Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tlön, Uqbar, Orbis Tertius, Arjantinli yazar Jorge Luis Borges'in yazdığı kısa fantastik öykü.
| "Tlön, Uqbar, Orbis Tertius" | |
|---|---|
| Yazar | Jorge Luis Borges |
| Ülke | Arjantin |
| Dil | İspanyolca |
| Tür | Hikâye, Spekülatif kurgu |
İlk defa 1940 yılında Arjantin'de Sur adlı edebiyat dergisinde yayımlandı. Öykünün büyük bir bölümü 1940'tan geriye dönülerek kaleme alınmıştır ancak epilog, gelecekteki 1947 tarihini taşır. Gerçeğin ve kurgusalın iç içe yansıtıldığı, zaman ve uzamda sıçramaların yapıldığı öykü, gerçek ve kurgusal arasındaki sorunsalı ele alır. 5600 kelimeden oluşan kısa bir metindir ancak içinde Arjantin'in ve dünyanın birçok önde gelen entelektüeli zikredilmekte; özellikle dil, epistemoloji ve edebi eleştiri alanlarında fikirlere yer verilmektedir.
Üç bölümden oluşan metin, bir komplo teorisi üzerine kurulmuş bir dedektif öyküsü gibi başlar. Borges ve arkadaşları 17. yüzyılda "düşleyerek" bütün fiziksel ve metafiziksel yasalarıyla, destanları ve efsaneleriyle Tlön adlı bir gezegen yaratmak isteyen, gizli bir entelektüel topluluğun kurguladığı medeniyeti araştırır. İkinci bölümde polisiye öykü kesilir; Tlön gezegeni, Tlön'deki hayat, Tlön kavramları üzerine felsefi açıklamalar yapılır. Anlatım ansiklopedik maddeler halinde devam eder. Yapıtın sonuna doğru ben-anlatıcı, Tlön'ün kurgusal dünyasından bazı nesnelerin dünyamıza sızarak dünyamızın da yavaş yavaş Tlön'e dönüşeceği kehanetinde bulunur.
Yazar öyküde ben-anlatıcı ve gerçek kişiler, gerçek yapıtlar, gerçek yerler kullanarak anlattıklarının hepsinin gerçek olduğu izlenimi vermeye çalışmıştır.
Eser, İngiliz düşünür George Berkeley'in "var olmak algılanmaktır" ("Esse est percipi") prensibi üzerine kurgulanmıştır. Berkeley'e göre nesneler birer düşünceden ibarettir, dünya aslında Tanrı tarafından düşünülmüş sözdür. Öyküde Berkeley’in düşüncesinden farklı olan tek şey, Tlön'de Tanrı'nın olmayışıdır. Tlön, Uqbar, Orbis Tertius, kısaca Berkeley idealizminin bir parabolik tartışması olarak görülür ve bir dereceye kadar totaliterliğe karşı bir protestodur.
Konu
Metin üç bölümden oluşur. Birinci ve ikinci bölüm Roma rakamıyla I ve II diye belirtilirken, son bölüm yazarın ‘Ek’i şeklindedir. İlk bölüm, bir öyküdür, yani kurgusaldır; ikinci bölüm, hem bir öykü anlatılması bakımından kurgusaldır hem de ansiklopedi maddesi tarzından dolayı bilimseldir; ‘Ek’ bölümü ise bir rapor, yani yine bilimsel bir metin niteliği taşır.
Birinci bölüm
Ben-anlatıcı, Arjantinli yazar Bioy Casares'le yaptığı sohbet esnasında konu, Casares'in bir ansiklopediden hatırladığını söylediği "Uqbar" adlı bir ülkeye gelir. Casares'in sözünü ettiği ansiklopedinin başka bir kopyasında yaptıkları inceleme sonucu Uqbar adlı bir maddenin olmadığını görürler. Birkaç gün sonra Casares iddia ettiği gibi Uqbar maddesinin yazılı olduğu ansiklopediyi getirir. Bu, 1902 yılına ait kaçak bir Britannica Ansiklopedisi'dir. Bütün sayfaları ve makaleleri onuncu Britannica Ansiklopedisi'yle aynıdır fakat en sonuna fazladan bir madde eklenmiştir ve normalde 917 sayfa olan ansiklopedi 921 sayfaya çıkmıştır. Bu fazladan 4 sayfada Uqbar maddesi yazılmıştır. Orada, tarihsel geçmişine değinmeden Uqbar adlı bir ülkenin coğrafi sınırları belirsizce verilerek, Irak ve Türkiye arasında, Erzurum'a yakın bir yere konumlandırılmıştır. Ayrıca Uqbar'daki edebiyat ve dilden söz eden metin, "Uqbar edebiyatının bir düş edebiyatı olduğu, destanlarıyla efsanelerinin asla gerçekliğe değil, Mejnas ve Tlön adındaki iki düşsel bölgeye göndermede bulunduğunu belirtir.
