Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yahudilikte Yeruşalim veya Yahudilikte Kudüs (İbranice: ירושלים, Yeruşalayim), MÖ 10. yüzyıldan beri Yahudilerin odağı ve ruhani merkezi olmuştur; 4 kutsal şehirden en kutsalıdır:
- "Üç bin yıl önce, tahta geçip on iki kabileyi bir araya getiren Davud, ulusları Kudüs'te birleştirilip İsrail'i oluşturuldu... Bin yıl boyunca Kudüs, özgür Yahudilerin, kraliyet ailesinin, yasama konseyinin ve mahkemelerin mekanını oluşturdu. Sürgünde, Yahudi ulusu antik başkentleriyle ilişkilendirildi. Yahudiler, her nerede olurlarsa olsunlar, şehrin yeniden kurulması için dua ettiler."
- "Yahudilerin Kudüs ile olan bağı asla kesilmedi. Üç milenya boyunca Kudüs, Yahudi inancının merkezi oldu ve nesiller boyunca sembolik değerini korudu."
- "Yahudilikte Kudüs'ün merkeziyeti o kadar güçlüdür ki seküler bir Yahudi dahi ona olan bağlılığını dile getirip onsuz modern bir İsrail Devleti düşünemez... Yahudiler için, sırf var olduğu için, Kudüs kutsaldır... Yine de Kudüs'ün kutsal karakteri üç bin yıl öncesine dayanır."
- "3000 yıl önce Davud Kudüs'ü başkent yaptığından beri şehir Yahudi varlığı açısından merkezi rol oynamaktadır."
- "Yahudiler için bu şehir üç bin yıl boyunca ruhani, kültürel ve ulusal yaşamın odağı olmuştur."
- "Kudüs 3000 yıl önce Yahudi halkının merkezi olmuştur."
- "Yahudi halkı kaçınılmaz bir şekilde Kudüs şehrine bağlıdır. Başka hiçbir şehir tarihte, politikada, kültürde, dinde, ulusal yaşamda ve halkın şuurunda Kudüs'ün yerini almamıştır. Yaklaşık MÖ 1000'lerde Kral Davud şehri Yahudi devletinin başkenti yaptığından beri Yahudi halkının ulusal kimliğinin en derin ifadesi olmuştur."
- Kudüs, Yahudi dini idrağına uzunca bir süredir yerleşmiştir ve Yahudiler, Samuel Kitabı ve Zebur'da anlatıldığı gibi, Kral Davud'un şehri ele geçirmek ve burada bir tapınak kurmak istemesini çalışmış ve kişiselleştirmişlerdir. Kral Davud'un Kudüs'e olan arzusu popüler dua ve şarkılarda yer bulmuştur. Yahudiler, Kudüs'ün ileride tüm insanoğlunun ibadet merkezi ve dünyanın ruhani başkenti olacağına inanmaktadır.
İlk gelenekler
Kudüs ile ilgili ilk geleneklerden biri, ilk insan olan Adem'in, ileride kurulacak olan Kudüs Tapınağı altarı ile aynı yerde yaratılmış olmasıdır. Eden'den kovulduktan sonra yine bu noktaya gelip Tanrı'ya kurban sunmuştur. Habil ve Kabil de adaklarını bu altarda sunmuştur. İnanışa göre Adem hayatının tamamını Kudüs'te geçirmiştir. Kudüs'teki altar tüm insanların Tanrı'ya ibadet etmesi için tufana kadar sabit bir türbe olarak kaldı. Tufandan sonra Nuh altarı tekrar inşa etti. Ahit'te yazdığına göre Nuh oğlu Sam'ı kutsadığı için Kudüs toprakları ona miras kaldı. Sam ve soyu Kudüs'te yaşadı ve orada Tanrı'nın sözlerini öğreten bir akademi kurdu. Şehir, bir hükûmet kuracak kadar genişlediği zaman Sam kral oldu ve ona "Malhi Tzedek" (Dürüst Kral) unvanı verildi. Dürüst anlamına gelen Tzedek ismi Kudüs için de kullanılmaktaydı.
Eski çağlarda şehir, doğuda bulunan "Aşağı Şehir" ve batıda yüksek rakımda bulunan "Yukarı Şehir" olmak üzere ikiye bölündü. Doğudaki kısıma Salem ve altarın bulunduğu batıdaki kısıma ise Moriya denmekteydi. Tufandan 340 yıl sonra Kenan kavimleri Kutsal Toprakları istila etmeye başladı ve batıdaki Yukarı Şehri işgal eden Amoriler altarı yıktı. Sam ve halkı Aşağı Şehri ellerinde tutmayı başarıp akademiye devam ettiler. Bazı efsanelere göre, İbrahim genç yaşta Kudüs'e gidip Nuh ve Sam ile birlikte gelenekleri öğrenmiştir. Ardından, Tanrı İbrahim'e Mezopotamya'yı terk edip Vadedilmiş Topraklar'a dönmesini söyledi. Kendini içinde bulduğu savaştan zaferle ayrılan İbrahim, Sam tarafından kutsandı. Kısa bir süre sonra doğu Kudüs (Salem) Filistilerin hakimiyeti altına girdi. İbrahim, barış yapmak için kral ile görüştü, kral, Sam'ın akademisinin güvende olacağı sözü verdi. İbrahim'in oğlu ve vârisi İshak doğduğu zaman Avimeleh bir antlaşma yapmak için onlara yanaştı. Antlaşmaya göre, Avimeleh'in soyu bu topraklarda yaşadığı sürece İbrahim'in soyundan hiç kimse onlara karşı savaşmayacaktı. Bu antlaşma sebebiyle, ileriki zamanlarda İsrailoğulları Kudüs'ün doğusunu ellerine geçirememiştir.
