Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Genç Werther'in Acıları (Almanca: Die Leiden des jungen Werthers), Johann Wolfgang von Goethe (1749 - 1832) tarafından 1774 yılında ve iki haftada yazılmış mektup romandır. Goethe, bu romanı yazdığında 25 yaşındaydı. Romanın piyasaya çıkmasının ardından hem pek çok intihar vakası ile karşılaşılmış, Almanya sokakları bir "Werther salgınına" uğramış, ortalığı mavi ceket, sarı pantolon giyen duygulu gençler istila etmiştir.
| Die Leiden des jungen Werthers | |
 Birinci baskı, 1774 | |
| Yazar | Johann Wolfgang Goethe |
|---|---|
| Ülke | Almanya |
| Konular | Aşk, umutsuzluk |
| Tür | Mektup roman |
| Yayım | 1774 |
| Sayfa | 164 |
Genç Werther'in Acıları, Werther adındaki genç bir hukuk stajyerinin, diğer taraftan nişanlı bir kadın olan Lotte ile intiharına kadar kurmuş olduğu ızdırap dolu münasebetini konu alan, Goethe'nin mektup tarzındaki romanının ismidir. Roman Goethe'nin ikinci büyük başarısı olan Götz von Berlichingen (1774) isimli dramasının ardından, Fırtına ve Coşku dönemi sonrasında ortaya çıkmış, aynı zamanda da Fırtına ve Coşku dönemine tekabül etmektedir.
Goethe, 1772 yılında Mayıs ayından Eylül'e kadar Wetzlar Alman Yüksek Mahkemesinde asistan olarak görev yaptığı sırada âşık olduğu Charlotte Buff adındaki nişanlı kadına duymuş olduğu karşılıksız ilgisini, edebi-bağımsız bir forma dönüştürerek, bu romanla tasvir etmektedir. Wetzlar'de bir elçilik sekreteri olan arkadaşı Karl Wilhelm Jerusalem'in intiharı, bu trajik aşkın doğuşu ve Werther'in elleriyle hayatına son vermesi için Goethe'ye esin kaynağı olmuştur. Jerusalem, kendisi için erişilmez olan evli bir kadına gönlünü kaptırmıştır. Romanın kahramanı Lotte, kitabın oluşum safhasında, genç Goethe'nin tanışmış olduğu 'den de izler taşımaktadır.
Romanın ilk basımları, 1774 ilkbaharında Leipzig kitap fuarlarında yerini almış ve aynı zamanda en iyi satan kitap haline gelmiştir. 1787 yılında bunu, yeni bir sürümü de takip etmiştir. Roman Goethe'yi, 1774 yılında Almanya'da birdenbire şöhretinin doruğuna ulaştırmıştır.
Konusu
Hikâye, Werther'in mektuplaştığı hayali arkadaşı Willhelm'in eliyle, mektuplar biçiminde anlatılır, zaman zaman, Willhelm sonradan öğrendiklerini de ekler (bu kısımlar bir sahne canlandırması tarzındadır); Büyük kentin yarattığı ruhsal çöküntüden doğaya kaçarak 'e yerleşen aydın bir gençtir Werther. Orada tanıştığı soylu bir ailenin güzel kızı Lotte'ye aşık olur. Lotte de kayıtsız değildir bu aşka ama Albert'le nişanlıdır ve verilen sözler, ahlaki değerler önemlidir. Lotte Albert ile evlenir. Werther ise bir aile dostu olarak yer alır yanlarında. Ne var ki aşk ve dostluk arasındaki sınır çizgisi zayıftır. Sınırı geçmekten korkan Lotte, bir daha görüşmemeleri gerektiğini bildirir genç adama. Werther'in bu acıya dayanması ise imkânsızdır. Lotte'ye bir mektup yazar; "Bak Lotte! bana ölümün sarhoşluğunu tarttıracak olan o soğuk ve korkunç kadehi elime alıyorum. Onu bana sen uzatıyorsun, ben de alırken hiç duraksamıyorum. Hayatımın bütün istekleri ve ümitleri yerine geldi. Ölümün çelikten kapısını vurmak öylesine titretici ve çetin ki" diyen Werther, "Silahlar dolu. Saat on ikiyi vuruyor. Alınyazısı bu, önüne geçilmez. Lotte! Elveda Lotte! Elveda" sözleriyle mektubuna ve yaşamına son verir.
Tıpkı şiirleri gibi, Werther'de de kendi yaşamından bir parça vardır Goethe'nin.9 Haziran 1772 yılında Wetzlar'da hukuk stajını yaparken, bir arkadaşının nişanlısına (Charlotte Buff) âşık olduğu için yaşadığı duygu ve ahlak çatışmasından esinlenmiştir bu romanını yazarken. Sondaki intihar vakası ise, o sıralarda Goethe'nin arkadaşı Jerusalem'in evli bir kadına olan aşkı sonucunda kendini öldürmesi de ilham olmuştur. Onun başardığı, tekil yaşanmışlıkları, genel toplumsal bir bunalımın eşliğinde anlatabilmesindedir. Ve elbette, Goethe'nin şiirsel, tasvirlerle dolu zengin dili/üslubu, hikâyenin büyüsünü benzersiz biçimde derinleştirir.
Werther, "Sturm und Drang" (Coşumculuk) akımının bütün izlerini taşıyan bir metin. Güçlü duygularla hareket etme, doğaya, çocuklara, pastoral bir hayata duyulan özlem, toplumsal kurumlara yönelik eleştiri hemen fark ediliyor. Ancak bütün bunlar yalnızca estetik bir tercihten kaynaklanmıyor; o yıllar Almanya'sının -Avrupa olarak genelleyebiliriz de- bireyi köşeye sıkıştıran koşullarını yansıtıyor! Dikkat edilirse, "doğa tercihi" romantizmin ve İngiliz gotiğinin de çok önemli bir motifi olmuştur. İnsanda derin izler bırakan şey, bir edebi metinde yazarın hayal ürünü olarak anlattıkları değil, o metinde -somut gerçekliği- yansıtan duygu ve düşüncelerdir. Werther'in yarattığı coşkunluk da, özellikle Almanya'da, anlatılanların Alman ulusal kimliği ile çakışmasından kaynaklanmıştır. Onu yaratan değil, varolanı tasvir edendir Goethe! Goethe, kişisel olanla toplumsal olan arasındaki kopmanın kaçınılmazlığını ve bunun toplumsal nedenlerini, insanın manevi yaşamı ile coşku dünyasını benzersiz bir lirizm ve çözümsel bir sezgiyle ortaya koymuştur bu romanında. Goethe'nin Werther'i, bireysel tutku, toplumsal zorunluluk ve bu tür bireysel tutkuların genel temsili anlamı arasındaki doğrudan ilişkiyi çok açık biçimde gösterir.
Romanın yapısı
Goethe titizlikle, şüphesiz ikinci kısmının sonlarında bir sahne üslubuna dönüşen, belgelere dayalı mektup tarzındaki bir roman yapısını tercih etmiştir. Jean-Jacques Rousseau'nun "Julia ya da yeni Heloise" (Fransızca: "Julie ou la Nouvella Héloise") adlı eseri, on üç yıl önce, gerçeğe dayanan aşk mektuplarının yayımlanmasının, nasıl muazzam bir etki yarattığının kanıtı olmuştur. Goethe'nin, sadece bu kitabı tanımakla kalmayıp, aynı zamanda kendisini kitabın kahramanı Saint-Preux ile özdeşleştirmesi, Wetzlar dönemine uzanarak şunları yazmasıyla kendini göstermiştir: Böylelikle ortak bir gün, diğer günleri kapsamıştır ve hepsi bayram günü gibi görünmüştür; bütün takvim kırmızıya dönüşmüş olmalı. Yeni Heloise'nin mutlu-mutsuz dostlarının daha önceden bahsetmiş olduğu şeyi hatırlayan kişi beni anlayacaktır: Ve sevgilisinin dizinin dibinde oturarak ip eğirecek ve ip eğirmeye arzu duyacaktır, bugün, yarın ve öbür gün, tabii ki tüm hayatı boyunca. "Bugün, yarın ve ertesi gün, yani bütün bir hayat" sembolleri, sayesinde başkahramanı intihar etmekten vazgeçirdiği Yeni Heloise'deki kât-i mektuba yansımıştır. Romanın ilk baskısı, Goethe'nin adını taşımayıp, yani anonim olup, bir editörün kısa önsözü ile başlamıştır. Bu baskıda, yazarın kurgusunun diğer mektuplarda olduğu gibi olması, okurun baskıyı tanıyamamasına neden olmuştur. Mektuplar (3 istisna dışında), Werther'in en yakın arkadaşına hitap etmektedir. Bu durum ise, otomatik olarak okuru ele geçirmektedir: Okur, bir yazar tarafından yaratılan romanın alışılmış rolü içerisinde kalmamakta, aksine mektubu yazan kişinin en yakınında bulunan kişi olan okura hissettirdiği samimi duygularının sırdaşı olmaktadır. Sürekli olarak, birisinin konuşmakta olduğu hissi uyandığından dolayı, gerçeğe dayanan mektupların ele alındığı düşüncesi birçok kez kuvvetlenmektedir. Bunun gerçekliği, estetik olarak da sağlam temellere dayandırılmaktadır: Werther'in duyguları harekete geçiren sözlerinin aksine, editör'ün üslubu teşvik edici, fakat tamamen nesneldir. Gerçek (sözde) kişileri belirtmek için, editörün yer ve kişi isimlerini şifrelediği dipnotlar ise, bir romandaki alışılagelmemiş, son sırada yer alan önemli özelliktir. Goethe, bir mektup romanında bu uygulamayı ilk defa kullanmıştır.
Goethe'ye etkileri
Werther, Goethe'nin "Sturm und Drang" hareketi içinde verdiği az işlerden biriydi. Ondan önce, Friedrich von Schiller ile birlikte Weimer Klasisism akımını başlatmıştı. Goethe, sonraki yıllarında kendini "Genç Werther'in Acıları"ndan uzaklaştırdı. Şöhretinden ve Charlotte Buff'a duyduğu gençlik aşkını halka duyurmasından pişmanlık duydu. Werther'i 27 yaşında yazmış olmasına rağmen, yaşlılığında da çoğu misafiri onun sadece bu kitabını okuyup, onu birçok eserinin arasından bu kitaptan tanıyordu. Bu yüzden ilişkilendirildiği Romantik hareketten ayrılıp, onu "hastalıklı her şey" olarak tanımlıyordu.
Goethe kitaba duyduğu nefretini, Werther, Goethe'nin kardeşi olmuş olsaydı da Goethe, Werther'i öldürseydi, onun kinci hayaletinin bu kadar rahatsız etmeyeceğini yazarak belirtti. Yine de, Goethe Genç Werther'in Acıları'nın, onu okuyan ümitsiz genç aşıklar üzerindeki kişisel ve duygusal etkisini kabul ediyordu. 1821'de, sekreterine "Herkesin hayatında, Werther'in kendisine özel yazılmış olduğunu düşünüğü bir zaman olmaması kötü olurdu." demişti.
Goethe'nin ilham kaynakları
Roman özellikle, Goethe'nin 1771'den 1774'e kadar olan yaşanmışlıklarının arka planını oluşturmaktadır: Aynı zamanda öncelikli olarak, 1772 yazında Johann Christian Kestner'in eşi olan Charlotte von Stein'e (Önceki soyadıyla Charlotte Buff) duyduğu hastalıklı, ümitsiz aşkı ve bir elçilik sekreteri olan Karl Wilhelm Jerusalem'in, Palatinalı meslek arkadaşının eşine karşı olan hüsran dolu aşkından dolayı, 30 Ekim 1772'de Kestner'in ödünç verdiği bir silahla intihar etmesi, romanın ana hatlarını belirlemektedir. Tüm bunları, Goethe'nin 1774 yılında başlayıp, Werther'in taslağının oluşmasından kısa bir süre sonra, İtalyan fakat Frankfurt'ta yaşamakta olan tüccar Peter Anton Brento ile evlenen Maximiliane von La Roche'a karşı sonradan kendisini hayal kırıklığına uğratan aşkı takip etmektedir. Fakat bu, Werther için etkili bir ilham kaynağı olarak görülmez, romanın başlarında, sadece Maximiliane'nin "geceyi andıran gözleri" dile getirilmiştir. Charlotte Buff ise mavi gözlüdür.
Alımlanışı
Roman, tıpkı savunanlarda olduğu gibi, eleştirmenlerde de oldukça güçlü duygusal tepkilere neden olmuştur. Goethe Werther ile orta sınıf normlarına tamamen aykırı düşen bir kişiyi merkeze koymuştur. Burjuvazi toplumu Werther'i, -düşüncelerine tamamen aykırı bir şekilde- yuva bozan, asi ve hür fikirli biri olarak nitelendirmiştir. Edebiyatta birçok kez, yarar sağlayan ve eğlendiren bir şeyler beklemişlerdir. Fakat Goethe'nin bu romanı, beklentilerine karşılık verememiştir. "Yararlı" olanı direkt olarak olayların içerisinde aramışlar, kendileriyle özdeşleştirdikleri ve davranışlarından çıkarımlar yapabilecekleri birisi ile olmak istemişlerdir. Fakat roman, burjuvazi normlarına göre akla hayale sığmayacak şekilde, bir intiharla sona ermiştir. Birçok vatandaş, başkahramanın, kendi değer yargılarına aykırı düşmesi ve prensiplerine yönelik bir tehlike arz etmesi nedeniyle, Goethe'nin eserini sert bir şekilde eleştirmişlerdir. "Genç Werther'in Acıları" onlar için, geleneksel edebiyatla birlikte hoş olmayan bir hayal kırıklığını temsil etmiştir. Kitabı, kendi ilgilerinin dışında kalan değerlerin ve intiharın yüceltilmesi olarak görmüşlerdir. Werther intiharının gerçekleşip gerçekleşmediği konusu, araştırmalar çerçevesinde uzun süre tartışılmıştır. Son araştırmalar ise, bir düzineye kadar gerçekleşen Werther intiharını belgelemiştir.
İntiharın yüceltilmesi konusundaki eleştiriler, büyük ölçüde kilise ve bazı çağdaş yazarlar tarafından yapılmıştır. Werther'i "Hristiyan olmamak" ve "edepsizlik" olarak değerlendiren muhafazakâr Teolog Lavater, buna bir örnektir. Bu eleştirilerin temeli olarak diğer sebeplerin arasında, birçok gencin tipik sarı-mavi karışımı Werther kıyafeti içerisinde intihara kalkışarak, bu girişimi tekrarlamış olması yatmıştır. Hatta kilisenin beyan ettiği tahmin edilen intihar sayısı o kadar yüksek olmuştur ki bu tür intihar girişimlerinin olup olmadığının bugün hala bilinmediği bir sürece girilmiştir. Bununla birlikte bazı bölgelerde (Leipzig, Kopenhag, Milano gibi) kitap yasaklanmıştır. Goethe ise, insanın, ruhundaki ızdırapları yazıya dökmesi gerektiğini dile getirerek, kendi yaşanmışlığını, en iyi örnekle karşıladığını ispat etmiştir. Özellikle kendisinin oldukça soğukkanlı ve makul olduğunu göstermiştir.
Her şeyden önce, Goethe'nin Werther karakterine okutturduğu romanı yazan Lessing, şunları dile getirerek tepki göstermiştir:
"Fakat böyle samimi bir ürün, iyi olandan daha fazla zarar getirmiyorsa: onun kısa, soğuk bir kapanış konuşmasının da olması gerektiğini kastetmiyor musunuz? Arkasından, Werther'in nasıl böyle maceraperest bir kahraman olduğu; doğanın benzer bir eğilim yüklediği diğer bir gencin, nasıl kendini koruduğuna ilişkin bir çift söz... Çünkü böyle birinin, etik açıdan sanatsal güzelliği kolayca elde etmesi ve bizim yoğun olarak ilgilendiğimiz şahsın, iyi olması gerektiğine inanmalıdır. Ve aslında o, gerçekten bu olmamıştır. [...] Yani, sevgili Goethe, küçük bir son bölüm daha; ne kadar sinik olursa, o kadar iyi!" (26.10.1774, edebiyat tarihçisi J.J. Eschenburg'a)
Goethe, intihar konusunda fettanlık derecesinde kendisini kınayan Piskopos 'a alaycı bir şekilde şöyle karşılık vermiştir:
"Siz şu an, bir yazardan hesap sormaya ve zaten sönmeye yüz tutan ışıklarını tamamen söndürmekten başka hiçbir şey yapamayan bir düzine aptal ve ciğeri beş para etmez insandan, dünyayı büyük ölçüde kurtaran ve dar görüşlü beyinler tarafından yanlış algılanan bir esere çamur atmaya kalkışıyorsunuz."
Kültürel etkileri
Genç Werther'in Acıları, Goethe'nin ilk önemli başarısı olup, onu bir gecede ünlü bir yazar haline getirdi. Napolyon Bonapart romanı Avrupa edebiyatının en başarılı işlerinden olarak görmekteydi. Gençliğinde Goethe'nin tarzında bir monolog yazmış ve Mısır seferinde romanı yanında götürmüştür. Roman, "Werther salgını" (Almanca: "Werther-Fieber") diye bilinen bir fenomeni başlatmış, Avrupa'da birçok gencin Werther'in romanda betimlenen kıyafetlerini giymesine neden olmuştur.
Roman ayrıca birbirini taklit eden intiharlara neden olmuştur. "Werther salgını" otoriteler ve diğer yazarlar tarafından endişe ile takip edildi. Die Freuden des jungen Werthers (Genç Werther'in Neşeleri) adlı mutlu sonla biten bir hiciv yazdı. Bu hicivde, Werther'in planlarını fark eden Albert, silaha tavuk kanı dolduruyor, böylece Werther'in intiharına engel olup, Lotte'yi ona teslim ediyordu. Werther de tutkulu genç yönünü ortaya çıkarıp kendisini saygı duyulan bir vatandaş olarak topluma tekrar kazandırıyordu.
