Tigranocerta Muharebesi Ermenice Տիգրանակերտի ճակատամարտ Tigranakerti tchakatamart 6 Ekim 69 da Ro

Tigranocerta Muharebesi (Ermenice: Տիգրանակերտի ճակատամարտ, Tigranakerti tchakatamart), 6 Ekim 69'da Roma Cumhuriyeti güçleri ile Büyük Kral Tigran önderliğindeki Ermenistan Krallığı ordusu arasında gerçekleşen savaş. Konsül Lucius Licinius Lucullus liderliğindeki Roma kuvvetleri Tigran'ı mağlup etti ve sonuç olarak Tigran'ın başkenti Tigranakert'i ele geçirdi.

Tigranakert Muharebesi

Üçüncü Mithridatis Savaşı'nın parçası

Tarih	M.Ö. 6 Ekim 69
Bölge	Tigranakert, Ermenistan Krallığı
Sonuç	Roman zaferi

Taraflar

Roma Cumhuriyeti

Ermenistan Krallığı

Komutanlar ve liderler

Lucullus
Legatus Fannius
Legatus Sextilius
Legatus Hadrianus

Büyük Tigran
Taxilés
Mancaeus
Mithrobarzanes

Güçler

11,000–40,000 erkek

10,000–24,000 piyade
1,000–3,300 Romalı ve 10,000 Galat ve Trak süvarisi
Bitinya piyadesi

70,000–100,000 erkek

Adiabenliler, Corduenialılar, İberyalı, Medler
20,000–25,000 Ermeni

Kayıplar

Bilinmiyor, tahmini olarak az.

Bilinmiyor, 10,000 ila 100,000

5,000 ölü
5,000 esir

Savaş, Roma Cumhuriyeti ile kızı Kleopatra Tigranes ile evli olan Pontuslu Mithridatis VI arasında yapılan Üçüncü Mithridates Savaşı'ndan kaynaklandı. Mithridatis, damadına sığınmak için kaçtı ve Roma, Ermenistan Krallığı'nı işgal etti. Tigranakert'i kuşatan Roma kuvvetleri, büyük Ermeni ordusu yaklaştığında yakındaki bir nehrin arkasına düştü. Romalılar geri çekiliyormuş gibi yaparak bir geçitten geçip Ermeni ordusunun sağ kanadına yöneldi. Romalılar Ermeni katafraktlarını yendikten sonra, çoğunlukla geniş imparatorluktan gelen paralı askerler ve köylü birliklerinden oluşan Tigran ordusunun dengesi bozuldu ve kaçtılar ve Romalılar tarladan yalnız kaldı.

Arka plan

Tigran'ın Yakın Doğu'ya yönelmesi, neredeyse tüm bölgeye yayılan bir Ermeni imparatorluğunun kurulmasına yol açtı. Kayınpederi ve müttefiki ile imparatorluğunun batı kanadını güvence altına alan Tigran, Part ve Mezopotamya'daki bölgeleri ele geçirdi ve Levant topraklarını ilhak etti. Suriye'de kendi adını verdiği Tigranocerta şehrinin (Tigranakert de yazılmıştır) inşasına başladı ve burayı doldurmak için Araplar, Yunanlar ve Yahudiler de dahil olmak üzere çok sayıda halkı yerleşimine taşıdı. Şehir kısa sürede kralın Suriye'deki karargahı haline geldi ve tiyatrolar, parklar ve avlanma alanları ile birlikte Helenistik kültür olmak üzere büyük bir merkez olarak gelişti.

Ancak bölgedeki bu Ermeni hegemonyası dönemi, Roma-Mithridatik Savaşları'daki bir dizi Roma zaferiyle son buluyordu. Devletler arasındaki sürtüşme, Üçüncü Mithridatik Savaşı sırasında, Lucullus komutasındaki Roma ordularının Mithridatis'e karşı önemli bir ilerleme kaydetmesine ve onu Tigran'a sığınmaya zorlamasına rağmen, birkaç on yıldır sürüyordu. Lucullus, Tigran'ın kayınpederini teslim etmesini talep etmek için Appius Claudius adlı bir büyükelçiyi Antakya'ya gönderdi; reddederse, Ermenistan Roma ile savaşacaktı. Tigran, Cumhuriyet'e karşı savaşa hazırlanacağını belirterek Appius Claudius'un taleplerini reddetti.^[] 70 yılında Lucullus bunu duyunca şaşkına döndü ve Ermenistan'ın derhal işgaline hazırlanmaya başladı.Senato'nun böyle bir harekete izin verme yetkisi olmamasına rağmen, istilasını tebaasına değil, düşman kralı Tigran'a yönelterek istilasını haklı çıkarmaya çalıştı. 69 yazında birliklerini Kapodokya ve Fırat Nehri boyunca yürüttü ve Tigranakert'in bulunduğu Ermeni Tsop'k eyaletine girdi.^[]

