Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cemaleddin Efganî (Farsça: سید جمالالدین افغانی; d. Kasım 1838 - 9 Mart 1897,İstanbul), 19. yüzyıl fikir ve siyaset insanlarından biri olan Müslüman aktivist ve düşünür.İslami modernizmin kurucularından ve ümmet birliğinin savunucularındandır.
Cemaleddin Efganî | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Kasım 1838 |
| Ölüm | 9 Mart 1897 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Din | İslam |
Milliyeti ve mezhebi
Doğum yeri, milliyeti ve mezhebi özellikle muhalifleri arasında sürekli tartışma konusu olmuştur. İranlı ve Şii olduğunu savunanlar; onun, Hemedan'daki Esedabad'da doğduğunu ve burada akrabalarının bulunduğunu, İran'la ilgili faaliyetlerinin önemli bir seviyede olduğunu, Farsçayı düzgün telaffuz ettiğini, pederinin adının Safder olduğunu ileri sürerek yeğeni olduğunu iddia eden Mirza Lütfullah Han'ın eserine ve İranlı bir dostuna bıraktığı evraklarına dayanarak bu iddialarını delillendirmişlerdir.
Afganistanlı ve Sünni olduğunu savunanlar ise; onun Afganistan'ın doğusundaki Kuner kasabasının Esedabad köyünde doğduğuna, Efganî'nin yazılı ve sözlü ifadelerinde açıkça Afganistanlı olduğunu belirttiğine, Afganistan tarihi ile ilgili kitap yazdığına, bu ülkede akrabalarının bulunduğuna ve bazı arşiv belgelerinde Afganistanlı olduğuna dair kayıtların olduğuna dayanmaktadırlar.
Efganî, Ahmet Ağaoğlu'na kökeni hakkında şu açıklamayı yapmıştır: "Benim babam ve annem aslen Meragalı'dır, fakat sonra Hemedan'a gelmişler, ben Hemedan'da doğdum. Fakat ben daha süt emerken babamın işleri bozulduğu için Afganistan'a hicret mecburiyetinde bulunmuşuz." Bu açıklama Azerbaycan Türk'ü olduğu iddiasını desteklemektedir.
Efganî'nin İranlı olduğunu iddia edenler, bu konuda detaylı araştırmalar yapmış olan , Elie Kedourie, Huma Pakdamen ve A. Kudsizade gibi araştırmacılardır. Efganî'nin Afganistanlı ve Sünni olduğunu iddia edenler arasında ise, bazı Batılı araştırmacılar ile bir kısım öğrenci ve yakınları bulunmaktadır. Bunlar arasında Emir Şekib Arslan, Muhammed Abduh, Reşid Rıza, Corci Zeydan, Haydar Bammat, Ferid Vecdi, Edib İshak, Mahmud Kasım gibi yazar ve araştırmacılar yer almaktadır.
Yaşamı
On sekiz yaşına kadar Kâbil'de kalan Efgani, ilk öğrenimini alim babasından aldı. Ülkenin tanınmış alimlerinden çeşitli alanlarda dersler aldı ve daha sonrasında eğitimi için Hindistan'a gitti. Daha sonra Efgani hac sebebiyle gerçekleştirdiği yolculukta çok sayıda ülkeye de uğradı ve farklı kesimlerden insanlarla tanıştı. 1857'de Mekke'ye ulaşarak hac ibadetini yerine getirdi. Hac seyahatinden sonra Afganistan'a dönen Efgani, Dost Muhammed Han'ın iktidarında devlet hizmetine girdi. Dost Muhammed Han’ın 1863 yılında ölmesi üzerine ortaya çıkan iktidar mücadelesinden sonra Efgani önemli bir göreve getirildi. Hindistan'a geçiş yapan Efgani'nin buraya gelişi kısa bir zamanda duyulunca büyük bir ilgiyle karşılaştı ve ona gösterilen büyük ilgiden rahatsız olan İngiliz yönetimi Efgani'nin derhal ülkeyi terk etmesini bildirdi. Bunun üzerine Efgani, İngilizleri hedef alan bazı sözler söyledi. 1871 yılında Kahire'ye giden Efgani orada büyük bir ilgiyle karşılaşınca Mısır'da kalmaya karar verdi. Mısır'daki ikameti boyunca dersleri Ezher'den ziyade kendi evinde veriyor ve Posta Kahvehanesi'nde sohbetler yapıyordu. Efgani'nin dersleri başlangıçta ilmi konudaydı ancak zamanla buna siyaset de dahil oldu. Kötü idaresiyle devleti borçlandırdığı ve bu nedenle ülkenin bağımsızlığını tehlikeye attığı gibi gerekçelerle Hidiv İsmail Paşa'nın muhalifi oldu. Mason localarının faaliyetleri ve etkileri hakkında bilgi edinen Efgani, kendi amaçları doğrultusunda İskoç mason locasına girdiyse de bu locanın siyasete karışmak istememesi nedeniyle çıkan tartışma neticesinde locadan ihraç edildi. Bunun üzerine French Grand Orient'a bağlı millî bir loca kurdu ve bazı alim ve devlet adamları da dahil tanınmış bazı kimseler bu locaya girdiler. Efgani'nin faaliyetlerinden rahatsızlık duyan İngilizler onu ülkeden kovdurmaya çalıştı ve konsolosları aracılığıyla konu hakkında hidivle görüştüler. Hidiv hükûmeti de 1879'da yayımladığı bir resmî tebliğ ile Cemaleddin-i Efgani’nin ülkeden çıkarılmasını emretti.
Efgani tekrar Hindistan’a gitti ve Haydarabad’da tabiatçılığa reddiye konulu bir eser yazdı. Efgani, Seyyid Ahmed Han’ın tabiatçılık konusundaki görüşlerini eleştiriyordu. Bu gibi görüşlerin yayılması nedeniyle İslam birliğinin zarar gördüğünü ve bu durumdan da İngilizlerin yararlandığını düşünüyordu.
Vefatından sonra (9 Mart 1897), Osmanlı Sarayının özel izniyle, İstanbul'un, Maçka semtinde bulunan Osmanlı Mezarlığına defnedildi. 1944 yılında Afganistan hükûmetinin isteği üzerine kemikleri bu ülkeye nakledildi.
Görüşleri
İslami farkındalığı aşılayan Efgani, Müslümanların yaşadığı topraklarda yabancı hakimiyetine karşı gelen sömürge karşıtı bir aktivistti. Müslümanlara uyuşukluklarından kurtulma ve kendi özlerine yeniden sahip çıkma çağrısında bulunarak ülke ülke dolaştı. İngiliz idarecilerin gözünde Efgani bir baş belasıydı. İngilizler'e nefretle bakan Efgani, İslam alemini Avrupalı devletlerin baskısından kurtarma kararlılığında olmakla birlikte başarılı olunabilmesi için Avrupa'daki bilim ve teknoloji eğitiminin alınması gerektiğine inanıyordu. Zira ona göre Batı her ne kadar İslam alemine saldırganlık gösteren bir düşman olsa da aynı zamanda yeniden güçlü bir toplum kurulmasına giden yolda üzerinde durulması gereken bir örnekti. İslam'ın pozitif bilimlere karşıt bir tutumu olmadığını ifade ediyordu. Diğer birçok modernist düşünür gibi o da Müslümanların kendi istikballerinden sorumlu olduklarını vurguluyordu. Ona göre Müslümanlar çağdaş bilimlerle ilgilenmeye karşı gelen ve "İslamın gerçek düşmanları" olduklarını böylelikle gösteren tutucu ulemanın tesirinden kurtarılmalıydı. Efgani'ye göre İslam yasa ve teolojinin ötesinde büyük bir medeniyetti. Çünkü ona göre Batı'nın entelektüel temelleri İslam'dan alınmaydı. Emperyalizm karşıtlığı ve İslam birliği fikri onun bıraktığı mirasın en önemli unsurları oldu.
el-Urvetü'l Vüska
1882'de Mısır'ın İngilizlerce işgal edilmesinden iki yıl sonra Efgani, Müslümanların esaretine son vermeyi ve İngiliz işgaline karşı gelmeyi hedefleyen el-Urvetü'l Vüska dergisini çıkardı. Her ne kadar kendini gazete olarak tanıtsa da yayın formatına bakıldığında daha ziyade bir dergi olarak sayılmaktadır. İslami reform çağrısı yapan derginin ilk sayfasında Cemaleddin Efgani derginin siyasi müdürü, Muhammed Abduh ise başyazar olarak geçiyordu. Derginin İngiliz yayılmacılığına yönelik eleştirileri nedeniyle Hindistan ve Mısır'da dağıtımı ve bulundurulması yasaklanmış ancak yine de muhtelif yollarla okuyucusuna ulaştırılmaya çalışılmıştır. Toplam on sekiz sayı çıkan derginin her ne kadar ömrü kısa sürse de İslam alemine ciddi bir etkisi olmuştur.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ tam adıyla Seyyid Cemaleddin Muhammed bin Safder el-Efganî el-Hüseynî
Kaynakça
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
- ^ Armstrong, Karen. "A History of God", Random House Publishing, s. 363
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 10, s. 456-466
- ^ Landau, Jacob. "Pantürkizm", Sarmal yayınları, s. 65
- ^ "Jamal ad-Din al-Afghan". Jewish Virtual Library. 15 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.
- ^ "Sayyid Jamal ad-Din Muhammad b. Safdar al-Afghan (1838–1897)". . Center for Islam and Science. 2002. 8 Nisan 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.
- ^ Ludwig W. Adamec, Historical Dictionary of Islam (Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2001), p. 32
- ^ Ağaoğlu Ahmed, "Siyasiyat: Türk Alemi", TY, 1/3 (1328). s. 70-74, 200
- ^ Kara, İsmail. "Türkiye'de İsmalcılık Düşüncesi", Cilt: I, Dergah yayınları, s. 36
- ^ el-Urvetü’l-vüskā, s. 46, 412-417
- ^ 1-‘Cemaleetin Afgani Üzerine Makaleler- Yazar: Malatyalı Muhammed Reşad. 2- Malumat Dergisi(Osmanlıca)- S. 20. Yıl:1896
- ^ TDV İslâm Ansiklopedisi (1994 bas.). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 459. 22 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ağustos 2022.
- ^ Kassir, Samir. "Arap Talihsizliği", İletişim yayınları, s. 58
- ^ a b c Esposito, John L. İslam Tehdidi Efsanesi, Ufuk yayınları, s. 113
- ^ a b Aslan, Reza. "Tanrı Yoktur Allah'tan Başka", Okuyan Us yayınları, s. 318-320
- ^ Lutskiy, Vladimir Borisoviç. Arap Ülkelerinin Yakın Tarihi, Yordam yayınları, s. 188
- ^ a b Cambridge Resimli İslam Ülkeleri Tarihi, editör: Francis Robinson, Kitap yayınları, s. 145
- ^ Mardin, Şerif. "Türkiye'de Din ve Siyaset", İletişim yayınları, s. 17
- ^ Cleveland, William L. "Modern Ortadoğu Tarihi", Agora Kitaplığı, s. 141
- ^ Taslaman, Caner. Küreselleşme Sürecinde Türkiye'de İslam, Türkiye yayınları, s. 77
- ^ a b c TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 42, s. 186
- ^ Hourani, Albert. "Batı Düşüncesinde İslam", Doruk yayınları, s. 148
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cemaleddin Efgani Farsca سید جمال الدین افغانی d Kasim 1838 9 Mart 1897 Istanbul 19 yuzyil fikir ve siyaset insanlarindan biri olan Musluman aktivist ve dusunur Islami modernizmin kurucularindan ve ummet birliginin savunucularindandir Cemaleddin EfganiDogumKasim 1838Olum9 Mart 1897 Istanbul Osmanli ImparatorluguDinIslamMilliyeti ve mezhebiDogum yeri milliyeti ve mezhebi ozellikle muhalifleri arasinda surekli tartisma konusu olmustur Iranli ve Sii oldugunu savunanlar onun Hemedan daki Esedabad da dogdugunu ve burada akrabalarinin bulundugunu Iran la ilgili faaliyetlerinin onemli bir seviyede oldugunu Farscayi duzgun telaffuz ettigini pederinin adinin Safder oldugunu ileri surerek yegeni oldugunu iddia eden Mirza Lutfullah Han in eserine ve Iranli bir dostuna biraktigi evraklarina dayanarak bu iddialarini delillendirmislerdir Afganistanli ve Sunni oldugunu savunanlar ise onun Afganistan in dogusundaki Kuner kasabasinin Esedabad koyunde dogduguna Efgani nin yazili ve sozlu ifadelerinde acikca Afganistanli oldugunu belirttigine Afganistan tarihi ile ilgili kitap yazdigina bu ulkede akrabalarinin bulunduguna ve bazi arsiv belgelerinde Afganistanli olduguna dair kayitlarin olduguna dayanmaktadirlar Efgani Ahmet Agaoglu na kokeni hakkinda su aciklamayi yapmistir Benim babam ve annem aslen Meragali dir fakat sonra Hemedan a gelmisler ben Hemedan da dogdum Fakat ben daha sut emerken babamin isleri bozuldugu icin Afganistan a hicret mecburiyetinde bulunmusuz Bu aciklama Azerbaycan Turk u oldugu iddiasini desteklemektedir Efgani nin Iranli oldugunu iddia edenler bu konuda detayli arastirmalar yapmis olan Elie Kedourie Huma Pakdamen ve A Kudsizade gibi arastirmacilardir Efgani nin Afganistanli ve Sunni oldugunu iddia edenler arasinda ise bazi Batili arastirmacilar ile bir kisim ogrenci ve yakinlari bulunmaktadir Bunlar arasinda Emir Sekib Arslan Muhammed Abduh Resid Riza Corci Zeydan Haydar Bammat Ferid Vecdi Edib Ishak Mahmud Kasim gibi yazar ve arastirmacilar yer almaktadir YasamiOn sekiz yasina kadar Kabil de kalan Efgani ilk ogrenimini alim babasindan aldi Ulkenin taninmis alimlerinden cesitli alanlarda dersler aldi ve daha sonrasinda egitimi icin Hindistan a gitti Daha sonra Efgani hac sebebiyle gerceklestirdigi yolculukta cok sayida ulkeye de ugradi ve farkli kesimlerden insanlarla tanisti 1857 de Mekke ye ulasarak hac ibadetini yerine getirdi Hac seyahatinden sonra Afganistan a donen Efgani Dost Muhammed Han in iktidarinda devlet hizmetine girdi Dost Muhammed Han in 1863 yilinda olmesi uzerine ortaya cikan iktidar mucadelesinden sonra Efgani onemli bir goreve getirildi Hindistan a gecis yapan Efgani nin buraya gelisi kisa bir zamanda duyulunca buyuk bir ilgiyle karsilasti ve ona gosterilen buyuk ilgiden rahatsiz olan Ingiliz yonetimi Efgani nin derhal ulkeyi terk etmesini bildirdi Bunun uzerine Efgani Ingilizleri hedef alan bazi sozler soyledi 1871 yilinda Kahire ye giden Efgani orada buyuk bir ilgiyle karsilasinca Misir da kalmaya karar verdi Misir daki ikameti boyunca dersleri Ezher den ziyade kendi evinde veriyor ve Posta Kahvehanesi nde sohbetler yapiyordu Efgani nin dersleri baslangicta ilmi konudaydi ancak zamanla buna siyaset de dahil oldu Kotu idaresiyle devleti borclandirdigi ve bu nedenle ulkenin bagimsizligini tehlikeye attigi gibi gerekcelerle Hidiv Ismail Pasa nin muhalifi oldu Mason localarinin faaliyetleri ve etkileri hakkinda bilgi edinen Efgani kendi amaclari dogrultusunda Iskoc mason locasina girdiyse de bu locanin siyasete karismak istememesi nedeniyle cikan tartisma neticesinde locadan ihrac edildi Bunun uzerine French Grand Orient a bagli milli bir loca kurdu ve bazi alim ve devlet adamlari da dahil taninmis bazi kimseler bu locaya girdiler Efgani nin faaliyetlerinden rahatsizlik duyan Ingilizler onu ulkeden kovdurmaya calisti ve konsoloslari araciligiyla konu hakkinda hidivle gorustuler Hidiv hukumeti de 1879 da yayimladigi bir resmi teblig ile Cemaleddin i Efgani nin ulkeden cikarilmasini emretti Efgani tekrar Hindistan a gitti ve Haydarabad da tabiatciliga reddiye konulu bir eser yazdi Efgani Seyyid Ahmed Han in tabiatcilik konusundaki goruslerini elestiriyordu Bu gibi goruslerin yayilmasi nedeniyle Islam birliginin zarar