VOR (VHF omnidirectional radio range); alet uçuşunda yaygın olarak kullanılan bir radyo seyrüsefer yardımcısı. Bir yer istasyonu ile hava aracındaki alıcıdan oluşur. En basit tanımı ile, hava aracının yer istasyonuna göre hangi manyetik üzerinde olduğunu gösterir. Tek başına VOR sistemi baş ve mesafe bilgisi vermez.
Hava taşıtının istasyona göre manyetik yönünü belirlemek için yerden yayınlanan sinyallerin faz karşılaştırmasını yapar. Aviyonik sistemler kategorisindedir. Konum belirleme, istasyona doğru ve istasyondan radyal takip etme (tracking), bekleme paterni muhafaza etme ve alet inişi gibi amaçlarla alet uçuşunda yaygın olarak kullanılan bir seyrüsefer yardımcısıdır.
VOR cihazları çoğunlukla istasyona olan mesafeyi belirten DME ile birlikte (VOR/DME) kullanılır ve VOR için seçilen frekans aynı zamanda DME istasyonuna da bağlanır. Böylece hem radyal takibi, hem de mesafe bilgisi sağlanmış olur. Çoğunlukla askerî amaçlarla kullanılan TACAN sistemi VOR/DME'ye çok benzer ancak daha hassastır.
Tarihçe
VOR 1940'larda ABD'de icat edildi. 1960'larda ICAO tarafından standart kısa mesafe radyo seyrüseferi cihazı olarak kabul edildi.
VOR'dan önce başlıca seyrüsefer cihazı olarak ADF/NDB ikilisi kullanılıyordu. ADF/NDB'nin düşük frekanslarda (LF/MF) kullanılması; gece etkisi, dağ yansımaları ve elektrik fırtınalarından muzdarip olmasına neden oluyordu. VHF sinyalleri ise görüş hattı prensibi ile çalıştığı için -NDB sinyallerinin aksine- iyonosfer tarafından yansıtılmıyordu. Üstelik elektrik ve atmosfer enterferansından da daha az etkileniyordu. VOR günümüzde de her hava koşulunda, hem gece hem de gündüz güvenle kullanılabilen bir seyrüsefer yardımcısıdır.
Çalışma prensibi
VOR yer istasyonu normal VHF iletişim (COM) frekanslarından daha düşük olan 108.00-117.95 MHz bant aralığında, 50 kHz'lik kanal adımları ile yayın yapar. Yer istasyonu 30 devir/saniyelik bir elektromanyetik örüntü yayar. Bu sinyal hava aracındaki VOR alıcısında 30 Hz'lik bir sinüzoidal dalga üretir.
Yer istasyonu aynı zamanda uzaya tüm yönlerde 30 Hz'lik bir referans işareti üzerine FM modüleli bir sinyal yayını yapar. Sözü edilen iki 30 Hz'lik sinyal arasındaki faz farkı hava aracının yer istasyonuna göre istikâmetini verir.
VOR sistemini kullanabilmek için uçaklarda sözlü iletişim amacıyla kullanılan VHF-COM sisteminin haricinde bir de VHF-NAV cihazına gereksinim duyulur. Pek çok uçakta VHF-COM ve VHF-NAV cihazları, NAV-COM denen sette bir arada bulunur.
Tüm VOR istasyonları manyetik kuzeye göre 000 dereceyi referans kabul eder. Uçakta bulunan cihazlarla (OBI vs.) istasyona göre manyetik kerteriz bilgisi, bir başka deyişle radial bilgisi alınabilir veya istasyona gitmek için muhafaza edilmesi gereken baş bulunabilir. Örneğin bir uçak istasyonun 090 radialindeyse uçak istasyonun (manyetik kuzeye göre) tam doğusundadır.
