Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Urartuca, günümüzde Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde, Ermeni Yaylası adıyla da bilinen coğrafî bölgede,Van Gölü çevresinde yerleşmiş ve başkenti günümüz Van şehrinin yakınlarında kurulmuş Urartu Krallığı'nda yaşayanlar tarafından konuşulan dil. Ne coğrafi kökeni ne de çoğunluk dili olarak konuşulduğu bölge kesin olarak belirlenememekle birlikte muhtemelen Van Gölü çevresi ve Yukarı Zap Suyu Vadisi'nin yakınlarında baskın olarak konuşulmuştur.
| Urartuca | |
|---|---|
| Ana dili olanlar | Urartular |
| Tarih | MÖ 9.-6. yüzyıllar |
| Bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Dil ailesi | Hurri-Urartu
|
| Yazı sistemi | Çivi yazısı, hiyeroglif |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | xur |
En eski Urartuca metinlere MÖ 9. yüzyıla tarihlenen yeni Asur çivi yazısı ile yazılmış taş yazıtlarda rastlanmaktadır. Hurriceyle akraba olup onun gibi bitişken bir dil olan Urartuca, Hurrice kadar geniş bir alana yayılmamıştır.
Tarihçe
Yazı, Anadolu'nun doğu coğrafyasına Urartular ile birlikte girmiştir. Komşularına göre oldukça geç tarihlerde yazıyla tanışan bölge halkı arasında yazma geleneği yaygınlaşamamış, sayıca az olan Urartuca metinlerde de Mezopotamya halklarının aksine günlük yaşama, sıradan insanların hayatlarına ve mitolojik öykülere rastlanmamaktadır. Sınırlı bir coğrafyada sınırlı konularla ilgili metinler çoğunlukla kitâbe, sınır taşları ve bronzdan imal edilen küçük buluntulardan ibarettir. Hükümdarların ağzından buyurgan ve sert bir üslupla yazılan bu metinlerin içerikleri de hükümdarların işleri, seferler ve dinî sorumlulukları üzerinedir.
Urartular, yazıyla ilk tanıştıklarında metinleri Asurca olarak yazmaktayken zamanla çivi yazısı sembollerini kendi dillerine uyarlayarak Urartuca metinler ortaya koymaya başlamışlar, kendi dillerini anıtsal yapılar ve dinî bronz eşyalarda kullanmışlardır. Daha az olarak çivi yazılı silindir mühürlere ve hiyeroglifli çanak-çömleklere rastlanmaktadır.
Urartuların yazı tarihi üç aşamalı olarak gerçekleşmiştir. Asurlulardan öğrenilerek Asurcayla yazılan yazı ilk dönemi oluşturmaktadır. Urartulara en erken yazı örnekleri Asur çivi yazısı kullanılarak Asurca kaleme alınmıştır. İkinci dönemde çivi yazısının Urartucaya uyumlu hâle getirilme çabaları görülür. Bu aşamada yazı yerel dile adapte edilirken metinler hem Urartuca hem de Asurca olarak yazılır. Üçüncü ve son aşamada ise Urartucanın çivi yazısı ile yazımı konusunda büyük ilerlemeler sağlanmış ve metinler yalnızca Urartuca olarak yazılır olmuştur. Bu noktadan itibaren çivi yazısı karakterlerine Urartucanın ihtiyaçları doğrultusunda fonetik işaretlerle eklemeler yapıldığı görülür.
Yazı dili olarak kullanılan Urartuca oldukça standart ve birbirini tekrarlayan ezber metinler şeklindedir. Her zaman için Tanrı'nın adını anarak başlanır ve kralın faaliyetlerinden bahsedilir.
Sınıflama
Günümüzde Urartucanın hangi dil ailesine mensup olduğu tespit edilemese de MÖ 2. binyılda Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Kuzey Suriye’de yaygın olarak konuşulan Hurrice ile akraba olduğu kabul edilmektedir. Buna karşın Hurrice etkisiyle gelişmediği de belirtilmektedir.
Yaşayan diller arasındaki akrabalık derecesi de aynı şekilde tartışmalı olup Kafkas dilleri ile yakınlığı bulunmaktadır. Hem Urartucada hem de bazı Kafkas dillerinde geçişsiz fiillerle kurulan cümlelerde özne yalın hâldedir. Geçişli fiillerle kurulan cümlelerde ise nesne yalın hâldeyken özne ergatif hâldedir. Buna dayanarak Dargi-Lezgi, Laki, Avar-And, Çeçen-İnguş dilleriyle Urartucanın yakın olduğu ortaya koyulmuştur.
Yazı sistemi
Urartulardan günümüze gelen metinlerin büyük kısmı yazıt türünde olup bu yazıtların ise çoğu kaya yazıtı şeklindedir. Saptanan Urartu yazılı belgeleri 1700 adet civarındadır. Bunlardan 300 tanesi içerik bakımından zengin ve kapsamlı yazıtlardır. Bunun dışındaki yazıtlar yaklaşık 30 adet kil tabletten ve geri kalanı ise bir iki satırlık metinlerden veya kişi adlarından oluşur. Bu tür kısa yazıtlar daha çok bronzdan yapılmış kraliyete ait adak eşyaları üzerinde ve yine kraliyet ailesinin kişisel eşyaları üzerinde tespit edilmiştir.
Urartularda çift dilli yazıtlar konusunda fazla örnek bırakmamışlardır. Başlıca örnekler arasında Topzava ve Kelişin stelleri ile yine Kevenli köyünde bulunan bir yazıttır. Urartu yazı karakteri göz önüne alındığında, Urartu yazısının işlevsel kullanımının yanı sıra, yapı cephelerinde hiç kabartma kullanmayan Urartular için yazının dekoratif bir unsur olarak da ön plana çıktığı düşünülmektedir.
Günümüze ulaşmış Urartuca eserler
- Arinçkus Argişti Steli
- Topzava Steli
- Kelişin Steli
Kaynakça
- ^ Taştan, Zeki; Duman, Zeki; Yılmaz, Güler (Eylül 2019). Sosyal Bilimlerde Akademik Araştırmalar. Hiperlink Yayınları. s. 342. ISBN .
- ^ Laessøe, Jørgen (1963). People of Ancient Assyria: Their Inscriptions and Correspondence. Leigh-Browne, F.S. tarafından çevrildi. Routledge & Kegan Paul. s. 89.
Only in the mountain regions that were the original home of the Hurrians, around Lake Van in the highlands of Armenia,...The kingdom of Urartu that was established here...The Urartian language spoken by the population of this mountain kingdom
- ^ Wilhelm, Gernot (2008). "Urartian". Woodard, Roger D (Ed.). The Ancient Languages of Asia Minor. s. 105.
Neither its geographical origin can be conclusively determined, nor the area where Urartian was spoken by a majority of the population. It was probably dominant in the mountainous areas along the upper Zab Valley and around Lake Van.
| Wikimedia Commons'ta Urartuca ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Alp, Sedat (2005). Hitit Çağında Anadolu: Çiviyazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar (5 bas.). Ankara: TÜBİTAK Yayınları. ISBN .
- Konyar, Erkan. "Urartu Dili ve Yazısı". istanbul.edu.tr. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2019.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Urartuca gunumuzde Turkiye nin Dogu Anadolu Bolgesi nde Ermeni Yaylasi adiyla da bilinen cografi bolgede Van Golu cevresinde yerlesmis ve baskenti gunumuz Van sehrinin yakinlarinda kurulmus Urartu Kralligi nda yasayanlar tarafindan konusulan dil Ne cografi kokeni ne de cogunluk dili olarak konusuldugu bolge kesin olarak belirlenememekle birlikte muhtemelen Van Golu cevresi ve Yukari Zap Suyu Vadisi nin yakinlarinda baskin olarak konusulmustur UrartucaAna dili olanlarUrartularTarihMO 9 6 yuzyillarBolgeDogu Anadolu BolgesiDil ailesiHurri Urartu UrartucaYazi sistemiCivi yazisi hiyeroglifDil kodlariISO 639 3xur En eski Urartuca metinlere MO 9 yuzyila tarihlenen yeni Asur civi yazisi ile yazilmis tas yazitlarda rastlanmaktadir Hurriceyle akraba olup onun gibi bitisken bir dil olan Urartuca Hurrice kadar genis bir alana yayilmamistir TarihceYazi Anadolu nun dogu cografyasina Urartular ile birlikte girmistir Komsularina gore oldukca gec tarihlerde yaziyla tanisan bolge halki arasinda yazma gelenegi yayginlasamamis sayica az olan Urartuca metinlerde de Mezopotamya halklarinin aksine gunluk yasama siradan insanlarin hayatlarina ve mitolojik oykulere rastlanmamaktadir Sinirli bir cografyada sinirli konularla ilgili metinler cogunlukla kitabe sinir taslari ve bronzdan imal edilen kucuk buluntulardan ibarettir Hukumdarlarin agzindan buyurgan ve sert bir uslupla yazilan bu metinlerin icerikleri de hukumdarlarin isleri seferler ve dini sorumluluklari uzerinedir Urartular yaziyla ilk tanistiklarinda metinleri Asurca olarak yazmaktayken zamanla civi yazisi sembollerini kendi dillerine uyarlayarak Urartuca metinler ortaya koymaya baslamislar kendi dillerini anitsal yapilar ve dini bronz esyalarda kullanmislardir Daha az olarak civi yazili silindir muhurlere ve hiyeroglifli canak comleklere rastlanmaktadir Urartularin yazi tarihi uc asamali olarak gerceklesmistir Asurlulardan ogrenilerek Asurcayla yazilan yazi ilk donemi olusturmaktadir Urartulara en erken yazi ornekleri Asur civi yazisi kullanilarak Asurca kaleme alinmistir Ikinci donemde civi yazisinin Urartucaya uyumlu hale getirilme cabalari gorulur Bu asamada yazi yerel dile adapte edilirken metinler hem Urartuca hem de Asurca olarak yazilir Ucuncu ve son asamada ise Urartucanin civi yazisi ile yazimi konusunda buyuk ilerlemeler saglanmis ve metinler yalnizca Urartuca olarak yazilir olmustur Bu noktadan itibaren civi yazisi karakterlerine Urartucanin ihtiyaclari dogrultusunda fonetik isaretlerle eklemeler yapildigi gorulur Yazi dili olarak kullanilan Urartuca oldukca standart ve birbirini tekrarlayan ezber metinler seklindedir Her zaman icin Tanri nin adini anarak baslanir ve kralin faaliyetlerinden bahsedilir Erebuni Kalesi nde civi yazisi ile Urartuca yazilan kitabe SiniflamaGunumuzde Urartucanin hangi dil ailesine mensup oldugu tespit edilemese de MO 2 binyilda Dogu ve Guneydogu Anadolu ile Kuzey Suriye de yaygin olarak konusulan Hurrice ile akraba oldugu kabul edilmektedir Buna karsin Hurrice etkisiyle gelismedigi de belirtilmektedir Yasayan diller arasindaki akrabalik derecesi de ayni sekilde tartismali olup Kafkas dilleri ile yakinligi bulunmaktadir Hem Urartucada hem de bazi Kafkas dillerinde gecissiz fiillerle kurulan cumlelerde ozne yalin haldedir Gecisli fiillerle kurulan cumlelerde ise nesne yalin haldeyken ozne ergatif haldedir Buna dayanarak Dargi Lezgi Laki Avar And Cecen Ingus dilleriyle Urartucanin yakin oldugu ortaya koyulmustur Yazi sistemiUrartulardan gunumuze gelen metinlerin buyuk kismi yazit turunde olup bu yazitlarin ise cogu kaya yaziti seklindedir Saptanan Urartu yazili belgeleri 1700 adet civarindadir Bunlardan 300 tanesi icerik bakimindan zengin ve kapsamli yazitlardir Bunun disindaki yazitlar yaklasik 30 adet kil tabletten ve geri kalani ise bir iki satirlik metinlerden veya kisi adlarindan olusur Bu tur kisa yazitlar daha cok bronzdan yapilmis kraliyete ait adak esyalari uzerinde ve yine kraliyet ailesinin kisisel esyalari uzerinde tespit edilmistir Urartularda cift dilli yazitlar konusunda fazla ornek birakmamislardir Baslica ornekler arasinda Topzava ve Kelisin stelleri ile yine Kevenli koyunde bulunan bir yazittir Urartu yazi karakteri goz onune alindiginda Urartu yazisinin islevsel kullaniminin yani sira yapi cephelerinde hic kabartma kullanmayan Urartular icin yazinin dekoratif bir unsur olarak da on plana ciktigi dusunulmektedir Gunumuze ulasmis Urartuca eserlerArinckus Argisti Steli Topzava Steli Kelisin SteliKaynakca Tastan Zeki Duman Zeki Yilmaz Guler Eylul 2019 Sosyal Bilimlerde Akademik Arastirmalar Hiperlink Yayinlari s 342 ISBN 9786052814475 Laessoe Jorgen 1963 People of Ancient Assyria Their Inscriptions and Correspondence Leigh Browne F S tarafindan cevrildi Routledge amp Kegan Paul s 89 Only in the mountain regions that were the original home of the Hurrians around Lake Van in the highlands of Armenia The kingdom of Urartu that was established here The Urartian language spoken by the population of this mountain kingdom Wilhelm Gernot 2008 Urartian Woodard Roger D Ed The Ancient Languages of Asia Minor s 105 Neither its geographical origin can be conclusively determined nor the area where Urartian was spoken by a majority of the population It was probably dominant in the mountainous areas along the upper Zab Valley and around Lake Van Wikimedia Commons ta Urartuca ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Alp Sedat 2005 Hitit Caginda Anadolu Civiyazili ve Hiyeroglif Yazili Kaynaklar 5 bas Ankara TUBITAK Yayinlari ISBN 9789754032055 Konyar Erkan Urartu Dili ve Yazisi istanbul edu tr 19 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2019