Tigranakert Kuşatması

M.Ö. 80 dolaylarında Büyük Tigran İmparatorluğu

69 yazında Tigranakert'te ikamet eden Tigran, sadece Lucullus'un Ermenistan'a hızlı bir şekilde ilerleme hızına değil, aynı zamanda ilk etapta böyle bir operasyon başlatmasına da şaşırdı. Belli bir süre bu gerçeklikle yüzleşemedikten sonra, Lucullus'un ilerlemesini yavaşlatmak için 2.000–3.000 süvari ile Mithrobarzanes adında bir general gönderdi, ancak güçleri parçalara ayrıldı ve Lucullus altında hizmet veren legatuslarından biri olan Sextilius liderliğindeki 1.600 süvari tarafından kovalandı. Mithrobarzanes'in yenilgisini öğrenen Tigran, kentinin savunmasını Mancaeus'a emanet etti ve bir savaş gücü toplamak için Toros Dağları'na doğru yola koyuldu. Lucullus'un legatusları, Tigran'ın yardımına gelen iki ayrı müfrezeyi dağıtmayı başardılar ve hatta Kralın güçlerini Toroslardaki bir kanyona sıkıştırıp bozguna uğrattılar. Lucullus, Tigranakert'e doğru engelsiz bir yolu varken Tigran'ı takip etmemeyi seçti; ilerledi ve onu kuşatmaya başladı.

Tigranakert, Lucullus 69 yazının sonunda onu kuşattığında hala tamamlanmamış bir şehirdi. Şehir ağır bir şekilde güçlendirilmişti ve Yunan tarihçi Appianus'a göre, uzun süreli kuşatmaya karşı müthiş bir savunma sağlayan 25 metre yüksekliğinde kalın ve yüksek duvarlara sahipti. Bir akademisyene göre, Tigranakert'te kullanılan Roma kuşatma silahları, savunanlar tarafından nafta kullanılarak etkili bir şekilde püskürtüldü ve Tigranakert'i "belki de dünyanın ilk kimyasal savaş kullanımı" alanı haline getirdi.

Bununla birlikte, Tigran, sakinlerinin çoğunu anavatanlarından zorla çıkardığı ve Tigranakert'e getirdiği için, krala olan bağlılıkları sarsılmıştı. Kısa süre sonra güvenilmezliklerini kanıtladılar: Tigran ve ordusu şehre bakan bir tepede göründüğünde, sakinler "[Lucullus'un] belirmesini bağırışlar ve gürültülerle karşıladılar ve duvarlarda ayakta durarak Ermenileri tehditkar bir şekilde Romalılara işaret ettiler."

Kuvvetler

Appianus, Lucullus'un Roma'dan yalnızca tek bir lejyonla yola çıktığını iddia etmektedir; Mithridatis'e karşı savaşmak için Anadolu'ya girdikten sonra ordusuna dört lejyon daha katıldı. Bu kuvvetin toplam büyüklüğü 30.000 piyade ve 1.600 süvariden oluşuyordu. Mithridatis'in Ermenistan'a çekilmesinin ardından Appianus, Lucullus'un işgal gücünün sadece iki lejyon ve 500 atlı olduğunu tahmin ifade etmektedir ancak Ermenistan'ın işgalini bu kadar küçük bir orduyla üstlenmiş olması son derece olası değildir. Plutarhos, Tigranakert'te Romalılar için 16.000 ağır piyade ve 1.000 süvari, sapan ve okçu olduğunu ifade eder. Bunlardan 6.000 ağır piyade savaşa katılmadı.Eutropius, Roma ordusunu 18.000 kişi olarak belirtir. Tarihçi Adrian Sherwin-White, Lucullus'un kuvvetinin büyüklüğünü 12.000 deneyimli lejyoner (üç lejyondan oluşur) ve 4.000 eyalet süvarisi ve hafif piyade olarak belirtir Roma ordusu, birkaç bin müttefik Galat, Trakya ve Bitinya piyade ve süvarisi tarafından desteklendi ve toplam 40.000 olası bir güç olduğu sonucunu ortaya koydu.