Gösterge ve kumandalar
En sade haliyle VOR kokpit göstergesi genellikle OBI (omni bearing indicator) olarak adlandırılır. Radyal seçmeye yarayan düğme de OBS (omni bearing selector) olarak adlandırılır. Eğer uçak OBS ile seçilen radyal üzerindeyse OBI üzerindeki çubuk şeklindeki CDI (course deviatian indicator) tam ortada bulunur. Eğer uçak seçilen radyalın solundaysa CDI sağda, sağındaysa CDI solda görünür. Eğer uçak istasyona göre radyalın bulunduğu taraftaysa OBI'da FROM, radyal istasyonun öbür tarafında kalıyorsa TO görünür.
CDI
CDI (course deviation indicator), VOR göstergesinin ortasında bulunan dikey çubuktur ve rotayı (track) temsil eder. CDI taşıtın VOR'a bağlanan radyaldan (rotasından) açısal sapmasını gösterir. OBI üzerinde sağda ve solda beşer tane olmak üzere 10 tane nokta vardır. Eğer gösterge ortasında (yandaki şekildeki gibi) çember varsa, bu çember sağdaki ve soldaki "ilk noktaları" temsil eder. İki nokta arasındaki açı farkı 2 derecedir. Böylece CDI çubuğu sağ veya sola doğru onar derece hareket edebilir.
Örneğin uçak rotası üzerindeyse CDI çubuğu tam ortadadır. CDI çubuğu ortadaki çemberin sağ kenarına teğet ise, uçak bağlanan radyalin iki derece solundadır. Eğer uçak rotadan 10 derece "veya daha fazla" uzaklaştıysa CDI çubuğu 5. nokta (10 derece) üzerinde durur.
CDI çubuğu istasyondan çıkan radyalleri temsil ettiği için, istasyondan uzaklaştıkça noktalar arasındaki açı aynı kalmasına rağmen "mesafe" artar.
Bazı göstergelerde CDI çubuğu sağa ve sola doğru ufkî bir eksen üzerinde dik şekilde hareket eder ve dikey açısı değişmez. Diğerlerinde ise CDI üstten menteşelidir ve sağa ve sola doğru sallanır.
TO ve FROM bilgisi
Bir hava aracı seçilen bir VOR radyaline göre (yer istasyonuna göre) iki farklı sektörden birinde bulunabilir:
FROM: Eğer uçak, seçilen radyal +/- 90 dereceki alan içinde ise FROM (istasyondan) sektöründedir.
TO: Eğer uçak, seçilen radyal +/- 90 dereceki alan içinde "değil" ise TO (istasyona) sektöründedir.
Örneğin uçaktaki cihazda 110 radyali seçildiyse -uçağın başı ne olursa olsun- uçak istasyona gore 020 dereceden 200 dereceye kadar olan sektörün içerisindeyken göstergede FROM, değil ise TO ibaresi okunur. VOR bilgileri istikametten bağımsızdır ve uçağın başı ne olursa olsun CDI'nın konumu ile TO/FROM bilgileri değişmez.
VOR istasyonu üzerinden geçilirken bilgi alınamaz ya da alınan bilgilere güvenilmez. VOR istasyonları üzerindeki bu alana sessizlik konisi denir ve bu bölgede iken cihazın TO FROM ibaresinin olduğu yerde, bilginin alınamadığını ya da güvenilir olmadığını belirten FLAG (bayrak) ibaresi görülür. İstasyon geçildikten sonra -sektör değiştiği için- TO bilgisi FROM'a, FROM ise TO'ya döner.
Ters CDI bilgisi
Uçağın başı bağlanan course ile -yaklaşık olarak- aynı istikamette değil ise CDI çubuğu "aksi tarafta" görünür. Örneğin uçak üstten bakan bir gözlemciye göre rotanın solundaysa -normal kullanımda sağda olması gereken- CDI çubuğu orta noktanın solunda görünecektir. Ters CDI durumunda pilotun CDI'ı ortaya getirmesi için aksi istikamette (CDI'dan uzağa) dönmesi gerekecektir. Ters CDI bilgisi durumundan sakınmak için istasyona yaklaşırken istasyonun öte tarafındaki (TO) radyaller, istasyondan uzaklaşırken uçak ile aynı taraftaki (FROM) radyaller bağlanır.
VOR ile konum tespiti (oryantasyon)
Tek başına VOR ile veya VOR/DME ve VOR/ADF kombinasyonları ile bir hava taşıtının Dünya üzerindeki konumu yaklaşık olarak tespit edilebilir.
Menzil
VHF sinyalleri alıcı ve vericinin birbirini görmesi (line of sight) prensibine göre çalıştığı için -Dünya'nın yuvarlaklığı nedeniyle- irtifa arttıkça VOR'ın menzili de artar. VOR sinyallerinin menzili aşağıdaki formülle "yaklaşık olarak" hesaplanabilir:
Örneğin istasyondan 6500 ft yüksekte uçan bir hava aracı VOR sinyallerini en fazla 100 nm mesafeden alabilir.
Sesli istasyon tanımlama
VOR istasyonu her 10 saniyede bir VOR istasyonunun adını mors kodu ile yayınlar. Doğru VOR istasyonunun kullanılması uçuş emniyeti açısından çok önemlidir. Bu nedenle uçucuların her istasyon değişiminde sesli mors kodunu kontrol etmeleri gerekir. Bazı VOR istasyonları aynı frekanstan ATIS yayını da yaparlar.
Güvenilirlik
VOR'ın beklenen açısal hassasiyeti +/- 1,4 derecedir. Bununla birlikte istasyondan 2 nm veya daha az mesafede yapılan testlerde %99,94 oranla açısal hata miktarının 0,35 dereceden az olduğu gözlenmiştir. VOR istasyonları belirli bir hata payının üzerinde (genellikle 1°) otomatik olarak uyku moduna (stand by) geçmeye programlanır.
VOR elektriksel ve atmosferik enterferanslardan (oraj vs) az etkilenir. Görüş hattı (LOS) prensibi ile çalıştığından VHF sinyalleri iyonosferden yansımaz ve gece etkisi sıfırdır.
Tam istasyon üzerindeki güvenilmez alana "zone of confusion" (karışıklık bölgesi) denir. İstasyon üzerinde 70° çapında bir karışıklık konisi bulunabilir. Bu nedenle istasyon geçilirken alınan bilgilere güvenilmez.
Galeri
- Havacılık haritası üzerine bir VOR istasyonunun gösterimi. İstasyon çevresindeki çember ve manyetik radyalleri gösterir.
- Havadan bir VOR istasyonunun görünüşü
- Bir VOR kokpit göstergesi (OBI) ve sol altta OBS düğmesi. Şekildeki uçak 253 radyalı üzerindedir. İstasyona göre 253 radyalının bulunduğu tarafta olduğu için göstergede FROM bilgisi okunmaktadır.
- VOR göstergesi genellikle ILS göstergesi ile birlikte kullanılır. ILS/VOR kombinasyonu göstergelerde CDI'ya ilaveten süzülüş hattını (GS) gösteren ufkî bir çubuk bulunur.
Kaynakça
- Pooley, Dorothy ve David Robson. The Air Pilot's Manual 3: Air Navigation. 6. baskı. Shoreham, West Sussex: Pooley's Air Pilot Publishing, 2010.
- ^ Pooley's, sf 380.
- ^ a b c d e f Pooley's, sf 379
- ^ Pooley's, sf 379.
- ^ a b Pooley's, sf 389
- ^ Pooley's, sf 391
- ^ Pooley's, sf 382.
- ^ Pooley's, sf 400
- ^ a b c Pooley's, sf 381
- ^ a b c "Federal Radio Navigation Systems 2001" (PDF). 7 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Eylül 2012.
- ^ Pooley's 394
Dipnotlar
- ^ VOR cihazlarının önemli bir kısmı ABD yapımı olduğu için cihazlarda course sözcüğü kullanılmaktadır ancak ICAO course yerine track kullanımını tavsiye eder.
Ayrıca bakınız
Diğer havacılık radyo navigasyon yardımcıları:
- (DF)
- (IFR)
- Instrument Landing System (ILS)
- Non-directional beacon (NDB)
- Distance Measuring Equipment (DME)
- Global Positioning System (GPS)
- (WAAS)
- Head-up display (HUD)
Dış bağlantılar
- airnav.com - Navigasyon yardımcı aletleri 8 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- VOR Navigation Simulatorü 31 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
VOR VHF omnidirectional radio range alet ucusunda yaygin olarak kullanilan bir radyo seyrusefer yardimcisi Bir yer istasyonu ile hava aracindaki alicidan olusur En basit tanimi ile hava aracinin yer istasyonuna gore hangi manyetik uzerinde oldugunu gosterir Tek basina VOR sistemi bas ve mesafe bilgisi vermez DME ve D VOR dan olusan Doppler VOR bir yer istasyonu Hava tasitinin istasyona gore manyetik yonunu belirlemek icin yerden yayinlanan sinyallerin faz karsilastirmasini yapar Aviyonik sistemler kategorisindedir Konum belirleme istasyona dogru ve istasyondan radyal takip etme tracking bekleme paterni muhafaza etme ve alet inisi gibi amaclarla alet ucusunda yaygin olarak kullanilan bir seyrusefer yardimcisidir VOR cihazlari cogunlukla istasyona olan mesafeyi belirten DME ile birlikte VOR DME kullanilir ve VOR icin secilen frekans ayni zamanda DME istasyonuna da baglanir Boylece hem radyal takibi hem de mesafe bilgisi saglanmis olur Cogunlukla askeri amaclarla kullanilan TACAN sistemi VOR DME ye cok benzer ancak daha hassastir TarihceVOR 1940 larda ABD de icat edildi 1960 larda ICAO tarafindan standart kisa mesafe radyo seyruseferi cihazi olarak kabul edildi VOR dan once baslica seyrusefer cihazi olarak ADF NDB ikilisi kullaniliyordu ADF NDB nin dusuk frekanslarda LF MF kullanilmasi gece etkisi dag yansimalari ve elektrik firtinalarindan muzdarip olmasina neden oluyordu VHF sinyalleri ise gorus hatti prensibi ile calistigi icin NDB sinyallerinin aksine iyonosfer tarafindan yansitilmiyordu Ustelik elektrik ve atmosfer enterferansindan da daha az etkileniyordu VOR gunumuzde de her hava kosulunda hem gece hem de gunduz guvenle kullanilabilen bir seyrusefer yardimcisidir Calisma prensibiReferans faz mavi ve degisken fazlar kirmizi VOR yer istasyonu normal VHF iletisim COM frekanslarindan daha dusuk olan 108 00 117 95 MHz bant araliginda 50 kHz lik kanal adimlari ile yayin yapar Yer istasyonu 30 devir saniyelik bir elektromanyetik oruntu yayar Bu sinyal hava aracindaki VOR alicisinda 30 Hz lik bir sinuzoidal dalga uretir Yer istasyonu ayni zamanda uzaya tum yonlerde 30 Hz lik bir referans isareti uzerine FM moduleli bir sinyal yayini yapar Sozu edilen iki 30 Hz lik sinyal arasindaki faz farki hava aracinin yer istasyonuna gore istikametini verir VOR sistemini kullanabilmek icin ucaklarda sozlu iletisim amaciyla kullanilan VHF COM sisteminin haricinde bir de VHF NAV cihazina gereksinim duyulur Pek cok ucakta VHF COM ve VHF NAV cihazlari NAV COM denen sette bir arada bulunur Tum VOR istasyonlari manyetik kuzeye gore 000 dereceyi referans kabul eder Ucakta bulunan cihazlarla OBI vs istasyona gore manyetik kerteriz bilgisi bir baska deyisle radial bilgisi alinabilir veya istasyona gitmek icin muhafaza edilmesi gereken bas bulunabilir Ornegin bir ucak istasyonun 090 radialindeyse ucak istasyonun manyetik kuzeye gore tam dogusundadir Gosterge ve kumandalarBasit bir VOR kokpit gostergesi OBI semasi En sade haliyle VOR kokpit gostergesi genellikle OBI omni bearing indicator olarak adlandirilir Radyal secmeye yarayan dugme de OBS omni bearing selector olarak adlandirilir Eger ucak OBS ile secilen radyal uzerindeyse OBI uzerindeki cubuk seklindeki CDI course deviatian indicator tam ortada bulunur Eger ucak secilen radyalin solundaysa CDI sagda sagindaysa CDI solda gorunur Eger ucak istasyona gore radyalin bulundugu taraftaysa OBI da FROM radyal istasyonun obur tarafinda kaliyorsa TO gorunur CDI CDI course deviation indicator VOR gostergesinin ortasinda bulunan dikey cubuktur ve rotayi track temsil eder CDI tasitin VOR a baglanan radyaldan rotasindan acisal sapmasini gosterir OBI uzerinde sagda ve solda beser tane olmak uzere 10 tane nokta vardir Eger gosterge ortasinda yandaki sekildeki gibi cember varsa bu cember sagdaki ve soldaki ilk noktalari temsil eder Iki nokta arasindaki aci farki 2 derecedir Boylece CDI cubugu sag veya sola dogru onar derece hareket edebilir Ornegin ucak rotasi uzerindeyse CDI cubugu tam ortadadir CDI cubugu ortadaki cemberin sag kenarina teget ise ucak baglanan radyalin iki derece solundadir Eger ucak rotadan 10 derece veya daha fazla uzaklastiysa CDI cubugu 5 nokta 10 derece uzerinde durur CDI cubugu istasyondan cikan radyalleri temsil ettigi icin istasyondan uzaklastikca noktalar arasindaki aci ayni kalmasina ragmen mesafe artar Bazi gostergelerde CDI cubugu saga ve sola dogru ufki bir eksen uzerinde dik sekilde hareket eder ve dikey acisi degismez Digerlerinde ise CDI ustten menteselidir ve saga ve sola dogru sallanir TO ve FROM bilgisi Bir hava araci secilen bir VOR radyaline gore yer istasyonuna gore iki farkli sektorden birinde bulunabilir FROM Eger ucak secilen radyal 90 dereceki alan icinde ise FROM istasyondan sektorundedir TO Eger ucak secilen radyal 90 dereceki alan icinde degil ise TO istasyona sektorundedir Ornegin ucaktaki cihazda 110 radyali secildiyse ucagin basi ne olursa olsun ucak istasyona gore 020 dereceden 200 dereceye kadar olan sektorun icerisindeyken gostergede FROM degil ise TO ibaresi okunur VOR bilgileri istikametten bagimsizdir ve ucagin basi ne olursa olsun CDI nin konumu ile TO FROM bilgileri degismez VOR istasyonu uzerinden gecilirken bilgi alinamaz ya da alinan bilgilere guvenilmez VOR istasyonlari uzerindeki bu alana sessizlik konisi denir ve bu bolgede iken cihazin TO FROM ibaresinin oldugu yerde bilginin alinamadigini ya da guvenilir olmadigini belirten FLAG bayrak ibaresi gorulur Istasyon gecildikten sonra sektor degistigi icin TO bilgisi FROM a FROM ise TO ya doner Ters CDI bilgisi Ucagin basi baglanan course ile yaklasik olarak ayni istikamette degil ise CDI cubugu aksi tarafta gorunur Ornegin ucak ustten bakan bir gozlemciye gore rotanin solundaysa normal kullanimda sagda olmasi gereken CDI cubugu orta noktanin solunda gorunecektir Ters CDI durumunda pilotun CDI i ortaya getirmesi icin aksi istikamette CDI dan uzaga donmesi gerekecektir Ters CDI bilgisi durumundan sakinmak icin istasyona yaklasirken istasyonun ote tarafindaki TO radyaller istasyondan uzaklasirken ucak ile ayni taraftaki FROM radyaller baglanir Cesitli konumlardaki araclarin VOR gostergeleriVOR ile konum tespiti oryantasyon DME bilgisi olmadan sadece iki VOR istasyonunu kullanarak nirengi ile konum tespiti VOR 1 secildikten sonra OBS dugmesi ile hangi radyal uzerinde olundugu tespit edilir ornekte 020 VOR 2 secilir ve ayni islem tekrarlanir ornekte 290 Harita uzerinde iki manyetik radyalin kesistigi nokta yaklasik olarak ucagin konumudur Tek basina VOR ile veya VOR DME ve VOR ADF kombinasyonlari ile bir hava tasitinin Dunya uzerindeki konumu yaklasik olarak tespit edilebilir MenzilVHF sinyalleri alici ve vericinin birbirini gormesi line of sight prensibine gore calistigi icin Dunya nin yuvarlakligi nedeniyle irtifa arttikca VOR in menzili de artar VOR sinyallerinin menzili asagidaki formulle yaklasik olarak hesaplanabilir Menzil nm 1 5 irtifa ft displaystyle Menzil nm sqrt 1 5 irtifa ft Ornegin istasyondan 6500 ft yuksekte ucan bir hava araci VOR sinyallerini en fazla 100 nm mesafeden alabilir Sesli istasyon tanimlamaVOR istasyonu her 10 saniyede bir VOR istasyonunun adini mors kodu ile yayinlar Dogru VOR istasyonunun kullanilmasi ucus emniyeti acisindan cok onemlidir Bu nedenle ucucularin her istasyon degisiminde sesli mors kodunu kontrol etmeleri gerekir Bazi VOR istasyonlari ayni frekanstan ATIS yayini da yaparlar GuvenilirlikVOR in beklenen acisal hassasiyeti 1 4 derecedir Bununla birlikte istasyondan 2 nm veya daha az mesafede yapilan testlerde 99 94 oranla acisal hata miktarinin 0 35 dereceden az oldugu gozlenmistir VOR istasyonlari belirli bir hata payinin uzerinde genellikle 1 otomatik olarak uyku moduna stand by gecmeye programlanir VOR elektriksel ve atmosferik enterferanslardan oraj vs az etkilenir Gorus hatti LOS prensibi ile calistigindan VHF sinyalleri iyonosferden yansimaz ve gece etkisi sifirdir Tam istasyon uzerindeki guvenilmez alana zone of confusion karisiklik bolgesi denir Istasyon uzerinde 70 capinda bir karisiklik konisi bulunabilir Bu nedenle istasyon gecilirken alinan bilgilere guvenilmez GaleriHavacilik haritasi uzerine bir VOR istasyonunun gosterimi Istasyon cevresindeki cember ve manyetik radyalleri gosterir Havadan bir VOR istasyonunun gorunusu Bir VOR kokpit gostergesi OBI ve sol altta OBS dugmesi Sekildeki ucak 253 radyali uzerindedir Istasyona gore 253 radyalinin bulundugu tarafta oldugu icin gostergede FROM bilgisi okunmaktadir VOR gostergesi genellikle ILS gostergesi ile birlikte kullanilir ILS VOR kombinasyonu gostergelerde CDI ya ilaveten suzulus hattini GS gosteren ufki bir cubuk bulunur KaynakcaPooley Dorothy ve David Robson The Air Pilot s Manual 3 Air Navigation 6 baski Shoreham West Sussex Pooley s Air Pilot Publishing 2010 Pooley s sf 380 a b c d e f Pooley s sf 379 Pooley s sf 379 a b Pooley s sf 389 Pooley s sf 391 Pooley s sf 382 Pooley s sf 400 a b c Pooley s sf 381 a b c Federal Radio Navigation Systems 2001 PDF 7 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Eylul 2012 Pooley s 394Dipnotlar VOR cihazlarinin onemli bir kismi ABD yapimi oldugu icin cihazlarda course sozcugu kullanilmaktadir ancak ICAO course yerine track kullanimini tavsiye eder Ayrica bakinizDiger havacilik radyo navigasyon yardimcilari DF IFR Instrument Landing System ILS Non directional beacon NDB Distance Measuring Equipment DME Global Positioning System GPS WAAS Head up display HUD Dis baglantilarairnav com Navigasyon yardimci aletleri 8 Aralik 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde VOR Navigation Simulatoru 31 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde