Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Toharca veya Tohar dilleri, Hint-Avrupa dil ailesinin soyu tükenmiş bir dalıdır. Dil, Tarım Havzası'nın (günümüz Sincan, Çin) kuzeyindeki vaha kentlerinde ve Lop Çölü'nde bulunmuş M.S. 6. yüzyıldan 8. yüzyıla kadar uzanan el yazmalarıyla bilinmektedir.
| Tohar dilleri | |
|---|---|
| Toharca | |
| Bölge | Tarım Havzası |
| Etnisite | Toharlar |
| Ölü dil | M.S. 9. yüzyıl |
| Dil ailesi | Hint-Avrupa dil ailesi
|
| Diyalektler | Agni (Toharca A) Kuça (Toharca B) Kroran (Toharca C) |
| Yazı sistemi | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | Çeşitli: xto – Toharca A txb – Toharca B |
Bu dil ailesinin 20. yüzyılın başlarında keşfedilmesi, eskiden kabul görmüş Hint-Avrupa dil ailesinin centum ve satem dilleri olarak Doğu ve Batı kollarına bölünebileceği teorisine zıtlık oluşturmuş ve aile üzerine yürütülen çalışmaların yeniden canlandırılmasını sağlamıştır.
İlk araştırmacılar dili kullanmış insanları Eski Baktriya'da (Toharistan) yaşamış bir halk olan Tokharoi'ler ile bağdaşlaştırdıklarından ötürü dil "Toharca" olarak adlandırılmıştır. Bu tanımlama günümüzde genel olarak hatalı kabul edilmekle birlikte, isim hala kullanılmaktadır.
Keşif ve tarihçe
20. yüzyılın başlarında Tarım havzasının tarafından arkeolojik olarak keşfedilmesi ile MS 6. yüzyıldan 8. yüzyıla tarihlenen, bilinmeyen bir dilde yazılmış el yazması parçalarının bulunması sonucunda Tohar dillerinin ve alfabesinin varlığı ortaya çıktı.
Çok geçmeden, bu yazmaların aslen o dönemlerde bilinmeyen bir Hint-Avrupa dili dalına, Tohar dillerine, ait olduğu ve birbirinden farklı iki dilde yazılmış olduğu anlaşıldı:
- Toharca A (Doğu Toharca; kendi dilindeki adı "ārśi"), Karaşehir (eski Agni, Çince Yanqi) ve Turfan bölgelerinde bulunmuştur.
- Toharca B (Batı Toharca), Kuça ve Toharca A konuşan bölgelerde bulunmuştur
Tarım Havzası'nın güneydoğusunda yer alan Krorän ve Niya'da bulunmuş ve 3. yüzyıla tarihlenen Prakritçe yazılmış belgelerde Toharca ile ilgili bir dilden geçmiş pek çok ismin varlığı sonucunda Toharca C olarak anılacak başka bir Tohar dili daha keşfedilmiştir. Krorän’de bulunmuş ve tamamen Toharca C ile yazılmış belgeler 2018’de yayınlanmıştır.
Toharca muhtemelen 840'tan sonra, Moğolistan'dan Kırgızlar tarafından sınır dışı edilen Uygurlar'ın Tarım Havzası'na yerleşmesi sonucunda ölmüştür. Bu teori, Toharca metinlerinin Uygurcaya çevirisinin keşfi ile desteklenmektedir.
Bazı Çince kelimeler Toharca kökenlidir. Eski Çincede bal manasına gelen *mjit (Geleneksel Çince: 蜜; mì) kelimesinin Ön Tohar dilindeki *ḿət kelimesinden türediği düşünülmektedir. Pek çok modern Hint-Avrupa dilinde benzer sözcükler bal ve bal şarabı manasında kullanılmaktadır.
Diğer Hint-Avrupa dilleri ile karşılaştırılması
| Toharca kelime örnekleri | |||||||||||
| Türkçe | Toharca A | Toharca B | Grekçe | Sanskritçe | Latince | Proto-Cermence | Gotça | Eski İrlandaca | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| bir | sas | ṣe | heîs, hen | haykas | oynos | ainaz | ainz | haon | |||
| iki | wu | wi | dúo | dvā́ | duo | *twai | twái | dá | |||
| üç | tre | trai | treîs | tráyas | trēs | *þrīz | þreis | trí | |||
| dört | śtwar | śtwer | téttares, téssares | catvā́ras, catúras | quattuor | *fedwōr | fidwōr | cethair | |||
| beş | päñ | piś | pénte | páñca | quīnque | *fimf | fimf | cóic | |||
| altı | ṣäk | ṣkas | héx | ṣáṣ | sex | *sehs | saihs | sé | |||
| yedi | ṣpät | ṣukt | heptá | saptá | septem | *sebun | sibun | secht | |||
| sekiz | okät | okt | oktṓ | aṣṭáu, aṣṭá | octō | *ahtōu | ahtau | ocht | |||
| dokuz | ñu | ñu | ennéa | náva | novem | *newun | niun | noí | |||
| on | śäk | śak | déka | dáśa | decem | *tehun | taihun | deich | |||
| yüz | känt | kante | hekatón | śatām | centum | *hundą | hund | cét | |||
| ata | pācar | pācer | patḗr | pitṛ | pater | *fadēr | fadar | athair | |||
| ana | mācar | mācer | mḗtēr | mātṛ | mater | *mōdēr | mōdar | máthair | |||
| erkek kardeş | pracar | procer | phrā́tēr | bhrātṛ | frāter | *brōþēr | brōþar | bráthair | |||
| kız kardeş | ṣar | ṣer | éor | svásṛ | soror | *swestēr | swistar | siur | |||
| at | yuk | yakwe | híppos | áśva- | equus | *ehwaz | aiƕs | ech | |||
| inek | ko | keu | boûs | gaúṣ | bōs | *kūz | (OE cū) | bó | |||
| ses | vak | vek | épos | vāk | vōx | *wōhmaz | (Du gewag) | foccul | |||
| ad | ñom | ñem | ónoma | nāman- | nōmen | *namô | namō | ainmm | |||
| süt sağmak | mālkā | mālkant | amélgein | ||||||||
| mulgēre | *melkaną | miluks | bligid (MIr) | ||||||||
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Mallory & Mair (2000), ss. 67, 68, 274.
- ^ Deuel, Leo. 1970. Zamanın Ahit'i, ch. XXI, sf. 425-455. Baltimore, Pelikan Kitapları. Orj. publ. Knopf, NY, 1965.
- ^ a b Boş kaynak () Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "mallory-expedition" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ . 23 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2019.
- ^ Zimmer, Klaus T; Zimmer, Stefan; Dr. Ute Hempen (2019). K. T. Schmidt: Nachgelassene Schriften (Almanca). ISBN . OCLC 1086566510. 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2022.
- ^ Boltz (1999), s. 87; Schuessler (2007), s. 383; Baxter (1992), s. 191; GSR 405r; Proto-Tocharian and Tocharian B forms from Peyrot (2008), s. 56.
Dış bağlantılar
- Tohar alfabesi (Omniglot'tan) 24 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Thesaurus Indogermanischer Text- und Sprachmaterialien (TITUS):
- Tohar alfabesi16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Toharca A ve B için eşlenik tablolar 2 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Toharca A el yazmaları, Berlin Turfan Koleksiyonundan 30 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Mark Dickens,
- Austin Texas Üniversitesi'nden
- DQ Adams'ın A Dictionary of Tocharian B'ye dayanan çevrimiçi Toharca B sözlüğü 16 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (1999)
- Toharca B Swadesh listesi 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Vikisözlükten)
- Resimler, transkripsiyonlar ve (çoğu durumda) çeviriler ve diğer bilgilerle birlikte Viyana Üniversitesi'nden Toharca El Yazmaları'nın kapsamlı baskısı 9 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Sieg, E.; Siegling, W. (1921). Tocharische Sprachreste, 1.A: Transcription. Walter de Gruyter.Sieg, E.; Siegling, W. (1921). Tocharische Sprachreste, 1.A: Transcription. Walter de Gruyter. Toharca A yazılarının transkriptleri.
- Kim, Ronald I. (2012). "Introduction to Tocharian" (PDF). Institute for Comparative Linguistics, Charles University. 16 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2019.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Toharca veya Tohar dilleri Hint Avrupa dil ailesinin soyu tukenmis bir dalidir Dil Tarim Havzasi nin gunumuz Sincan Cin kuzeyindeki vaha kentlerinde ve Lop Colu nde bulunmus M S 6 yuzyildan 8 yuzyila kadar uzanan el yazmalariyla bilinmektedir Tohar dilleriToharcaBolgeTarim Havzasi KarasehirKuca TurfanKroranEtnisiteToharlarOlu dilM S 9 yuzyilDil ailesiHint Avrupa dil ailesi Tohar dilleriDiyalektlerAgni Toharca A Kuca Toharca B Kroran Toharca C Yazi sistemiBrahmi alfabesi Mani alfabesiDil kodlariISO 639 3Cesitli xto Toharca A txb Toharca B Bu dil ailesinin 20 yuzyilin baslarinda kesfedilmesi eskiden kabul gormus Hint Avrupa dil ailesinin centum ve satem dilleri olarak Dogu ve Bati kollarina bolunebilecegi teorisine zitlik olusturmus ve aile uzerine yurutulen calismalarin yeniden canlandirilmasini saglamistir Ilk arastirmacilar dili kullanmis insanlari Eski Baktriya da Toharistan yasamis bir halk olan Tokharoi ler ile bagdaslastirdiklarindan oturu dil Toharca olarak adlandirilmistir Bu tanimlama gunumuzde genel olarak hatali kabul edilmekle birlikte isim hala kullanilmaktadir Kesif ve tarihceTarim Havzasinda Tohar dilleri A mavi B kirmizi ve C yesil 20 yuzyilin baslarinda Tarim havzasinin tarafindan arkeolojik olarak kesfedilmesi ile MS 6 yuzyildan 8 yuzyila tarihlenen bilinmeyen bir dilde yazilmis el yazmasi parcalarinin bulunmasi sonucunda Tohar dillerinin ve alfabesinin varligi ortaya cikti Cok gecmeden bu yazmalarin aslen o donemlerde bilinmeyen bir Hint Avrupa dili dalina Tohar dillerine ait oldugu ve birbirinden farkli iki dilde yazilmis oldugu anlasildi Toharca A Dogu Toharca kendi dilindeki adi arsi Karasehir eski Agni Cince Yanqi ve Turfan bolgelerinde bulunmustur Toharca B Bati Toharca Kuca ve Toharca A konusan bolgelerde bulunmustur Tarim Havzasi nin guneydogusunda yer alan Kroran ve Niya da bulunmus ve 3 yuzyila tarihlenen Prakritce yazilmis belgelerde Toharca ile ilgili bir dilden gecmis pek cok ismin varligi sonucunda Toharca C olarak anilacak baska bir Tohar dili daha kesfedilmistir Kroran de bulunmus ve tamamen Toharca C ile yazilmis belgeler 2018 de yayinlanmistir Toharca muhtemelen 840 tan sonra Mogolistan dan Kirgizlar tarafindan sinir disi edilen Uygurlar in Tarim Havzasi na yerlesmesi sonucunda olmustur Bu teori Toharca metinlerinin Uygurcaya cevirisinin kesfi ile desteklenmektedir Bazi Cince kelimeler Toharca kokenlidir Eski Cincede bal manasina gelen mjit Geleneksel Cince 蜜 mi kelimesinin On Tohar dilindeki ḿet kelimesinden turedigi dusunulmektedir Pek cok modern Hint Avrupa dilinde benzer sozcukler bal ve bal sarabi manasinda kullanilmaktadir Diger Hint Avrupa dilleri ile karsilastirilmasiToharca kelime ornekleriTurkce Toharca A Toharca B Grekce Sanskritce Latince Proto Cermence Gotca Eski Irlandacabir sas ṣe heis hen haykas oynos ainaz ainz haoniki wu wi duo dva duo twai twai dauc tre trai treis trayas tres thriz threis tridort stwar stwer tettares tessares catva ras caturas quattuor fedwōr fidwōr cethairbes pan pis pente panca quinque fimf fimf coicalti ṣak ṣkas hex ṣaṣ sex sehs saihs seyedi ṣpat ṣukt hepta sapta septem sebun sibun sechtsekiz okat okt oktṓ aṣṭau aṣṭa octō ahtōu ahtau ochtdokuz nu nu ennea nava novem newun niun noion sak sak deka dasa decem tehun taihun deichyuz kant kante hekaton satam centum hunda hund cetata pacar pacer patḗr pitṛ pater fader fadar athairana macar macer mḗter matṛ mater mōder mōdar mathairerkek kardes pracar procer phra ter bhratṛ frater brōther brōthar brathairkiz kardes ṣar ṣer eor svasṛ soror swester swistar siurat yuk yakwe hippos asva equus ehwaz aiƕs echinek ko keu bous gauṣ bōs kuz OE cu boses vak vek epos vak vōx wōhmaz Du gewag focculad nom nem onoma naman nōmen namo namō ainmmsut sagmak malka malkant amelgeinmulgere melkana miluks bligid MIr Ayrica bakinizDil aileleri ToharlarKaynakca Mallory amp Mair 2000 ss 67 68 274 Deuel Leo 1970 Zamanin Ahit i ch XXI sf 425 455 Baltimore Pelikan Kitaplari Orj publ Knopf NY 1965 a b Bos kaynak yardim Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi mallory expedition adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme 23 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Nisan 2019 Zimmer Klaus T Zimmer Stefan Dr Ute Hempen 2019 K T Schmidt Nachgelassene Schriften Almanca ISBN 9783944312538 OCLC 1086566510 4 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2022 Boltz 1999 s 87 Schuessler 2007 s 383 Baxter 1992 s 191 GSR 405r Proto Tocharian and Tocharian B forms from Peyrot 2008 s 56 Dis baglantilarTohar alfabesi Omniglot tan 24 Kasim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde Thesaurus Indogermanischer Text und Sprachmaterialien TITUS Tohar alfabesi16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Toharca A ve B icin eslenik tablolar 2 Subat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Toharca A el yazmalari Berlin Turfan Koleksiyonundan 30 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Mark Dickens Austin Texas Universitesi nden DQ Adams in A Dictionary of Tocharian B ye dayanan cevrimici Toharca B sozlugu 16 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1999 Toharca B Swadesh listesi 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Vikisozlukten Resimler transkripsiyonlar ve cogu durumda ceviriler ve diger bilgilerle birlikte Viyana Universitesi nden Toharca El Yazmalari nin kapsamli baskisi 9 Agustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sieg E Siegling W 1921 Tocharische Sprachreste 1 A Transcription Walter de Gruyter Sieg E Siegling W 1921 Tocharische Sprachreste 1 A Transcription Walter de Gruyter Toharca A yazilarinin transkriptleri Kim Ronald I 2012 Introduction to Tocharian PDF Institute for Comparative Linguistics Charles University 16 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Nisan 2019