Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kuzeydoğu ağzı veya Toju ağzı Tuva Cumhuriyetinin kuzeydoğusunda, Biyhem akarsuyunun üst havzasında, Toju bölgesinde söyleşilen, Tuva ağzılarının arasında en sade, bozulmamış ve eski Tuva Türkçesine en yakın ağızdır. Toju bölgesinin ulusu Toju yerine Todu demektedirler. Tuva Cumhuriyetinde Toju ağzı günümüzde artık çok az kişi toplam 5000 kişi söyleşmektedir. Toora-hem, İy, Adır-Kejik yerleşimlerinde ve yaylaklarda yaşayanlar tarafından konuşulur. Halkı geyik (ivi) ve avcılık yapar. Tuva'nın öbür bölgelerinden çok uzak olan bu bölge diğer ağızlara göre biraz daha farklıdır. Tuva Türklerinden bazı araştırmacılar Toju ağzını da iki topluluğa ayırır. Akarsu boyu konuşması ve tayga (ormanlıktakilerin) konuşması.
Yazı dili
Tuva Türkçesinin genel kabul görmüş ve yazı dili olmuş ağzı, Kızıl ve dolayı olan orta bölük ağzıdır. Dolayısıyla yazı dili bir merkez ağzından gelişmiştir denebilir.
Özellikler
Başlıca özellikleri şöyledir. Parantez içi resmî Tuva Türkçesidir.
- Söz başındaki i- yerine e, e yerine i gelebilmektedir. inik (enik), ijik (eşik). Bu durum Türk ağızlarında çoğunlukla görülen bir haldir.
- Sözdeki ı ile u sesleri değişebilmektedir, buzaa (resmî dilde bızaa, İstanbul Türkçesinde buzağı).
- Rusçadan geçen sözlerin başına ünlü ses gelir. Irayon (rayon, bölge, ilçe).
- Söz başındaki m- sesleri b- sesi olur. Bal'gaş (Ma'lgaş), borzuk (morzuk), booldurga(moldurga), bo'zur(mo'zur).
- Söz başındaki h- sesi k- sesiyle söylenir. kol (resmî Tuvaca: hol, Türkçe: kol ), karagan (haragan), kerim (herim), kürüyek (hüürek).
- Tayga (orman yöresindekiler) resmî Tuva Türkçesinde ç- ile başlayan sözleri eski Tuva dili gibi y- ile başlatırlar. yañgıs (resmî Tuvaca: çañgıs, Türkçe: yalnız), yanında (çanında), yançık (çançık), yaak (çaak, yanak demektir), yoon (çoon), yem (çem), yiir (çiir), yodur (çodur), yımçak (çımçak, yumuşak demektir), yok (çok, hayır demektir). Yaa (yeni), yemnenir (yemek yemek).
- Resmî Tuva dilindeki y- ile başlayan sözler ç- şeklinde söylenir. çadıı (yadıı), ço'zu (yo'zu),, çora (yora). Bu tür söyleniş öteki ağızlarda da dinlenilmektedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Tuva Türkçesi ve Tuva ağızları ile ilgili çalışmalar
- Bičeldey K. A. Фарингализация в тувинском языке (Pharyngealisation in the Tuvan language). Kyzyl: Tipografija tyvinskogo gosudarstvennogo universiteta, 1999.
- Chadamba, Z. B. Тоджинский диалект тувинского языка (The Tozhu dialect of the Tuvan language). Kyzyl: Tuvknigoizdat, 1974.
- Dambyra, I. D. Vokalizm kaa-xemskogo govora v sopostavlenii s drugimi govorami i dialektami tuvinskogo jazyka [Vocalism of the vernacular of Kaa-Xem in comparison with other vernaculars and dialects of the Tuvan language]. Novosibirsk, ID "Sova", 2005.
- Doržu, M. D. Бай-тайгинский говор в системе диалектов тувинского языка [The vernacular of Bay-Tayga in the dialect system of the Tuvan language]. Kyzyl: Tuvinskoe knižnoe izdatel'stvo, 2002.
- Katanov, N. F. Опыт исследования урянхайского языка с указанием главных родственных отношений его к другим языкам тюркского корня (Preliminary investigation of the Uriankhai language, with indications of its main genetic affiliations with other languages of Turkic stock). Kazan: 1903. PDF pt. 2
- Mart-ool, K. B. 5-9 Класстарга тыва дылды башкылаарының методиказы (Tyvan Language Teacher's Methodology for Classes 5-9). Kyzyl: Tyvanyŋ Nom Ündürer Cheri, 2002.
- Mongush, D. A. (ed.). Тыва орфографияның болгаш пунктуацияниң дүрүмнери (Tyvan Orthography and Punctuation Rules). Kyzyl: Respublika Tipografijazy, 2001.