İkinci bölüm
İkinci bölümde anlatıcı, babasının arkadaşı Herbert Ashe'ye gönderilmiş bir zarftaki "Birinci Tlön Ansiklopedisi"'nin, onun ölümünden aylar sonra kendisinin eline nasıl geçtiğini anlatır. Herbert Ashe'nin Brezilya'da bir barda unuttuğu bir paket bulunmuş, içinden 1001 sayfalık İngilizce bir kitap çıkmıştır. Bu, "Orbis Tertius" adlı gizli bir cemiyetin ya da derneğin bastığı, Tlön gezegenini anlatan bir ansiklopedinin 11. cildidir. Uqbar da bu gezegendeki bir bölgedir. Borges ve arkadaşları sıkı bir dedektiflik grubu oluşturarak ansiklopedinin diğer ciltlerini dünyanın çeşitli yerlerindeki kütüphanelerde araralar ama hiçbir şey bulamazlar. İçlerinden Alfonso Reyes bir Tlönistler kuşağı oluşturarak bu ciltleri kendilerinin yazması gerektiğini söyle, önerisi kabul görmez. Takip eden anlatı arasına ansiklopediden doğrudan alındığı izlenimi uyandıran Tlön’deki kültür hakkında geniş bilgi sunan metin yerleştirilmiştir.
Hayali Tlön halkı, dünyanın gerçekliğini inkar eden aşırı bir Berkeley'in öznel idealizmi biçimindedir. Gezegende kullanılan bazı dillerde isim bulunmaz. Fiil yerine isimlerden ve sıfatlardan kurulu bir dize kullanırlar; bir başka dilde ise hiç varlık adı bulunmaz. İsim yerine birkaç sıfatı yan yana koyarak meramlarını anlatırlar. İsimler ve hiçbir şey olmayan bir dünyada, Batı felsefesinin çoğu imkansız hale gelir. İsimler olmadan akıl yürütme mümkün değildir. Tarih olmadan hiçbir teleoloji olamaz. Tlön'de Berkeley'in idealizm dünyasına dair önemli bir eksiklik vardır; her yerde var olan, her şeyi gözleyen bir tanrıdan yoksundur. İdealist felsefenin dayanağı olan Tanrı düşüncesi olmadığı için idealist felsefe Tlön gezegeninde eksik kalmaktadır.
Epilog (Ek)
"Ek" başlıklı, 1947 tarihli anakronistik bölümde ise ben-anlatıcısı Tlön hakkında elde ettiği bilgileri okurla paylaşır. Birkaç yıl sonra, 1941'de Herbert Ashe'in bir kitabının arasında Tlön'le ilgili tüm bilinmezleri açıklayan bir mektup bulunmuştur. 17. yüzyılda kurulmuş gizli bir topluluğun bir "ülke icat etmek" amacıyla Tlön fikrini oluşturduğu öğrenilir. Londra'da ya da Luzern'de kurulmuş bu topluluğun üyeleri arasında İngiliz filozof Berkeley de vardır. Yeni bir ülke yaratmak için tek bir neslin yeterli olmayacağını anlaşılınnca her bir usta, bir çömez yetiştirir. Bir süre sonra soruşturmaya uğrayan topluluk, iki yüz yıl sonra ABD'de yeniden ortaya çıkar. "Yeni ülke fikri, "yeni gezegene dönüşür ve topluluk, insanın da bir dünya tasarımlayabileceğini göstermek ister. 40 ciltlik ansiklopedinin son cildi 1914'te tamamlanıp üyelere dağıtılmıştır. Muhtemelen Herbert Ashe de topluluğun üyesidir ve bu yüzden 11. cilt kendisine gönderilmiştir. Topluluğun yeni amacı, Tlön dilinde ansiklopedinin daha da genişletilmiş bir basımın yapılmasıdır.
