldılar. Abbasi Halifesi III. Mütavekkil ve diğer yüksek Mısır uleması da Sultan'in maiyetindeydi. Kansu Gavri 9 Haziran'da büyük bir törenle Şam'a girdi; yoluna halılar serilmişti ve etrafa Avrupalı tüccarlar paralar saçmaktaydı. Burada 1 hafta kaldıktan sonra yine büyük törenle Humus ve Hama'ya girip Halep üzerine yürüyüşe geçti.
Halep'te I. Selim'den yeni elçiler gelmişti ve bunlar Sultan Kansu Gavri'ye ve Halife Al-Mütevekil'e çok güzel hediyeler getirmişti. I. Selim bu sefere Memluklulerin Şah İsmail'e yaptıkları yardım nedeniyle başladığını söylemekteydi. Memluklu Saray Nazırı Mugla Bey şeker ve tatlılarla hediye olarak Osmanlı ordugahına elçi gitti. Fakat I. Selim onu iyi karşılamadı. Mugla Bey'i tıraş ettirerek bir köhne beygirle geri döndürdü. Bu sırada Kansu Gavri Memluklu emirlerinin sadakatsiz olmaları sorunları ile uğraşmak zorunda kaldı. Halep valisi Hayır Bey'in ve en tanınmış Memluklu emirlerinde olan Canberdi Gazâlî'nin Osmanlılarla ilişkileri olduğu söylentileri yayılmıştı. Kansu Gavri bütün emirlerden, Memluklu ileri gelenlerden, kadılardan sadık olacaklarına dair yeniden Kuran üzerine and içmelerini istedi ve bu bir törenle yapıldı.
I. Selim komutasında Osmanlılarla muharebe Halep'in bir günlük yol kuzeyinde bulunan Merci Dabık ovasında yapıldı. Osmanlı ve Memluk orduları sayıca ve teçhizat bakımından birbirine benzemekteydi; ama Osmanlı ordusunun elinde çok iyi kullandıkları ateşli silahlar, özellikle sahra topları, bulunmaktaydı. Mercidabık Muharebesi'ni Kansu Gavri komutasındaki Memluklu ordusu kaybetti. Bu muharebede Kansu Gavri hayatını kaybetti. Osmanlı kaynaklarına göre bu ölüm bir Osmanlı askeri eliyle oldu. Fakat değişik Arap kaynaklarına göre Sultan Kansu Gavri ordusu yenik düştükten sonra harp meydanında hayata bulunmaktaydı; ama düşman eline düşmemesi için kendi Memlûkları onu öldürüp cesedini saklamışlardır.
Değerlendirme
El-Eşref Kansu el-Gavri 15 yıldan biraz daha fazla Memluklu hükümdarlığı yapmıştır. Özel hayatı ve ülke idaresine katkısının ayrıntıları hakkında pek az birincil kaynak bulunmaktadır ve böylece bu alanlarda bilgiler çok azdır. Diğer Memluk Sultanlarına oranla Kansu Gavri hakkında çok daha az tenkit ve aksi fikirler bulunmaktadır. Ama bildiğimizle Kansu Gavri geç yaşta Sultan olmasına rağmen büyük işler yapmış ve ülkesini imar etmişti; bununla beraber vergilerinin yüksekliği ve gereğinde insafsız ve hatta zalim olabilmesi dolayısıyla yerilmiştir.
Kaynakça
- ^ Hamza, Halid (2009). Late Mamluk Patronage: Qansuh Al-Ghuri's Waqf and His Foundation in Cairo. Boca Raton: Universal-Publishers. ss. 43-44. 9 Nisan 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2018.
- ^ Clot, Andre (2009), L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves Paris:Perrin (Fransızca) (Say. 234-235 Bölüm="Un homme fort face aux plus graves dangers (Kuvvetli bir adam büyük tehlike karşısında)"
Dış bağlantılar
- İngilizce Wikipedia Al-Ashraf_Qansuh_al-Ghawri maddesi: [1] 6 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Fransizca Wikipedia Al-Achrâf_Qânsûh_Al-Ghûrî maddesi: [2]
- Clot, André
- (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul:Epsilon Yayınları .
- (2009) L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves, Paris:Perrin (Fransızca)
- Muir, William (2007) The Mameluke or slave dynasty of Egypt, 1260-1517 Piscataway, NJ: Gorgias Press. . (Birinci basım: Smith, Elder 1896) (İngilizce)
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Adil Tumanbay |  Mısır Memlûk Sultanı 1501 – 1516 | Sonra gelen: Eşref Tumanbay |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kansu Gavri ya da Gansu Gavri tam adiyla El Esref Kansu el Gavri Arapca الأشرف قانصوه الغوري d 1440 o 1516 Memluk Sultani Burci Hanedani ndan olup 1501 1516 yillari arasinda Memluk hukumdarligi yapmistir Memluk Devletinde hukumdarlar birbirini takip eden iki hanedandan secilmis olup bu hanedanlar Memalik i Bahriye ve Memalik i Cerakise Burci dir Kansu Gavri Cerkes asillidir Edebiyat ve sanata olan destegiyle bilinirdi sarayinda minyatur atolyesi barindiran tek Memluk hukumdaridir Arapca ve Turkce siirler yazdi Farsca bilmesine ragmen Sehname yi Turkceye cevirtti Kansu GavriIki Kutsal Caminin HizmetkariMisir Memluk SultaniHukum suresi1501 1516Once gelenI TomanbaySonra gelenII TomanbayOlum1516Tam adiEl Esref Kansu el GavriHanedanBurci HanedaniTahta getirilisi ve iktidarini pekistirmesiKendinden once Memluk Sultani olan Al Adil Sayf ad Din Tuman bay I saklanip kaybolmasi ile Cerkes Memluklu emirler yeni bir sultan aramaya koyuldular ve ancak bir hafta kadar sonra El Ashraf Kansu al Gavri nin uzerinde anlastilar El Esref Kansu al Gavri bir Cerkes asilli kolemen idi ve kole olarak Sultan El Esref Sayfaldin Kayitbay in hizmetindeydi Kirk yasina geldigi zaman bir Memluk rutbesi olan Onlarin Emiri oldu ve serbestisini kazandi Sonra yetenegine bagli olarak cok cabuk ilerledi Tarsus Halep ve Malatya ya Memluk valisi oldu Binlerin emiri rutbesi verildi Memluk Sarayi nda saray naziri ve Bas Vezir oldu Sultanliga aday olarak kabul edilince once bu gorevi almak istemedi Fakat nufuzlu emirler israr ettiler ve kendisine sadakatle hizmet edeceklerine dair yeminler ettiler En sonunda Kansu Gavri 1501 de Memluk Sultanligini kabul ettiginde 60 yasinda bulunmaktaydi Fakat hala aklen ve fiziksel olarak zindedeydi kendi fikirleriyle ve hareketleriyle sert kararlar alabilmekteydi ve hicbir Emirin ne kadar guclu olursa olsun kuklasi olmamistir Tahta gecince ilk onemli icraati her Memluklu hukumdari gibi daha onceki Sultanin taraftarlarinin elimine edilmesi ve kendinin taraftarlarinin devlet ve ulkenin en onemli gorevlerine atanmalari oldu Eski Sultan taraftarlari tahta zarar verirler diye arastirildilar yakalandilar tutuklandilar veya ulkenin merkezinden uzak taraflarina surgune gonderildiler ve butun mallari musadere edildi Buna karsilik Kansu Gavri nin yakin taraftarlarinin koleliklerine son verilip azatlandilar ve sarayda ve ulkede ileri devlet gorevlerine atandilar saklandigi yerden yeni rejime karsi komplolar planlamaktaydi Fakat Kansu nun Sultanligi ele almasindan birkac ay sonra ihanete ugradi Fakat Kansu Gavri nin kendisi bu sabik sultani ele geciremeden kendi saltanati zamaninda idam ettirdigi bir emir in kolemenleri tarafindan bulunup olduruldu Bu surette Kansu Gavri sahsen eski Sultani oldurme ithami altinda kalmadi Diger taraftan Tuman bay I in idam ettirdigi bir onceki Memluk Sultani El Esref Canpolat in olusunun gomulmus oldugu Iskenderiyeden Kahireye getirilerek eski Memluk Sultanlarina uygun bir mezara gomuldu Kansu Gavri bundan sonra devletin maliye sorunlarina el atti Hazine bostu Kansu Gavri yeni cok agir vergiler koydu Bu bircok vergi yukumlusunun 7 10 aylik gelirine esitti ve dinsel kurumlar ve hayir kurumlari bile bu agir vergilerden muaf tutulmadi Verginin tam toplanmasina ve hic vergi kacirilmasina cok onem verildi Musluman Hristiyan ve Yahudi ayrimi olmadan butun dinsel kurumlar sikayete basladi Kahire de vergi tahsildarlari tasa tutuldu Sam Valisi bir vergi protestocusunun suikastina kurban gitti Bu agir vergiler ic ve dis ticarete buyuk ayakbaglari olmaya basladi Yukseltilen vergilerden alinan miras vergisi dolayisiyla kimse ailesinden gelen mirasi eline geciremiyordu Sultan in bir mali danismani kolelere vergi konulmasini savundu ve Sultan once bu vergiyi uygun gordu Fakat bu ozellikle nufuzlu Memluklular arasinda o kadar buyuk aksi tesir yaratti ki sonunda Sultan bu vergiyi uygulamaktan vazgecmek zorunda kaldi Fakat Sultan in zalim tabiatina uygun olarak Sultan bu danismani isinden atmakla yetinmedi onun dilini kestirdi kirbaclatip dayak attirdi giysisiz olarak bir deveye bindirtip sehir sokaklarinda gezdirtti ve sonunda kendine atilan taslardan olmemis olan adami idam ettirip oldurttu Kahire de Kansu Gavri Camii Vergilerden elde edilen hasilat once kendini Sultanliga getiren Memluk emirlerine yeni cogu ulke disindan bir suru kole almasina harcandi Sonra Sultan imar islerine giristi Iskenderiye Rasid ve diger kaleler onartildi Nil Nehri kiyilarinda su sistemlerini ve kanallari yenilestirildi Kahire ye kendi ismini tasiyan Vekalet Al Gavri bir buyuk cami bir medrese bir han bir sebilden olusan bir kulliye yaptirdi Kahire kalesinde yeni binalar yapildi ve kalenin duvarlarinin onu baglik bahcelik yapilip hatta Suriye den getirilen ciceklerle bezendi Misir disinda Mekke Medine de de buyuk imar yapildi Hac icin gelenlere su saglamak icin yeni su yollari yapilip Kutsal sehirlerin su sebekeleri yenilestirildi ve Mekke nin guzellestirilmesi yeni binalar yaptirdi Yeni vergilerin bir kismi ise Saray in gelistirmesinde kullanildi yeni mefrusat ve yeni kisimlar eklendi ahirlara atlar ve arabalar alinip takimlari icin buyuk harcama yapildi Saray sairlerin sarkicilarin muzisiyenlerin ve meddahlarin devam ettigi bir buyuk kultur merkezi haline getirildi Saray yetimlere dullara ve fakirlere sadaka dagitma yeri haline geldi Sultan in kendi ve etrafindakilerinin giyimi kusami ve kullandiklari mallar herkesin diline destan oldu Memluklu Emirleri arasindaki iliskiler daha onceki hukumdarlar zamanlarina nazaran daha uyusumlu olarak gecmeye basladi Buna ragmen iki defa ozel torenle Memluklu emirler Kansu Gavri ye sadik kalacaklarini Kuran uzerine yemin ettiler ve Sultan Kansu Gavri de hicbir Memluklu emirine zarar vermeyecegini Kur an uzerine and icti Suriye de bedevilerin talan hucumlari Suriye Valisi tarafindan hemen onlendi Mekke ve Yanbu