- Mongush, D. A., & Sat, Sh. Ch. Совет үеде тыва дылдың хөгжүлдези (Development of the Tuvan language during the Soviet period). Kyzyl: Tyvanyŋ Nom Ündürer Cheri, 1967.
- Poppe, Nikolaus. Über einige Vokalentsprechungen in mongolischen Lehnwörtern im Tuvinischen. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 118, 131-123. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1968. PDF
- Pomorska, Marzanna. On the phonetical adaptation of some Russian loanwords in Tuvinian. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego = Universitas Jagellonica, Acta scientiarum litterarumque 1164, Prace Jȩzykoznawcze 117, 93-102. Kraków: 1995. PDF[]
- Sat, Shuluu Chyrgal-oolovich. Тыва дылды келгениниң шинчилеп төөгүзүнүң очериги (An overview of the history of the study of the Tuvan language). Kyzyl: Tuvinskoe knizhnoe izdatel'stvo, 1964.
- Sat, Shuluu Chyrgal-oolovich. Формирование и развитие тувинского национального литературного языка (Formation and development of the Tuvan national literary language). Kyzyl: Tuvinskoe knizhnoe izdatel'stvo, 1973.
- Seren, P. S. Тере-хольский диалект тувинского языка [The Tere-Xol dialect of the Tuvan language]. Abakan: Izd-vo Xakasskogo gosudarstvennogo universiteta im. H. F. Katanova, 2006.
- Tatarincev, B. I. Смысловые связи и отношения слов в тувинском языке (Semantic connections and relations of words in the Tuvan language). Moscow: Nauka, 1987.
- Ulamsurèngijn Cècègdar'. Obrazcy folklora i reči kobdoskix tuvincev [Samples of the folklore and speech of the Tuvans of Kobdo]. Kyzyl: Tuvinskoe knižnoe izdatel'stvo, 2003.
Dış bağlantılar
- Tuva - Todu dili[]
- Чадамба-3-б-тоджинский-диалект-тувинского-языка_ecfbc9df69f.htmlСамоучитель тувинского языка "Поговорим по-тувински" -Каадыр-оол Алексеевич Бичелдей[]
- Тоджинский диалект 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Z. Çadamba 8 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Toju diyalektiğinde avcılık ile ilgili sözler, Suvandii N. D 26 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kuzeydogu agzi veya Toju agzi Tuva Cumhuriyetinin kuzeydogusunda Biyhem akarsuyunun ust havzasinda Toju bolgesinde soylesilen Tuva agzilarinin arasinda en sade bozulmamis ve eski Tuva Turkcesine en yakin agizdir Toju bolgesinin ulusu Toju yerine Todu demektedirler Tuva Cumhuriyetinde Toju agzi gunumuzde artik cok az kisi toplam 5000 kisi soylesmektedir Toora hem Iy Adir Kejik yerlesimlerinde ve yaylaklarda yasayanlar tarafindan konusulur Halki geyik ivi ve avcilik yapar Tuva nin obur bolgelerinden cok uzak olan bu bolge diger agizlara gore biraz daha farklidir Tuva Turklerinden bazi arastirmacilar Toju agzini da iki topluluga ayirir Akarsu boyu konusmasi ve tayga ormanliktakilerin konusmasi Yazi diliTiva nin kuzeydogu ve guneydogu bolumunde Toju ve Tere Hol bolgelerinde Toju agzi konusulurTere Gol bolgesiToju bolgesi Tuva Turkcesinin genel kabul gormus ve yazi dili olmus agzi Kizil ve dolayi olan orta boluk agzidir Dolayisiyla yazi dili bir merkez agzindan gelismistir denebilir Ozellikler Baslica ozellikleri soyledir Parantez ici resmi Tuva Turkcesidir Soz basindaki i yerine e e yerine i gelebilmektedir inik enik ijik esik Bu durum Turk agizlarinda cogunlukla gorulen bir haldir Sozdeki i ile u sesleri degisebilmektedir buzaa resmi dilde bizaa Istanbul Turkcesinde buzagi Ruscadan gecen sozlerin basina unlu ses gelir Irayon rayon bolge ilce Soz basindaki m sesleri b sesi olur Bal gas Ma lgas borzuk morzuk booldurga moldurga bo zur mo zur Soz basindaki h sesi k sesiyle soylenir kol resmi Tuvaca hol Turkce kol karagan haragan kerim herim kuruyek huurek Tayga orman yoresindekiler resmi Tuva Turkcesinde c ile baslayan sozleri eski Tuva dili gibi y ile baslatirlar yangis resmi Tuvaca cangis Turkce yalniz yaninda caninda yancik cancik yaak caak yanak demektir yoon coon yem cem yiir ciir yodur codur yimcak cimcak yumusak demektir yok cok hayir demektir Yaa yeni yemnenir yemek yemek