Tigran'ın ordusu açıkça Lucullus'un ordusuna göre sayısal bir üstünlüğe sahipti. Appianus'a göre 250.000 piyade ve 50.000 süvari vardı.Plutarhos'a göre, Lucullus senatoya gönderdiği bir mektupta, toplam 225.000 asker ve 35.000 savaşçı olmayan kişiye karşı 20.000'i sapancı ve okçu, 17.000'i zırhlı olmak üzere 55.000 süvari, 150.000 ağır piyade ve 35.000 savaşçı olmayan kişiyle savaştığını belirtti. Eutropius 600.000 Ermeni katafraktı ve 100.000 piyade iddia ederek daha da ileri gitti. Ereğlili Memnon, daha mütevazı bir şekilde 80.000 piyade ve süvari sayısı ifade eder. Trallesli Phlegon Tigran'ın 30.000 süvari ve 40.000 piyade de dahil olmak üzere 70.000 insandan oluşan bir orduya sahip olduğunu ifade eder. Ancak pek çok bilim insanı, bu rakamların Tigran ordusunun gerçek sayısını doğru bir şekilde yansıttığından şüphe eder ve yüksek oranda şişirildiğine inanır. Bazı tarihçiler, özellikle de Plutarkhos, Tigran'ın Lucullus'un ordusunu çok küçük gördüğünü yazdı ve onu gördükten sonra, "Büyükelçi olarak gelirlerse, çok fazlalar; eğer askerlerse, çok azlar" dediğini aktarır. Ancak bazıları bu alıntının doğruluğu konusunda şüphelerini dile getirirler. 1985 yılında, Ruben Manaseryan Tigran'ın ordusunun 80.000-100.000 savaşçıdan ibaret olduğunu olduğunu tahmin ediyordu. Tigran ayrıca binlerce katafrakta, posta zırhına bürünmüş müthiş ağır zırhlı süvarilere mızraklılara ve oklulara sahipti.

Düzen ve çarpışma

Roma Senatosu ordusunun komutanı Lucius Licinius Lucullus .

İki ordu, Tigranakert'in biraz güneybatısına doğru Batman-Su nehri yakınlarında karşılaştı.

Tigran'ın ordusu nehrin doğu kıyısında konuşlandırılırken, şehrin kuşatmasını sürdürmek için Murena'nın komutasında 6.000 ağır piyade muhafız bırakan Lucullus, nehrin batı yakasında Ermeni ordusuyla karşılaştı. Ermeni ordusu üç bölümden oluşuyordu. Tigran'ın vasal krallarından ikisi sol ve sağ kanatları yönetirken, Tigran katafraktlarını merkeze yerleştirdi. Ordusunun geri kalanı, Lucullus'un kısa süre sonra ele geçirdiği bir konum olan bir tepenin önünde durdu.^[] Roma birlikleri ilk başta Lucullus'u savaşa girmekten caydırmaya çalıştı, çünkü 6 Ekim, General Quintus Servilius Caepio ve Roma ordusunun Cermen Cimbri ve Töton kabileleri tarafından ezici bir yenilgiye uğradığı Arausio Savaşı'nın yapıldığı gün idi. Askerlerinin batıl inançlarını görmezden gelen Lucullus'un, "Doğrusu, bu günü de Romalılar için şanslı yapacağım" diye cevap verdiği söylenir.

Cowan ve Hook, Lucullus'un Romalıları tek bir sıra halinde konuşlandıracağını, yani ordunun cephesini süvarilere karşı olabildiğince geniş hale getireceğini öne sürdüler. Birkaç askerini nehrin en sığ noktasına, nehri aşmanın en kolay olduğu aşağı kısmına götürdü ve bu noktada Tigran, bu hareketin Lucullus'un savaş alanından çekilmesi anlamına geldiğine inandı.

Lucullus başlangıçta piyadeleriyle koşmaya karar verdi, bu bir düşmanın yakın dövüşten önce okçuların ve sling piyadelerinin kullanabileceği süreyi en aza indiren bir Roma askeri taktiğiydi. Ancak son anda, Ermeni katafraktlarının askerleri için en büyük tehdit olduğunu fark ettiğinde, bunun yerine Galya ve Trakya süvarileriyle katafraktlara karşı bir yanıltma saldırısı emrini verdi.^[] Katafraktların dikkatini başka bir yerde sabitleyen Lucullus, iki kohortu manipleler haline getirdi ve daha sonra nehri geçmelerini emretti. Amacı, tepenin etrafında saat yönünün tersine dönerek ve arkadan saldırarak Tigran'ın katafraktlarını arkada bırakmaktı.

Lucullus saldırıyı yaya olarak yönetti ve tepenin zirvesine ulaştığında askerlerine morallerini yükseltmek için bağırdı: "Gün bizim, gün bizim, askerlerim!" Bununla birlikte, katafraktların zırhlı olmayan tek güçler olduğu için kohortlara atların bacaklarına ve uyluklarına saldırmaları için özel talimatlar verdi. Lucullus, kohortlarıyla yokuş aşağı hücum etti ve emirler kısa sürede belirleyici oldu: hantal katafraktlar gafil avlandı ve saldırganlardan kurtulma girişimlerinde, hatlar çökmeye başlayınca kendi askerlerinin safları arasına girdi.

Pek çok Ermeni olmayan savaşçıdan oluşan piyade, safları dağıtmaya başladı ve Tigran ordusunun geri kalanına kafa karışıklığı yayıldı. Büyük kral kuzeye doğru kaçarken, ordusunun geri kalanı dağıldı.^[]

Sonrası ve miras

Tigranakert'i savunmak için hiçbir ordu kalmadığı ve Romalılara kapıları neşeyle açan yabancı bir nüfusa sahip olduğu için Lucullus'un ordusu, şehrin toptan yağmalamaya ve talan etmeye başladı. Şehir yandı. 8.000 talent değerinde olduğu tahmin edilen kral hazinesi yağmalandı ve ordudaki her askere 800 drahmi verildi. Savaş ayrıca ciddi toprak kayıplarına da neden oldu: Tigran İmparatorluğu'nun Toroslar'ın güneyindeki topraklarının çoğu Roma'nın egemenliği altına girdi.^[] Tigran'ın uğradığı ağır kayıplara rağmen, savaş savaşı bitirmedi. Tigran ve Mithridatis, kuzeye doğru çekilirken , Artaşat Muharebesi sırasında Romalılara karşı tekrar kaybetmelerine rağmen, Lucullus'un güçlerinden kaçmayı başardılar. 68 yılında, Lucullus'un güçleri eve dönme özlemiyle isyan etmeye başladı ve ertesi yıl Ermenistan'dan geri çekildiler.

Savaş, birçok tarihçi tarafından özellikle vurgulanmaktadır çünkü Lucullus, ordusunun karşı karşıya olduğu sayısal zorlukların üstesinden geldi. İtalyan filozof Niccolò Machiavelli, Tigran'ın süvarilerinin piyadeleri üzerindeki ağır bağımlılığını eleştirdiği The Art of War adlı kitabında savaşa dikkat çekti.

Kayıplar

Tigran ordusu için bildirilen kayıplar çok büyüktür ve tahminlere göre 10.000 ila 100.000 kişi civarındadır. Phlegon 5,000 ölü ve 5,000 esir olduğunu aktarmıştır. Orosius 30.000 kayıp verirken, Plutarch bu sayıyı öldürülen 100.000 piyade sayısına yükseltir ve bir avuç savaşçı hariç tüm süvari kuvvetleri ortadan kaybolmuştur.

Plutarch, bu kadar düşük rakamlar oldukça gerçekçi olmasa da Roma tarafında "sadece yüz kişi yaralandı ve sadece beş kişi öldürüldü" der. Cowan ve Hook, bu kayıpları saçma bulurken, muharebenin orantısız kayıplarla kazanıldığının açık olduğunu ifade eder.

Kaynakça

^ (1994). "Lucullus, Pompey, and the East". J. A. Crook; ; (Ed.). The Cambridge Ancient History Volume 9: The Last Age of the Roman Republic, 146–43 BC. Cambridge: Cambridge University Press. s. 241. ISBN .
^ ^a ^b ^c ^d (Ermenice) Manaseryan, Ruben. «Տիգրանակերտի ճակատամարտ Մ.Թ.Ա. 69» (Battle of Tigranakert, 69 BC). . vol. xi. Yerevan: , 1985, p. 700.
^ A Concise History of the Armenian People. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers. 2006. ss. 31-32. ISBN .
^ ^a ^b Sherwin-White. "Lucullus", p. 239.
^ Plutarch. Life of Lucullus, 25.5 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Plutarch. Life of Lucullus, 26.1 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Appian. The Mithrdatic Wars, 12.84 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Rome in the East: The Transformation of an Empire. Londra: RoutledgeCurzon. 2001. ss. 11, 452n. ISBN .
^ Plutarch. Life of Lucullus, 27.1 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Appian. The Mithrdatic Wars, 12.72 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ ^a ^b Appian. The Mithrdatic Wars, 12.84 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ ^a ^b ^c ^d Ueda-Sarson, Luke. Tigranocerta: 69 BC 12 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. June 20, 2004. Accessed June 12, 2008.
^ ^a ^b Plutarch. Life of Lucullus, 27.2 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ ^a ^b Eutropius 6.9
^ Sherwin-White. "Lucullus", p. 240.
^ Roman Battle Tactics 109BC-AD313. University Park, Il.: Osprey Publishing. 2007. s. 41. ISBN .
^ Appian. The Mithrdatic Wars, 12.85 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Plutarch. Life of Lucullus, 26.5 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Memnon History of Heracleia, 38.4
^ ^a ^b Phlegon, fragment 12.10
^ ^a ^b Cowan and Hook. Roman Battle Tactics, p. 41.
^ Plutarch. Life of Lucullus, 27.4 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ (1958). A History of Armenia. New York: Armenian General Benevolent Union of America, p. 80.
^ The Kingdom of Armenia. Londra: RoutledgeCurzon. 2001. s. 201. ISBN .
^ Rome's Enemies (3): Parthians and Sassanid Persians. University Park, Il.: Osprey Publishing. 1986. ss. 42-44. ISBN .
^ The precise location of the battle has remained a source of dispute. Appian and Plutarch remark that the battlefield was close enough for the garrison commander of Tigranocerta to make out the figures of the armies; however, according to , the site of the battlefield was roughly sixteen miles to the southwest of the city. Holmes restricts the location of the battle to three contemporary sites: Arzen, Farkin, and Tell Ermen. See T. Rice Holmes, "Tigranocerta 10 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .." Journal of Roman Studies, vol. vii, 1917, pp. 136–138.
^ Plutarch. Life of Lucullus, 27.7 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Plutarch. Life of Lucullus, 27.5 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. One of Mithirdates' commanders, Taxilés, who accompanied Tigranes, informed the Armenian king that, "When these men are merely on the march, they do not put on gleaming armour, nor have their shields polished and helmets uncovered as they have now, taken the leather covers from their armour. No, this splendor means they are going to fight, and are now advancing on their enemies." Quoted in Cowan and Hook. Roman Battle Tactics, p. 42.
^ Cowan and Hook. Roman Battle Tactics, p. 42.
^ Rice. "Tigranocerta", p. 136.
^ Plutarch. Life of Lucullus, 28.1–3 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Plutarch. Life of Lucullus, 28.3 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Plutarch. Life of Lucullus, 28.4 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ ^a ^b Sherwin-White. "Lucullus", p. 241.
^ Plutarch. Life of Lucullus, 28.4–5 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Plutarch. Life of Lucullus, 29.3 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Kurkjian. History of Armenia, p. 81.
^ (Ermenice) Kurdoghlian, Mihran (1994). Badmoutioun Hayots, Volume I (History of the Armenians). Athens, Greece: Hradaragoutioun Azkayin Oussoumnagan Khorhourti, pp. 67–76.
^ Sherwin-White. "Lucullus", p. 243.
^ The Art of War. Chicago: University Of Chicago Press. 2005. s. 40. ISBN .
^ Orosius 6.7.6
^ ^a ^b Plutarch. Life of Lucullus, 28.6 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
^ Chahin. Kingdom of Armenia, p. 201.
^ Cowan and Hook. Roman Battle Tactics, p. 43.

Konuyla ilgili yayınlar

Armen, Herant K. (1940). Tigranes the Great: A Biography. Detroit: Avondale.
. Tigranes II and Rome: A New Interpretation Based on Primary Sources. Trans. . Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2007.
(Ermenice) Manaseryan, Ruben. Տիգրան Մեծ՝ Հայկական Պայքարը Հռոմի և Պարթևաստանի Դեմ, մ.թ.ա. 94-64 թթ. (Tigran the Great: The Armenian Struggle Against Rome and Parthia, 94-64 B.C.). Yerevan: Lusakan Publishing, 2007.

Dış bağlantılar

Tigranakert Muharebesi (6 Ekim, MÖ 69. 7 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ) 7 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Tigranocerta Muharebesi 12 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[1] (1994). "Lucullus, Pompey, and the East". J. A. Crook; ; (Ed.). The Cambridge Ancient History Volume 9: The Last Age of the Roman Republic, 146–43 BC. Cambridge: Cambridge University Press. s. 241. ISBN .