Ancak Goethe bu versiyondan memnun kalmamıştı ve Nicolai ile Werther'in Mezarında Nicolai (Almanca: Nicolai auf Werthers Grabe) adlı bir şiir yazarak edebi bir savaş başlattı. Bu şiirde Nicolai, Werher'in mezarına büyük tuvaletini yapıyor böylece Goethe'nin "Sturm und Drang" akımından uzaklaşırken uzaklaştığı Werther'in anısına hakaret ediyordu. bu savaş Goethe'nin kısa ve eleştirel şiirlerinde, 'te ve Faust'ta devam etti.
18.yy.ın en büyük medya skandalı olarak Werther, tarihi medya etkisi araştırmalarının kilit romanı konumundadır. Goethe bir yandan dindar ve sivil kesim tarafından yapılan skandalize ve ağır eleştirilere katlanmak zorundan kalırken diğer yandan da mektup romanının fanatik taraftarları ortaya çıkmıştır. Özellikle gençler arasında Werther'i bir idol haline getiren bağımlılık derecesinde bir Werther hayranlığı baş göstermiştir. Hiçbir evde eksik olmayan meşhur Werther fincanı ve hatta Werther parfümünü de kapsayan bir Werther modası (sarı pantolon, sarı yelek, mavi ceket) başlamıştır. Kahve ve çay ibrikleri, bisküvi ambalajları ve çay kutuları, "Werther'in Acıları"ndan (örn. Daniel Chodowiecki'den) sahnelerle süslenmiştir. Günlük yapılan kahve ve çay saatleri ise, bu on yılın orta sınıf tabakasına, çağdaş edebiyatla etkili bir tanışma fırsatı sunmuştur. Destekleyen gruplar, romanı, özellikle Werther'e benzeyen pozisyonda bulunan ve doğrudan söz edilmeyi isteyen insanlar arasından bulmuşlardır. Goethe'yi doğru anlayan kişiler kendi durumlarını bir şeyler ile bağdaştırabilmiş ve Werther'in çekmiş olduğu ızdıraplarda ruhlarını yüceltmişlerdir. Bu durum, günümüz okur kitlesi için de geçerlidir.
Bunun üzerine kitapta ilk mektubun öncesinde yer alan "hayali" editörün önsözü de şunları amaç edinmektedir:
"Zavallı Werther'in hikâyesinden sadece arayıp bulabildiğim şeyleri kasıtlı olarak bir araya getirdim ve bu da sizlerin bana teşekkür edeceğinizi öne sürmektedir. Onun ruhunu ve kişiliğini hayranlığınızdan ve aşkınızdan, kaderini gözyaşlarınızdan yoksun bırakamazsınız. Ve sen tıpkı onun gibi coşkuyu hisseden güzel ruh! Onun acılarından teselli bul ve eğer kaderden ve kendi kabahatinden yakınlık göremezsen, kitapçığın arkadaşın olmasına izin ver!"
Avrupa'nın gelecek kuşaklarının zihninde, Napolyon'un Erfurt hanedanlık kongresinde kendisini şaşırtıcı bir şekilde Werther'in erbabı olarak gösterdiği ve hatta Goethe'nin dikkatini bir metin hatası üzerine çektiği, 1808 yılındaki Goethe ile olan efsanevi karşılaşması da etki bırakmıştır.
Önemi
"Genç Werther'in Acıları", Fırtına ve Coşku döneminin kilit romanı olarak görülmektedir. Roman, eski zamanlar için çok yüksek baskı sayısı görmüş ve sözde okuma bağımlılığının öncüsü olmuştur (Edebiyatın sosyal tarihindeki yorum önerilerinin karşılaştırılması (örn.1).
Kitabın böylesine bir dünya başarısını elde edeceğini Goethe de tahmin edememiştir. Aynı zamanda Werther hayranlığının, bilinen olayları belgelemesi için, eskiden Charlotte Buff'un Wetzlar'deki evi olan bugünkü Lotte evinde, Werther'in kayda değer ilk baskılarının yanı sıra parodileri, benzetmeleri, polemik yazıları ve birçok dilde çevirileri de sergilenmiştir. Fakat romanın başarısı, salt bir moda oluşumundan daha fazlasını oluşturmuştur. Goethe ise sözlerine şunları eklemiştir:
"Romanın etkisi büyük, hatta muazzam ve doğru zamana denk geldiği için de fevkalade olmuştur."
"Werther"e dayanan sanat eserleri
Roman, hem yapısından hem de içeriğinden sonra ardından gelen birçok romanı etkilemiştir; fakat bazı eserler doğrudan Goethe'nin Werther'ini temel almışlardır. Christoph Friedrich Nicolai "Genç Werther'in Mutlulukları" (Almanca: "Freuden des jungen Werthers") adlı eserle, intiharın müdafaasını yapan okura karşı atağa kalkmıştır. İçeriğinde ise Werther, Charlotte'yi kazanmakta ve mutluluktan hayırlı bir arazi sahipliğine kadar yükselmektedir.
Jules Massonet, 16 Kasım 1892'de Viyana Saray Tiyatrosunda sahneye koyulan Werther konulu bir opera düzenlemiştir.
Thomas Mann'ın Goethe romanı Lotte Weimar'da'da (Almanca: "Lotte in Weimar") (1939) başkahraman , çekingen Werther'i nişanlısı ile olan mutluluğunda parazit olarak nitelendirmiş ve daha sonra Kestner ile evlenmiştir.
Ulrich Plenzdorf Werther'i, 1972 yılında büyük tiyatro salonunda sahnelenen ve Almanya'nın geçmişine dayanan "Genç Werther'in Yeni Acıları" (Almanca: Die neuen Leiden des jungen Werthers) isimli bir tiyatro oyunu ile ortaya koymuştur.
"Genç Werther'in Acıları", 1976'da oyunculuğunu 'un Werther karakteri ve 'ın Lotte karakteri olarak paylaştıkları, Egon Günther'in ise yönetmenliğini üstlendiği bir film haline getirilmiş ve on iki filmin arasında yer almıştır. En yeni film ise Stefan Konarske ve Hannah Herzsprung'un başrollerini oynadıkları, Uwe Janson'un yönetmenliği ve senaryosu ile 2008 yılına aittir.
1999 yılında, "Getanzte Liebe Flamenco" isimli romanı, Jürgen Eich ise 2007 yılında "Genç Werther'in En Yeni Acıları" (Almanca: "Die neuesten Leiden des jungen Werthers") isimli dramı yazmıştır.
Dış bağlantılar
Yapıtın, Cumhuriyet Gazetesi Dünya Klasikleri Dizisi'nde yayımlanan baskısının çevrimiçi okunabileceği bağlantı 1 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
Kaynakça
- Goethe, Johann Wolfgang (1774), Genç Werther'in Acıları, (Çev. Nihat Ülner), Can Yayınları, İstanbul, 2007.
- Tepebaşılı, Fatih (1998), Genç Werther'in Acıları ve Dokuzuncu Hariciye Bir Karşılaştırma Denemesi. Türk Dili (564) 12.98, 533-544.
- Yüce, Neşe Taluy (1995), Polonya Edebiyatında Werther'in İzleri. Batı Dil ve Edebiyatları Araştırmaları Dergisi 3(2) 1995, 141-150
- Almanca Vikipedi maddesi 26.11.2011 tarihinde erişildi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Genc Werther in Acilari Almanca Die Leiden des jungen Werthers Johann Wolfgang von Goethe 1749 1832 tarafindan 1774 yilinda ve iki haftada yazilmis mektup romandir Goethe bu romani yazdiginda 25 yasindaydi Romanin piyasaya cikmasinin ardindan hem pek cok intihar vakasi ile karsilasilmis Almanya sokaklari bir Werther salginina ugramis ortaligi mavi ceket sari pantolon giyen duygulu gencler istila etmistir Genc Werther in AcilariDie Leiden des jungen WerthersBirinci baski 1774YazarJohann Wolfgang GoetheUlkeAlmanyaKonularAsk umutsuzlukTurMektup romanYayim1774Sayfa164 Genc Werther in Acilari Werther adindaki genc bir hukuk stajyerinin diger taraftan nisanli bir kadin olan Lotte ile intiharina kadar kurmus oldugu izdirap dolu munasebetini konu alan Goethe nin mektup tarzindaki romaninin ismidir Roman Goethe nin ikinci buyuk basarisi olan Gotz von Berlichingen 1774 isimli dramasinin ardindan Firtina ve Cosku donemi sonrasinda ortaya cikmis ayni zamanda da Firtina ve Cosku donemine tekabul etmektedir Goethe 1772 yilinda Mayis ayindan Eylul e kadar Wetzlar Alman Yuksek Mahkemesinde asistan olarak gorev yaptigi sirada asik oldugu Charlotte Buff adindaki nisanli kadina duymus oldugu karsiliksiz ilgisini edebi bagimsiz bir forma donusturerek bu romanla tasvir etmektedir Wetzlar de bir elcilik sekreteri olan arkadasi Karl Wilhelm Jerusalem in intihari bu trajik askin dogusu ve Werther in elleriyle hayatina son vermesi icin Goethe ye esin kaynagi olmustur Jerusalem kendisi icin erisilmez olan evli bir kadina gonlunu kaptirmistir Romanin kahramani Lotte kitabin olusum safhasinda genc Goethe nin tanismis oldugu den de izler tasimaktadir Romanin ilk basimlari 1774 ilkbaharinda Leipzig kitap fuarlarinda yerini almis ve ayni zamanda en iyi satan kitap haline gelmistir 1787 yilinda bunu yeni bir surumu de takip etmistir Roman Goethe yi 1774 yilinda Almanya da birdenbire sohretinin doruguna ulastirmistir KonusuHikaye Werther in mektuplastigi hayali arkadasi Willhelm in eliyle mektuplar biciminde anlatilir zaman zaman Willhelm sonradan ogrendiklerini de ekler bu kisimlar bir sahne canlandirmasi tarzindadir Buyuk kentin yarattigi ruhsal cokuntuden dogaya kacarak e yerlesen aydin bir genctir Werther Orada tanistigi soylu bir ailenin guzel kizi Lotte ye asik olur Lotte de kayitsiz degildir bu aska ama Albert le nisanlidir ve verilen sozler ahlaki degerler onemlidir Lotte Albert ile evlenir Werther ise bir aile dostu olarak yer alir yanlarinda Ne var ki ask ve dostluk arasindaki sinir cizgisi zayiftir Siniri gecmekten korkan Lotte bir daha gorusmemeleri gerektigini bildirir genc adama Werther in bu aciya dayanmasi ise imkansizdir Lotte ye bir mektup yazar Bak Lotte bana olumun sarhoslugunu tarttiracak olan o soguk ve korkunc kadehi elime aliyorum Onu bana sen uzatiyorsun ben de alirken hic duraksamiyorum Hayatimin butun istekleri ve umitleri yerine geldi Olumun celikten kapisini vurmak oylesine titretici ve cetin ki diyen Werther Silahlar dolu Saat on ikiyi vuruyor Alinyazisi bu onune gecilmez Lotte Elveda Lotte Elveda sozleriyle mektubuna ve yasamina son verir Tipki siirleri gibi Werther de de kendi yasamindan bir parca vardir Goethe nin 9 Haziran 1772 yilinda Wetzlar da hukuk stajini yaparken bir arkadasinin nisanlisina Charlotte Buff asik oldugu icin yasadigi duygu ve ahlak catismasindan esinlenmistir bu romanini yazarken Sondaki intihar vakasi ise o siralarda Goethe nin arkadasi Jerusalem in evli bir kadina olan aski sonucunda kendini oldurmesi de ilham olmustur Onun basardigi tekil yasanmisliklari genel toplumsal bir bunalimin esliginde anlatabilmesindedir Ve elbette Goethe nin siirsel tasvirlerle dolu zengin dili uslubu hikayenin buyusunu benzersiz bicimde derinlestirir Werther Sturm und Drang Cosumculuk akiminin butun izlerini tasiyan bir metin Guclu duygularla hareket etme dogaya cocuklara pastoral bir hayata duyulan ozlem toplumsal kurumlara yonelik elestiri hemen fark ediliyor Ancak butun bunlar yalnizca estetik bir tercihten kaynaklanmiyor o yillar Almanya sinin Avrupa olarak genelleyebiliriz de bireyi koseye sikistiran kosullarini yansitiyor Dikkat edilirse doga tercihi romantizmin ve Ingiliz gotiginin de cok onemli bir motifi olmustur Insanda derin izler birakan sey bir edebi metinde yazarin hayal urunu olarak anlattiklari degil o metinde somut gercekligi yansitan duygu ve dusuncelerdir Werther in yarattigi coskunluk da ozellikle Almanya da anlatilanlarin Alman ulusal kimligi ile cakismasindan kaynaklanmistir Onu yaratan degil varolani tasvir edendir Goethe Goethe kisisel olanla toplumsal olan arasindaki kopmanin kacinilmazligini ve bunun toplumsal nedenlerini insanin manevi yasami ile cosku dunyasini benzersiz bir lirizm ve cozumsel bir sezgiyle ortaya koymustur bu romaninda Goethe nin Werther i bireysel tutku toplumsal zorunluluk ve bu tur bireysel tutkularin genel temsili anlami arasindaki dogrudan iliskiyi cok acik bicimde gosterir Romanin yapisiGoethe titizlikle suphesiz ikinci kisminin sonlarinda bir sahne uslubuna donusen belgelere dayali mektup tarzindaki bir roman yapisini tercih etmistir Jean Jacques Rousseau nun Julia ya da yeni Heloise Fransizca Julie ou la Nouvella Heloise adli eseri on uc yil once gercege dayanan ask mektuplarinin yayimlanmasinin nasil muazzam bir etki yarattiginin kaniti olmustur Goethe nin sadece bu kitabi tanimakla kalmayip ayni zamanda kendisini kitabin kahramani Saint Preux ile ozdeslestirmesi Wetzlar donemine uzanarak sunlari yazmasiyla kendini gostermistir Boylelikle ortak bir gun diger gunleri kapsamistir ve hepsi bayram gunu gibi gorunmustur butun takvim kirmiziya donusmus olmali Yeni Heloise nin mutlu mutsuz dostlarinin daha onceden bahsetmis oldugu seyi hatirlayan kisi beni anlayacaktir Ve sevgilisinin dizinin dibinde oturarak ip egirecek ve ip egirmeye arzu duyacaktir bugun yarin ve obur gun tabii ki tum hayati boyunca Bugun yarin ve ertesi gun yani butun bir hayat sembolleri sayesinde baskahramani intihar etmekten vazgecirdigi Yeni Heloise deki kat i mektuba yansimistir Romanin ilk baskisi Goethe nin adini tasimayip yani anonim olup bir editorun kisa onsozu ile baslamistir Bu baskida yazarin kurgusunun diger mektuplarda oldugu gibi olmasi okurun baskiyi taniyamamasina neden olmustur Mektuplar 3 istisna disinda Werther in en yakin arkadasina hitap etmektedir Bu durum ise otomatik olarak okuru ele gecirmektedir Okur bir yazar tarafindan yaratilan romanin alisilmis rolu icerisinde kalmamakta aksine mektubu yazan kisinin en yakininda bulunan kisi olan okura hissettirdigi samimi duygularinin sirdasi olmaktadir Surekli olarak birisinin konusmakta oldugu hissi uyandigindan dolayi gercege dayanan mektuplarin ele alindigi dusuncesi bircok kez kuvvetlenmektedir Bunun gercekligi estetik olarak da saglam temellere dayandirilmaktadir Werther in duygulari harekete geciren sozlerinin aksine editor un uslubu tesvik edici fakat tamamen nesneldir Gercek sozde kisileri belirtmek icin editorun yer ve kisi isimlerini sifreledigi dipnotlar ise bir romandaki alisilagelmemis son sirada yer alan onemli ozelliktir Goethe bir mektup romaninda bu uygulamayi ilk defa kullanmistir Goethe ye etkileriWerther Goethe nin Sturm und Drang hareketi icinde verdigi az islerden biriydi Ondan once Friedrich von Schiller ile birlikte Weimer Klasisism akimini baslatmisti Goethe sonraki yillarinda kendini Genc Werther in Acilari ndan uzaklastirdi Sohretinden ve Charlotte Buff a duydugu genclik askini halka duyurmasindan pismanlik duydu Werther i 27 yasinda yazmis olmasina ragmen yasliliginda da cogu misafiri onun sadece bu kitabini okuyup onu bircok eserinin arasindan bu kitaptan taniyordu Bu yuzden iliskilendirildigi Romantik hareketten ayrilip onu hastalikli her sey olarak tanimliyordu Goethe kitaba duydugu nefretini Werther Goethe nin kardesi olmus olsaydi da Goethe Werther i oldurseydi onun kinci hayaletinin bu kadar rahatsiz etmeyecegini yazarak belirtti Yine de Goethe Genc Werther in Acilari nin onu okuyan umitsiz genc asiklar uzerindeki kisisel ve duygusal etkisini kabul ediyordu 1821 de sekreterine Herkesin hayatinda Werther in kendisine ozel yazilmis oldugunu dusunugu bir zaman olmamasi kotu olurdu demisti Goethe nin ilham kaynaklari Roman ozellikle Goethe nin 1771 den 1774 e kadar olan yasanmisliklarinin arka planini olusturmaktadir Ayni zamanda oncelikli olarak 1772 yazinda Johann Christian Kestner in esi olan Charlotte von Stein e Onceki soyadiyla Charlotte Buff duydugu hastalikli umitsiz aski ve bir elcilik sekreteri olan Karl Wilhelm Jerusalem in Palatinali meslek arkadasinin esine karsi olan husran dolu askindan dolayi 30 Ekim 1772 de Kestner in odunc verdigi bir silahla intihar etmesi romanin ana hatlarini belirlemektedir Tum bunlari Goethe nin 1774 yilinda baslayip Werther in taslaginin olusmasindan kisa bir sure sonra Italyan fakat Frankfurt ta yasamakta olan tuccar Peter Anton Brento ile evlenen Maximiliane von La Roche a karsi sonradan kendisini hayal kirikligina ugratan aski takip etmektedir Fakat bu Werther icin etkili bir ilham kaynagi olarak gorulmez romanin baslarinda sadece Maximiliane nin geceyi andiran gozleri dile getirilmistir Charlotte Buff ise mavi gozludur AlimlanisiRoman tipki savunanlarda oldugu gibi elestirmenlerde de oldukca guclu duygusal tepkilere neden olmustur Goethe Werther ile orta sinif normlarina tamamen aykiri dusen bir kisiyi merkeze koymustur Burjuvazi toplumu Werther i dusuncelerine tamamen aykiri bir sekilde yuva bozan asi ve hur fikirli biri olarak nitelendirmistir Edebiyatta bircok kez yarar saglayan ve eglendiren bir seyler beklemislerdir Fakat Goethe nin bu romani beklentilerine karsilik verememistir Yararli olani direkt olarak olaylarin icerisinde aramislar kendileriyle ozdeslestirdikleri ve davranislarindan cikarimlar yapabilecekleri birisi ile olmak istemislerdir Fakat roman burjuvazi normlarina gore akla hayale sigmayacak sekilde bir intiharla sona ermistir Bircok vatandas baskahramanin kendi deger yargilarina aykiri dusmesi ve prensiplerine yonelik bir tehlike arz etmesi nedeniyle Goethe nin eserini sert bir sekilde elestirmislerdir Genc Werther in Acilari onlar icin geleneksel edebiyatla birlikte hos olmayan bir hayal kirikligini temsil etmistir Kitabi kendi ilgilerinin disinda kalan degerlerin ve intiharin yuceltilmesi olarak gormuslerdir Werther intiharinin gerceklesip gerceklesmedigi konusu arastirmalar cercevesinde uzun sure tartisilmistir Son arastirmalar ise bir duzineye kadar gerceklesen Werther intiharini belgelemistir Intiharin yuceltilmesi konusundaki elestiriler buyuk olcude kilise ve bazi cagdas yazarlar tarafindan yapilmistir Werther i Hristiyan olmamak ve edepsizlik olarak degerlendiren muhafazakar Teolog Lavater buna bir ornektir Bu elestirilerin temeli olarak diger sebeplerin arasinda bircok gencin tipik sari mavi karisimi Werther kiyafeti icerisinde intihara kalkisarak bu girisimi tekrarlamis olmasi yatmistir Hatta kilisenin beyan ettigi tahmin edilen intihar sayisi o kadar yuksek olmustur ki bu tur intihar girisimlerinin olup olmadiginin bugun hala bilinmedigi bir surece girilmistir Bununla birlikte bazi bolgelerde Leipzig Kopenhag Milano gibi kitap yasaklanmistir Goethe ise insanin ruhundaki izdiraplari yaziya dokmesi gerektigini dile getirerek kendi yasanmisligini en iyi ornekle karsiladigini ispat etmistir Ozellikle kendisinin oldukca sogukkanli ve makul oldugunu gostermistir Her seyden once Goethe nin Werther karakterine okutturdugu romani yazan Lessing sunlari dile getirerek tepki gostermistir Fakat boyle samimi bir urun iyi olandan daha fazla zarar getirmiyorsa onun kisa soguk bir kapanis konusmasinin da olmasi gerektigini kastetmiyor musunuz Arkasindan Werther in nasil boyle maceraperest bir kahraman oldugu doganin benzer bir egilim yukledigi diger bir gencin nasil kendini koruduguna iliskin bir cift soz Cunku boyle birinin etik acidan sanatsal guzelligi kolayca elde etmesi ve bizim yogun olarak ilgilendigimiz sahsin iyi olmasi gerektigine inanmalidir Ve aslinda o gercekten bu olmamistir Yani sevgili Goethe kucuk bir son bolum daha ne kadar sinik olursa o kadar iyi 26 10 1774 edebiyat tarihcisi J J Eschenburg a Goethe intihar konusunda fettanlik derecesinde kendisini kinayan Piskopos a alayci bir sekilde soyle karsilik vermistir Siz su an bir yazardan hesap sormaya ve zaten sonmeye yuz tutan isiklarini tamamen sondurmekten baska hicbir sey yapamayan bir duzine aptal ve cigeri bes para etmez insandan dunyayi buyuk olcude kurtaran ve dar goruslu beyinler tarafindan yanlis algilanan bir esere camur atmaya kalkisiyorsunuz Kulturel etkileriGenc Werther in Acilari Goethe nin ilk onemli basarisi olup onu bir gecede unlu bir yazar haline getirdi Napolyon Bonapart romani Avrupa edebiyatinin en basarili islerinden olarak gormekteydi Gencliginde Goethe nin tarzinda bir monolog yazmis ve Misir seferinde romani yaninda goturmustur Roman Werther salgini Almanca Werther Fieber diye bilinen bir fenomeni baslatmis Avrupa da bircok gencin Werther in romanda betimlenen kiyafetlerini giymesine neden olmustur Roman ayrica birbirini taklit eden intiharlara neden olmustur Werther salgini otoriteler ve diger yazarlar tarafindan endise ile takip edildi Die Freuden des jungen Werthers Genc Werther in Neseleri adli mutlu sonla biten bir hiciv yazdi Bu hicivde Werther in planlarini fark eden Albert silaha tavuk kani dolduruyor boylece Werther in intiharina engel olup Lotte yi ona teslim ediyordu Werther de tutkulu genc yonunu ortaya cikarip kendisini saygi duyulan bir vatandas olarak topluma tekrar kazandiriyordu Ancak Goethe bu versiyondan memnun kalmamisti ve Nicolai ile Werther in Mezarinda Nicolai Almanca Nicolai auf Werthers Grabe adli bir siir yazarak edebi bir savas baslatti Bu siirde Nicolai Werher in mezarina buyuk tuvaletini yapiyor boylece Goethe nin Sturm und Drang akimindan uzaklasirken uzaklastigi Werther in anisina hakaret ediyordu bu savas Goethe nin kisa ve elestirel siirlerinde te ve Faust ta devam etti 18 yy in en buyuk medya skandali olarak Werther tarihi medya etkisi arastirmalarinin kilit romani konumundadir Goethe bir yandan dindar ve sivil kesim tarafindan yapilan skandalize ve agir elestirilere katlanmak zorundan kalirken diger yandan da mektup romaninin fanatik taraftarlari ortaya cikmistir Ozellikle gencler arasinda Werther i bir idol haline getiren bagimlilik derecesinde bir Werther hayranligi bas gostermistir Hicbir evde eksik olmayan meshur Werther fincani ve hatta Werther parfumunu de kapsayan bir Werther modasi sari pantolon sari yelek mavi ceket baslamistir Kahve ve cay ibrikleri biskuvi ambalajlari ve cay kutulari Werther in Acilari ndan orn Daniel Chodowiecki den sahnelerle suslenmistir Gunluk yapilan kahve ve cay saatleri ise bu on yilin orta sinif tabakasina cagdas edebiyatla etkili bir tanisma firsati sunmustur Destekleyen gruplar romani ozellikle Werther e benzeyen pozisyonda bulunan ve dogrudan soz edilmeyi isteyen insanlar arasindan bulmuslardir Goethe yi dogru anlayan kisiler kendi durumlarini bir seyler ile bagdastirabilmis ve Werther in cekmis oldugu izdiraplarda ruhlarini yuceltmislerdir Bu durum gunumuz okur kitlesi icin de gecerlidir Bunun uzerine kitapta ilk mektubun oncesinde yer alan hayali editorun onsozu de sunlari amac edinmektedir Zavalli Werther in hikayesinden sadece arayip bulabildigim seyleri kasitli olarak bir araya getirdim ve bu da sizlerin bana tesekkur edeceginizi one surmektedir Onun ruhunu ve kisiligini hayranliginizdan ve askinizdan kaderini gozyaslarinizdan yoksun birakamazsiniz Ve sen tipki onun gibi coskuyu hisseden guzel ruh Onun acilarindan teselli bul ve eger kaderden ve kendi kabahatinden yakinlik goremezsen kitapcigin arkadasin olmasina izin ver Avrupa nin gelecek kusaklarinin zihninde Napolyon un Erfurt hanedanlik kongresinde kendisini sasirtici bir sekilde Werther in erbabi olarak gosterdigi ve hatta Goethe nin dikkatini bir metin hatasi uzerine cektigi 1808 yilindaki Goethe ile olan efsanevi karsilasmasi da etki birakmistir Onemi Genc Werther in Acilari Firtina ve Cosku doneminin kilit romani olarak gorulmektedir Roman eski zamanlar icin cok yuksek baski sayisi gormus ve sozde okuma bagimliliginin oncusu olmustur Edebiyatin sosyal tarihindeki yorum onerilerinin karsilastirilmasi orn 1 Kitabin boylesine bir dunya basarisini elde edecegini Goethe de tahmin edememistir Ayni zamanda Werther hayranliginin bilinen olaylari belgelemesi icin eskiden Charlotte Buff un Wetzlar deki evi olan bugunku Lotte evinde Werther in kayda deger ilk baskilarinin yani sira parodileri benzetmeleri polemik yazilari ve bircok dilde cevirileri de sergilenmistir Fakat romanin basarisi salt bir moda olusumundan daha fazlasini olusturmustur Goethe ise sozlerine sunlari eklemistir Romanin etkisi buyuk hatta muazzam ve dogru zamana denk geldigi icin de fevkalade olmustur Werther e dayanan sanat eserleriRoman hem yapisindan hem de iceriginden sonra ardindan gelen bircok romani etkilemistir fakat bazi eserler dogrudan Goethe nin Werther ini temel almislardir Christoph Friedrich Nicolai Genc Werther in Mutluluklari Almanca Freuden des jungen Werthers adli eserle intiharin mudafaasini yapan okura karsi ataga kalkmistir Iceriginde ise Werther Charlotte yi kazanmakta ve mutluluktan hayirli bir arazi sahipligine kadar yukselmektedir Jules Massonet 16 Kasim 1892 de Viyana Saray Tiyatrosunda sahneye koyulan Werther konulu bir opera duzenlemistir Thomas Mann in Goethe romani Lotte Weimar da da Almanca Lotte in Weimar 1939 baskahraman cekingen Werther i nisanlisi ile olan mutlulugunda parazit olarak nitelendirmis ve daha sonra Kestner ile evlenmistir Ulrich Plenzdorf Werther i 1972 yilinda buyuk tiyatro salonunda sahnelenen ve Almanya nin gecmisine dayanan Genc Werther in Yeni Acilari Almanca Die neuen Leiden des jungen Werthers isimli bir tiyatro oyunu ile ortaya koymustur Genc Werther in Acilari 1976 da oyunculugunu un Werther karakteri ve in Lotte karakteri olarak paylastiklari Egon Gunther in ise yonetmenligini ustlendigi bir film haline getirilmis ve on iki filmin arasinda yer almistir En yeni film ise Stefan Konarske ve Hannah Herzsprung un basrollerini oynadiklari Uwe Janson un yonetmenligi ve senaryosu ile 2008 yilina aittir 1999 yilinda Getanzte Liebe Flamenco isimli romani Jurgen Eich ise 2007 yilinda Genc Werther in En Yeni Acilari Almanca Die neuesten Leiden des jungen Werthers isimli drami yazmistir Dis baglantilarYapitin Cumhuriyet Gazetesi Dunya Klasikleri Dizisi nde yayimlanan baskisinin cevrimici okunabilecegi baglanti 1 Subat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde KaynakcaGoethe Johann Wolfgang 1774 Genc Werther in Acilari Cev Nihat Ulner Can Yayinlari Istanbul 2007 ISBN 975 8398 59 8 Tepebasili Fatih 1998 Genc Werther in Acilari ve Dokuzuncu Hariciye Bir Karsilastirma Denemesi Turk Dili 564 12 98 533 544 Yuce Nese Taluy 1995 Polonya Edebiyatinda Werther in Izleri Bati Dil ve Edebiyatlari Arastirmalari Dergisi 3 2 1995 141 150 Almanca Vikipedi maddesi 26 11 2011 tarihinde erisildi