Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için , veya konusunda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Ağustos 2022) |
Türkiye'de finansal krizler ya da ekonomik krizler makro ekonomik yapının bozulmasıyla ortaya çıkan buhran dönemleridir. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı sonrası yaşanan başlıca krizler; 1946, 1958, 1960, 1974, 1980, 1982, 1990, 1994, 2000-2001, 2008-2012 ve 2018-2023 krizleridir.
1946 krizi
İkinci Dünya Savaşı döneminde Türkiye'de üretim hızla gerilemiş, tarıma dayalı ekonomide genç nüfusun askere alınması ve teçhizat yetersizliği nedeniyle 1945 yılı tarımsal hasılası önemli derecede gerilemiştir. Fiyatlar genel düzeyinin aşırı yükselmesi üzerine, 18.01.1940 tarihinde yürürlüğe 3780 sayılı "Millî Korunma Kanunu" girmiş ve o dönemin koşulları altında hükûmete olağanüstü yetkiler verilmiştir. Bu kanun, hükûmete, fabrikalarda üretilen malların değer fiyatını ödemek şartıyla el koyup stok etme, fabrikalara el koyup işletme, işçilere mecburi mükellefiyet yükleme, malların fiyatlarını saptama, mamulleri muayyen usullere tevzi etme, halkın ihtiyaçlarıyla ilgili iktisadi ve ticari faaliyette bulunmak üzere devlet müesseseleri kurmak gibi çok geniş yetkiler vermiştir. Bu dönemdeki ender olumlu gelişme olarak göze çarpan ise, savaş koşullarında artan stratejik maden talebi sonucu madencilik, elektrik, gaz ve su hasılalarında bir miktar artış olmasıdır. Savaş dönemi boyunca hasıla gerilemesine rağmen tasarruf düzeyi önemli ölçüde artmıştır.
Yine bu tarihte Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk devalüasyon gerçekleşmiştir. 7 Eylül 1946 tarihli devalüasyon ile 1 dolar = 1,29 TL olan resmi dolar/TL paritesi; 1 dolar = 2,80 TL olarak değiştirilmiştir. Bu devalüasyon ile ithalat üstündeki kısıtlamalar kaldırılmış ancak politika ithalatın ihracattaki gelişmeyi çok aşan bir oranda büyümesine yol açmıştır. İkinci Dünya Savaşı'nın ertesinde 1946 devalüasyonunun yapıldığı sırada Türkiye'nin geleneksel tarım ürünleri fazlalarının, savaştan zor durumda çıkan Avrupa'ya -savaşın yol açtığı yıkım ve lojistik zorluklar bir kenara konulursa- kolaylıkla satılabileceği, bu nedenle devalüasyon kararının hatalı bir karar olduğu öne sürülmüştür.
1958 krizi
1930-1945 döneminde (1938 hariç) fazla veren dış ticaret dengesi bu dönemde önemli ölçüde bozulmuştur. 1950-1960 yılları arasında, özel sermaye, öncelikle büyük ticaret ve tarım burjuvazisinin elinde birikmeye başladı. Liberalizasyon politikası sonucu ithalatın sürekli artması ve ihracat gelirlerindeki yetersizlik dış ticaret açıklarına sebep olmuş ve dış borçlar sürekli artmıştır. 1958 yılına gelindiğinde, Türkiye artık dış borç anapara ve faiz ödemelerinde zorluk çekmeye başlamış ve dış borçlarda moratoryuma (borç erteleme) gitmek zorunda kalmıştır. Liberal politikalar bu dönemde ülkede sanılanın aksine yüksek enflasyon, bütçe açıkları ve dış ticaret açıklarına yol açmıştır. Sabit kur politikası uygulamasının başarısız olması, ithalatın artması, 1954'ten sonra tarımsal üretimin düşmesi, büyüme hızının yavaşlaması, enflasyon hızının yükselmesi, döviz sıkıntısı ortaya çıkması ve ABD'nin dış yardımlarını kısması sonucu Türkiye ilk kez ve en kapsamlı istikrar kararlarını 1958 yılında yürürlüğe koymuştur.
1958 istikrar kararları sonucu:
- TL devalüe edilmiştir.
- Merkez Bankası kaynakları sınırlandırılarak para arzı kontrol edilmeye çalışılmıştır.
- Kamu İktisadi Teşebbüslerinin (KİT) Merkez Bankası finansmanına sınırlama getirilmiştir.
- KİT ürünlerine zam yapılarak KİT'lerin zararları azaltılmaya çalışılmıştır.
- Kamu harcamaları kısılarak bütçe açıkları daraltılmıştır.
- İstikrar programıyla tüm döviz alımlarında 1 dolar için 6,22 TL vergi alınırken; ithalat ve diğer döviz işlemlerine 1 dolar = 9,02 TL (2,80 TL + 6,22 TL Vergi) uygulaması benimsenmiştir. Dış ticaret işlemlerinde getirilen liberalleşme sonucu ithalat artmış ihracatta beklenen gelişme yaşanmamıştır.