Resmi Tuva dilindeki y ile baslayan sozler c seklinde soylenir cadii yadii co zu yo zu cora yora Bu tur soylenis oteki agizlarda da dinlenilmektedir Ayrica bakinizToju Tuvalari Toju il Tojularin ay adlari Turk halklari Tuva Devlet Universitesi Tuva nufusu Bay Tayga il Tuva Turkcesi Tuva Turkleri Tuvalilar listesi Toora Hem Duhaca Duhalar Tofalar Sayan dilleri Kaa Hem il Turan sehir Kaynakca S C Sat Tiva Dialektologiya 1987 Kizil sehri sayfa 73 Tuvinskaya dialektologiya i Turkskaya runika Zoya Cadamba Tuvinskiy institut gumanitarnih isspedovaniy Kizil 2015 s 20Tuva Turkcesi ve Tuva agizlari ile ilgili calismalarBiceldey K A Faringalizaciya v tuvinskom yazyke Pharyngealisation in the Tuvan language Kyzyl Tipografija tyvinskogo gosudarstvennogo universiteta 1999 Chadamba Z B Todzhinskij dialekt tuvinskogo yazyka The Tozhu dialect of the Tuvan language Kyzyl Tuvknigoizdat 1974 Dambyra I D Vokalizm kaa xemskogo govora v sopostavlenii s drugimi govorami i dialektami tuvinskogo jazyka Vocalism of the vernacular of Kaa Xem in comparison with other vernaculars and dialects of the Tuvan language Novosibirsk ID Sova 2005 Dorzu M D Baj tajginskij govor v sisteme dialektov tuvinskogo yazyka The vernacular of Bay Tayga in the dialect system of the Tuvan language Kyzyl Tuvinskoe kniznoe izdatel stvo 2002 Katanov N F Opyt issledovaniya uryanhajskogo yazyka s ukazaniem glavnyh rodstvennyh otnoshenij ego k drugim yazykam tyurkskogo kornya Preliminary investigation of the Uriankhai language with indications of its main genetic affiliations with other languages of Turkic stock Kazan 1903 PDF pt 2 Mart ool K B 5 9 Klasstarga tyva dyldy bashkylaarynyn metodikazy Tyvan Language Teacher s Methodology for Classes 5 9 Kyzyl Tyvanyŋ Nom Undurer Cheri 2002 ISBN 5765502296 Mongush D A ed Tyva orfografiyanyn bolgash punktuaciyanin dүrүmneri Tyvan Orthography and Punctuation Rules Kyzyl Respublika Tipografijazy 2001 ISBN 5926700191 Mongush D A amp Sat Sh Ch Sovet үede tyva dyldyn hogzhүldezi Development of the Tuvan language during the Soviet period Kyzyl Tyvanyŋ Nom Undurer Cheri 1967 Poppe Nikolaus Uber einige Vokalentsprechungen in mongolischen Lehnwortern im Tuvinischen Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft 118 131 123 Wiesbaden Harrassowitz Verlag 1968 PDF Pomorska Marzanna On the phonetical adaptation of some Russian loanwords in Tuvinian Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellonskiego Universitas Jagellonica Acta scientiarum litterarumque 1164 Prace Jȩzykoznawcze 117 93 102 Krakow 1995 PDF olu kirik baglanti Sat Shuluu Chyrgal oolovich Tyva dyldy kelgeninin shinchilep toogүzүnүn ocherigi An overview of the history of the study of the Tuvan language Kyzyl Tuvinskoe knizhnoe izdatel stvo 1964 Sat Shuluu Chyrgal oolovich Formirovanie i razvitie tuvinskogo nacionalnogo literaturnogo yazyka Formation and development of the Tuvan national literary language Kyzyl Tuvinskoe knizhnoe izdatel stvo 1973 Seren P S Tere holskij dialekt tuvinskogo yazyka The Tere Xol dialect of the Tuvan language Abakan Izd vo Xakasskogo gosudarstvennogo universiteta im H F Katanova 2006 Tatarincev B I Smyslovye svyazi i otnosheniya slov v tuvinskom yazyke Semantic connections and relations of words in the Tuvan language Moscow Nauka 1987 Ulamsurengijn Cecegdar Obrazcy folklora i reci kobdoskix tuvincev Samples of the folklore and speech of the Tuvans of Kobdo Kyzyl Tuvinskoe kniznoe izdatel stvo 2003 Dis baglantilarTuva Todu dili olu kirik baglanti Chadamba 3 b todzhinskij dialekt tuvinskogo yazyka ecfbc9df69f htmlSamouchitel tuvinskogo yazyka Pogovorim po tuvinski Kaadyr ool Alekseevich Bicheldej olu kirik baglanti Todzhinskij dialekt 2 Aralik 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Z Cadamba 8 Kasim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Toju diyalektiginde avcilik ile ilgili sozler Suvandii N D 26 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde