Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Taryat Yazıtları ya da Terhin Yazıtları, Moğolistan'ın Arhangay ilinin Doloon Mod bölgesindeki Terhin Irmağı'nın yakınlarında bulunan Orhun alfabesi ile yazılan Uygur yazıtlarıdır. Bu yazıt Uygur kağanı Bayan Çor Kağan tarafından sekizinci yüzyılın ortalarında (muhtemelen 753-760 arasında) taşa işletilmiştir.
Bulunması
Arkeologlar bu yazıtından varlığından, 1909'dan beri haberdardır. Çünkü, 1909'da bulunan Şine Usu Yazıtı'nda böyle bir yazıtın varlığından söz edilmektedir. Bununla birlikte bu yazıtın gün yüzüne çıkarılması 1909'dan itibaren 47 yıl sürmüş, sonuçta Taryat Yazıtı Moğol arkeolog Dorjsuren tarafından 1956'da bulunmuştur. Bu keşfin sonrasında ise Rus-Moğol bilim heyetince 1969'da yazıtın oturtulduğu kaplumbağa kaide bulunmuş; yazıtın diğer iki parçası Ser-Odjav ev Volkov'un çalışmalarıyla tespit edilerek bilim dünyasına sunulmuştur. Yazıtın parçaları bugün Ulan Batur'daki Moğol Arkeoloji Enstitüsünde sergilenmektedir.
Uygurlar
Uygur Kağanlığı, 745'te Türk Kağanlığı'nın yıkılmasıyla onun yerini alan Türk devletidir. Kağanlık, Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur. Uygur Kağanlığı, Türk Kağanlığı'nın aksine Tang Hanedanlığı ile dostane ilişkiler geliştirmiş ve An Luşan İsyanı sırasında Tang'a yardım etmiştir. Uygurlar, kısa sürede Orta Asya'nın en önemli siyasi güçlerinden biri hâline gelmiştir. Buna rağmen, 848'de Kırgızlara yenilen Uygurlar, güçlerini kaybederek batıdaki Kansu ve Sincan bölgelerine göç etmek zorunda kalmıştır.
Bengü taş
Yazıtın meydana getirildiği bengü taşlar, parlak griden yapılmış granit kaplumbağa kaidelerinin üzerine oturtulmuştur.Yazıtın tüm yüzlerinde ve kaplumbağa kaidesinde toplam Orhun alfabesiyle yazılmış otuz bir satır yazı bulunmaktadır. Yazıtın meydana getirilmesini sağlayan Bayan Çor, Uygur Kağanlığı'nı 747-759 yılları arasında yöneten Türk kağanıdır. Yazıtı taşa işleyen kişi ise Böke Tutam'dır. Yazıtta bulunan tamga, Şine Usu Yazıtı'nda da bulunmaktadır.
Yazıtın içeriği
Yazıtta Bayan Çor Kağan kendisinden "İl İtmiş Bilge Kağan" unvanıyla bahsetmektedir. Bayan Çor, yazıtların doğu yüzünde, babasının öldürülmesinden sonra devlet içerisinde oluşan iç karışıklıklar ve taht için ağabeyi Tay Bilge Tutuk'u destekleyen boylarla yaptığı savaşları anlatmaktadır. Bu boylar arasında, metinden anladığımız kadarıyla Bayan Çor'un en fazla mücadele ettiği boy Tatarlardır. Yazıtın batı yüzünde ise, anlatım Uygur boyuyla sınırlı kalmamış ve Türk Kağanlığı'nın büyük devlet adamları olan Bumin Kağan, İstemi Kağan vb. Türk büyüklerinden bahsedilmiştir. Bu durum bazı tarihçiler tarafından, Uygur Kağanlığı'nın aslında Türk Kağanlığı'nın bir devamı olduğunu; iki farklı devletten ziyade saltanat uruğunun bir nevi darbe ile Aşina'dan Yaglakar uruğuna geçtiğinin bir göstergesi olarak görülmüştür.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . 2 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ a b Yıldız, Hüseyin (2012), Köktürk Harfli Uygur Bitigleri Üzerine Yeni İki Eser, Dil Araştırmaları, S. 10 (Bahar), s. 193.
- ^ Inscription El etmish Bilge kagan (Tariat // Terh) 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. The "Turk bitig" site (İngilizce)
- ^ a b c Gömeç, Saadettin, Terhin Yazıtı'nın Tarihî Açıdan Değerlendirilmesi 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., bu makaleye 7 Haziran 2016 tarihinde erişilmiştir.
- ^ "International Journal of Central Asian Studies, Hatice Şirin: Essay" (PDF). 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ Jean Paul Roux: Historie des Turcs (Translated by Aykut Kazancıgil,Lale Arslan Özcan), Kabalcı Yayınevi, İstanbul, p 159
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Taryat Yazitlari ya da Terhin Yazitlari Mogolistan in Arhangay ilinin Doloon Mod bolgesindeki Terhin Irmagi nin yakinlarinda bulunan Orhun alfabesi ile yazilan Uygur yazitlaridir Bu yazit Uygur kagani Bayan Cor Kagan tarafindan sekizinci yuzyilin ortalarinda muhtemelen 753 760 arasinda tasa isletilmistir BulunmasiArkeologlar bu yazitindan varligindan 1909 dan beri haberdardir Cunku 1909 da bulunan Sine Usu Yaziti nda boyle bir yazitin varligindan soz edilmektedir Bununla birlikte bu yazitin gun yuzune cikarilmasi 1909 dan itibaren 47 yil surmus sonucta Taryat Yaziti Mogol arkeolog Dorjsuren tarafindan 1956 da bulunmustur Bu kesfin sonrasinda ise Rus Mogol bilim heyetince 1969 da yazitin oturtuldugu kaplumbaga kaide bulunmus yazitin diger iki parcasi Ser Odjav ev Volkov un calismalariyla tespit edilerek bilim dunyasina sunulmustur Yazitin parcalari bugun Ulan Batur daki Mogol Arkeoloji Enstitusunde sergilenmektedir UygurlarUygur Kaganligi 745 te Turk Kaganligi nin yikilmasiyla onun yerini alan Turk devletidir Kaganlik Kutluk Bilge Kul Kagan tarafindan kurulmustur Uygur Kaganligi Turk Kaganligi nin aksine Tang Hanedanligi ile dostane iliskiler gelistirmis ve An Lusan Isyani sirasinda Tang a yardim etmistir Uygurlar kisa surede Orta Asya nin en onemli siyasi guclerinden biri haline gelmistir Buna ragmen 848 de Kirgizlara yenilen Uygurlar guclerini kaybederek batidaki Kansu ve Sincan bolgelerine goc etmek zorunda kalmistir Bengu tasYazitin meydana getirildigi bengu taslar parlak griden yapilmis granit kaplumbaga kaidelerinin uzerine oturtulmustur Yazitin tum yuzlerinde ve kaplumbaga kaidesinde toplam Orhun alfabesiyle yazilmis otuz bir satir yazi bulunmaktadir Yazitin meydana getirilmesini saglayan Bayan Cor Uygur Kaganligi ni 747 759 yillari arasinda yoneten Turk kaganidir Yaziti tasa isleyen kisi ise Boke Tutam dir Yazitta bulunan tamga Sine Usu Yaziti nda da bulunmaktadir Yazitin icerigiYazitta Bayan Cor Kagan kendisinden Il Itmis Bilge Kagan unvaniyla bahsetmektedir Bayan Cor yazitlarin dogu yuzunde babasinin oldurulmesinden sonra devlet icerisinde olusan ic karisikliklar ve taht icin agabeyi Tay Bilge Tutuk u destekleyen boylarla yaptigi savaslari anlatmaktadir Bu boylar arasinda metinden anladigimiz kadariyla Bayan Cor un en fazla mucadele ettigi boy Tatarlardir Yazitin bati yuzunde ise anlatim Uygur boyuyla sinirli kalmamis ve Turk Kaganligi nin buyuk devlet adamlari olan Bumin Kagan Istemi Kagan vb Turk buyuklerinden bahsedilmistir Bu durum bazi tarihciler tarafindan Uygur Kaganligi nin aslinda Turk Kaganligi nin bir devami oldugunu iki farkli devletten ziyade saltanat urugunun bir nevi darbe ile Asina dan Yaglakar uruguna gectiginin bir gostergesi olarak gorulmustur Ayrica bakinizBayan Cor KaganKaynakca 2 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 a b Yildiz Huseyin 2012 Kokturk Harfli Uygur Bitigleri Uzerine Yeni Iki Eser Dil Arastirmalari S 10 Bahar s 193 Inscription El etmish Bilge kagan Tariat Terh 10 Kasim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Turk bitig site Ingilizce a b c Gomec Saadettin Terhin Yaziti nin Tarihi Acidan Degerlendirilmesi 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde bu makaleye 7 Haziran 2016 tarihinde erisilmistir International Journal of Central Asian Studies Hatice Sirin Essay PDF 5 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Haziran 2016 Jean Paul Roux Historie des Turcs Translated by Aykut Kazancigil Lale Arslan Ozcan Kabalci Yayinevi Istanbul ISBN 975 997 091 0 p 159