Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (14 Ocak 2024) |
Antik Tarih
Taş çağı
Demir çağı
Günümüz Tıva halkının zirai çalışmaları bu kültür devrinden beri devam eder. Tıva'da Afanasyev kültürünün 4 arkeolojik kalıntısı bulunmuştur. Adı bilinen, Afanasyev kültürüne giren Doora-Daş denilen arkeolojik kalıntı var. Doora-Daş'ın 5.katman kültür katı Afanasyev kültürünün kişilerini kapsamaktadır.
Hakasya'da Okunev ulus adlı yerde bulunmuştur. Tıva'da Doora-Daş köyünün 6-7.katmanı Okunyev kültürü kişilerini kapsamaktadır.
Hakasya'da Kara Sug (Kara-su) adlı akarsunun yanında S. A. Teplovhov tarafından bulunmuştur. Tıva'da Hovu-Aksı (Uzun-Oy, Ongaja), Kargı (Möngün-Tayga) ile Çırgakı akarsuyu dolayında bu döneme ait kalıntılar bulunmuştur.
Eski Devletler Zamanı
İlk Türk toplumlarından Sakalar devrinden kalan çok sayıda arkeolojik eserler Tıva müzesinde sergilenmektedir.
Güney Sibirya topraklarındaki ilk devlet M.Ö. 4.-3. yüzyıllarda ortaya çıktı Eski Çin kronikleri, Baykal Gölü'nün batısında yaşayan yaratıcıları, Dingling (Çince: 丁零) ve Dingling-guo (丁零国) devleti olarak adlandırdı.
El zamanı: IV - VII. yüzyıllar
Özellikle Göktürk Kağanlığı devri de dahil olmak üzere bütün Türk boylarının kaynaştığı dönem olup Tıva halkını oluşturan Türk boyları bu dönemde kaynaşmışlardır.
Uygurlar: VIII. yüzyıl
Kırkız Kağanlığı: IX-XIII yüzyıl
Moğol işgal devirleri. XIII.-XVIII yüzyıllar
Mançurya işgal devirleri. XVIII yy- 1912 yıl
Bağımsız Tıva dönemi
Tandı Tıva Ulus. 1921-1944 yılları
Sovyet Tıva devri (1944-1991)
Rusya'daki Tıva dönemi (1991-2015)
Tuvada çıkan çok eski zamanlara ait Arjaan kurganları İskitler ile Tuvalar'ın bulunan eşyalara göre aynı kültür içinde olduklarını gösterir.
Çin kaynaklarına göre Tuvalar Kırgızlar'ın doğusunda, "Küçük Deniz"in (Muhtemelen Baykal Gölü) güneyinde ve Uygurların kuzeyinde bulunmaktadır. Bugün de Tuvalar buralarda oturmaktadırlar ve buraya da Tannu-Tuva denilmektedir. 1207 yılında Tuva, Cengiz Han devrinde Moğol Devletinin işgaline girmiştir. Moğolların Gizli Tarihi adlı tarihî esere göre Tuba, Tubas şeklinde kuzeybatıda, Hanghaslar ile birlikte söylenmiş bir Türk halkıdır. Cengiz Han'ın oğlu Coçi, Oyrat, Buryat, Barhun, Ursut, Habhanas, Hakas ve Tuba'ları Moğollara bağlamıştır.
Moğolların egemenliği devrinde Tuva Türkleri, Türklüklerini sıkı bir şekilde muhafaza etmişlerdir. Moğol ırki ile her anlamda bir kaynaşmayı reddetmişler, hatta işgaller sırasında ormanlarda asırlarca saklanabilmişlerdir. Bazı kaynaklarda bu sebepten orman halkı manasında Uranhay adlandırılması yakıştırılmıştır. Tandı Uranhay adlandırması Moğol işgali dönemindeki Tuva bölgesini anlatmaktadır.
Ardından Oyrotların ve Çungarya'nın egemenliğine dahil edilmiştir. Daha sonra ise Çin'in Mançu idaresine girmiştir.
Tuva Cumhuriyeti, 1860 yılındaki Rus-Çin antlaşması gereğince Rus tüccar ve göçmenlerine o günkü adı ile Uranhay-Uygurların ülkesinde yerleşme müsaadesi verilmişti. Tuva'ya Rus istilası başlamıştır. Aynı zamanda Çin işgali de söz konusudur. 1883 yılındaki Tuva ayaklanmasında Çin yönetimi çok sayıda Tuva Türk'ünü öldürmüştür. Tuva Türklerine karşı tam bir soykırım yapılmıştır. Soykırımdan kaçan bazı Tuva Türkleri Altay ve Hakasya'daki başka Türk topluluklarına sığınmıştır. Vatansever Tuva halkı ise 1911 yılında Çin'deki karışıklıkların olmasından da imkanını bulup bağımsızlığını ilan etmiştir. Fakat bu bağımsızlık uzun sürmedi. 3 yıl sonra Rusya'nın denetimine dahil edildi. Yani 1914'te Ruslar tarafından işgal olunmuştur. 1912-1918 yılları arası Tuva'ya gelen Rus nüfusu % 300 artmıştır. Rusya'daki 1917 Bolşevik Devrimindeki otorite boşluğunda Tuva'da Bolşevikler (komünistler), Beyaz Ordu (Rus çarı taraftarı Ruslar), Çinliler, Moğollar ele geçirme mücadelesine girişmişlerdir. Özellikle Kızıl (Çarlığa karşı Rus komünistler) ve Beyaz (Rus çar taraftarları) Rusların çatışmasında binlerce Tuva Türk'ü öldürülmüştür. Tuva Türklerinin gıda malzemelerine ve hayvanlarına el koymuşlardır. 18 Temmuz 1918 tarihinde toplanan Bütün Tuva Kurultayı (Huralı) Tuva'nın bağımsızlığını ilan etmiş, 1921'de Cumhuriyet olarak bağımsızlığını tekrar kazanmıştır. 13-16 Ağustos 1921 tarihinde Tuvanın bütün bölgelerinin önderlerinin katılımı ile Oyun (Tandı) ilçesinin, Sug-Bajı (Subaşı) adlı köyünde millî bir toplantı gerçekleştirilmiştir. bu toplantıdaki üyelerden Buyan Badırgı ise "Bundan sonraki toplantıları Tuvalar kendi aralarında yapmalıdır. biz kendi meselelerimizi, geleneklerimizi Ruslardan daha iyi biliyoruz" diye görüş bildirmiştir. 1925 Kasım ayında Moğolistan, Tuva'nın bağımsızlığını tanımış ve diplomatik ilişkiler başlamıştır. Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti kurulmuştur. 1926'da adı Tuva Halk Cumhuriyeti'ne dönüşmüştür. Tannu Tuva Cumhuriyetinin siyasi hayatında Rus ve Moğol etkisi arasında kaldığı görülmektedir. Tuva'daki aydınların çoğunluğu dindaş Moğolistan ile bütünleşmek istemişlerdir. Tannu Tuva Cumhuriyetinin ilk başkanı Donduk, Moğolistana yakın olmak ve Budizmi yaygınlaştırmak politikasını yürütmüştür. Buryat ve Kalmık dini önderleri Moğolistan ile birleşme politikları desteklenmiş ve onların propagandalarını geniş ölçüde gerçekleştirmişlerdir. 1926 yılında Moğolistan ile Tuva arasında Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. 1928 Mart ayında Tuva'da Budist Lamaların kongresi yapılmıştır. Bu devirde gazeteler Moğolca çıkmaya başlamış, Moğolistana Tuva Türklerinden öğrenciler gönderilmiş ve adlar Moğolcalaştırılmıştır. Bu dönemde Buryat Moğollarından Çenkirov ise Rus destekli olarak Tuvalar arasında marksizmi yaymak amacıyla Tuva Halk Devrim Partisini kurmuştur. Bu parti Tuva'nın Turan bölgesinde kurulmuştur. Tuva Devrim Halk Partisinde Moğolistan ile birleşimin gündemde olması ve Tuva devlet yönetiminin de anti-Rus siyaseti üzerine Rusya yönetimdekilerin etkisini azaltmak için Rus yanlısı Salçak Toka'yı destekleşmiştir. Ülke II.Dünya Savaşı devam ederken SSCB yarı bağımsız Tannu-Tuva Türk Devletini işgal ederek ülkenin 170.500 km2lik yerini kendi kaynaklarına katmıştır. 