Petrol krizleri (1974 ve 1980)
Küresel ölçekte 1974 yılında meydana gelen petrol fiyatlarında yaklaşık 4 kat artış (I. Petrol Krizi) ekonomileri olumsuz etkilemiş. Stagflasyon olgusu ortaya çıkmıştır. Tarihte ilk kez enflasyon ile işsizliğin bir arada artması geçmiş yıllarda ekonomi politikalarında uygulanan teorilerin terk edilmesine yol açmıştır. Keynes teorileri on yılın sonundan itibaren yerini arza dayalı politikalara bırakmasına yol açmıştır. 1974 yılında yaşanan bu ilk dalga krizler Kıbrıs Barış Harekâtı ve Türkiye'ye uygulanan ambargonun da etkisiyle, ülke ekonomisinde başta altyapı olmak üzere ekonomik darboğazlara girilmiştir. Bu dönemde ithal ikameci politikalar beklenenin aksine, ithal ikameci sanayileşmenin dışa bağımlılığı sonucu ithalat artışı ve az gelişmiş ülkelerin toptan ithal ikameci politika izlemesi sonucu az gelişmiş ülkelerin dış açıklarının genişlemesi söz konusu olmuştur. Türkiye'de de dış açık genişlemiş ve ödemeler dengesi sürekli açık vermiştir.
1980 yılındaki II. Petrol Krizi küresel ölçekte petrol fiyatlarının tekrar, yaklaşık 2 kat, artmasına yol açmıştır. Kriz sonrası işsizlik yüzde 20'lere enflasyon ise yüzde 65'lere kadar yükseldi. Krizin aşılması adına 24 Ocak Kararları yürürlüğe konuldu. Devalüasyona gidilmesi sonucu Türk lirası yaklaşık %48 düzeyinde değer kaybına uğradı. Sabit kurdan kontrollü dalgalı kur politikasına geçildi, yabancı sermaye girişi özendirildi.
1980 sonrası genel görünüm
1980’li yıllarda Türkiye’de ekonomi politikası, içe dönük ve büyüme stratejisinden dışa dönük ve serbest piyasa mekanizmasına dayanan sanayileşme politikasına kaymıştır. 1981 yılına kadar sabit kur uygulanmış, 1988 yılından itibaren kurlar bankalar arası döviz ve efektif piyasası koşulları tarafından belirlenmiştir. 1984 yılında döviz tasarruflarına getirilen kolaylıklar, döviz tevdiyat hesaplarında artışa neden olmuştur. 1989 yılında 32 Sayılı Kararname ile birlikte finansal serbestleşmeye geçilmesi ve sermaye hareketleri üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması, ülkeye yönelik sıcak para şeklindeki sermaye hareketlerine hız kazandırmıştır. Finansal serbestleşme politikaları ve kamu kesimi borcu sonucu yükselen faiz oranları, sermayenin spekülatif olarak reel sektörden finans sektörüne kaymasına neden olmuştur. Türkiye’de 1990’lardan sonra yaşanan krizler dışa açık bir ekonomide yaşanan krizlerdir. Sermaye hareketleri serbesttir ve kısa vadeli yabancı sermaye finansmanına dayanan yüksek faiz-düşük kur politikası uygulanmıştır. Büyüme dönemleri kısa vadeli sermaye girişleri ile desteklenmiştir. 1994 ve 2001 Krizleri’nde dikkat çeken unsur bu iki krizin sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesinden sonra gerçekleştiğidir. Krizlerin derinleşmesinde uygulanan bu politikaların da etkisi olduğu görülmüştür. Finansal piyasalardaki istikrarsızlıklar, beklentilerdeki kötümserlik ve güven eksiklikleri spekülatif atak oluşturarak, Merkez Bankası’nın rezervlerinin azalmasına neden olmaktadır. Yaşanan bu kriz dönemlerinde TL’ye olan güven sarsılmış ve yabancı paralarla ikame seviyesinde önemli artışlar yaşanmıştır. Türkiye’de 1994 ve Şubat 2001 Krizleri’nde spekülatif saldırılar Merkez Bankası’nın rezervlerini azaltmış ve uygulanan kur sistemi terk edilerek TL’nin devalüe edilmesine neden olmuştur.
1982 Bankerler Krizi
Banker adı verilen kuruluşlar arasında ortaya çıkan faiz yükseltmeleri, bir süre sonra bankerleri borç alınan paraların faizinin ödenmesi için, sonradan daha yüksek faiz ile borçlanılmak zorunda bırakır. Böyle bir ortamda sürekli olarak faiz yükseltme davranışı ortaya çıkmıştır. 1982 yılında “Bankerler Krizi” serbest faiz politikasının ve banker iflaslarının, bireysel bankaların uygulamaları ile yönetim tarzlarının birleşmesinin bir sonucu olarak yaşanmıştır.
1990 Körfez Krizi
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Türkiye ekonomisinin dış etkilerle şekillenen ilk krizi 1990 yılındaki Körfez Krizi'dir. Birleşmiş Milletler'in Irak ve Kuveyt'e müdahaleleri ile şekillenen Körfez Savaşı bu krizin önemli olaylarındandır.
Nisan 1994 krizi
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Türkiye, 90'lı yıllardaki en derin krizini 1994 yılında yaşamıştır. 1994 öncesinde kamu kesimi faiz dışı harcamaları, kamu gelirlerinden daha fazla açık vermiş,Kamu kesimi kazandığından daha fazlasını harcamıştır. Kamu borçlarının Merkez Bankası ile finanse edilmesi sonucunda Türkiye ilk defa hiper enflasyonu yaşamış, ardından yapılan kısmi; ama yeterli olmayan iyileşmeler neticesinde Türkiye krizden çıkabilmiştir.
2000 krizi
Türkiye 2000'li yılların sonlarına doğru küçük çapta bir kriz geçirmiştir.
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
2001 krizi
2001 Türkiye ekonomik krizi, ya da Kara Çarşamba, Türkiye tarihinin en büyük ekonomik krizlerinden biridir. Millî Güvenlik Kurulu toplantısında cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile başbakan Bülent Ecevit arasındaki siyasi kriz bir anda tüm ülkeyi etkisi altına alan ekonomik bir krize dönüşmüştür. Türkiye'nin Şubat 2001 finansal krizi, beklenmedik ölçüde ekonomik daralmayla sonuçlanmanın ötesinde, ülkenin orta vadeli perspektifini değiştiren yeni koşulları da beraberinde getirmiştir.
Ekonomik beklentilerin olumsuzlaştığı bir ortamda, Hazine'nin yüklü bir borç itfası öncesinde 19 Şubat 2001'de beklenmedik siyasi gerginlikler yaşandı. Kriz, Milli Güvenlik Kurulu toplantısında Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile Başbakan Bülent Ecevit arasındaki tartışmayla patlak verdi. 21 Şubat 2001 tarihli toplantıda Sezer'in Ecevit'e anayasa kitapçığı fırlatması olayından hemen sonra İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda %18,1 oranında düşüş yaşandı gecelik faizler %7500’e kadar yükseldi. Daha sonra "dalgalı kur" sistemine geçilmesi yönünde karar alındı. Başbakan'ın "devlet yönetiminde kriz var" açıklamasıyla birlikte mali piyasalarda panikle başlayan süreç, yerli parayı savunmak için gecelik faizlerin çok yüksek oranlara ulaşmasına rağmen, yerleşiklerin yoğun döviz talebi nedeniyle Merkez Bankası'nın 5 milyar dolarlık döviz satışıyla sonuçlandı. Kamu bankalarının likidite ihtiyacının karşılanamaması, ödemeler sistemini kilitleyecek boyutlara ulaşmıştı. Banka sistemindeki büyük çöküşü önlemek için TL'nin yabancı para birimleri karşısındaki değeri dalgalanmaya bırakıldı. Bir gün önce 670 bin TL olan dolar 1 milyon TL'yi aştı. Bunun sonucunda yabancı bankalar vadesi gelmemiş kredilerini geri çekmeye başlayınca 21 Şubat'ta bankalar arası para piyasasında gecelik faiz %6200'e kadar çıktı. Yapılan bu örtülü devalüasyon ile, TL’nin değeri %40 civarında düştü. Devletin borcu da 29 katrilyon TL arttı.[]
Yapılan detaylı inceleme sonucunda reel ekonomide arz ve talep yönlü daralma meydana geldiği için, krizden çıkışın Türkiye'nin eski krizlerinin aksine birkaç haftada olmayacağı görüşü yaygınlık kazandı.
2008 küresel ekonomik krizi
2008 Ekonomik Krizi, 2008 yılının son aylarında ortaya çıkan ve dünyanın birçok ülkelerini olumsuz yönde etkileyen ekonomik gelişmelerdir. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımıyla kıyaslanan bu kriz özellikle Eylül 2008 ayında gözle görülür hale gelmiştir. ABD'deki taşınmaz mal piyasasının birden değer kaybetmesi ve bunun sonucu olarak tutulu satışlardaki kişisel iflasların artmasının bu krizi tetiklediği sanılmaktadır.
Bu krizin sebebi olarak görülen ABD bütün dünyanın etkilendiği bir kriz yaratmıştır. Türkiye Cumhuriyeti devleti GSYİH sinde 2002-2014 yılları arasında büyüme gözlense de 2008 yılında küçülme göstermiş, kurlarda örn. dolar kuru 1.20 seviyelerinden 1.60 seviyelerine gelmiştir.
2018-23 döviz ve borç krizi
2018-23 Türkiye döviz ve borç krizi, Türkiye'de devam eden ve finansal bulaşma yüzünden uluslararası yansımaları olan Türkiye tarihinin ekonomik krizlerinden biridir. Türk lirasının rekor değer kaybı, çok yüksek enflasyon ve karşılık gelen kredi temerrütleriyle karakterize olup krizin genel olarak, Türkiye ekonomisindeki en yüksek cari açık ve yabancı para borcunun, faiz politikasına ilişkin alışılmışın dışında atılımlar ile birleştiği düşünülmektedir."How Turkey fell from investment darling to junk-rated emerging market". The Economist. 19 Mayıs 2018. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2020.
Kriz, liranın dalgalanmalar hâlinde çok büyük oranda değer kaybetmesiyle görünür olmaya başladı ve sonraki aşamada ödenemeyen borçlar ve ekonomik daralma ile daha derin bir boyuta ulaştı. Enflasyon oranı çift hanelere çıktı. Kriz, kolay kredi ve devlet bütçesiyle desteklenen inşaat sektörü patlamasının yarattığı ekonomik büyümenin sonunu getirdi.
2016 yılı itibarıyla etkisini gösteren Türkiye döviz ve borç krizi, sosyal ve ekonomik olarak en çok döviz kurları ve Merkez Bankasının döviz rezervleri üzerinde hissedilmiştir.
Merkez Bankası'nın verilerine göre, 1 Ocak 2018 tarihinde 3.78 seviyesinde bulunan dolar kuru, 20 Nisan 2020 tarihi itibarıyla 6.95 seviyesine yükselmiştir. Aynı dönemde Avrupa Para birimi Euro ise, 4.54 seviyesinden 7.53 lira seviyesine yükselmiştir.
Yine Merkez Bankasının piyasalar tarafından önemle takip edilen döviz rezervleri de 2018 sonrası önemli düzeyde düştü. 2018 yılı Ocak ayında Merkez Bankasının net döviz rezervi 77.9 milyar dolar iken, 2020 yılı Ocak ayı itibarıyla 33.9 milyar dolara gerilemiştir.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası EVDS Çalışma Grubu verisine göre 5 Ocak 2018 tarihindeki brüt döviz rezervi 87,466 milyar dolar, 23 Ekim 2020 tarihinde 45,086 milyar dolardır.
Yükselen dolar kuru, 11 Ekim 2021 itibarıyla 9₺'yi aştı ve ilerleyen aylarda gelen faiz indirimlerinin de etkisiyle 12 Kasım 2021 tarihinde 10₺ seviyesini ilk defa gördü.
Yükselen dolar kuru, 18 Kasım 2021 itibarıyla 11₺‘yi geçmiştir.
23.11.2021 tarihi itibarıyla dolar gün içinde %13 artarak 13,46 değerine ulaştı. 18.12.2021 tarihi itibarıyla dolar gün içinde %8 artarak 16.70 değerine ulaştı. 12 - 18 Aralık 2021 haftası Türk Lirası dolar karşısında %20.11 değer kaybetmiş oldu. 09 Mart 2022 tarihi itibarıyla dolar kuru 14,53 değerine ulaştı.
16.08.2022 tarihi itibarıyla dolar ay içerisinde %3.55 değer kazanarak 17,97 değerine ulaştı ve 17,96 ile işlem görmeye başladı Euro 18,23 İngiliz Sterlini 21,62'den işlem görmekte.
6 Ocak 2023 Saat 16.50'de Türk Lirası'nın 1 Amerikan Doları'nın karşısında değeri 18,76 Türk Lirası oldu.
30 Ocak 2023'te TCMB, gösterge niteliğindeki 1 Amerikan Doları satışını 18.8215 Türk Lirası olarak yayınladı.
6 Haziran 2023 Saat 13.00'da Türk Lirası'nın 1 Amerikan Doları'nın karşısında değeri 21,4906 Türk Lirası oldu. 7 Haziran 2023 Saat 14.30'da Türk Lirası'nın 1 Amerikan Doları'nın karşısında değeri 23.1058 Türk Lirası oldu. Gram altın rekor kırarak 1436,516 TL oldu. []
22 Haziran 2023 Saat 11.00'da Türk Lirası'nın 1 Amerikan Doları'nın karşısında değeri 24.86 Türk Lirası oldu.[]
5 Ağustos 2023 itibarıyla 1 Türk Lirası = 0.037 Amerikan Doları / 1 Amerikan Doları = 26.95 Türk Lirası oldu
30 Ekim 2023 itibarıyla 1 Türk Lirası = 0.035 Amerikan Doları / 1 Amerikan Doları = 28.23 Türk Lirası oldu
20 Ocak 2024 itibarıyla 1 Türk Lirası = 0.033 Amerikan Doları / 1 Amerikan Doları = 30.20 Türk Lirası Oldu[]
Kaynakça
- ^ Adem Yılmaz, 2015, s. 307
- ^ a b c Korkut Boratav, Türkiye Ekonomisi 1923 - 2008, Demokrat Parti Dönemi
- ^ a b c Adem Yılmaz, Hipotez, 2015, s. 307
- ^ Finansal krizler ve İMF'nin kriz politikaları / Financial crises and IMF-crise policies, Nurgül Topallı, Yüksek lisans tezi
- ^ Türkiye'de finansal krizler ve bankacılık sektörünün yeniden yapılandırılması, Ahmet Özçuban, Yüksek Lisans Tezi
- ^ Merih Celasun; 2001 Krizi, Öncesi ve Sonrası; s. 7
- ^ Merih Celasun; 2001 Krizi, Öncesi ve Sonrası; s. 1
- ^ Merih Celasun; 2001 Krizi, Öncesi ve Sonrası; s. 16
- ^ Uysur E., a.g.m.
- ^ . 4 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2020.
- ^ "Structural Cracks: Trouble ahead for global house prices". The Economist. The Economist Newspaper Limited. 22 Mayıs 2008. 22 Ocak 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ekim 2008.
- ^ Jack Ewing (17 Ağustos 2018). "Life in Turkey Now: Tough Talk, but Fears of Drug Shortages". New York Times. 7 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Nisan 2022.
- ^ . m.dunya.com. 9 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020.
- ^ . Sözcü. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Nisan 2022.
- ^ . hthayat.haberturk.com. 11 Ekim 2021. 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2021.
- ^ . hthayat.haberturk.com. 13 Kasım 2021. 12 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
- ^ . hthayat.haberturk.com. 23 Kasım 2021. 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2021.
- ^ . Haberler.com. 16 Ağustos 2022. 16 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022.
- ^ . www.tcmb.gov.tr. 30 Ocak 2023. 4 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023.
- ^ "TCMB - Bugün". www.tcmb.gov.tr. 14 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin veya maddenin bir bolumunun gelisebilmesi icin ekonomi Turkiye veya siyaset konusunda uzman kisilere gereksinim duyulmaktadir Ayrintilar icin lutfen tartisma sayfasini inceleyin veya yeni bir tartisma baslatin Konu hakkinda uzman birini bulmaya yardimci olarak ya da maddeye gerekli bilgileri ekleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Agustos 2022 Turkiye de finansal krizler ya da ekonomik krizler makro ekonomik yapinin bozulmasiyla ortaya cikan buhran donemleridir 1929 Dunya Ekonomik Bunalimi sonrasi yasanan baslica krizler 1946 1958 1960 1974 1980 1982 1990 1994 2000 2001 2008 2012 ve 2018 2023 krizleridir 1946 kriziIkinci Dunya Savasi doneminde Turkiye de uretim hizla gerilemis tarima dayali ekonomide genc nufusun askere alinmasi ve techizat yetersizligi nedeniyle 1945 yili tarimsal hasilasi onemli derecede gerilemistir Fiyatlar genel duzeyinin asiri yukselmesi uzerine 18 01 1940 tarihinde yururluge 3780 sayili Milli Korunma Kanunu girmis ve o donemin kosullari altinda hukumete olaganustu yetkiler verilmistir Bu kanun hukumete fabrikalarda uretilen mallarin deger fiyatini odemek sartiyla el koyup stok etme fabrikalara el koyup isletme iscilere mecburi mukellefiyet yukleme mallarin fiyatlarini saptama mamulleri muayyen usullere tevzi etme halkin ihtiyaclariyla ilgili iktisadi ve ticari faaliyette bulunmak uzere devlet muesseseleri kurmak gibi cok genis yetkiler vermistir Bu donemdeki ender olumlu gelisme olarak goze carpan ise savas kosullarinda artan stratejik maden talebi sonucu madencilik elektrik gaz ve su hasilalarinda bir miktar artis olmasidir Savas donemi boyunca hasila gerilemesine ragmen tasarruf duzeyi onemli olcude artmistir Yine bu tarihte Turkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk devaluasyon gerceklesmistir 7 Eylul 1946 tarihli devaluasyon ile 1 dolar 1 29 TL olan resmi dolar TL paritesi 1 dolar 2 80 TL olarak degistirilmistir Bu devaluasyon ile ithalat ustundeki kisitlamalar kaldirilmis ancak politika ithalatin ihracattaki gelismeyi cok asan bir oranda buyumesine yol acmistir Ikinci Dunya Savasi nin ertesinde 1946 devaluasyonunun yapildigi sirada Turkiye nin geleneksel tarim urunleri fazlalarinin savastan zor durumda cikan Avrupa ya savasin yol actigi yikim ve lojistik zorluklar bir kenara konulursa kolaylikla satilabilecegi bu nedenle devaluasyon kararinin hatali bir karar oldugu one surulmustur 1958 krizi1930 1945 doneminde 1938 haric fazla veren dis ticaret dengesi bu donemde onemli olcude bozulmustur 1950 1960 yillari arasinda ozel sermaye oncelikle buyuk ticaret ve tarim burjuvazisinin elinde birikmeye basladi Liberalizasyon politikasi sonucu ithalatin surekli artmasi ve ihracat gelirlerindeki yetersizlik dis ticaret aciklarina sebep olmus ve dis borclar surekli artmistir 1958 yilina gelindiginde Turkiye artik dis borc anapara ve faiz odemelerinde zorluk cekmeye baslamis ve dis borclarda moratoryuma borc erteleme gitmek zorunda kalmistir Liberal politikalar bu donemde ulkede sanilanin aksine yuksek enflasyon butce aciklari ve dis ticaret aciklarina yol acmistir Sabit kur politikasi uygulamasinin basarisiz olmasi ithalatin artmasi 1954 ten sonra tarimsal uretimin dusmesi buyume hizinin yavaslamasi enflasyon hizinin yukselmesi doviz sikintisi ortaya cikmasi ve ABD nin dis yardimlarini kismasi sonucu Turkiye ilk kez ve en kapsamli istikrar kararlarini 1958 yilinda yururluge koymustur 1958 istikrar kararlari sonucu TL devalue edilmistir Merkez Bankasi kaynaklari sinirlandirilarak para arzi kontrol edilmeye calisilmistir Kamu Iktisadi Tesebbuslerinin KIT Merkez Bankasi finansmanina sinirlama getirilmistir KIT urunlerine zam yapilarak KIT lerin zararlari azaltilmaya calisilmistir Kamu harcamalari kisilarak butce aciklari daraltilmistir Istikrar programiyla tum doviz alimlarinda 1 dolar icin 6 22 TL vergi alinirken ithalat ve diger doviz islemlerine 1 dolar 9 02 TL 2 80 TL 6 22 TL Vergi uygulamasi benimsenmistir Dis ticaret islemlerinde getirilen liberallesme sonucu ithalat artmis ihracatta beklenen gelisme yasanmamistir Petrol krizleri 1974 ve 1980 Kuresel olcekte 1974 yilinda meydana gelen petrol fiyatlarinda yaklasik 4 kat artis I Petrol Krizi ekonomileri olumsuz etkilemis Stagflasyon olgusu ortaya cikmistir Tarihte ilk kez enflasyon ile issizligin bir arada artmasi gecmis yillarda ekonomi politikalarinda uygulanan teorilerin terk edilmesine yol acmistir Keynes teorileri on yilin sonundan itibaren yerini arza dayali politikalara birakmasina yol acmistir 1974 yilinda yasanan bu ilk dalga krizler Kibris Baris Harekati ve Turkiye ye uygulanan ambargonun da etkisiyle ulke ekonomisinde basta altyapi olmak uzere ekonomik darbogazlara girilmistir Bu donemde ithal ikameci politikalar beklenenin aksine ithal ikameci sanayilesmenin disa bagimliligi sonucu ithalat artisi ve az gelismis ulkelerin toptan ithal ikameci politika izlemesi sonucu az gelismis ulkelerin dis aciklarinin genislemesi soz konusu olmustur Turkiye de de dis acik genislemis ve odemeler dengesi surekli acik vermistir 1980 yilindaki II Petrol Krizi kuresel olcekte petrol fiyatlarinin tekrar yaklasik 2 kat artmasina yol acmistir Kriz sonrasi issizlik yuzde 20 lere enflasyon ise yuzde 65 lere kadar yukseldi Krizin asilmasi adina 24 Ocak Kararlari yururluge konuldu Devaluasyona gidilmesi sonucu Turk lirasi yaklasik 48 duzeyinde deger kaybina ugradi Sabit kurdan kontrollu dalgali kur politikasina gecildi yabanci sermaye girisi ozendirildi 1980 sonrasi genel gorunum1980 li yillarda Turkiye de ekonomi politikasi ice donuk ve buyume stratejisinden disa donuk ve serbest piyasa mekanizmasina dayanan sanayilesme politikasina kaymistir 1981 yilina kadar sabit kur uygulanmis 1988 yilindan itibaren kurlar bankalar arasi doviz ve efektif piyasasi kosullari tarafindan belirlenmistir 1984 yilinda doviz tasarruflarina getirilen kolayliklar doviz tevdiyat hesaplarinda artisa neden olmustur 1989 yilinda 32 Sayili Kararname ile birlikte finansal serbestlesmeye gecilmesi ve sermaye hareketleri uzerindeki kisitlamalarin kaldirilmasi ulkeye yonelik sicak para seklindeki sermaye hareketlerine hiz kazandirmistir Finansal serbestlesme politikalari ve kamu kesimi borcu sonucu yukselen faiz oranlari sermayenin spekulatif olarak reel sektorden finans sektorune kaymasina neden olmustur Turkiye de 1990 lardan sonra yasanan krizler disa acik bir ekonomide yasanan krizlerdir Sermaye hareketleri serbesttir ve kisa vadeli yabanci sermaye finansmanina dayanan yuksek faiz dusuk kur politikasi uygulanmistir Buyume donemleri kisa vadeli sermaye girisleri ile desteklenmistir 1994 ve 2001 Krizleri nde dikkat ceken unsur bu iki krizin sermaye hareketlerinin serbestlestirilmesinden sonra gerceklestigidir Krizlerin derinlesmesinde uygulanan bu politikalarin da etkisi oldugu gorulmustur Finansal piyasalardaki istikrarsizliklar beklentilerdeki kotumserlik ve guven eksiklikleri spekulatif atak olusturarak Merkez Bankasi nin rezervlerinin azalmasina neden olmaktadir Yasanan bu kriz donemlerinde TL ye olan guven sarsilmis ve yabanci paralarla ikame seviyesinde onemli artislar yasanmistir Turkiye de 1994 ve Subat 2001 Krizleri nde spekulatif saldirilar Merkez Bankasi nin rezervlerini azaltmis ve uygulanan kur sistemi terk edilerek TL nin devalue edilmesine neden olmustur 1982 Bankerler KriziBanker adi verilen kuruluslar arasinda ortaya cikan faiz yukseltmeleri bir sure sonra bankerleri borc alinan paralarin faizinin odenmesi icin sonradan daha yuksek faiz ile borclanilmak zorunda birakir Boyle bir ortamda surekli olarak faiz yukseltme davranisi ortaya cikmistir 1982 yilinda Bankerler Krizi serbest faiz politikasinin ve banker iflaslarinin bireysel bankalarin uygulamalari ile yonetim tarzlarinin birlesmesinin bir sonucu olarak yasanmistir 1990 Korfez KriziBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Turkiye ekonomisinin dis etkilerle sekillenen ilk krizi 1990 yilindaki Korfez Krizi dir Birlesmis Milletler in Irak ve Kuveyt e mudahaleleri ile sekillenen Korfez Savasi bu krizin onemli olaylarindandir Nisan 1994 kriziBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Turkiye 90 li yillardaki en derin krizini 1994 yilinda yasamistir 1994 oncesinde kamu kesimi faiz disi harcamalari kamu gelirlerinden daha fazla acik vermis Kamu kesimi kazandigindan daha fazlasini harcamistir Kamu borclarinin Merkez Bankasi ile finanse edilmesi sonucunda Turkiye ilk defa hiper enflasyonu yasamis ardindan yapilan kismi ama yeterli olmayan iyilesmeler neticesinde Turkiye krizden cikabilmistir 2000 kriziTurkiye 2000 li yillarin sonlarina dogru kucuk capta bir kriz gecirmistir Turkiye de 2001 2011 arasi dis borcBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz 2001 krizi2001 Turkiye ekonomik krizi ya da Kara Carsamba Turkiye tarihinin en buyuk ekonomik krizlerinden biridir Milli Guvenlik Kurulu toplantisinda cumhurbaskani Ahmet Necdet Sezer ile basbakan Bulent Ecevit arasindaki siyasi kriz bir anda tum ulkeyi etkisi altina alan ekonomik bir krize donusmustur Turkiye nin Subat 2001 finansal krizi beklenmedik olcude ekonomik daralmayla sonuclanmanin otesinde ulkenin orta vadeli perspektifini degistiren yeni kosullari da beraberinde getirmistir Ekonomik beklentilerin olumsuzlastigi bir ortamda Hazine nin yuklu bir borc itfasi oncesinde 19 Subat 2001 de beklenmedik siyasi gerginlikler yasandi Kriz Milli Guvenlik Kurulu toplantisinda Cumhurbaskani Ahmet Necdet Sezer ile Basbakan Bulent Ecevit arasindaki tartismayla patlak verdi 21 Subat 2001 tarihli toplantida Sezer in Ecevit e anayasa kitapcigi firlatmasi olayindan hemen sonra Istanbul Menkul Kiymetler Borsasi nda 18 1 oraninda dusus yasandi gecelik faizler 7500 e kadar yukseldi Daha sonra dalgali kur sistemine gecilmesi yonunde karar alindi Basbakan in devlet yonetiminde kriz var aciklamasiyla birlikte mali piyasalarda panikle baslayan surec yerli parayi savunmak icin gecelik faizlerin cok yuksek oranlara ulasmasina ragmen yerlesiklerin yogun doviz talebi nedeniyle Merkez Bankasi nin 5 milyar dolarlik doviz satisiyla sonuclandi Kamu bankalarinin likidite ihtiyacinin karsilanamamasi odemeler sistemini kilitleyecek boyutlara ulasmisti Banka sistemindeki buyuk cokusu onlemek icin TL nin yabanci para birimleri karsisindaki degeri dalgalanmaya birakildi Bir gun once 670 bin TL olan dolar 1 milyon TL yi asti Bunun sonucunda yabanci bankalar vadesi gelmemis kredilerini geri cekmeye baslayinca 21 Subat ta bankalar arasi para piyasasinda gecelik faiz 6200 e kadar cikti Yapilan bu ortulu devaluasyon ile TL nin degeri 40 civarinda dustu Devletin borcu da 29 katrilyon TL artti kaynak belirtilmeli Yapilan detayli inceleme sonucunda reel ekonomide arz ve talep yonlu daralma meydana geldigi icin krizden cikisin Turkiye nin eski krizlerinin aksine birkac haftada olmayacagi gorusu yayginlik kazandi 2008 kuresel ekonomik kriziIzlanda borsasi indeksi OMX Iceland 15 te 2008 yilinda gozlenen ani dusus 2008 Ekonomik Krizi 2008 yilinin son aylarinda ortaya cikan ve dunyanin bircok ulkelerini olumsuz yonde etkileyen ekonomik gelismelerdir 1929 Dunya Ekonomik Bunalimiyla kiyaslanan bu kriz ozellikle Eylul 2008 ayinda gozle gorulur hale gelmistir ABD deki tasinmaz mal piyasasinin birden deger kaybetmesi ve bunun sonucu olarak tutulu satislardaki kisisel iflaslarin artmasinin bu krizi tetikledigi sanilmaktadir Bu krizin sebebi olarak gorulen ABD butun dunyanin etkilendigi bir kriz yaratmistir Turkiye Cumhuriyeti devleti GSYIH sinde 2002 2014 yillari arasinda buyume gozlense de 2008 yilinda kuculme gostermis kurlarda orn dolar kuru 1 20 seviyelerinden 1 60 seviyelerine gelmistir 2018 23 doviz ve borc krizi2018 23 Turkiye doviz ve borc krizi Turkiye de devam eden ve finansal bulasma yuzunden uluslararasi yansimalari olan Turkiye tarihinin ekonomik krizlerinden biridir Turk lirasinin rekor deger kaybi cok yuksek enflasyon ve karsilik gelen kredi temerrutleriyle karakterize olup krizin genel olarak Turkiye ekonomisindeki en yuksek cari acik ve yabanci para borcunun faiz politikasina iliskin alisilmisin disinda atilimlar ile birlestigi dusunulmektedir How Turkey fell from investment darling to junk rated emerging market The Economist 19 Mayis 2018 12 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2020 Kriz liranin dalgalanmalar halinde cok buyuk oranda deger kaybetmesiyle gorunur olmaya basladi ve sonraki asamada odenemeyen borclar ve ekonomik daralma ile daha derin bir boyuta ulasti Enflasyon orani cift hanelere cikti Kriz kolay kredi ve devlet butcesiyle desteklenen insaat sektoru patlamasinin yarattigi ekonomik buyumenin sonunu getirdi 2016 yili itibariyla etkisini gosteren Turkiye doviz ve borc krizi sosyal ve ekonomik olarak en cok doviz kurlari ve Merkez Bankasinin doviz rezervleri uzerinde hissedilmistir Merkez Bankasi nin verilerine gore 1 Ocak 2018 tarihinde 3 78 seviyesinde bulunan dolar kuru 20 Nisan 2020 tarihi itibariyla 6 95 seviyesine yukselmistir Ayni donemde Avrupa Para birimi Euro ise 4 54 seviyesinden 7 53 lira seviyesine yukselmistir Yine Merkez Bankasinin piyasalar tarafindan onemle takip edilen doviz rezervleri de 2018 sonrasi onemli duzeyde dustu 2018 yili Ocak ayinda Merkez Bankasinin net doviz rezervi 77 9 milyar dolar iken 2020 yili Ocak ayi itibariyla 33 9 milyar dolara gerilemistir Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi EVDS Calisma Grubu verisine gore 5 Ocak 2018 tarihindeki brut doviz rezervi 87 466 milyar dolar 23 Ekim 2020 tarihinde 45 086 milyar dolardir Yukselen dolar kuru 11 Ekim 2021 itibariyla 9 yi asti ve ilerleyen aylarda gelen faiz indirimlerinin de etkisiyle 12 Kasim 2021 tarihinde 10 seviyesini ilk defa gordu Yukselen dolar kuru 18 Kasim 2021 itibariyla 11 yi gecmistir 23 11 2021 tarihi itibariyla dolar gun icinde 13 artarak 13 46 degerine ulasti 18 12 2021 tarihi itibariyla dolar gun icinde 8 artarak 16 70 degerine ulasti 12 18 Aralik 2021 haftasi Turk Lirasi dolar karsisinda 20 11 deger kaybetmis oldu 09 Mart 2022 tarihi itibariyla dolar kuru 14 53 degerine ulasti 16 08 2022 tarihi itibariyla dolar ay icerisinde 3 55 deger kazanarak 17 97 degerine ulasti ve 17 96 ile islem gormeye basladi Euro 18 23 Ingiliz Sterlini 21 62 den islem gormekte 6 Ocak 2023 Saat 16 50 de Turk Lirasi nin 1 Amerikan Dolari nin karsisinda degeri 18 76 Turk Lirasi oldu 30 Ocak 2023 te TCMB gosterge niteligindeki 1 Amerikan Dolari satisini 18 8215 Turk Lirasi olarak yayinladi 6 Haziran 2023 Saat 13 00 da Turk Lirasi nin 1 Amerikan Dolari nin karsisinda degeri 21 4906 Turk Lirasi oldu 7 Haziran 2023 Saat 14 30 da Turk Lirasi nin 1 Amerikan Dolari nin karsisinda degeri 23 1058 Turk Lirasi oldu Gram altin rekor kirarak 1436 516 TL oldu kaynak belirtilmeli 22 Haziran 2023 Saat 11 00 da Turk Lirasi nin 1 Amerikan Dolari nin karsisinda degeri 24 86 Turk Lirasi oldu kaynak belirtilmeli 5 Agustos 2023 itibariyla 1 Turk Lirasi 0 037 Amerikan Dolari 1 Amerikan Dolari 26 95 Turk Lirasi oldu 30 Ekim 2023 itibariyla 1 Turk Lirasi 0 035 Amerikan Dolari 1 Amerikan Dolari 28 23 Turk Lirasi oldu 20 Ocak 2024 itibariyla 1 Turk Lirasi 0 033 Amerikan Dolari 1 Amerikan Dolari 30 20 Turk Lirasi Oldu kaynak belirtilmeli Kaynakca Adem Yilmaz 2015 s 307 a b c Korkut Boratav Turkiye Ekonomisi 1923 2008 Demokrat Parti Donemi a b c Adem Yilmaz Hipotez 2015 s 307 Finansal krizler ve IMF nin kriz politikalari Financial crises and IMF crise policies Nurgul Topalli Yuksek lisans tezi Turkiye de finansal krizler ve bankacilik sektorunun yeniden yapilandirilmasi Ahmet Ozcuban Yuksek Lisans Tezi Merih Celasun 2001 Krizi Oncesi ve Sonrasi s 7 Merih Celasun 2001 Krizi Oncesi ve Sonrasi s 1 Merih Celasun 2001 Krizi Oncesi ve Sonrasi s 16 Uysur E a g m 4 Ekim 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Mayis 2020 Structural Cracks Trouble ahead for global house prices The Economist The Economist Newspaper Limited 22 Mayis 2008 22 Ocak 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ekim 2008 Jack Ewing 17 Agustos 2018 Life in Turkey Now Tough Talk but Fears of Drug Shortages New York Times 7 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2020 Arsivlenmis kopya 30 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Nisan 2022 m dunya com 9 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Kasim 2020 Sozcu 22 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Kasim 2020 Arsivlenmis kopya 2 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Nisan 2022 hthayat haberturk com 11 Ekim 2021 16 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Ekim 2021 hthayat haberturk com 13 Kasim 2021 12 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Kasim 2021 hthayat haberturk com 23 Kasim 2021 23 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Kasim 2021 Haberler com 16 Agustos 2022 16 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Agustos 2022 www tcmb gov tr 30 Ocak 2023 4 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Ocak 2023 TCMB Bugun www tcmb gov tr 14 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Agustos 2023