Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Eylül 2013) () |
Taiping Ayaklanması (Çince: 太平天國之亂, pinyin: tàipíng tiānguó; anlamı: Taiping Cenneti), 19. yüzyılda Çin'i sarsan siyasal ve dinsel nitelikli ayaklanma (1850-1864). Avrupalı güçlerin desteğiyle ayaklanma bastırılmıştır. Fakat ayaklanma nedeniyle ülkenin büyük bölümünde geniş çaplı yıkım yaşanmış ve yaklaşık 20 milyon kişi ölmüştür. Siyasal olarak da Qing hanedanının (1644-1912) yıkılış sürecini başlatmıştır.
| Taiping Ayaklanması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 1861 'nin bir çizimi (1884) | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Çing HanedanıSonradan:  Fransa Birleşik Krallık |  Taiping KrallığıDiğerleri: | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| İmparator Xianfeng İmparatoriçe Cixi Zeng Guofan † † † † † Charles George Gordon | Hong Xiuquan † † † | ||||||
| Güçler | |||||||
| 3,400,000+ | 2,000,000 | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 145,000 | 243,000 | ||||||
| Sivil kayiplar dahil edildiğinde toplam ölü sayısı : 20-30 milyon | |||||||
Gelişimi
Ayaklanmanın önderi Hong Xiuquan adlı yoksul bir köylüydü. Hristiyanlık öğretilerinden esinlenmiş yeni bir dinle ortaya çıkarak İsa'nın kardeşi ve Tanrı'nın oğlu olduğunu, Çin'e reformlar yapmak üzere gönderildiğini öne süren Hong'un yakın arkadaşlarından Feng Yunshan, onun düşünceleri doğrultusunda, özellikle Guangxi'nin yoksul köylülerine dayanarak Bai Shangdi Hui (Tanrıya Tapanlar Birliği) adlı dinsel bir topluluk kurdu. Feng ile Bai Shangdi Hui'e 1847'de katılan Hong, üç yıl sonra yandaşlarını harekete geçirerek bir ayaklanma başlattılar. 1 Ocak 1851'de Tanrısal Büyük Barış Krallığı'nı (Taiping Tianguo) kurduğunu ilan eden Hong, Tanrısal Kral (Tianwang) unvanını aldı.
Yeni dinin mülkiyette ortaklık sloganı, açlıktan kırılan birçok köylü, işçi ve madenciyi hareketin saflarına çekti. Çin'i yöneten yabancı kökenli Qing hanedanına karşı yürütülen propaganda da ayaklanmanın yayılmasında çok etkili oldu. Böylece başlangıçta birkaç bin kişilik düzensiz çetelerle sınırlı olan Taiping kuvvetleri, 1 milyon dolayında disiplinli ve fanatik askerden oluşan erkek ve kadın askerler biçiminde örgütlenmiş bir orduya dönüştü. Verimli Yangtze Irmağı Vadisini aşarak Kuzey Çin'e giren ordu, 10 Mart 1853'te Nanjing'i ele geçirmeyi başardı.[] Adı Tianjin (Tanrısal Başkent) olarak değiştirilen kent, bir duraklama evresine giren ayaklanmanın merkezi durumuna geldi. Bir süre sonra Qing hanedanını yıkmak amacıyla Pekin üzerine bir ordu gönderildi. Bu girişimin başarısızlıkla sonuçlanmasına karşın, Yukarı Yangtze Vadisine düzenlenen seferde birçok zafer elde edildi.
Bu arada Taiping devlet başkanı Yang Xiuqing bütün yetkileri elinde toplamaya yöneldi. Bunun üzerine Yang ve binlerce yandaşı kılıçtan geçirildi. Yang'ı ortadan kaldıran Wei Changhui güçlenmeye başlayınca, Hong onu da öldürttü. Başka bir Taiping komutanı olan Shi Dakai yaşamından kaygı duymaya başladı ve ayaklanmaya katılanların bir bölümüyle birlikte Hong'u terk etti.
Taipinglerin Şanghay'ı alarak yeniden güç kazanma girişimi (1860), Amerikalı serüvenci 'un, ardından İngiliz subay Charles George Gordon'un komuta ettiği, Batı silahlarıyla donatılmış Çinli paralı askerlerce engellendi. Öte yandan Konfüçyüsçülük karşıtı radikal düşünceleri nedeniyle Taipiniglere yakınlık duymayan yerel toprak sahipleri, Qing sarayı görevlilerinden Zeng Guofan'ın önderliğinde silahlı birlikler kurmaya başladılar. Bu birliklerin 1862'de kuşattığı Nanjing, uzun bir direnişten sonra Temmuz 1864'te duştu. Kentten kaçmayı reddeden Hong, intihar etti. Ülkenin çeşitli yerlerindeki Taiping direnişleri 1868'e dek sürdü.