1942 yılına gelindiğinde Tlön dünyasının nesneleri (Tlönce bir yazı ile titreşimli bir pusula örneği gibi) gerçek dünyada açıklanamayacak şekilde görünmeye başlar. 1944 yılında ise ciltlerin tamamı bir kütüphanede bulunur. Uluslararası basın bu olayı diline dolar. Ansiklopediyle ilgili el kitapları, antolojiler, özetler, aynı basımlar, gözden geçirilmiş yeni basımlar ve korsan basımlar bütün dünyada yayınlanmaya başlar. Sonuç olarak Tlön gezegeninin kurgulanmış gelenekleri, görenekleri, bilimsel uygulamaları o kadar rağbet görür ki, bu düzenli gibi görünen dünyanın yeni fikirleri dünya gerçeklerinin içine sızar.
Öykü biterken Borges bir bir kehanette bulunur: "Önümüzdeki yüzyıl içerisinde biri yüz çiltlik İkinci Tlön Ansiklopedisini bulup çıkaracak. İngilizler Fransızlar, İspanyollar yeryüzünden silinecek. Dünya Tlön olacak."
Yayımlanma geçmişi
"Tlön, Uqbar, Orbis Tertius" başlangıçta Mayıs 1940'ta Sur dergisinde İspanyolca olarak yayımlandı. Özgün İspanyolcası daha sonra Aralık 1940'ta Antología de la Literatura Fantástica adıyla kitap olarak piyasaya çıktı ve ardından Borges'in 1941'deki El Jardín de senderos que se bifurcan adlı koleksiyonunda yer aldı. Bütün kitap, sırayla, çok basılmış (1971'de Arjantin'de 15 basım) bir kitap olan Ficciones'e (1944) dahil edildi.
2016 yılında 1940'tan En İyi Kısa Öykü dalında Retro Hugo Ödülü finalisti oldu. Bir çeviri değil orijinal dilde aday gösterilen ilk İngilizce olmayan eserdir.
Kaynakça
- ^ a b c d e f Arargüç, Fikret. . www.dieweltdertuerken.org. Journal of World of Turks, Cilt 3, No:3, Yıl: 2011. 12 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2017.
- ^ a b c d Arcan, Eren. . www.dipnotkitap.net/. Dipnotkitap.net sitesi, 9 Ekim 2013. 2 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2017.
- ^ Çetin, Zeynep. . sokaktayim.blogspot.ca. Sokaktayim.blogspot.ca sitsi, 16 Temmuz 2016. 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2017.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tlon Uqbar Orbis Tertius Arjantinli yazar Jorge Luis Borges in yazdigi kisa fantastik oyku Tlon Uqbar Orbis Tertius YazarJorge Luis BorgesUlkeArjantinDilIspanyolcaTurHikaye Spekulatif kurguJorge Luis Borges Ilk defa 1940 yilinda Arjantin de Sur adli edebiyat dergisinde yayimlandi Oykunun buyuk bir bolumu 1940 tan geriye donulerek kaleme alinmistir ancak epilog gelecekteki 1947 tarihini tasir Gercegin ve kurgusalin ic ice yansitildigi zaman ve uzamda sicramalarin yapildigi oyku gercek ve kurgusal arasindaki sorunsali ele alir 5600 kelimeden olusan kisa bir metindir ancak icinde Arjantin in ve dunyanin bircok onde gelen entelektueli zikredilmekte ozellikle dil epistemoloji ve edebi elestiri alanlarinda fikirlere yer verilmektedir Uc bolumden olusan metin bir komplo teorisi uzerine kurulmus bir dedektif oykusu gibi baslar Borges ve arkadaslari 17 yuzyilda dusleyerek butun fiziksel ve metafiziksel yasalariyla destanlari ve efsaneleriyle Tlon adli bir gezegen yaratmak isteyen gizli bir entelektuel toplulugun kurguladigi medeniyeti arastirir Ikinci bolumde polisiye oyku kesilir Tlon gezegeni Tlon deki hayat Tlon kavramlari uzerine felsefi aciklamalar yapilir Anlatim ansiklopedik maddeler halinde devam eder Yapitin sonuna dogru ben anlatici Tlon un kurgusal dunyasindan bazi nesnelerin dunyamiza sizarak dunyamizin da yavas yavas Tlon e donusecegi kehanetinde bulunur Yazar oykude ben anlatici ve gercek kisiler gercek yapitlar gercek yerler kullanarak anlattiklarinin hepsinin gercek oldugu izlenimi vermeye calismistir Eser Ingiliz dusunur George Berkeley in var olmak algilanmaktir Esse est percipi prensibi uzerine kurgulanmistir Berkeley e gore nesneler birer dusunceden ibarettir dunya aslinda Tanri tarafindan dusunulmus sozdur Oykude Berkeley in dusuncesinden farkli olan tek sey Tlon de Tanri nin olmayisidir Tlon Uqbar Orbis Tertius kisaca Berkeley idealizminin bir parabolik tartismasi olarak gorulur ve bir dereceye kadar totaliterlige karsi bir protestodur KonuMetin uc bolumden olusur Birinci ve ikinci bolum Roma rakamiyla I ve II diye belirtilirken son bolum yazarin Ek i seklindedir Ilk bolum bir oykudur yani kurgusaldir ikinci bolum hem bir oyku anlatilmasi bakimindan kurgusaldir hem de ansiklopedi maddesi tarzindan dolayi bilimseldir Ek bolumu ise bir rapor yani yine bilimsel bir metin niteligi tasir Birinci bolum Ben anlatici Arjantinli yazar Bioy Casares le yaptigi sohbet esnasinda konu Casares in bir ansiklopediden hatirladigini soyledigi Uqbar adli bir ulkeye gelir Casares in sozunu ettigi ansiklopedinin baska bir kopyasinda yaptiklari inceleme sonucu Uqbar adli bir maddenin olmadigini gorurler Birkac gun sonra Casares iddia ettigi gibi Uqbar maddesinin yazili oldugu ansiklopediyi getirir Bu 1902 yilina ait kacak bir Britannica Ansiklopedisi dir Butun sayfalari ve makaleleri onuncu Britannica Ansiklopedisi yle aynidir fakat en sonuna fazladan bir madde eklenmistir ve normalde 917 sayfa olan ansiklopedi 921 sayfaya cikmistir Bu fazladan 4 sayfada Uqbar maddesi yazilmistir Orada tarihsel gecmisine deginmeden Uqbar adli bir ulkenin cografi sinirlari belirsizce verilerek Irak ve Turkiye arasinda Erzurum a yakin bir yere konumlandirilmistir Ayrica Uqbar daki edebiyat ve dilden soz eden metin Uqbar edebiyatinin bir dus edebiyati oldugu destanlariyla efsanelerinin asla gerceklige degil Mejnas ve Tlon adindaki iki dussel bolgeye gondermede bulundugunu belirtir Ikinci bolum Ikinci bolumde anlatici babasinin arkadasi Herbert Ashe ye gonderilmis bir zarftaki Birinci Tlon Ansiklopedisi nin onun olumunden aylar sonra kendisinin eline nasil gectigini anlatir Herbert Ashe nin Brezilya da bir barda unuttugu bir paket bulunmus icinden 1001 sayfalik Ingilizce bir kitap cikmistir Bu Orbis Tertius adli gizli bir cemiyetin ya da dernegin bastigi Tlon gezegenini anlatan bir ansiklopedinin 11 cildidir Uqbar da bu gezegendeki bir bolgedir Borges ve arkadaslari siki bir dedektiflik grubu olusturarak ansiklopedinin diger ciltlerini dunyanin cesitli yerlerindeki kutuphanelerde araralar ama hicbir sey bulamazlar Iclerinden Alfonso Reyes bir Tlonistler kusagi olusturarak bu ciltleri kendilerinin yazmasi gerektigini soyle onerisi kabul gormez Takip eden anlati arasina ansiklopediden dogrudan alindigi izlenimi uyandiran Tlon deki kultur hakkinda genis bilgi sunan metin yerlestirilmistir Hayali Tlon halki dunyanin gercekligini inkar eden asiri bir Berkeley in oznel idealizmi bicimindedir Gezegende kullanilan bazi dillerde isim bulunmaz Fiil yerine isimlerden ve sifatlardan kurulu bir dize kullanirlar bir baska dilde ise hic varlik adi bulunmaz Isim yerine birkac sifati yan yana koyarak meramlarini anlatirlar Isimler