İbrahim'e oğlu İshak'ı kurban etmesi söylendiğinde Tanrı onu Miroya'ya yönlendirdi. Bir zamanlar altarın bulunduğu belli olan yerde İbrahim tekrar bir altar inşa etti ve İshak'ı kurban etmek için hazırladı. Bu testten başarıyla geçtikten sonra Miroya Dağı'ndaki altarın rahibi olan Sam'ın görevini devraldı. İbrahim bu yere ihtişamlı anlamına gelen "Yiru" (Jeru) adını verdi. Bu yer şehrin doğusuyla birleşince isimler de birleştirilip JeruSalem (Kudüs) adını aldı. Hebron'da 'dan 'nı satın aldığında, antlaşma gereği Kudüs'ü Hititlerden güç kullanarak almayacağına dair ant içti. Sonuç olarak şehrin batısı İsrailoğulları tarafından Efron'un soyundan satın alındı.
Eski Ahit'te Kudüs
Her ne kadar Kudüs adı Tanah'ta 669 kere geçse de bu isim Tevrat'ta yer almamaktadır, bunun yerine "Tanrı'nın seçeceği yer" ifadesi kullanılmıştır. Rambam'a göre Tevrat'ta Kudüs adının kullanılmamasının çeşitli sebepleri vardır ve bunlardan ilki şöyledir: eğer diğer uluslar Kudüs'ün Yahudiliğin dini merkezi olduğunu duyarlarsa bu şehri Yahudilerden önce ele geçirip Yahudilerin girmesini engelleyebilirdi.Tel Aviv Üniversitesi'nde, araştırmacı Avraham Tal ve Moşe Florentin'in yaptığı yeni bir araştırmaya göre, Kudüs adının geçmemesinin sebebi Tevrat'ta, Kudüs'ten ziyade Gerizim Dağı'nın kutsal yer olarak görülmesidir.
Yazılı kanun, sözlü kanunun temelini oluşturur ve Talmud'da Yahudiliğin Kudüs ile olan derin bağı büyük bir ölçüde anlatılmıştır. Örneğin, asırlar boyunca Yahudiler tarafından ezberlenip sıkça alıntı yapılan bölümler şöyledir:
- "Babil ırmakları kıyısında oturup Siyon'u andıkça ağladık"
- "Çünkü orada bizi tutsak edenler bizden ezgiler, Bize zulmedenler bizden şenlik istiyor, "Siyon ezgilerinden birini okuyun bize!" diyorlardı. Nasıl okuyabiliriz RAB'bin ezgisini El toprağında? Ey Yeruşalim, seni unutursam, Sağ elim kurusun. Seni anmaz, Yeruşalim'i en büyük sevincimden üstün tutmazsam, Dilim damağıma yapışsın! Yeruşalim'in düştüğü gün, "Yıkın onu, yıkın temellerine kadar!" Diyen Edomlular'ın tavrını anımsa, ya RAB. Ey sen, yıkılası Babil kızı, Bize yaptıklarını Sana ödetecek olana ne mutlu! Ne mutlu senin yavrularını tutup Kayalarda parçalayacak insana!"
- "Ey Tanrı, uluslar senin yurduna saldırdı, Kutsal tapınağını kirletti, Yeruşalim'i taş yığınına çevirdi. Kullarının ölülerini yem olarak yırtıcı kuşlara, Sadık kullarının etini yabanıl hayvanlara verdiler. Kanlarını su gibi akıttılar Yeruşalim'in çevresine, Onları gömecek kimse yok."
- "...Ey Yeruşalim! Bitişik nizamda kurulmuş bir kenttir Yeruşalim!... Esenlik dileyin Yeruşalim'e: "Huzur bulsun seni sevenler!"
- "Dağlar Yeruşalim'i nasıl kuşatmışsa, RAB de halkını öyle kuşatmıştır, Şimdiden sonsuza dek."
- "RAB yeniden kuruyor Yeruşalim'i, Bir araya topluyor İsrail'in sürgünlerini.... RAB'bi yücelt, ey Yeruşalim! Tanrın'a övgüler sun, ey Siyon!"
Rabinik edebiyatta Kudüs
Yahudi dini yazıtlarında Kudüs'ten bahseden binlerce yer bulunur; bunlardan bazıları şunlardır:
- Eğer kişi İsrail Diyarı'ndaysa kalbi Kudüs'e dönmeli; eğer kişi Kudüs'te ise yüzünü Kutsal Tapınağa dönmeli
- Neden Ginosar'daki meyveler Kudüs'te bulunmaz? Çünkü seyyahlar demesinler ki "Ginosar meyvelerini sadece Kudüs'te yemekle yükümlüyüz, bu yeter"
- Gelecekte Kadrimutlak Kudüs'ü o kadar genişletecek ki atı kaybolan kişi atını aynı şehir içinde bulacak
- Kudüs kavimler arasında bölünmedi
- Bir yılan veya akrep Kudüs'te kimseye zarar vermemiştir
- İhtişamlı döneminde Kudüs'ü görmeyen güzel şehir görmemiştir
- On ölçek güzellik dünyaya indi, dokuzunu Kudüs aldı
- Kudüs dünyanın ışığıdır
- Sürgündekilerin bir araya gelmesi gerçekleşmedikçe Kudüs tekrar inşa edilmeyecek
- İsrail Diyarı dünyanın, Kudüs ise İsrail Diyarı'nın merkezindedir
- Neden Kadrimutlak Kudüs'e Tiberya'daki gibi sıcak pınarlar yaratmadı? Çünkü, kişi "Kudüs'e çıkıp yıkanalım" demesin diye
- Kudüs'ün güzelliği başka hiçbir yerde yoktur
- Atalarımız için on mucize Kudüs'te gerçekleşti
- "Tüm kabilelerinizde" - Bu Kudüs demektir çünkü tüm İsrailoğulları Kudüs ile ortaktı
- Gelecekte tüm ulus ve krallıklar Kudüs'te toplanacaktır
- Kudüs'te dua etmek iştihamlı tahtın önünde dua etmek gibidir çünkü cennetin kapıları ordadır
- Kudüs'ün mükafatı için Kızıldeniz'i ikiye yardım
- Gelecekte Kudüs varoşları değerli taşlar ve mücevherlerle dolacak ve İsrailoğulları gelip bunları alacak
- Kudüs yıkıldığından beri, O Kudüs'ü inşa edip İsrailoğullarını geri getirene kadar Tanrı mutlu olmayacaktır
Yahudi kanun ve geleneklerinde Kudüs
Kudüs Tapınağı
Antik dönemde, Yahudilik Kudüs Tapınağı merkezinde gerçekleşmekteydi. Ulusa hükmeden Sanhedrin Tapınak bölgesindeydi. Tapınak hizmetleri Roşaşana ve Yom Kipur ayinlerinin kalbiydi. Pesah, Şavuot ve Sukot bayramlarından oluşan Şaloş Regalim'de tüm Yahudilerin bir araya gelmesi gereken merkezdi. Yedi senede bir bütün Yahudiler 'in okunuşunu dinlemek için Tapınağa gelmeliydi. 'nın kırk dokuz gününün Pesah ve Şavuot bayramları arasına denk gelen günlerinde Omer sunuları sunulmaktaydı. Hanuka'nın sekiz günü boyunca İkinci Tapınağın tekrar Yahudilerin eline geçişi kutlanır. Oruç günleri olan 9 Av, 10 Tevet ve 'da Tapınağın yıkılışı anımsanır.
Rambam, Tapınak dönemindeki Kudüs ile ilgili kanunları şöyle sıralar: Bir ceset günaşırı şehirde bırakılmamalı; ceset kalıntıları şehre sokulmamalı; evleri kiraya verilmemeli; ikamet hakkı verilmemeli; antik zamanlardan beri var olan Davud ve Hulda hanedanlıklarına ait kişiler dışında gömü alanları bulunmamalı; bahçe ekilmemeli; ekin ekme ve sabanlama, ürüne zarar verebileceğinden, yapılmamalı; eski çağlardan beri var olan gül bahçeleri dışında ağaç dikilmemeli; bürüme nedeniyle çöp yığınları bulunmamalı; toplum alanlarına sarkan kiriş ve balkonlar bulunmamalı; duman sebebiyle basınçlı fırın bulunmamalı; tavuk yetiştirilmemeli.
Anma
Yom Kipur ayininin sonunda ve Pesah "Gelecek sene Kudüs'te" denir. Matemli olan birine "Tanrı, Siyon ve Kudüs'teki matemlilerle birlikte sana da kolaylık versin" denir.
Dualarda Kudüs
Yahudilikte, günlük dualarda Kudüs'ün adı çeşitli kereler ağza alınır. Hafta içleri günde üç defa söylenen amida duaları Kudüs yönüne dönülüp yapılır. Gerek tam bir öğün gerekse hafif atıştırma olsun, yemek yedikten sonra söylenen dualarda Kudüs anılır.
Kudüs'ü anma gelenekleri
Evlenmeden önce, 'nın altına girecek olan damadın alnına az miktarda kül sürülür. Bu, Kudüs'ün yıkılışını hatırlama ve eğlencenin dozunu kaçırmama amaçlı sembolik bir harekettir. Damadın cam bardak kırma adeti de Kudüs için tutulan yasla bağdaştırılır. Bazı damatlar Mezmurlar kitabından "Ey Yeruşalim (Kudüs), seni unutursam, Sağ elim kurusun" cümlesini alıntı yaparlar.
Başka bir antik geleneğe göre, evin giriş kapısının karşısındaki iç duvarın küçük bir bölümü boyanmadan bırakılır böylece Tapınakların ve Kudüs'ün yıkımı (zeher lehurban) hatırlanır.
Yahudi kanununa göre, Kudüs'ü anmayı ifade etme amaçlı, bayramlar ve kutlamalar dışında, müzik dinlenmemelidir. Bu yasak her ne kadar Şulhan Aruh'ta yer alsa da bugünlerde Ortodoksların büyük bir kısmı ve hatta Haredilerin bazıları bu kuralı takip etmemektedir.
Ağlama Duvarı
Modern Yahudilikte en kutsal yerlerden biri olan Ağlama Duvarı, Kudüs'ün kalbinde bulunur. Bunun sebebi, şu anda Yahudilerin ulaşamadığı 'e en yakın nokta olmasıdır. Roma fethinden 1967'ye kadar Kudüs Tapınağı'ndan arta kalan tek yer olduğu düşünülmekteydi; Midraş'taki ezoterik metinlere göre Tanrı, Tapınak duvarları dışında eskiyi hatırlamak için bir anıt bırakacağı yazılıdır.
Altı Gün Savaşı'yla Doğu Kudüs İsrail'in eline geçince Tapınak Dağı'ndaki diğer duvarlarından ayakta kaldığı farkına varılmıştır.
Hahamlar ve Kudüs
Talmud'daki kayıtlara göre rabinik lider (~MS 70), Kudüs'ün yıkılmasını engellenemek için barışçı yollarla teslim olmayı tavsiye etmiş olsa da bu aşırı dindarlar tarafından önemsenmedi. Yahudilerin "Siyon'a geri dönmeleri" ifadesi ilk olarak 1140'ta ölen Yehuda Halevi tarafından dile getirilmiştir, Bir Yahudi efsanesine göre, Kudüs'e yaklaşınca kutsal şehrin gücü altında ezildi ve en güzel ağıtını söyledi bu sırada atlı bir Arap tarafından ezilerek öldürüldü.
Onu, 1267'de İsrail topraklarına göç eden Ramban takip etti ve Kudüs'te kısa bir süre kaldı. Yazdıklarına göre, Haçlılar yüzünden şehirde sadece yaklaşık on Yahudi kalmıştı ve birlikte, bugün ayakta en eski sinagog olan 'nu inşa ettiler.
Vilna Gaon olarak bilinen (ö. 1797) ve Baal Şem Tov olarak bilinen (ö. 1760), Kudüs'ün Osmanlı hakimiyetinde bulunduğu zamanda havarilerini Kudüs'e yerleşmeye gönderdi. Bu kişiler, bugün liderleri olan, Harediliğin altyapısını oluşturdu. Vilna Gaon'un öğrencilerinden bazıları ise aşırı anti-Siyonist hareketini kurdu.
İsrail Devleti'nin kuruluşu
Birleşik Krallık Filistin Mandası yetkilileri, Aşkenaz ve Sefarad Yahudileri için, 1921'de merkezi Kudüs'te olan bir başhahamlık ofisi açtılar. "Dini siyonist" grupuyla bağdaştırılan Rabbi (ö. 1935), Sefarad başhahamı Rabbi Yaakov Meir ile birlikte ilk modern başhaham oldu. Başhahamlığın bulunduğu bu resmi yapı 1958'de tamamlandı ve buna Heyhal Şlomo denir.
Buna tezat olarak Kudüs'teki Haredi Yahudileri anti-Siyonist 'i kurdular. Bu grubun ilk hahamı Rabbi 'di. Aralarında Hasidik grupların da bulunduğu bazı gruplar zamanla Haredilerden ayrılmaya başladı.
Kudüs, dünyadaki en büyük yeşivalara (dini eğitim veren okul) ev sahipliği yapmaktadır. Bu şehir dünya Yahudileri için tartışmasız dini ve ruhani merkezdir.
Modern İsrail'de Kudüs
Kudüs, 21. yüzyılda, dini inançları gereği farklı kişiler tarafından farklı biçimlerde algılanmaktadır. 2009 yazında Eski Şehir yakınlarında bir parkın Cumartesi günü açılması Haredilerin ayaklanmasına sebep oldu. Fakat, seküler gruplar karşı protestoda bulundular ve Kudüs'ün dindar olan veya olmayan herkesin şehri olması gerektiğini ifade ettiler. "Açık" Kudüs çağrısı, başkanı ve Ortodoks haham Rabbi Dr. Donniel Hartman tarafından destek buldu. Dindar ve Siyonist olan Hartman, Kudüs'ün sadece dini bir merkez değil, aynı zamanda seküler İsrail'in de başkenti olduğunu belirtmiştir; "Açık" Kudüs konseptiyle tüm Yahudiler arasında birlik sağlanması gerektiğini savunmaktadır.
Galeri
-
![image]()
Eski Ahit'teki tanıma göre Süleyman Mabedi'nin yeniden inşası -
![image]()
-
![image]()
1900'lerde Eski Şehir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Roger Friedland, Richard D. Hecht. To Rule Jerusalem, University of California Press, 2000, p. 8.
- ^ Jerusalem- the Holy City 13 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Israeli Ministry of Foreign Affairs, February 23, 2003. Accessed March 24, 2007.
- ^ Leslie J. Hoppe. The Holy City:Jerusalem in the theology of the Old Testament, Liturgical Press, 2000, p. 6.
- ^ Mitchell Geoffrey Bard, The Complete Idiot's Guide to the Middle East Conflict, Alpha Books, 2002, p. 330.
- ^ Yossi Feintuch, U.S. Policy on Jerusalem, Greenwood Publishing Group, 1987, p. 1.
- ^ Moshe Maʻoz, Sari Nusseibeh, Jerusalem: Points of Friction - And Beyond, Brill Academi Publishers, 2000, p. 1.
- ^ , 4 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 13 Mayıs 2011, Anti-Defamation League, 2007. Accessed March 28, 2007.
- ^ (1992). "25: The Messianic Era". Handbook of Jewish Thought, (Volume 2). New York: Moznaim Publishing. s. 376.
- ^ a b (1996). "Beginnings". Jerusalem, the Eye of the Universe. New York: . ss. : 11-44.
- ^ Tesniye 27:12
- ^ Hoffman, Yair. "Bible Studies / The things that you're liable to read in the Bible". Ha'aretz Group. 27 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2011.
- ^ "Mezmurlar 137:1". 31 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2011.
- ^ "Mezmurlar 137:3-9". 31 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2011.
- ^ "Mezmurlar 79:1-3". 31 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2011.
- ^ "Mezmurlar 122:2-6". 31 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2011.
- ^ "Mezmular 125:2". 31 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2011.
- ^ "Mezmurlar 147:2-12". 31 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2011.
- ^ Berahot 27a
- ^ Pesahim 8b
- ^ Pesahim 50a
- ^ Yoma 12a
- ^ Yoma 21a
- ^ Suka 51b
- ^ Kiduşin 49b
- ^ Bereşit Raba 59
- ^ Tanhuma Noah 11
- ^ Tanhuma Kedoşim 10
- ^ Sifre Behaaloteha 89
- ^ Rabbi Natan'ın Avot'u 28
- ^ a b c Rabbi Natan'ın Avot'u 35
- ^ Pirke de Rabbi Eliezer 35
- ^ Yalkut Şimoni Yeşaya 473
- ^ Yalkut Şimoni Yeşaya 478
- ^ Yalkut Şimoni Mersiyeler 1009
- ^ "Mezmurlar 137:5". 31 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2011.
- ^ "Five police officers hurt as Haredi riots renew in Jerusalem". Haaretz. 10 Şubat 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ekim 2009.
- ^ Kershner, Isabel (3 Eylül 2009). "Religious-Secular Divide, Tugging at Israel's Heart". New York Times. 13 Kasım 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ekim 2009.
- ^ . Shalom Hartman Institute. 2009. 12 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2009.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yahudilikte Yerusalim veya Yahudilikte Kudus Ibranice ירושלים Yerusalayim MO 10 yuzyildan beri Yahudilerin odagi ve ruhani merkezi olmustur 4 kutsal sehirden en kutsalidir Uc bin yil once tahta gecip on iki kabileyi bir araya getiren Davud uluslari Kudus te birlestirilip Israil i olusturuldu Bin yil boyunca Kudus ozgur Yahudilerin kraliyet ailesinin yasama konseyinin ve mahkemelerin mekanini olusturdu Surgunde Yahudi ulusu antik baskentleriyle iliskilendirildi Yahudiler her nerede olurlarsa olsunlar sehrin yeniden kurulmasi icin dua ettiler Yahudilerin Kudus ile olan bagi asla kesilmedi Uc milenya boyunca Kudus Yahudi inancinin merkezi oldu ve nesiller boyunca sembolik degerini korudu Yahudilikte Kudus un merkeziyeti o kadar gucludur ki sekuler bir Yahudi dahi ona olan bagliligini dile getirip onsuz modern bir Israil Devleti dusunemez Yahudiler icin sirf var oldugu icin Kudus kutsaldir Yine de Kudus un kutsal karakteri uc bin yil oncesine dayanir 3000 yil once Davud Kudus u baskent yaptigindan beri sehir Yahudi varligi acisindan merkezi rol oynamaktadir Yahudiler icin bu sehir uc bin yil boyunca ruhani kulturel ve ulusal yasamin odagi olmustur Kudus 3000 yil once Yahudi halkinin merkezi olmustur Yahudi halki kacinilmaz bir sekilde Kudus sehrine baglidir Baska hicbir sehir tarihte politikada kulturde dinde ulusal yasamda ve halkin suurunda Kudus un yerini almamistir Yaklasik MO 1000 lerde Kral Davud sehri Yahudi devletinin baskenti yaptigindan beri Yahudi halkinin ulusal kimliginin en derin ifadesi olmustur Kudus Yahudi dini idragina uzunca bir suredir yerlesmistir ve Yahudiler Samuel Kitabi ve Zebur da anlatildigi gibi Kral Davud un sehri ele gecirmek ve burada bir tapinak kurmak istemesini calismis ve kisisellestirmislerdir Kral Davud un Kudus e olan arzusu populer dua ve sarkilarda yer bulmustur Yahudiler Kudus un ileride tum insanoglunun ibadet merkezi ve dunyanin ruhani baskenti olacagina inanmaktadir Ilk geleneklerKudus ile ilgili ilk geleneklerden biri ilk insan olan Adem in ileride kurulacak olan Kudus Tapinagi altari ile ayni yerde yaratilmis olmasidir Eden den kovulduktan sonra yine bu noktaya gelip Tanri ya kurban sunmustur Habil ve Kabil de adaklarini bu altarda sunmustur Inanisa gore Adem hayatinin tamamini Kudus te gecirmistir Kudus teki altar tum insanlarin Tanri ya ibadet etmesi icin tufana kadar sabit bir turbe olarak kaldi Tufandan sonra Nuh altari tekrar insa etti Ahit te yazdigina gore Nuh oglu Sam i kutsadigi icin Kudus topraklari ona miras kaldi Sam ve soyu Kudus te yasadi ve orada Tanri nin sozlerini ogreten bir akademi kurdu Sehir bir hukumet kuracak kadar genisledigi zaman Sam kral oldu ve ona Malhi Tzedek Durust Kral unvani verildi Durust anlamina gelen Tzedek ismi Kudus icin de kullanilmaktaydi Eski caglarda sehir doguda bulunan Asagi Sehir ve batida yuksek rakimda bulunan Yukari Sehir olmak uzere ikiye bolundu Dogudaki kisima Salem ve altarin bulundugu batidaki kisima ise Moriya denmekteydi Tufandan 340 yil sonra Kenan kavimleri Kutsal Topraklari istila etmeye basladi ve batidaki Yukari Sehri isgal eden Amoriler altari yikti Sam ve halki Asagi Sehri ellerinde tutmayi basarip akademiye devam ettiler Bazi efsanelere gore Ibrahim genc yasta Kudus e gidip Nuh ve Sam ile birlikte gelenekleri ogrenmistir Ardindan Tanri Ibrahim e Mezopotamya yi terk edip Vadedilmis Topraklar a donmesini soyledi Kendini icinde buldugu savastan zaferle ayrilan Ibrahim Sam tarafindan kutsandi Kisa bir sure sonra dogu Kudus Salem Filistilerin hakimiyeti altina girdi Ibrahim baris yapmak icin kral ile gorustu kral Sam in akademisinin guvende olacagi sozu verdi Ibrahim in oglu ve varisi Ishak dogdugu zaman Avimeleh bir antlasma yapmak icin onlara yanasti Antlasmaya gore Avimeleh in soyu bu topraklarda yasadigi surece Ibrahim in soyundan hic kimse onlara karsi savasmayacakti Bu antlasma sebebiyle ileriki zamanlarda Israilogullari Kudus un dogusunu ellerine gecirememistir Ibrahim e oglu Ishak i kurban etmesi soylendiginde Tanri onu Miroya ya yonlendirdi Bir zamanlar altarin bulundugu belli olan yerde Ibrahim tekrar bir altar insa etti ve Ishak i kurban etmek icin hazirladi Bu testten basariyla gectikten sonra Miroya Dagi ndaki altarin rahibi olan Sam in gorevini devraldi Ibrahim bu yere ihtisamli anlamina gelen Yiru Jeru adini verdi Bu yer sehrin dogusuyla birlesince isimler de birlestirilip JeruSalem Kudus adini aldi Hebron da dan ni satin aldiginda antlasma geregi Kudus u Hititlerden guc kullanarak almayacagina dair ant icti Sonuc olarak sehrin batisi Israilogullari tarafindan Efron un soyundan satin alindi Eski Ahit te KudusHer ne kadar Kudus adi Tanah ta 669 kere gecse de bu isim Tevrat ta yer almamaktadir bunun yerine Tanri nin sececegi yer ifadesi kullanilmistir Rambam a gore Tevrat ta Kudus adinin kullanilmamasinin cesitli sebepleri vardir ve bunlardan ilki soyledir eger diger uluslar Kudus un Yahudiligin dini merkezi oldugunu duyarlarsa bu sehri Yahudilerden once ele gecirip Yahudilerin girmesini engelleyebilirdi Tel Aviv Universitesi nde arastirmaci Avraham Tal ve Mose Florentin in yaptigi yeni bir arastirmaya gore Kudus adinin gecmemesinin sebebi Tevrat ta Kudus ten ziyade Gerizim Dagi nin kutsal yer olarak gorulmesidir Yazili kanun sozlu kanunun temelini olusturur ve Talmud da Yahudiligin Kudus ile olan derin bagi buyuk bir olcude anlatilmistir Ornegin asirlar boyunca Yahudiler tarafindan ezberlenip sikca alinti yapilan bolumler soyledir Babil irmaklari kiyisinda oturup Siyon u andikca agladik Cunku orada bizi tutsak edenler bizden ezgiler Bize zulmedenler bizden senlik istiyor Siyon ezgilerinden birini okuyun bize diyorlardi Nasil okuyabiliriz RAB bin ezgisini El topraginda Ey Yerusalim seni unutursam Sag elim kurusun Seni anmaz Yerusalim i en buyuk sevincimden ustun tutmazsam Dilim damagima yapissin Yerusalim in dustugu gun Yikin onu yikin temellerine kadar Diyen Edomlular in tavrini animsa ya RAB Ey sen yikilasi Babil kizi Bize yaptiklarini Sana odetecek olana ne mutlu Ne mutlu senin yavrularini tutup Kayalarda parcalayacak insana Ey Tanri uluslar senin yurduna saldirdi Kutsal tapinagini kirletti Yerusalim i tas yiginina cevirdi Kullarinin olulerini yem olarak yirtici kuslara Sadik kullarinin etini yabanil hayvanlara verdiler Kanlarini su gibi akittilar Yerusalim in cevresine Onlari gomecek kimse yok Ey Yerusalim Bitisik nizamda kurulmus bir kenttir Yerusalim Esenlik dileyin Yerusalim e Huzur bulsun seni sevenler Daglar Yerusalim i nasil kusatmissa RAB de halkini oyle kusatmistir Simdiden sonsuza dek RAB yeniden kuruyor Yerusalim i Bir araya topluyor Israil in surgunlerini RAB bi yucelt ey Yerusalim Tanrin a ovguler sun ey Siyon Rabinik edebiyatta KudusYahudi dini yazitlarinda Kudus ten bahseden binlerce yer bulunur bunlardan bazilari sunlardir Eger kisi Israil Diyari ndaysa kalbi Kudus e donmeli eger kisi Kudus te ise yuzunu Kutsal Tapinaga donmeli Neden Ginosar daki meyveler Kudus te bulunmaz Cunku seyyahlar demesinler ki Ginosar meyvelerini sadece Kudus te yemekle yukumluyuz bu yeter Gelecekte Kadrimutlak Kudus u o kadar genisletecek ki ati kaybolan kisi atini ayni sehir icinde bulacak Kudus kavimler arasinda bolunmedi Bir yilan veya akrep Kudus te kimseye zarar vermemistir Ihtisamli doneminde Kudus u gormeyen guzel sehir gormemistir On olcek guzellik dunyaya indi dokuzunu Kudus aldi Kudus dunyanin isigidir Surgundekilerin bir araya gelmesi gerceklesmedikce Kudus tekrar insa edilmeyecek Israil Diyari dunyanin Kudus ise Israil Diyari nin merkezindedir Neden Kadrimutlak Kudus e Tiberya daki gibi sicak pinarlar yaratmadi Cunku kisi Kudus e cikip yikanalim demesin diye Kudus un guzelligi baska hicbir yerde yoktur Atalarimiz icin on mucize Kudus te gerceklesti Tum kabilelerinizde Bu Kudus demektir cunku tum Israilogullari Kudus ile ortakti Gelecekte tum ulus ve kralliklar Kudus te toplanacaktir Kudus te dua etmek istihamli tahtin onunde dua etmek gibidir cunku cennetin kapilari ordadir Kudus un mukafati icin Kizildeniz i ikiye yardim Gelecekte Kudus varoslari degerli taslar ve mucevherlerle dolacak ve Israilogullari gelip bunlari alacak Kudus yikildigindan beri O Kudus u insa edip Israilogullarini geri getirene kadar Tanri mutlu olmayacaktirYahudi kanun ve geleneklerinde KudusKudus Tapinagi Antik donemde Yahudilik Kudus Tapinagi merkezinde gerceklesmekteydi Ulusa hukmeden Sanhedrin Tapinak bolgesindeydi Tapinak hizmetleri Rosasana ve Yom Kipur ayinlerinin kalbiydi Pesah Savuot ve Sukot bayramlarindan olusan Salos Regalim de tum Yahudilerin bir araya gelmesi gereken merkezdi Yedi senede bir butun Yahudiler in okunusunu dinlemek icin Tapinaga gelmeliydi nin kirk dokuz gununun Pesah ve Savuot bayramlari arasina denk gelen gunlerinde Omer sunulari sunulmaktaydi Hanuka nin sekiz gunu boyunca Ikinci Tapinagin tekrar Yahudilerin eline gecisi kutlanir Oruc gunleri olan 9 Av 10 Tevet ve da Tapinagin yikilisi animsanir Rambam Tapinak donemindeki Kudus ile ilgili kanunlari soyle siralar Bir ceset gunasiri sehirde birakilmamali ceset kalintilari sehre sokulmamali evleri kiraya verilmemeli ikamet hakki verilmemeli antik zamanlardan beri var olan Davud ve Hulda hanedanliklarina ait kisiler disinda gomu alanlari bulunmamali bahce ekilmemeli ekin ekme ve sabanlama urune zarar verebileceginden yapilmamali eski caglardan beri var olan gul bahceleri disinda agac dikilmemeli burume nedeniyle cop yiginlari bulunmamali toplum alanlarina sarkan kiris ve balkonlar bulunmamali duman sebebiyle basincli firin bulunmamali tavuk yetistirilmemeli Anma Yom Kipur ayininin sonunda ve Pesah Gelecek sene Kudus te denir Matemli olan birine Tanri Siyon ve Kudus teki matemlilerle birlikte sana da kolaylik versin denir Dualarda KudusOrtodoks Yahudi kadinlar Aglama Duvari nda dua ederken Yahudilikte gunluk dualarda Kudus un adi cesitli kereler agza alinir Hafta icleri gunde uc defa soylenen amida dualari Kudus yonune donulup yapilir Gerek tam bir ogun gerekse hafif atistirma olsun yemek yedikten sonra soylenen dualarda Kudus anilir Kudus u anma gelenekleriEvlenmeden once nin altina girecek olan damadin alnina az miktarda kul surulur Bu Kudus un yikilisini hatirlama ve eglencenin dozunu kacirmama amacli sembolik bir harekettir Damadin cam bardak kirma adeti de Kudus icin tutulan yasla bagdastirilir Bazi damatlar Mezmurlar kitabindan Ey Yerusalim Kudus seni unutursam Sag elim kurusun cumlesini alinti yaparlar Baska bir antik gelenege gore evin giris kapisinin karsisindaki ic duvarin kucuk bir bolumu boyanmadan birakilir boylece Tapinaklarin ve Kudus un yikimi zeher lehurban hatirlanir Yahudi kanununa gore Kudus u anmayi ifade etme amacli bayramlar ve kutlamalar disinda muzik dinlenmemelidir Bu yasak her ne kadar Sulhan Aruh ta yer alsa da bugunlerde Ortodokslarin buyuk bir kismi ve hatta Haredilerin bazilari bu kurali takip etmemektedir Aglama DuvariAglama Duvari nda bir Bar Mitsva soleni Modern Yahudilikte en kutsal yerlerden biri olan Aglama Duvari Kudus un kalbinde bulunur Bunun sebebi su anda Yahudilerin ulasamadigi e en yakin nokta olmasidir Roma fethinden 1967 ye kadar Kudus Tapinagi ndan arta kalan tek yer oldugu dusunulmekteydi Midras taki ezoterik metinlere gore Tanri Tapinak duvarlari disinda eskiyi hatirlamak icin bir anit birakacagi yazilidir Alti Gun Savasi yla Dogu Kudus Israil in eline gecince Tapinak Dagi ndaki diger duvarlarindan ayakta kaldigi farkina varilmistir Hahamlar ve KudusTalmud daki kayitlara gore rabinik lider MS 70 Kudus un yikilmasini engellenemek icin barisci yollarla teslim olmayi tavsiye etmis olsa da bu asiri dindarlar tarafindan onemsenmedi Yahudilerin Siyon a geri donmeleri ifadesi ilk olarak 1140 ta olen Yehuda Halevi tarafindan dile getirilmistir Bir Yahudi efsanesine gore Kudus e yaklasinca kutsal sehrin gucu altinda ezildi ve en guzel agitini soyledi bu sirada atli bir Arap tarafindan ezilerek olduruldu Onu 1267 de Israil topraklarina goc eden Ramban takip etti ve Kudus te kisa bir sure kaldi Yazdiklarina gore Haclilar yuzunden sehirde sadece yaklasik on Yahudi kalmisti ve birlikte bugun ayakta en eski sinagog olan nu insa ettiler Vilna Gaon olarak bilinen o 1797 ve Baal Sem Tov olarak bilinen o 