Taiping Hristiyan öğretisi Yeni Ahit'teki iyilikseverlik, bağışlayıcılık ve kefaret gibi ilkelere pek az yer veriyordu. Daha çok Eski Ahit'te yer alan, ibadet ve itaati emreden anlayışı vurguluyordu. Yeni dinde fahişelik, zina, ayak bağlama, kölelik, kumar, afyon, tütün ve şarap içmek yasaktı. Ordunun son derece düzenli bir örgütlenmesi vardı; askerler hem kışlalarda, hem de savaş sırasında sıkı kurallara bağlıydı. Bu kurallara uyanların öbür dünyada ödüllendirileceğine ilişkin inanç o kadar güçlüydü ki Nanjing kuşatmasında 100 bin Taiping yandaşı teslim olmaktansa ölmeyi tercih etti.
Taiping yönetimi altında Çince basitleştirildi. Erkeklerle kadınların eşitliği ilan edildi. Bütün mallarda ortaklık ilkesi benimsendi ve toprakların eşit biçimde paylaştırılmasına yönelik adımlar atıldı. Batı'da eğitim görmüş Taiping önderlerinden bazıları sanayinin geliştirilmesini ve bir Taiping demokrasisi kurulmasını öngören çok ileri düşünceler bile ortaya attılar.
Taiping Ayaklanması'yla Qing hanedanı, Çin üzerinde yeniden denetim kurmayı başaramayacak ölçüde zayıfladı. Sonraki yıllarda hem milliyetçiler, hem de komünistler bu ayaklanmanın mirasına sahip çıktılar.
Bağlantılar
Kaynakça
- ^ Platt, Stephen R. (2012). Autumn in the Heavenly Kingdom : China, the West, and the epic story of the Taiping Civil War (Ayrıntılı anlatı analizi.) (1.1url=https://archive.org/details/autumninheavenly00plat bas.). New York: Alfred A. Knopf. ISBN . Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.
Dış bağlantılar
- Taiping Rebellion.com26 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Narrative history, with many illustrations, a Timeline8 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., and a detailed Map of the Rebellion8 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- Document of 1853. (Chinese Cultural Studies Brooklyn College)
- The Taiping Rebellion19 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . [BBC] Discussion with Rana Mitter, University of Oxford; British Library; and , University of London.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Taiping Ayaklanmasi haber gazete kitap akademik JSTOR Eylul 2013 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Taiping Ayaklanmasi Cince 太平天國之亂 pinyin taiping tianguo anlami Taiping Cenneti 19 yuzyilda Cin i sarsan siyasal ve dinsel nitelikli ayaklanma 1850 1864 Avrupali guclerin destegiyle ayaklanma bastirilmistir Fakat ayaklanma nedeniyle ulkenin buyuk bolumunde genis capli yikim yasanmis ve yaklasik 20 milyon kisi olmustur Siyasal olarak da Qing hanedaninin 1644 1912 yikilis surecini baslatmistir Taiping Ayaklanmasi1861 nin bir cizimi 1884 TarihAralik 1850 Agustos 1864BolgeCinSonucCing Hanedani zaferi Taiping Kralligi nin kaldirilmasi Merkezi Cing Yonetiminin zayiflamasi Cin de Hristiyanliga karsi onyargilarin baslamasi basta olmak uzere Cin de pek cok isyan hareketinin baslamasi Hakkalar ve isyani destekleyen diger etnik gruplara zulum yapilmasiTaraflarCing Hanedani Sonradan Fransa Birlesik KrallikTaiping Kralligi Digerleri Komutanlar ve liderlerImparator Xianfeng Imparatorice Cixi Zeng Guofan Charles George GordonHong Xiuquan Gucler3 400 000 2 000 000Kayiplar145 000243 000Sivil kayiplar dahil edildiginde toplam olu sayisi 20 30 milyonGelisimiAyaklanmanin onderi Hong Xiuquan adli yoksul bir koyluydu Hristiyanlik ogretilerinden esinlenmis yeni bir dinle ortaya cikarak Isa nin kardesi ve Tanri nin oglu oldugunu Cin e reformlar yapmak uzere gonderildigini one suren Hong un yakin arkadaslarindan Feng Yunshan onun dusunceleri dogrultusunda ozellikle Guangxi nin yoksul koylulerine dayanarak Bai Shangdi Hui Tanriya Tapanlar Birligi adli dinsel bir topluluk kurdu Feng ile Bai Shangdi Hui e 1847 de katilan Hong uc yil sonra yandaslarini harekete gecirerek bir ayaklanma baslattilar 1 Ocak 1851 de Tanrisal Buyuk Baris Kralligi ni Taiping Tianguo kurdugunu ilan eden Hong Tanrisal Kral Tianwang unvanini aldi Yeni dinin mulkiyette ortaklik slogani acliktan kirilan bircok koylu isci ve madenciyi hareketin saflarina cekti Cin i yoneten yabanci kokenli Qing hanedanina karsi yurutulen propaganda da ayaklanmanin yayilmasinda cok etkili oldu Boylece baslangicta birkac bin kisilik duzensiz cetelerle sinirli olan Taiping kuvvetleri 1 milyon dolayinda disiplinli ve fanatik askerden olusan erkek ve kadin askerler biciminde orgutlenmis bir orduya donustu Verimli Yangtze Irmagi Vadisini asarak Kuzey Cin e giren ordu 10 Mart 1853 te Nanjing i ele gecirmeyi basardi kaynak belirtilmeli Adi Tianjin Tanrisal Baskent olarak degistirilen kent bir duraklama evresine giren ayaklanmanin merkezi durumuna geldi Bir sure sonra Qing hanedanini yikmak amaciyla Pekin uzerine bir ordu gonderildi Bu girisimin basarisizlikla sonuclanmasina karsin Yukari Yangtze Vadisine duzenlenen seferde bircok zafer elde edildi Bu arada Taiping devlet baskani Yang Xiuqing butun yetkileri elinde toplamaya yoneldi Bunun uzerine Yang ve binlerce yandasi kilictan gecirildi Yang i ortadan kaldiran Wei Changhui guclenmeye baslayinca Hong onu da oldurttu Baska bir Taiping komutani olan Shi Dakai yasamindan kaygi duymaya basladi ve ayaklanmaya katilanlarin bir bolumuyle birlikte Hong u terk etti Taipinglerin Sanghay i alarak yeniden guc kazanma girisimi 1860 Amerikali seruvenci un ardindan Ingiliz subay Charles George Gordon un komuta ettigi Bati silahlariyla donatilmis Cinli parali askerlerce engellendi Ote yandan Konfucyusculuk karsiti radikal dusunceleri nedeniyle Taipiniglere yakinlik duymayan yerel toprak sahipleri Qing sarayi gorevlilerinden Zeng Guofan in onderliginde silahli birlikler kurmaya basladilar Bu birliklerin 1862 de kusattigi Nanjing uzun bir direnisten sonra Temmuz 1864 te dustu Kentten kacmayi reddeden Hong intihar etti Ulkenin cesitli yerlerindeki Taiping direnisleri 1868 e dek surdu Taiping Hristiyan ogretisi Yeni Ahit teki iyilikseverlik bagislayicilik ve kefaret gibi ilkelere pek az yer veriyordu Daha cok Eski Ahit te yer alan ibadet ve itaati emreden anlayisi vurguluyordu Yeni dinde fahiselik zina ayak baglama kolelik kumar afyon tutun ve sarap icmek yasakti Ordunun son derece duzenli bir orgutlenmesi vardi askerler hem kislalarda hem de savas sirasinda siki kurallara bagliydi Bu kurallara uyanlarin obur dunyada odullendirilecegine iliskin inanc o kadar gucluydu ki Nanjing kusatmasinda 100 bin Taiping yandasi teslim olmaktansa olmeyi tercih etti Taiping yonetimi altinda Cince basitlestirildi Erkeklerle kadinlarin esitligi ilan edildi Butun mallarda ortaklik ilkesi benimsendi ve topraklarin esit bicimde paylastirilmasina yonelik adimlar atildi Bati da egitim gormus Taiping onderlerinden bazilari sanayinin gelistirilmesini ve bir Taiping demokrasisi kurulmasini ongoren cok ileri dusunceler bile ortaya attilar Taiping Ayaklanmasi yla Qing hanedani Cin uzerinde yeniden denetim kurmayi basaramayacak olcude zayifladi Sonraki yillarda hem milliyetciler hem de komunistler bu ayaklanmanin mirasina sahip ciktilar BaglantilarTopyekun savasKaynakca Platt Stephen R 2012 Autumn in the Heavenly Kingdom China the West and the epic story of the Taiping Civil War Ayrintili anlati analizi 1 1url https archive org details autumninheavenly00plat bas New York Alfred A Knopf ISBN 978 0 307 27173 0 Erisim tarihi 18 Kasim 2021 Dis baglantilarTaiping Rebellion com26 Eylul 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Narrative history with many illustrations a Timeline8 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde and a detailed Map of the Rebellion8 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Document of 1853 Chinese Cultural Studies Brooklyn College The Taiping Rebellion19 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde BBC Discussion with Rana Mitter University of Oxford British Library and University of London