16 Ağustos 1946 yılında Tuva'nın Sovyetler Birliğine dahil olduğu açıklanmıştır. Tuva'nın zengin yeraltı ve verimli tarım-orman alanları sömürülmeye başlandı. Rusya'ya bağlı muhtar bölge haline geldi. Önceleri muhtar bölge olarak, 1965'ten itibaren de muhtar cumhuriyet olarak yerini almıştır. 1991 yılında Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra çözülüm dalgaları Tuva'da da etkisini gösterse de tam bağımsızlığa ulaşılamamıştır. Fakat özerk Cumhuriyet haline gelebilmiştir. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dağılınca Rusya (Rusya içinde Rosya) Federasyonu içinde kalmıştır. Rusya Federasyonu içinde yer alan 21 özerk cumhuriyetten biri de Tuva Cumhuriyeti'dir. Fakat 13 Mayıs 2000 yılında Rusya'nın eritme politikası gereğince Sibirya Federal Okruğu'na dahil edilmiştir. Nüfusları az olmasına rağmen Türk benliklerini iyi korumaktadırlar. Tuvalar Rusya'daki diğer Türk boylarına göre ana dilin korunmuşluğu açısından en üst sırada yer almaktadır. Doğusunda ve güneyinde Moğollar, kuzeyinde ve batısında Ruslar ile çevrelenen Tuva halkı'nın güney batısında Altay Türkleri bulunmakta olup bu vasıta ile Kazak Türklerine bağlantıları vardır.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir 14 Ocak 2024 Tuva Milli Muzesi Kizil sehri16 yy Sibirya toplumlariAntik TarihTas cagi Demir cagi Afanasyev kulturu Gunumuz Tiva halkinin zirai calismalari bu kultur devrinden beri devam eder Tiva da Afanasyev kulturunun 4 arkeolojik kalintisi bulunmustur Adi bilinen Afanasyev kulturune giren Doora Das denilen arkeolojik kalinti var Doora Das in 5 katman kultur kati Afanasyev kulturunun kisilerini kapsamaktadir Andronovo Kulturu Anav Kulturu Paleo Kizilderililer Okunev kulturu Hakasya da Okunev ulus adli yerde bulunmustur Tiva da Doora Das koyunun 6 7 katmani Okunyev kulturu kisilerini kapsamaktadir Karasuk kulturu Hakasya da Kara Sug Kara su adli akarsunun yaninda S A Teplovhov tarafindan bulunmustur Tiva da Hovu Aksi Uzun Oy Ongaja Kargi Mongun Tayga ile Cirgaki akarsuyu dolayinda bu doneme ait kalintilar bulunmustur Eski Devletler ZamaniSakalar zamaniIlk Turk toplumlarindan Sakalar devrinden kalan cok sayida arkeolojik eserler Tiva muzesinde sergilenmektedir Hun Sarmat zamaniGuney Sibirya topraklarindaki ilk devlet M O 4 3 yuzyillarda ortaya cikti Eski Cin kronikleri Baykal Golu nun batisinda yasayan yaraticilari Dingling Cince 丁零 ve Dingling guo 丁零国 devleti olarak adlandirdi El zamani IV VII yuzyillarOzellikle Gokturk Kaganligi devri de dahil olmak uzere butun Turk boylarinin kaynastigi donem olup Tiva halkini olusturan Turk boylari bu donemde kaynasmislardir Uygurlar VIII yuzyilKirkiz Kaganligi IX XIII yuzyilMogol isgal devirleri XIII XVIII yuzyillarMancurya isgal devirleri XVIII yy 1912 yilBagimsiz Tiva donemiTiva boylariTandi Tiva Ulus 1921 1944 yillariSovyet Tiva devri 1944 1991 Rusya daki Tiva donemi 1991 2015 Tuvada cikan cok eski zamanlara ait Arjaan kurganlari Iskitler ile Tuvalar in bulunan esyalara gore ayni kultur icinde olduklarini gosterir Cin kaynaklarina gore Tuvalar Kirgizlar in dogusunda Kucuk Deniz in Muhtemelen Baykal Golu guneyinde ve Uygurlarin kuzeyinde bulunmaktadir Bugun de Tuvalar buralarda oturmaktadirlar ve buraya da Tannu Tuva denilmektedir 1207 yilinda Tuva Cengiz Han devrinde Mogol Devletinin isgaline girmistir Mogollarin Gizli Tarihi adli tarihi esere gore Tuba Tubas seklinde kuzeybatida Hanghaslar ile birlikte soylenmis bir Turk halkidir Cengiz Han in oglu Coci Oyrat Buryat Barhun Ursut Habhanas Hakas ve Tuba lari Mogollara baglamistir Mogol istilasi oncesinde Mogollarin egemenligi devrinde Tuva Turkleri Turkluklerini siki bir sekilde muhafaza etmislerdir Mogol irki ile her anlamda bir kaynasmayi reddetmisler hatta isgaller sirasinda ormanlarda asirlarca saklanabilmislerdir Bazi kaynaklarda bu sebepten orman halki manasinda Uranhay adlandirilmasi yakistirilmistir Tandi Uranhay adlandirmasi Mogol isgali donemindeki Tuva bolgesini anlatmaktadir Ardindan Oyrotlarin ve Cungarya nin egemenligine dahil edilmistir Daha sonra ise Cin in Mancu idaresine girmistir Cin Cumhuriyeti nin Tuva yi isgal ettigi zamanki haritasi 中華民國全圖 nda Tannu Tuva 唐努烏梁海 Tannu Uriankhai turuncu rengiyle gosterilen bolge Ocak 2004 ten sonra Cin Cumhuriyeti bu tip haritayi resmi olarak basmamaya karar vermistir Tuva Cumhuriyeti 1860 yilindaki Rus Cin antlasmasi geregince Rus tuccar ve gocmenlerine o gunku adi ile Uranhay Uygurlarin ulkesinde yerlesme musaadesi verilmisti Tuva ya Rus istilasi baslamistir Ayni zamanda Cin isgali de soz konusudur 1883 yilindaki Tuva ayaklanmasinda Cin yonetimi cok sayida Tuva Turk unu oldurmustur Tuva Turklerine karsi tam bir soykirim yapilmistir Soykirimdan kacan bazi Tuva Turkleri Altay ve Hakasya daki baska Turk topluluklarina siginmistir Vatansever Tuva halki ise 1911 yilinda Cin deki karisikliklarin olmasindan da imkanini bulup bagimsizligini ilan etmistir Fakat bu bagimsizlik uzun surmedi 3 yil sonra Rusya nin denetimine dahil edildi Yani 1914 te Ruslar tarafindan isgal olunmustur 1912 1918 yillari arasi Tuva ya gelen Rus nufusu 300 artmistir Rusya daki 1917 Bolsevik Devrimindeki otorite boslugunda Tuva da Bolsevikler komunistler Beyaz Ordu Rus cari taraftari Ruslar Cinliler Mogollar ele gecirme mucadelesine girismislerdir Ozellikle Kizil Carliga karsi Rus komunistler ve Beyaz Rus car taraftarlari Ruslarin catismasinda binlerce Tuva Turk u oldurulmustur Tuva Turklerinin gida malzemelerine ve hayvanlarina el koymuslardir 18 Temmuz 1918 tarihinde toplanan Butun Tuva Kurultayi Hurali Tuva nin bagimsizligini ilan etmis 1921 de Cumhuriyet olarak bagimsizligini tekrar kazanmistir 13 16 Agustos 1921 tarihinde Tuvanin butun bolgelerinin onderlerinin katilimi ile Oyun Tandi ilcesinin Sug Baji Subasi adli koyunde milli bir toplanti gerceklestirilmistir bu toplantidaki uyelerden Buyan Badirgi ise Bundan sonraki toplantilari Tuvalar kendi aralarinda yapmalidir biz kendi meselelerimizi geleneklerimizi Ruslardan daha iyi biliyoruz diye gorus bildirmistir 1925 Kasim ayinda Mogolistan Tuva nin bagimsizligini tanimis ve diplomatik iliskiler baslamistir Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti kurulmustur 1926 da adi Tuva Halk Cumhuriyeti ne donusmustur Tannu Tuva Cumhuriyetinin siyasi hayatinda Rus ve Mogol etkisi arasinda kaldigi gorulmektedir Tuva daki aydinlarin cogunlugu dindas Mogolistan ile butunlesmek istemislerdir Tannu Tuva Cumhuriyetinin ilk baskani Donduk Mogolistana yakin olmak ve Budizmi yayginlastirmak politikasini yurutmustur Buryat ve Kalmik dini onderleri Mogolistan ile birlesme politiklari desteklenmis ve onlarin propagandalarini genis olcude gerceklestirmislerdir 1926 yilinda Mogolistan ile Tuva arasinda Dostluk Antlasmasi imzalanmistir 1928 Mart ayinda Tuva da Budist Lamalarin kongresi yapilmistir Bu devirde gazeteler Mogolca cikmaya baslamis Mogolistana Tuva Turklerinden ogrenciler gonderilmis ve adlar Mogolcalastirilmistir Bu donemde Buryat Mogollarindan Cenkirov ise Rus destekli olarak Tuvalar arasinda marksizmi yaymak amaciyla Tuva Halk Devrim Partisini kurmustur Bu parti Tuva nin Turan bolgesinde kurulmustur Tuva Devrim Halk Partisinde Mogolistan ile birlesimin gundemde olmasi ve Tuva devlet yonetiminin de anti Rus siyaseti uzerine Rusya yonetimdekilerin etkisini azaltmak icin Rus yanlisi Salcak Toka yi desteklesmistir Ulke II Dunya Savasi devam ederken SSCB yari bagimsiz Tannu Tuva Turk Devletini isgal ederek ulkenin 170 500 km2lik yerini kendi kaynaklarina katmistir 16 Agustos 1946 yilinda Tuva nin Sovyetler Birligine dahil oldugu aciklanmistir Tuva nin zengin yeralti ve verimli tarim orman alanlari somurulmeye baslandi Rusya ya bagli muhtar bolge haline geldi Onceleri muhtar bolge olarak 1965 ten itibaren de muhtar cumhuriyet olarak yerini almistir 1991 yilinda Sovyetler Birliginin dagilmasindan sonra cozulum dalgalari Tuva da da etkisini gosterse de tam bagimsizliga ulasilamamistir Fakat ozerk Cumhuriyet haline gelebilmistir Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi dagilinca Rusya Rusya icinde Rosya Federasyonu icinde kalmistir Rusya Federasyonu icinde yer alan 21 ozerk cumhuriyetten biri de Tuva Cumhuriyeti dir Fakat 13 Mayis 2000 yilinda Rusya nin eritme politikasi geregince Sibirya Federal Okrugu na dahil edilmistir Nufuslari az olmasina ragmen Turk benliklerini iyi korumaktadirlar Tuvalar Rusya daki diger Turk boylarina gore ana dilin korunmuslugu acisindan en ust sirada yer almaktadir Dogusunda ve guneyinde Mogollar kuzeyinde ve batisinda Ruslar ile cevrelenen Tuva halki nin guney batisinda Altay Turkleri bulunmakta olup bu vasita ile Kazak Turklerine baglantilari vardir Baslica Tiva boylari Tofalar Tuhalar Soyotlar Duhalar TuhalarKaynakca Leontev H B Kapelko V F Esin Yu F Izvayaniya i steli Okunevskoy kulturi Abakan Hakasskoe knijnoe izdatelstvo 2006 236 s ISBN 5 7091 0238 5 Mogollarin Gizli Tarihi s 273 Mogollarin Gizli Tarihi Turk Tarih Kurumu Yayini s 160