ve hicbir sey olmayan bir dunyada Bati felsefesinin cogu imkansiz hale gelir Isimler olmadan akil yurutme mumkun degildir Tarih olmadan hicbir teleoloji olamaz Tlon de Berkeley in idealizm dunyasina dair onemli bir eksiklik vardir her yerde var olan her seyi gozleyen bir tanridan yoksundur Idealist felsefenin dayanagi olan Tanri dusuncesi olmadigi icin idealist felsefe Tlon gezegeninde eksik kalmaktadir Epilog Ek Ek baslikli 1947 tarihli anakronistik bolumde ise ben anlaticisi Tlon hakkinda elde ettigi bilgileri okurla paylasir Birkac yil sonra 1941 de Herbert Ashe in bir kitabinin arasinda Tlon le ilgili tum bilinmezleri aciklayan bir mektup bulunmustur 17 yuzyilda kurulmus gizli bir toplulugun bir ulke icat etmek amaciyla Tlon fikrini olusturdugu ogrenilir Londra da ya da Luzern de kurulmus bu toplulugun uyeleri arasinda Ingiliz filozof Berkeley de vardir Yeni bir ulke yaratmak icin tek bir neslin yeterli olmayacagini anlasilinnca her bir usta bir comez yetistirir Bir sure sonra sorusturmaya ugrayan topluluk iki yuz yil sonra ABD de yeniden ortaya cikar Yeni ulke fikri yeni gezegene donusur ve topluluk insanin da bir dunya tasarimlayabilecegini gostermek ister 40 ciltlik ansiklopedinin son cildi 1914 te tamamlanip uyelere dagitilmistir Muhtemelen Herbert Ashe de toplulugun uyesidir ve bu yuzden 11 cilt kendisine gonderilmistir Toplulugun yeni amaci Tlon dilinde ansiklopedinin daha da genisletilmis bir basimin yapilmasidir 1942 yilina gelindiginde Tlon dunyasinin nesneleri Tlonce bir yazi ile titresimli bir pusula ornegi gibi gercek dunyada aciklanamayacak sekilde gorunmeye baslar 1944 yilinda ise ciltlerin tamami bir kutuphanede bulunur Uluslararasi basin bu olayi diline dolar Ansiklopediyle ilgili el kitaplari antolojiler ozetler ayni basimlar gozden gecirilmis yeni basimlar ve korsan basimlar butun dunyada yayinlanmaya baslar Sonuc olarak Tlon gezegeninin kurgulanmis gelenekleri gorenekleri bilimsel uygulamalari o kadar ragbet gorur ki bu duzenli gibi gorunen dunyanin yeni fikirleri dunya gerceklerinin icine sizar Oyku biterken Borges bir bir kehanette bulunur Onumuzdeki yuzyil icerisinde biri yuz ciltlik Ikinci Tlon Ansiklopedisini bulup cikaracak Ingilizler Fransizlar Ispanyollar yeryuzunden silinecek Dunya Tlon olacak Yayimlanma gecmisi Tlon Uqbar Orbis Tertius baslangicta Mayis 1940 ta Sur dergisinde Ispanyolca olarak yayimlandi Ozgun Ispanyolcasi daha sonra Aralik 1940 ta Antologia de la Literatura Fantastica adiyla kitap olarak piyasaya cikti ve ardindan Borges in 1941 deki El Jardin de senderos que se bifurcan adli koleksiyonunda yer aldi Butun kitap sirayla cok basilmis 1971 de Arjantin de 15 basim bir kitap olan Ficciones e 1944 dahil edildi 2016 yilinda 1940 tan En Iyi Kisa Oyku dalinda Retro Hugo Odulu finalisti oldu Bir ceviri degil orijinal dilde aday gosterilen ilk Ingilizce olmayan eserdir Kaynakca a b c d e f Ararguc Fikret www dieweltdertuerken org Journal of World of Turks Cilt 3 No 3 Yil 2011 12 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Kasim 2017 a b c d Arcan Eren www dipnotkitap net Dipnotkitap net sitesi 9 Ekim 2013 2 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Kasim 2017 Cetin Zeynep sokaktayim blogspot ca Sokaktayim blogspot ca sitsi 16 Temmuz 2016 7 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Kasim 2017