arasinda Hicaz da cikan anlasmazlik ise Mekke Serifi nin yerinde mudahale etmemesi nedeniyle Kahire nin destekleriyle bertaraf edildi Memluklu ordusunda degismelerKansu Gavri bircok kolemen satin alarak bunlardan ordu birlikleri kurdurmustu Boylelikle kendine sadik kalacak buyuk bir askeri birlik bulunmasini saglamisti Fakat ordusunun kisi sayisina gore buyumesine ragmen Memluklu ordusu bu reformla rakiplerine karsi eski gucunu kazanamamisti Cunku Kansu Gavri ordusunun techizatini ve bunyesini degistirmemisti Memluklu ordusunun en iyi birlikleri suvari kolemenler olup bunlarin hala en onemli silahlari mizrakti Ordunun seckin birliklerinin bu tip suvari birlikleri oldugu kabul edilmekteydi Halbuki Memluklularin onemli rakipleri olarak bulunan Osmanli Devleti ordusu seyyar toplar ve piyade tufekleri ile donatilmisti ve Osmanli ordusu atesli silahlar kullanimi uzerinde cok egitimli ve deneyimliydi Kansu Gavri Avrupa ulkelerinden Venedikliler yoluyla cok az sayida top satin almisti Birkac tabur Nubyali asilli siyahi kolemenlerden olusan Memluklu piyade birliklerini tufeklerle donatmisti Fakat toplar seyyar degildi tufekli piyade taburlarinin prestiji dusuktu Hatta topcular ve tufekli piyadeler suvari Memluklu birlikleri mensuplarindan daha dusuk maas almaktaydilar Bu birliklerin savas deneyimleri neredeyse hicti ve egitimlerine onem verilmemekteydi Misir a gonderilen Osmanli elcilerine yapilan askeri gosteriler hep mizrakli suvari gosterileri olup Osmanli elcilerine acikca Memluklu ordusunun eksikligi gosterilmekteydi Portekiz Memluk savaslariPortekizliler Vasko da Gama idaresinde 1497 de Hindistan a varmislardi Sonradan gonderdikleri Afrika nin guneyini donup gelen Portekiz filolari Hindistan in bati sahillerinde Hint Okyanusu nda ve sonra Kizil Deniz de ticaret ve yolcu gemilerine hucumlara basladilar Ozellikle Memluklu Devleti Hindistan dan ve simdiki Endonezya dan Mekke ve Medine de hac ibadetini yapmak icin Hicaz limanlarina denizden gelen Musluman hacilarin hayat guvenligi ve konforu icin sorumluydu Gucerat ve Yemen hukumdarlari Memluklularin Portekizlilerin mutecaviz hareketlerini onlemesi icin uygun tedbirler almasini talep ettiler Kansu Gavri 50 gemiden olusan bir Kizil Denizi filosu kurdurdu Cidde limani icin Bereket Efendi adli Hicaz emiri yeni korunak ve kaleler yaptirdi Boylelikle Kizil Deniz de haci adaylari ve hacilar icin guvenlik saglandi Ama Hint Okyanusu nda Portekizliler yine hucumlarina devam ettiler Bir yil Portekizliler Arabistan limanlarina hucum ederek 17 Memluk gemisini yagmaladilar ve gemileri yaktilar Hatta Sultan Kansu Gavri nin sahsen sahip oldugu bir gemiyi talan edip batirdilar Kansu Gavri Papaya bir Kudus manastiri basrahibi araciligi ile bir ikaz gondererek eger Portekiz hukumdarini kontrol etmezse Hristiyan kutsal ulkeler ziyaretcilerine ayni muameleyi yapmakla ve hatta Kudus ve Filistin deki Hristiyanlarin kutsal yerlerini yakip yikmakla tehdit etti Fakat yine de Memluk donanmasina is dustu 1508 de Memluk donanmasi nde Avrupa da un salmis Portekiz Amirali Lourenco de Almeida komutasindaki filoyu yendi ve bu savasta Portekiz generali oldu Fakat 1509 da