Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yekbûn (Türkçe: Birlik), Sovyetler Birliği'nde Kürtler arasında kurulan ve Sovyetler Birliği sınırları içerisinde Kürt kültürünün özerk hale gelmesi ve bir Kürdistan otonomisi kurulması için faaliyet yürüten Kürt siyasi kuruluşu.
| Yekbûn | |
|---|---|
| Kuruluş | 1989 |
| Amaç | Sovyet Kürtlerine dair özerk kültür kuruluşlarının inşa edilmesi ve Sovyetler Birliği sınırları içerisinde bir Kürdistan otonomisi kurulması |
| Hizmet bölgesi | Sovyetler Birliği |
| Lider | Mehmet Babayev |
1980'li yıllardaki perestroyka politikalarının ardından Sovyet Kürtlerinin kültürel çabaları ve otonomi istekleri daha belirgin hale geldi. Tüm cumhuriyetlerde yaşayan Kürtler 1989 yılında Yekbûn adlı örgütte birleştiler ve Kürdistan Uyezdi'nin tekrar kurulması için çalışmalar yürüttüler. Sovyet yetkilileri den Kürt otonomisinin yeniden inşası konusunda çalışmalara başladı, ancak fikirsel ayrılıklar, Azeri-Ermeni çatışmaları, Türkiye'nin müdahalesi ve Sovyetler Birliği'nin dağılması gibi nedenlerden ötürü Kürt otonom bölgesi kurulamadı.
1989 yılındaki sayım sonuçlarına göre ülkede toplam 152.717 Kürt yaşamaktaydı.
Yekbûn öncesi otonomi girişimleri
Sovyetler Birliği Komünist Partisi genel sekreteri Josef Stalin'in 1953'teki ölümü sonrasındaki dönemde Sovyet Kürtlerinin sürdürdüğü politikalar Orta Doğu ve Avrupa'da yaşayan Kürt diasporasıyla ilişkilerinin büyümesi ile birlikte daha geniş boyut kazandı. Geçmiş sürgün politikaları Kürt meselesine ilişkin özel bölgesel çözümler üretme fikirlerinin gelişmesine ve tartışılmasına katkıda bulundu. Sovyet Kürt kurumlarının ortaya çıkışı üçüncü dünya ülkelerini etkilemek amacında olan dönemin Sovyet politikalarına bağlı olarak hızla arttı. 1961 başlarında aralarında Mehmet Babayev, Şamil Esgerov, Kanate Kurdo, Useynê Sadıkov, Zaarê Evdi Sadıkov, Sano Migiev, Mamed Tahirov, Temurê Aliyev, Mehmed Eziz, Hüseynê Nevo, Çerkezê Bako ve M. Abdullayev'in de olduğu Sovyetler Birliği'nin pek çok farklı cumhuriyetten gelen Kürt aktivistler "Kürt Özerk Bölgesi" olan Laçin merkezli otonom bölgenin yeniden inşası için görüşmeler yapmak amacıyla Moskova'ya gitti. Başvuru metninde "Kızıl Kürdistan'ın yeniden inşası mümkün olmadığı takdirde Kazakistan arazisinde Kürt özerkliğinin oluşturulması" maddesi de vardı. Heyeti kabul eden Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi yetkililerinden S. A. Panamaryov, İ. V. Vader ve K. N. Şumanskiy, Irak'ta Kürtler ile Araplar arasında savaş sürdüğü bir dönemde Sovyetler Birliği'nin kendi topraklarında bir Kürt otonomisi oluşturamayacaklarını, şayet böyle bir adım atılırsa dünya kamuoyu nezdinde Irak'taki isyanın Sovyetler tarafından planlanarak hayata geçirildiği ithamıyla karşı karşıya gelinebileceğini ifade etti. Bununla birlikte yetkililer Sovyet cumhuriyetlerinde kültürel otonomilere zemin hazırlama önerisinde bulundular ve Irak'taki savaşın bitmesinden sonra Kürdistan otonomisi konusunu ele alabileceklerini belirttiler. Otonomi talebi ayrıca Kruşçev'in çözülmesine yol açan Ermenistan-Azerbaycan arasındaki bölgesel ve tarihsel meselelerden kaynaklı düşmanlık gibi çeşitli durumlarla aynı döneme denk geldi. Zira 1963 başlarında Ermenistan Kürtlerinden bir grup Azerbaycan'da yeniden özerk bölgenin yaratılmasını talep etti ve parlamento başkanı Mehmed İskenderov ile görüşmeler gerçekleştirdi. Talepler açıkça reddedildi ve ek olarak Azerbaycan yönetiminde tedirginlik yarattı. Sovyet Kürtleri Sovyetler Birliği döneminde kazanılan ulusal haklar ile 1930'larda ve 1940'larda yapılan zorunlu göç olgusu arasında denge politikası izlemek sağlamak zorunda kaldılar.
Tarihçe
1980'li yıllarda ortaya çıkan perestroyka politikaları tarihsel araştırmaların hızlanmasına ve Sovyet Kürtleri arasında ulusal meseleye dair önceki dönemlere göre daha radikal tartışmaların ortaya çıkmasına yol açtı. Bu dönemki tartışmalarda Sovyet Kürtleri arasında, Andropov Aralık 1982'deki bir konuşmasında yurt dışındaki kardeşleri olan Sovyet halklarıyla birlikte Kürtlerden de söz etmesi nedeniyle, Andropov'un Ortadoğu Kürtleri için bağımsızlık istemediği tartışmaları yapıldı. Bu dönemde Sovyet Kürt aktivistleri Sovyetler Birliği dışında Kürt meselesine dair daha fazla dikkat çekmeye başladı. 25 Mayıs 1989 tarihinde Sovyetler Birliği parlamentosunun 1. Kurultayının gerçekleşeceğini öğrenen Mehmet Babayev, M. S. Mustafayev gibi bazı Sovyet Kürt aktivistleri kurultay öncesi Moskova'daki Puşkin Meydanı'nda miting yapmaya kararı verdi. Mart 1989'da Babeyev ve Mustafayev öncülüğünde Kazakistan'ın Aşıbulak köyünde Knyaze Eliyê Asik'in evinde toplantı düzenlendi. Toplantında "Yekbûn" adıyla kurulacak yeni oluşumun amaç ve hedefleri belirlenerek gerçekleştirilecek mitingin ayrıntıları konuşuldu. 21 Mayıs 1989'da 9 Sovyet cumhuriyetinden gelen delegelerle birlikte "Yekbûn" adıyla Sovyetler Kürtleri birliği kuruldu. Yekbûn programında asimilasyonu önlemek için Kürt toplumsal ve kültürel organizasyonlarını birleştirmek, Kürtlerin yaşadığı bölgelerde il, kasaba ve köy Sovyetleri kurmak, kaldırılmış Kürt otonom bölgesi Kürdistan Uyezdi'ni yeniden inşa çalışmalarını sürdürmek ve tüm bunlar için Sovyetler Birliği parlamentosuna gerekli öneri ve tavsiyeleri yapmak gibi esasları kabul etti. Bununla birlikte Kürdistan Uyezdi'nin bulunduğu arazilerde Kürt otonomisinin inşa edilmesi amacına ulaşılamazsa Sovyetler Birliği'nde yer alan herhangi bölgede Kürtlerin bir arada bulunduğu başka bir bölge için de görüşmeler yürütüldü. Bu faaliyetler kapsamında tüm cumhuriyetlerde dergi çıkarma izni alan kurum, Kazakistan'ın başkenti Almatı'da 19 Eylül 1991 günü Kürdistan adlı gazete ile yayın hayatına başladı. Ermeni Oryantalizm Enstitüsü Kürdoloji Bölüm Başkanı Şakro Mgoi "Kürt militanlığının ilerici dünyasını" anlatırken Sovyet yöneticilerin Kürtlere ilişkin uyguladığı politikaları sıkılıkla eleştiriyordu. 1990'lı yıllarda Türkiye-PKK çatışmasının artması, buna paralel olarak gerçekleşen köy boşaltmaları, Saddam Hüseyin döneminde Irak'ta Kürtlere yönelik gerçekleşen askerî operasyonlar, Dağlık Karabağ bölgesinde Ermeniler ve Azeriler arasındaki gerilimler sonucu her iki cumhuriyette de Kürtlere yönelik şiddet eylemlerinin artması gibi durumlar, Kürt meselesinin iç meseleler halinden çıkıp ulusal bir soruna dönüşmesi fikriyle Sovyet Kürt aktivistlerinin birleşmesine yol açtı. Bu durum Sovyetler Birliği dışından katılan Kürt militanların ve aydınların da yer aldığı Temmuz 1990'daki konferansta açıkça vurgulandı. Bu dönemde Sovyet makamlara Orta Doğu'daki Kürtlere kayıtsız kalındığı eleştirilerini içeren çok sayıda mektup gönderildi. 1989-1990 yılları arasında, Kazakistan, Kırgızistan, Orta Asya ve Transkafkasya'dan gelen Kürtler yoğun olarak Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı Rostov Oblastı, Adige Cumhuriyeti, Krasnodar ve Stavropol'a göç etti. 20 Eylül 1989'daki Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi genel toplantısında Kürt meselesi gündeme alındı. 25-26 Eylül 1990 tarihleri arasında merkez komite kararı ile "SSCB Kürtleri: Tarih ve Günümüz Gerçekleri" isimli uluslararası konferans gerçekleştirildi. Marksizm-Leninizm Enstitüsü'nin Kürtlerin yaşadıkları ülkelerdeki şubelerinin katkısıyla yapılan konferansa Türkiye, İran, Irak, Suriye, Almanya ve Fransa'dan da Kürt temsilciler katıldı. Konferansta söz alan Mehmet Babayev otonom bölgesinde ısrarcı olduklarını belirtti ve konuyla ilgili şu sözleri sarf etti;
| “ | Eğer konferansımız SSCB Devlet Başkanlığı'ndan ve Sovyet hükûmetinden Kürt özertliğinin yeniden inşasını talep etmeyecek ise, burada yaptığımız söylev ve konuşmalar boşuna olacaktır. Yaşadığımız bunca sorundan ve olaydan sonra özerklik elde edemezsek Sovyetler Birliği'nde tümden yok oluşla karşı karşıya kalacağız. Sovyetler Birliği'nde özerkliği olmayan halk, halktan sayılmamaktadır. Bazı yoldaşlar şunu belirtiyorlar: Yaşadığımız çeşitli bölgelerde okullar açılsın, gazete yayınlansın ve ders kitapları basılsın. Bu, ekonomik açıdan ne bizim ne de devletin yararına değildir. Kürtler tüm Sovyetler Birliği'ne serpiştirilmiştir. Hiçbir ilde 300'den fazla Kürt ailesi bulunmamaktadır. Her yüz aile için okul mu kurulacak, bir gazete mi basılacak? Erivan'da basılan bir gazetenin diğer bölgelere 10-12 günde ulaştığını biliyoruz! | ” |
Yekbûn'un ısrarlı girişimleri sonucu Sovyet yetkililerden Kürt otonomisinin yeniden inşası konusunda devlet komisyonu kurma sözü alındı ve "Kürt Halkının Sorunları Üzerine" isimli Soyvet milletvekili Vitaliy Sobolev başkanlığında 8 parlamenter ve 4 Kürt temsilciden oluşan özel komisyon 20 Kasım 1990'da toplandı. Komisyonun görev olarak "arşiv belgelerini inceleyerek Kürt otonomisi hakkındaki gerçekleri ortaya çıkarmak ve Kürtlerin yaşadıkları cumhuriyetlerde araştırmalar yaparak Kürtlerin bir otonom cumhuriyete ihtiyaçlarının olup olmadığını tespit etmek" esasını benimsedi. Mayıs 1991'de Mihail Gorbaçov'ın yardımcısı G. Revenkov Kürt otonom bölgesinin kurulmasına yönelik olumlu kanaatleri olduğununa dair şu açıklamada bulundu;
| “ | Yoldaş Gorbaçov'un size selamları var. Kürdistan özerk bölgesinin yeniden inşasına yönelik çalışmalarınızı takdir ediyor. Şimdiden size Kızıl Kürdistan’ın kurulacağı müjdesini verebilirim. Birkaç ay içinde özerkliği ilan edeceğimizi umuyoruz. Bu mesele Azerbaycan yönetimiyle de konuşuldu. Bu süre içinde bölge halkını hazırlamamız gerekiyor. Kamuoyu yaratmak için devlet televizyonu ile Sovyet basınını iyi değerlendirmeye bakın. Farklı cumhuriyetlerde yaşayan soydaşlarınızı da hem hazırlayın hem de seferber edin. | ” |
Bu dönemde Yekbûn "otonomcular" ve "kültürcüler" olarak iki gruba ayrılmıştı. "Otonomcular" tek çözümün özerklik olduğunu savunurken, "kültürcüler" kültürel özerkliğinin savunulması gerektiğini ifade ettiler. Grup arasındaki keskin görüş ayrılıkları mücadelenin genel seyrini etkiledi. Nitekim Sovyetler Birliği Yüksek Sovyeti yetkilisi Refik Nişanov Yekbûn heyetine, "Öncelikle Kızıl Kürdistan'ı canlandırma konusundaki görüşleriniz netleştirmeden bana gelmeyin, yoksa sorunu çözemeyiz." demiştir. Tüm olumlu gelişmelere karşın; Yekbûn temsilcilerinin arasında fikirsel birliğin olmaması, kurulmak istenen otonominin Azeri-Ermeni çatışmalarının şiddetli hale geldiği bir coğrafyada bulunması, Türkiye hükûmetinin müdahaleleri ve Sovyetler Birliği'nin dağılması sonucunda Kürt otonom bölgesi kurulamadı. 1992 yılında Vekil Mustafayev öncülüğünde kurulan Kafkasya Kürdistan Özgürlük Hareketi adlı grup Rusya ve Ermenistan'ın desteğini alarak Kızıl Kürdistan'ın kuruluşunu ilan etti, ancak başarılı olamadı.
Notlar
- ^ Mustafayev konuyla ilgili 2014 yılında Rûdaw'a verdiği röportajda "Azerbaycan 1991'de Sovyet Rusya’dan ayrılıp bağımsızlığını ilan edince, parlamentosu da Türk olduklarını, dillerinin Türkçe olduğunu ve topraklarının da Türkiye’ye ait olduğunu duyurdu. Onların meşhur bir sözü var; “Tek millet, iki devlet” diye. Rusya ve Ermenistan bu durumdan rahatsız olunca bizden Kızıl Kürdistan’ı ilan etmemizi istediler ve silah dahi gereken her türlü desteği sağlayacaklarını belirtiler. ... Rusya kendi çıkarları için bir kez daha Kürtler’le dostane ilişkiler geliştirmek zorunda kaldı. Rusya kendi güvenliği için Azerbaycan ve Türkiye’ye komşu olmaktansa, Kızıl Kürdistan'a komşu olmayı tercih ediyordu. Ermenistan da Rusya'yla bağlantı için Kafkasya Kürdistanı'na ihtiyaç duyuyordu. .. 1992 yılında Kızıl Kürdistan'ı ilan ettiğimizde Laçin başkent oldu. Kelbecer, Gubedli, Zengile ve Cebrayil şehirleri de devletin sınırları içinde yer aldı. İki ay sonra Rusya'nın isteği üzerine Moskova'ya gittim. Dışişleri yetkisiyle, yapılabilecek yardım ve ilişkilerimiz hakkında bir toplantı yaptık." ifadelerini kullanmıştır.
Kaynakça
Özel;
- ^ "Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР" (Rusça). Demoscope.ru. 4 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mart 2020.
- ^ Bedirxan 2010, s. 84.
- ^ a b c d Peyrat 2019, s. 53.
- ^ Bedirxan 2010, s. 85, 87-88.
- ^ Bedirxan 2010, s. 86.
- ^ Bedirxan, 2010 & 88.
- ^ Bedirxan 2010, s. 79.
- ^ Grojean, Olivier (2017). La révolution kurde: Le PKK et la fabrique d'une utopie. La Découverte (Fransızca). La Découverte. ISBN .
- ^ Balcı, Ali (2017). The PKK-Kurdistan Workers’ Party’s Regional Politics: During and After the Cold War (İngilizce). Palgrave Macmillan. ISBN .
- ^ Vanly 2005, s. 167.
- ^ Bedirxan 2010, s. 90.
- ^ Bedirxan 2010, s. 61.
- ^ Bedirxan 2010, s. 69.
- ^ Bedirxan 2010, s. 61-62.
- ^ Nodar, Mosaki (2016). "O vystuplenii Sh.Kh. Mgoi po kurdskoj probleme v Sirii v 1987 godu". Vostochnyj Arkhiv (Rusça). 2 (34). s. 89-95.
- ^ van Bruinessen, Martin (14-18 Ekim 1995). "The Impact of the Dissolution of the Soviet Union on the Kurds" (İngilizce). Saint Petersburg: International Conference on Islam and Ethnicity in Central Asia.
- ^ Bugaj, N. F.; Broev, T. M.; Broev, R. M. (1993). Sovetskie Kurdy (Rusça). Moskova: Vremja peremen.
- ^ Peyrat 2019, s. 54.
- ^ Akbulak, Emrah (7 Mayıs 2016). "Erivan'da önce Kürtler vardı". Rudaw. 15 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mart 2020.
- ^ Bedirxan 2010, s. 63.
- ^ Bedirxan 2010, s. 65.
- ^ Bedirxan 2010, s. 65-66.
- ^ Bedirxan 2010, s. 67.
- ^ a b c Bulut, Faik. . Gazete Duvar. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020.
- ^ Bedirxan 2010, s. 68.
- ^ Bedirxan 2010, s. 68, 90.
- ^ Yalın, İhsan (20 Nisan 2019). "Kızıl Kürdistan'ın kurucusu yaşamını yitirdi". K24. 23 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
- ^ Omer, Tekdemir (2016). (PDF). International Affairs Forum Winter 2016 (İngilizce). s. 131-136. 4 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
In 1992, with the assistance of Russia and Armenia, the president of the Caucasian Kurdistan Freedom Movement, Wekil Mustafayev, proclaimed the reformation of Red Kurdistan in Lachin during the Nagorno-Karabakh War between Armenia and Azerbaijan.
- ^ Mihemed, Xoşewi (23 Ağustos 2014). "Wekil Mustafayev'in yaşama sebebi: Kızıl Kürdistan". Rûdaw. 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
- Genel;
- Bedirxan, Ezîzê Ziyo (2010). Kızıl Kürdistan. Pêrî Yayınları. ISBN .
- Peyrat, Etienne Forestier (2019). (PDF). Kürt Tarihi, 38. ISSN 2147-2491. 14 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020.
- Vanly, Ismet Chériff (2005). Kreyenbroek, Philip G.; Sperl, Stefan (Ed.). The Kurds: A Contemporary Overview / The Kurds in the Soviet Union. Routledge. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yekbun Turkce Birlik Sovyetler Birligi nde Kurtler arasinda kurulan ve Sovyetler Birligi sinirlari icerisinde Kurt kulturunun ozerk hale gelmesi ve bir Kurdistan otonomisi kurulmasi icin faaliyet yuruten Kurt siyasi kurulusu YekbunKurulus1989AmacSovyet Kurtlerine dair ozerk kultur kuruluslarinin insa edilmesi ve Sovyetler Birligi sinirlari icerisinde bir Kurdistan otonomisi kurulmasiHizmet bolgesiSovyetler BirligiLiderMehmet Babayev 1980 li yillardaki perestroyka politikalarinin ardindan Sovyet Kurtlerinin kulturel cabalari ve otonomi istekleri daha belirgin hale geldi Tum cumhuriyetlerde yasayan Kurtler 1989 yilinda Yekbun adli orgutte birlestiler ve Kurdistan Uyezdi nin tekrar kurulmasi icin calismalar yuruttuler Sovyet yetkilileri den Kurt otonomisinin yeniden insasi konusunda calismalara basladi ancak fikirsel ayriliklar Azeri Ermeni catismalari Turkiye nin mudahalesi ve Sovyetler Birligi nin dagilmasi gibi nedenlerden oturu Kurt otonom bolgesi kurulamadi 1989 yilindaki sayim sonuclarina gore ulkede toplam 152 717 Kurt yasamaktaydi Yekbun oncesi otonomi girisimleriSovyetler Birligi Komunist Partisi genel sekreteri Josef Stalin in 1953 teki olumu sonrasindaki donemde Sovyet Kurtlerinin surdurdugu politikalar Orta Dogu ve Avrupa da yasayan Kurt diasporasiyla iliskilerinin buyumesi ile birlikte daha genis boyut kazandi Gecmis surgun politikalari Kurt meselesine iliskin ozel bolgesel cozumler uretme fikirlerinin gelismesine ve tartisilmasina katkida bulundu Sovyet Kurt kurumlarinin ortaya cikisi ucuncu dunya ulkelerini etkilemek amacinda olan donemin Sovyet politikalarina bagli olarak hizla artti 1961 baslarinda aralarinda Mehmet Babayev Samil Esgerov Kanate Kurdo Useyne Sadikov Zaare Evdi Sadikov Sano Migiev Mamed Tahirov Temure Aliyev Mehmed Eziz Huseyne Nevo Cerkeze Bako ve M Abdullayev in de oldugu Sovyetler Birligi nin pek cok farkli cumhuriyetten gelen Kurt aktivistler Kurt Ozerk Bolgesi olan Lacin merkezli otonom bolgenin yeniden insasi icin gorusmeler yapmak amaciyla Moskova ya gitti Basvuru metninde Kizil Kurdistan in yeniden insasi mumkun olmadigi takdirde Kazakistan arazisinde Kurt ozerkliginin olusturulmasi maddesi de vardi Heyeti kabul eden Sovyetler Birligi Komunist Partisi Merkez Komitesi yetkililerinden S A Panamaryov I V Vader ve K N Sumanskiy Irak ta Kurtler ile Araplar arasinda savas surdugu bir donemde Sovyetler Birligi nin kendi topraklarinda bir Kurt otonomisi olusturamayacaklarini sayet boyle bir adim atilirsa dunya kamuoyu nezdinde Irak taki isyanin Sovyetler tarafindan planlanarak hayata gecirildigi ithamiyla karsi karsiya gelinebilecegini ifade etti Bununla birlikte yetkililer Sovyet cumhuriyetlerinde kulturel otonomilere zemin hazirlama onerisinde bulundular ve Irak taki savasin bitmesinden sonra Kurdistan otonomisi konusunu ele alabileceklerini belirttiler Otonomi talebi ayrica Kruscev in cozulmesine yol acan Ermenistan Azerbaycan arasindaki bolgesel ve tarihsel meselelerden kaynakli dusmanlik gibi cesitli durumlarla ayni doneme denk geldi Zira 1963 baslarinda Ermenistan Kurtlerinden bir grup Azerbaycan da yeniden ozerk bolgenin yaratilmasini talep etti ve parlamento baskani Mehmed Iskenderov ile gorusmeler gerceklestirdi Talepler acikca reddedildi ve ek olarak Azerbaycan yonetiminde tedirginlik yaratti Sovyet Kurtleri Sovyetler Birligi doneminde kazanilan ulusal haklar ile 1930 larda ve 1940 larda yapilan zorunlu goc olgusu arasinda denge politikasi izlemek saglamak zorunda kaldilar Tarihce1923 yilinda kurulan Kurdistan Uyezdi 1986 yilinda Sovyetler Birligi ve Orta Dogu da Kurtlerin yasadiklari alanlar 1989 yilinda Sovyet Kurt nufusunun Sovyet cumhuriyetlerine gore dagilimi 50 000 kisi 25 000 50 000 kisi 10 000 25 000 kisi 1000 10 000 kisi 1 1000 kisi 1980 li yillarda ortaya cikan perestroyka politikalari tarihsel arastirmalarin hizlanmasina ve Sovyet Kurtleri arasinda ulusal meseleye dair onceki donemlere gore daha radikal tartismalarin ortaya cikmasina yol acti Bu donemki tartismalarda Sovyet Kurtleri arasinda Andropov Aralik 1982 deki bir konusmasinda yurt disindaki kardesleri olan Sovyet halklariyla birlikte Kurtlerden de soz etmesi nedeniyle Andropov un Ortadogu Kurtleri icin bagimsizlik istemedigi tartismalari yapildi Bu donemde Sovyet Kurt aktivistleri Sovyetler Birligi disinda Kurt meselesine dair daha fazla dikkat cekmeye basladi 25 Mayis 1989 tarihinde Sovyetler Birligi parlamentosunun 1 Kurultayinin gerceklesecegini ogrenen Mehmet Babayev M S Mustafayev gibi bazi Sovyet Kurt aktivistleri kurultay oncesi Moskova daki Puskin Meydani nda miting yapmaya karari verdi Mart 1989 da Babeyev ve Mustafayev onculugunde Kazakistan in Asibulak koyunde Knyaze Eliye Asik in evinde toplanti duzenlendi Toplantinda Yekbun adiyla kurulacak yeni olusumun amac ve hedefleri belirlenerek gerceklestirilecek mitingin ayrintilari konusuldu 21 Mayis 1989 da 9 Sovyet cumhuriyetinden gelen delegelerle birlikte Yekbun adiyla Sovyetler Kurtleri birligi kuruldu Yekbun programinda asimilasyonu onlemek icin Kurt toplumsal ve kulturel organizasyonlarini birlestirmek Kurtlerin yasadigi bolgelerde il kasaba ve koy Sovyetleri kurmak kaldirilmis Kurt otonom bolgesi Kurdistan Uyezdi ni yeniden insa calismalarini surdurmek ve tum bunlar icin Sovyetler Birligi parlamentosuna gerekli oneri ve tavsiyeleri yapmak gibi esaslari kabul etti Bununla birlikte Kurdistan Uyezdi nin bulundugu arazilerde Kurt otonomisinin insa edilmesi amacina ulasilamazsa Sovyetler Birligi nde yer alan herhangi bolgede Kurtlerin bir arada bulundugu baska bir bolge icin de gorusmeler yurutuldu Bu faaliyetler kapsaminda tum cumhuriyetlerde dergi cikarma izni alan kurum Kazakistan in baskenti Almati da 19 Eylul 1991 gunu Kurdistan adli gazete ile yayin hayatina basladi Ermeni Oryantalizm Enstitusu Kurdoloji Bolum Baskani Sakro Mgoi Kurt militanliginin ilerici dunyasini anlatirken Sovyet yoneticilerin Kurtlere iliskin uyguladigi politikalari sikilikla elestiriyordu 1990 li yillarda Turkiye PKK catismasinin artmasi buna paralel olarak gerceklesen koy bosaltmalari Saddam Huseyin doneminde Irak ta Kurtlere yonelik gerceklesen askeri operasyonlar Daglik Karabag bolgesinde Ermeniler ve Azeriler arasindaki gerilimler sonucu her iki cumhuriyette de Kurtlere yonelik siddet eylemlerinin artmasi gibi durumlar Kurt meselesinin ic meseleler halinden cikip ulusal bir soruna donusmesi fikriyle Sovyet Kurt aktivistlerinin birlesmesine yol acti Bu durum Sovyetler Birligi disindan katilan Kurt militanlarin ve aydinlarin da yer aldigi Temmuz 1990 daki konferansta acikca vurgulandi Bu donemde Sovyet makamlara Orta Dogu daki Kurtlere kayitsiz kalindigi elestirilerini iceren cok sayida mektup gonderildi 1989 1990 yillari arasinda Kazakistan Kirgizistan Orta Asya ve Transkafkasya dan gelen Kurtler yogun olarak Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ne bagli Rostov Oblasti Adige Cumhuriyeti Krasnodar ve Stavropol a goc etti 20 Eylul 1989 daki Sovyetler Birligi Komunist Partisi Merkez Komitesi genel toplantisinda Kurt meselesi gundeme alindi 25 26 Eylul 1990 tarihleri arasinda merkez komite karari ile SSCB Kurtleri Tarih ve Gunumuz Gercekleri isimli uluslararasi konferans gerceklestirildi Marksizm Leninizm Enstitusu nin Kurtlerin yasadiklari ulkelerdeki subelerinin katkisiyla yapilan konferansa Turkiye Iran Irak Suriye Almanya ve Fransa dan da Kurt temsilciler katildi Konferansta soz alan Mehmet Babayev otonom bolgesinde israrci olduklarini belirtti ve konuyla ilgili su sozleri sarf etti Eger konferansimiz SSCB Devlet Baskanligi ndan ve Sovyet hukumetinden Kurt ozertliginin yeniden insasini talep etmeyecek ise burada yaptigimiz soylev ve konusmalar bosuna olacaktir Yasadigimiz bunca sorundan ve olaydan sonra ozerklik elde edemezsek Sovyetler Birligi nde tumden yok olusla karsi karsiya kalacagiz Sovyetler Birligi nde ozerkligi olmayan halk halktan sayilmamaktadir Bazi yoldaslar sunu belirtiyorlar Yasadigimiz cesitli bolgelerde okullar acilsin gazete yayinlansin ve ders kitaplari basilsin Bu ekonomik acidan ne bizim ne de devletin yararina degildir Kurtler tum Sovyetler Birligi ne serpistirilmistir Hicbir ilde 300 den fazla Kurt ailesi bulunmamaktadir Her yuz aile icin okul mu kurulacak bir gazete mi basilacak Erivan da basilan bir gazetenin diger bolgelere 10 12 gunde ulastigini biliyoruz Yekbun un israrli girisimleri sonucu Sovyet yetkililerden Kurt otonomisinin yeniden insasi konusunda devlet komisyonu kurma sozu alindi ve Kurt Halkinin Sorunlari Uzerine isimli Soyvet milletvekili Vitaliy Sobolev baskanliginda 8 parlamenter ve 4 Kurt temsilciden olusan ozel komisyon 20 Kasim 1990 da toplandi Komisyonun gorev olarak arsiv belgelerini inceleyerek Kurt otonomisi hakkindaki gercekleri ortaya cikarmak ve Kurtlerin yasadiklari cumhuriyetlerde arastirmalar yaparak Kurtlerin bir otonom cumhuriyete ihtiyaclarinin olup olmadigini tespit etmek esasini benimsedi Mayis 1991 de Mihail Gorbacov in yardimcisi G Revenkov Kurt otonom bolgesinin kurulmasina yonelik olumlu kanaatleri oldugununa dair su aciklamada bulundu Yoldas Gorbacov un size selamlari var Kurdistan ozerk bolgesinin yeniden insasina yonelik calismalarinizi takdir ediyor Simdiden size Kizil Kurdistan in kurulacagi mujdesini verebilirim Birkac ay icinde ozerkligi ilan edecegimizi umuyoruz Bu mesele Azerbaycan yonetimiyle de konusuldu Bu sure icinde bolge halkini hazirlamamiz gerekiyor Kamuoyu yaratmak icin devlet televizyonu ile Sovyet basinini iyi degerlendirmeye bakin Farkli cumhuriyetlerde yasayan soydaslarinizi da hem hazirlayin hem de seferber edin Bu donemde Yekbun otonomcular ve kulturculer olarak iki gruba ayrilmisti Otonomcular tek cozumun ozerklik oldugunu savunurken kulturculer kulturel ozerkliginin savunulmasi gerektigini ifade ettiler Grup arasindaki keskin gorus ayriliklari mucadelenin genel seyrini etkiledi Nitekim Sovyetler Birligi Yuksek Sovyeti yetkilisi Refik Nisanov Yekbun heyetine Oncelikle Kizil Kurdistan i canlandirma konusundaki gorusleriniz netlestirmeden bana gelmeyin yoksa sorunu cozemeyiz demistir Tum olumlu gelismelere karsin Yekbun temsilcilerinin arasinda fikirsel birligin olmamasi kurulmak istenen otonominin Azeri Ermeni catismalarinin siddetli hale geldigi bir cografyada bulunmasi Turkiye hukumetinin mudahaleleri ve Sovyetler Birligi nin dagilmasi sonucunda Kurt otonom bolgesi kurulamadi 1992 yilinda Vekil Mustafayev onculugunde kurulan Kafkasya Kurdistan Ozgurluk Hareketi adli grup Rusya ve Ermenistan in destegini alarak Kizil Kurdistan in kurulusunu ilan etti ancak basarili olamadi Notlar Mustafayev konuyla ilgili 2014 yilinda Rudaw a verdigi roportajda Azerbaycan 1991 de Sovyet Rusya dan ayrilip bagimsizligini ilan edince parlamentosu da Turk olduklarini dillerinin Turkce oldugunu ve topraklarinin da Turkiye ye ait oldugunu duyurdu Onlarin meshur bir sozu var Tek millet iki devlet diye Rusya ve Ermenistan bu durumdan rahatsiz olunca bizden Kizil Kurdistan i ilan etmemizi istediler ve silah dahi gereken her turlu destegi saglayacaklarini belirtiler Rusya kendi cikarlari icin bir kez daha Kurtler le dostane iliskiler gelistirmek zorunda kaldi Rusya kendi guvenligi icin Azerbaycan ve Turkiye ye komsu olmaktansa Kizil Kurdistan a komsu olmayi tercih ediyordu Ermenistan da Rusya yla baglanti icin Kafkasya Kurdistani na ihtiyac duyuyordu 1992 yilinda Kizil Kurdistan i ilan ettigimizde Lacin baskent oldu Kelbecer Gubedli Zengile ve Cebrayil sehirleri de devletin sinirlari icinde yer aldi Iki ay sonra Rusya nin istegi uzerine Moskova ya gittim Disisleri yetkisiyle yapilabilecek yardim ve iliskilerimiz hakkinda bir toplanti yaptik ifadelerini kullanmistir KaynakcaOzel Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Rusca Demoscope ru 4 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mart 2020 Bedirxan 2010 s 84 a b c d Peyrat 2019 s 53 Bedirxan 2010 s 85 87 88 Bedirxan 2010 s 86 Bedirxan 2010 amp 88 Bedirxan 2010 s 79 Grojean Olivier 2017 La revolution kurde Le PKK et la fabrique d une utopie La Decouverte Fransizca La Decouverte ISBN 9782707188472 Balci Ali 2017 The PKK Kurdistan Workers Party s Regional Politics During and After the Cold War Ingilizce Palgrave Macmillan ISBN 978 3319422183 Vanly 2005 s 167 Bedirxan 2010 s 90 Bedirxan 2010 s 61 Bedirxan 2010 s 69 Bedirxan 2010 s 61 62 Nodar Mosaki 2016 O vystuplenii Sh Kh Mgoi po kurdskoj probleme v Sirii v 1987 godu Vostochnyj Arkhiv Rusca 2 34 s 89 95 van Bruinessen Martin 14 18 Ekim 1995 The Impact of the Dissolution of the Soviet Union on the Kurds Ingilizce Saint Petersburg International Conference on Islam and Ethnicity in Central Asia Bugaj N F Broev T M Broev R M 1993 Sovetskie Kurdy Rusca Moskova Vremja peremen Peyrat 2019 s 54 Akbulak Emrah 7 Mayis 2016 Erivan da once Kurtler vardi Rudaw 15 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mart 2020 Bedirxan 2010 s 63 Bedirxan 2010 s 65 Bedirxan 2010 s 65 66 Bedirxan 2010 s 67 a b c Bulut Faik Gazete Duvar 18 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2020 Bedirxan 2010 s 68 Bedirxan 2010 s 68 90 Yalin Ihsan 20 Nisan 2019 Kizil Kurdistan in kurucusu yasamini yitirdi K24 23 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2020 Omer Tekdemir 2016 PDF International Affairs Forum Winter 2016 Ingilizce s 131 136 4 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 4 Mayis 2020 In 1992 with the assistance of Russia and Armenia the president of the Caucasian Kurdistan Freedom Movement Wekil Mustafayev proclaimed the reformation of Red Kurdistan in Lachin during the Nagorno Karabakh War between Armenia and Azerbaijan Mihemed Xosewi 23 Agustos 2014 Wekil Mustafayev in yasama sebebi Kizil Kurdistan Rudaw 8 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2020 Genel Bedirxan Ezize Ziyo 2010 Kizil Kurdistan Peri Yayinlari ISBN 9789759010560 Peyrat Etienne Forestier 2019 PDF Kurt Tarihi 38 ISSN 2147 2491 14 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 23 Mart 2020 Vanly Ismet Cheriff 2005 Kreyenbroek Philip G Sperl Stefan Ed The Kurds A Contemporary Overview The Kurds in the Soviet Union Routledge ISBN 9781134907663