1760 Kudus un Osmanli hakimiyetinde bulundugu zamanda havarilerini Kudus e yerlesmeye gonderdi Bu kisiler bugun liderleri olan Harediligin altyapisini olusturdu Vilna Gaon un ogrencilerinden bazilari ise asiri anti Siyonist hareketini kurdu Israil Devleti nin kurulusuBirlesik Krallik Filistin Mandasi yetkilileri Askenaz ve Sefarad Yahudileri icin 1921 de merkezi Kudus te olan bir bashahamlik ofisi actilar Dini siyonist grupuyla bagdastirilan Rabbi o 1935 Sefarad bashahami Rabbi Yaakov Meir ile birlikte ilk modern bashaham oldu Bashahamligin bulundugu bu resmi yapi 1958 de tamamlandi ve buna Heyhal Slomo denir Buna tezat olarak Kudus teki Haredi Yahudileri anti Siyonist i kurdular Bu grubun ilk hahami Rabbi di Aralarinda Hasidik gruplarin da bulundugu bazi gruplar zamanla Haredilerden ayrilmaya basladi Kudus dunyadaki en buyuk yesivalara dini egitim veren okul ev sahipligi yapmaktadir Bu sehir dunya Yahudileri icin tartismasiz dini ve ruhani merkezdir Modern Israil de KudusKudus 21 yuzyilda dini inanclari geregi farkli kisiler tarafindan farkli bicimlerde algilanmaktadir 2009 yazinda Eski Sehir yakinlarinda bir parkin Cumartesi gunu acilmasi Haredilerin ayaklanmasina sebep oldu Fakat sekuler gruplar karsi protestoda bulundular ve Kudus un dindar olan veya olmayan herkesin sehri olmasi gerektigini ifade ettiler Acik Kudus cagrisi baskani ve Ortodoks haham Rabbi Dr Donniel Hartman tarafindan destek buldu Dindar ve Siyonist olan Hartman Kudus un sadece dini bir merkez degil ayni zamanda sekuler Israil in de baskenti oldugunu belirtmistir Acik Kudus konseptiyle tum Yahudiler arasinda birlik saglanmasi gerektigini savunmaktadir GaleriEski Ahit teki tanima gore Suleyman Mabedi nin yeniden insasi 68 yilinda asiler tarafindan basilan sikke On yuz Israil Sekeli yil 3 Arka yuz Kutsal Kudus 1900 lerde Eski Sehir Ayrica bakinizKudus Dort Kutsal Sehir Dogu Kudus Kudus zaman cizelgesi Israil Kudus Yasasi Kudus Bolgesi Kudus un konumuKaynakca Roger Friedland Richard D Hecht To Rule Jerusalem University of California Press 2000 p 8 ISBN 0 520 22092 7 Jerusalem the Holy City 13 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Israeli Ministry of Foreign Affairs February 23 2003 Accessed March 24 2007 Leslie J Hoppe The Holy City Jerusalem in the theology of the Old Testament Liturgical Press 2000 p 6 ISBN 0 8146 5081 3 Mitchell Geoffrey Bard The Complete Idiot s Guide to the Middle East Conflict Alpha Books 2002 p 330 ISBN 0 02 864410 7 Yossi Feintuch U S Policy on Jerusalem Greenwood Publishing Group 1987 p 1 ISBN 0 313 25700 0 Moshe Maʻoz Sari Nusseibeh Jerusalem Points of Friction And Beyond Brill Academi Publishers 2000 p 1 ISBN 90 411 8843 6 4 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 13 Mayis 2011 Anti Defamation League 2007 Accessed March 28 2007 1992 25 The Messianic Era Handbook of Jewish Thought Volume 2 New York Moznaim Publishing s 376 a b 1996 Beginnings Jerusalem the Eye of the Universe New York ss 11 44 Tesniye 27 12 Hoffman Yair Bible Studies The things that you re liable to read in the Bible Ha aretz Group 27 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Nisan 2011 Mezmurlar 137 1 31 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2011 Mezmurlar 137 3 9 31 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2011 Mezmurlar 79 1 3 31 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2011 Mezmurlar 122 2 6 31 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2011 Mezmular 125 2 31 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2011 Mezmurlar 147 2 12 31 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2011 Berahot 27a Pesahim 8b Pesahim 50a Yoma 12a Yoma 21a Suka 51b Kidusin 49b Beresit Raba 59 Tanhuma Noah 11 Tanhuma Kedosim 10 Sifre Behaaloteha 89 Rabbi Natan in Avot u 28 a b c Rabbi Natan in Avot u 35 Pirke de Rabbi Eliezer 35 Yalkut Simoni Yesaya 473 Yalkut Simoni Yesaya 478 Yalkut Simoni Mersiyeler 1009 Mezmurlar 137 5 31 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2011 Five police officers hurt as Haredi riots renew in Jerusalem Haaretz 10 Subat 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ekim 2009 Kershner Isabel 3 Eylul 2009 Religious Secular Divide Tugging at Israel s Heart New York Times 13 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ekim 2009 Shalom Hartman Institute 2009 12 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2009