Memluk donanmasi Gucerat ta Francisco de Almeida ya yenik dustu ve Portekizliler Diu u ele gecirdiler Birkac yil sonra Portekizli Kizil Deniz agzindaki Aden i zapt etti Yemen e gonderilen Memluk askeri destegi de cok basarisiz kaldi Kansu Gavri donanmasini daha guclendirmek ve yenilemek icin calismalarda bulundu Osmanli Devleti bu yeni filoyu insa etmek icin Misir tersanelerine gemi yapim ustalari ve kereste gonderdi Fakat kurulan yeni Kizil Deniz filosu ancak Osmanlilarin 1518 de Misir i ele gecirdikten sonra ise yaramaya basladi Sah Ismail Safevi ve Osmanlilar ile iliskilerIran da iktidari ele geciren ve Safevi hanedanini kuran Sah Ismail ozellikle Kafkaslardaki durumdan dolayi ve Sah Ismail in Sii propagandasi yapan dervisleri dolayisiyla Osmanli Devleti ile II Beyazid zamaninda baslayan bir dusmanlik halinde bulunuyordu Sah Ismail Venedikle iliski kurmak icin bir elci heyetini oraya gondermek istedi Fakat bu heyet Osmanli ulkesi uzerinden gecemedi ama Memlukluler elinde bulunan Suriye uzerinden Venedik e gecti Bu Safevi elcisinin gorevi Venedik le Osmanlilar aleyhine bir ittifak kurup birlikte savasa girmeyi saglamakti Bu bilindigi icin II Beyazit Safevi elcisine Suriye den gecis saglayan Kansu Gavri ye protesto etti Kansu Gavri Osmanlilara iyi niyetini gostermek icin Misir ve Suriye de bulunan tum Venedik tuccarlarini ev hapsine aldirdi Fakat Venedik le ticaretin durmasindan zarar gordu ve bir yil sonra bu politikasini degistirdi Boylece Kansu Gavri Osmanli padisahi Sultan II Bayezid doneminde Osmanlilarla Memluklu iliskileri tam dostluk olmasa bile dusmanlik icinde olmamisti Fakat Yavuz Sultan Selim Osmanli tahtina ciktiktan sonra durum cok degisti Selim I uzun zamanlar Trabzon da valilik yaptigi icin Safevi tehlikesini daha yakindan bilmekteydi ve babasina nazaran cok daha cesaretli ve dinamik bir politika gutmeye basladi 1514de Iran Seferi ile Osmanlilar icin Safevi tehlikesini ortadan kaldirdi O yil kisi Amasya da geciren I Selim 1515 ilkbaharinda Memluklularin nufuzu altinda Dulkadirogullari Beyligi ne sefere gecti ve Diyarbakir i alarak bu Memluklulara bagli devletin arazisini Osmanli ulkesine katti Daha sonra Nusaybin Urfa ve Musul bolgelerini aldi 1516 da ise I Selim yeni bir sefere hazirlandi Kansu Gavri bunun Suriye uzerine olacagini bilmekteydi Onun icin Suriye i korumak maksadiyla hazirliklar yaptirdi I Selim in Suriye ye yoneldigini duyunca Bas Veziri olan Esref Tumanbay i Kahire de birakarak 18 Mayis 1516 da Kahire den bir Memluklu ordusu ile Suriye nin kuzeyine yurudu Bu yuruyus muzik eglenti ve sarki ile gecti 15 tane Binlerin Emiri rutbeli ve bircok daha dusuk rutbeli Memluklu ve 5 000 kisilik Sultan in ozel kolemen ordusu bu yuruyuse katildi Suriye den ve Bedevi Araplardan da birlikler bu orduya yolda katildilar Abbasi Halifesi III Mutavekkil ve diger yuksek Misir ulemasi da Sultan in maiyetindeydi Kansu Gavri 9 Haziran da buyuk bir torenle Sam a girdi yoluna halilar serilmisti ve etrafa Avrupali tuccarlar paralar sacmaktaydi Burada 1 hafta kaldiktan sonra yine buyuk torenle Humus ve Hama ya girip Halep uzerine yuruyuse gecti Halep te I Selim den yeni elciler