[SovArm5-2] (Ermenice) Manaseryan, Ruben. «Տիգրանակերտի ճակատամարտ Մ.Թ.Ա. 69» (Battle of Tigranakert, 69 BC). . vol. xi. Yerevan: , 1985, p. 700.

[3] A Concise History of the Armenian People. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers. 2006. ss. 31-32. ISBN .

[ShWh-4] Sherwin-White. "Lucullus", p. 239.

[5] Plutarch. Life of Lucullus, 25.5 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[6] Plutarch. Life of Lucullus, 26.1 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[7] Appian. The Mithrdatic Wars, 12.84 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[8] Rome in the East: The Transformation of an Empire. Londra: RoutledgeCurzon. 2001. ss. 11, 452n. ISBN .

[9] Plutarch. Life of Lucullus, 27.1 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[10] Appian. The Mithrdatic Wars, 12.72 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[12.84-11] Appian. The Mithrdatic Wars, 12.84 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[Luke-12] Ueda-Sarson, Luke. Tigranocerta: 69 BC 12 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. June 20, 2004. Accessed June 12, 2008.

[27.2-13] Plutarch. Life of Lucullus, 27.2 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[Eutropius_6.9-14] Eutropius 6.9

[15] Sherwin-White. "Lucullus", p. 240.

[16] Roman Battle Tactics 109BC-AD313. University Park, Il.: Osprey Publishing. 2007. s. 41. ISBN .

[17] Appian. The Mithrdatic Wars, 12.85 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[18] Plutarch. Life of Lucullus, 26.5 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[19] Memnon History of Heracleia, 38.4

[Phlegon,_fragment_12.10-20] Phlegon, fragment 12.10

[Hook._p._41-21] Cowan and Hook. Roman Battle Tactics, p. 41.

[22] Plutarch. Life of Lucullus, 27.4 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[23] (1958). A History of Armenia. New York: Armenian General Benevolent Union of America, p. 80.

[24] The Kingdom of Armenia. Londra: RoutledgeCurzon. 2001. s. 201. ISBN .

[25] Rome's Enemies (3): Parthians and Sassanid Persians. University Park, Il.: Osprey Publishing. 1986. ss. 42-44. ISBN .

[loc-26] The precise location of the battle has remained a source of dispute. Appian and Plutarch remark that the battlefield was close enough for the garrison commander of Tigranocerta to make out the figures of the armies; however, according to , the site of the battlefield was roughly sixteen miles to the southwest of the city. Holmes restricts the location of the battle to three contemporary sites: Arzen, Farkin, and Tell Ermen. See T. Rice Holmes, "Tigranocerta 10 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .." Journal of Roman Studies, vol. vii, 1917, pp. 136–138.

[27] Plutarch. Life of Lucullus, 27.7 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[28] Plutarch. Life of Lucullus, 27.5 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. One of Mithirdates' commanders, Taxilés, who accompanied Tigranes, informed the Armenian king that, "When these men are merely on the march, they do not put on gleaming armour, nor have their shields polished and helmets uncovered as they have now, taken the leather covers from their armour. No, this splendor means they are going to fight, and are now advancing on their enemies." Quoted in Cowan and Hook. Roman Battle Tactics, p. 42.

[29] Cowan and Hook. Roman Battle Tactics, p. 42.

[30] Rice. "Tigranocerta", p. 136.

[31] Plutarch. Life of Lucullus, 28.1–3 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[32] Plutarch. Life of Lucullus, 28.3 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[33] Plutarch. Life of Lucullus, 28.4 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[Sherwin-White._Lucullus,_p._241-34] Sherwin-White. "Lucullus", p. 241.

[35] Plutarch. Life of Lucullus, 28.4–5 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[36] Plutarch. Life of Lucullus, 29.3 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[37] Kurkjian. History of Armenia, p. 81.

[38] (Ermenice) Kurdoghlian, Mihran (1994). Badmoutioun Hayots, Volume I (History of the Armenians). Athens, Greece: Hradaragoutioun Azkayin Oussoumnagan Khorhourti, pp. 67–76.

[39] Sherwin-White. "Lucullus", p. 243.

[40] The Art of War. Chicago: University Of Chicago Press. 2005. s. 40. ISBN .

[41] Orosius 6.7.6

[28.6-42] Plutarch. Life of Lucullus, 28.6 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..

[43] Chahin. Kingdom of Armenia, p. 201.

[44] Cowan and Hook. Roman Battle Tactics, p. 43.