gelmisti ve bunlar Sultan Kansu Gavri ye ve Halife Al Mutevekil e cok guzel hediyeler getirmisti I Selim bu sefere Memluklulerin Sah Ismail e yaptiklari yardim nedeniyle basladigini soylemekteydi Memluklu Saray Naziri Mugla Bey seker ve tatlilarla hediye olarak Osmanli ordugahina elci gitti Fakat I Selim onu iyi karsilamadi Mugla Bey i tiras ettirerek bir kohne beygirle geri dondurdu Bu sirada Kansu Gavri Memluklu emirlerinin sadakatsiz olmalari sorunlari ile ugrasmak zorunda kaldi Halep valisi Hayir Bey in ve en taninmis Memluklu emirlerinde olan Canberdi Gazali nin Osmanlilarla iliskileri oldugu soylentileri yayilmisti Kansu Gavri butun emirlerden Memluklu ileri gelenlerden kadilardan sadik olacaklarina dair yeniden Kuran uzerine and icmelerini istedi ve bu bir torenle yapildi I Selim komutasinda Osmanlilarla muharebe Halep in bir gunluk yol kuzeyinde bulunan Merci Dabik ovasinda yapildi Osmanli ve Memluk ordulari sayica ve techizat bakimindan birbirine benzemekteydi ama Osmanli ordusunun elinde cok iyi kullandiklari atesli silahlar ozellikle sahra toplari bulunmaktaydi Mercidabik Muharebesi ni Kansu Gavri komutasindaki Memluklu ordusu kaybetti Bu muharebede Kansu Gavri hayatini kaybetti Osmanli kaynaklarina gore bu olum bir Osmanli askeri eliyle oldu Fakat degisik Arap kaynaklarina gore Sultan Kansu Gavri ordusu yenik dustukten sonra harp meydaninda hayata bulunmaktaydi ama dusman eline dusmemesi icin kendi Memluklari onu oldurup cesedini saklamislardir DegerlendirmeEl Esref Kansu el Gavri 15 yildan biraz daha fazla Memluklu hukumdarligi yapmistir Ozel hayati ve ulke idaresine katkisinin ayrintilari hakkinda pek az birincil kaynak bulunmaktadir ve boylece bu alanlarda bilgiler cok azdir Diger Memluk Sultanlarina oranla Kansu Gavri hakkinda cok daha az tenkit ve aksi fikirler bulunmaktadir Ama bildigimizle Kansu Gavri gec yasta Sultan olmasina ragmen buyuk isler yapmis ve ulkesini imar etmisti bununla beraber vergilerinin yuksekligi ve gereginde insafsiz ve hatta zalim olabilmesi dolayisiyla yerilmistir Kaynakca Hamza Halid 2009 Late Mamluk Patronage Qansuh Al Ghuri s Waqf and His Foundation in Cairo Boca Raton Universal Publishers ss 43 44 9 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Nisan 2018 Clot Andre 2009 L Egypte des Mamelouks 1250 1517 L empire des esclaves Paris Perrin ISBN 978 2 262 03045 2 Fransizca Say 234 235 Bolum Un homme fort face aux plus graves dangers Kuvvetli bir adam buyuk tehlike karsisinda Dis baglantilarIngilizce Wikipedia Al Ashraf Qansuh al Ghawri maddesi 1 6 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Fransizca Wikipedia Al Achraf Qansuh Al Ghuri maddesi 2 Clot Andre cev Turhan Ilgaz 2005 Kolelerin Imparatorlugu Memluklerin Misir i Istanbul Epsilon Yayinlari ISBN 9753317727 2009 L Egypte des Mamelouks 1250 1517 L empire des esclaves Paris Perrin ISBN 978 2 262 03045 2 Fransizca Muir William 2007 The Mameluke or slave dynasty of Egypt 1260 1517 Piscataway NJ Gorgias Press ISBN 978 1 59333 697 4 Birinci basim Smith Elder 1896 Ingilizce Resmi unvanlarOnce gelen Adil Tumanbay Misir Memluk Sultani 1501 1516 Sonra gelen Esref Tumanbay