gordugunu ve bu durumdan da Ingilizlerin yararlandigini dusunuyordu Vefatindan sonra 9 Mart 1897 Osmanli Sarayinin ozel izniyle Istanbul un Macka semtinde bulunan Osmanli Mezarligina defnedildi 1944 yilinda Afganistan hukumetinin istegi uzerine kemikleri bu ulkeye nakledildi GorusleriIslami farkindaligi asilayan Efgani Muslumanlarin yasadigi topraklarda yabanci hakimiyetine karsi gelen somurge karsiti bir aktivistti Muslumanlara uyusukluklarindan kurtulma ve kendi ozlerine yeniden sahip cikma cagrisinda bulunarak ulke ulke dolasti Ingiliz idarecilerin gozunde Efgani bir bas belasiydi Ingilizler e nefretle bakan Efgani Islam alemini Avrupali devletlerin baskisindan kurtarma kararliliginda olmakla birlikte basarili olunabilmesi icin Avrupa daki bilim ve teknoloji egitiminin alinmasi gerektigine inaniyordu Zira ona gore Bati her ne kadar Islam alemine saldirganlik gosteren bir dusman olsa da ayni zamanda yeniden guclu bir toplum kurulmasina giden yolda uzerinde durulmasi gereken bir ornekti Islam in pozitif bilimlere karsit bir tutumu olmadigini ifade ediyordu Diger bircok modernist dusunur gibi o da Muslumanlarin kendi istikballerinden sorumlu olduklarini vurguluyordu Ona gore Muslumanlar cagdas bilimlerle ilgilenmeye karsi gelen ve Islamin gercek dusmanlari olduklarini boylelikle gosteren tutucu ulemanin tesirinden kurtarilmaliydi Efgani ye gore Islam yasa ve teolojinin otesinde buyuk bir medeniyetti Cunku ona gore Bati nin entelektuel temelleri Islam dan alinmaydi Emperyalizm karsitligi ve Islam birligi fikri onun biraktigi mirasin en onemli unsurlari oldu el Urvetu l Vuska1882 de Misir in Ingilizlerce isgal edilmesinden iki yil sonra Efgani Muslumanlarin esaretine son vermeyi ve Ingiliz isgaline karsi gelmeyi hedefleyen el Urvetu l Vuska dergisini cikardi Her ne kadar kendini gazete olarak tanitsa da yayin formatina bakildiginda daha ziyade bir dergi olarak sayilmaktadir Islami reform cagrisi yapan derginin ilk sayfasinda Cemaleddin Efgani derginin siyasi muduru Muhammed Abduh ise basyazar olarak geciyordu Derginin Ingiliz yayilmaciligina yonelik elestirileri nedeniyle Hindistan ve Misir da dagitimi ve bulundurulmasi yasaklanmis ancak yine de muhtelif yollarla okuyucusuna ulastirilmaya calisilmistir Toplam on sekiz sayi cikan derginin her ne kadar omru kisa surse de Islam alemine ciddi bir etkisi olmustur Ayrica bakinizMusluman Kardesler Seyyid Kutub Ebu l A la el Mevdudi Resid Riza Muhammed Abduh Hasan el BennaNotlar tam adiyla Seyyid Cemaleddin Muhammed bin Safder el Efgani el HuseyniKaynakcaBu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Armstrong Karen A History of God Random House Publishing s 363 a b c d e f g h i j k l m n o p q r s TDV Islam Ansiklopedisi cilt 10 s 456 466 Landau Jacob Panturkizm Sarmal yayinlari s 65 Jamal ad Din al Afghan Jewish Virtual Library 15 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Eylul 2010 Sayyid Jamal ad Din Muhammad b Safdar al Afghan 1838 1897 Center for Islam and Science 2002 8 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Eylul 2010 Ludwig W Adamec Historical Dictionary of Islam Lanham Md Scarecrow Press 2001 p 32 Agaoglu Ahmed Siyasiyat Turk Alemi TY 1 3 1328 s 70 74 200 Kara Ismail Turkiye de Ismalcilik Dusuncesi Cilt I Dergah yayinlari s 36 el Urvetu l vuska s 46 412 417 1 Cemaleetin Afgani Uzerine Makaleler Yazar Malatyali Muhammed Resad 2 Malumat Dergisi Osmanlica S 20 Yil 1896 TDV Islam Ansiklopedisi 1994 bas Istanbul Turkiye Diyanet Vakfi s 459 22 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Agustos 2022 Kassir Samir Arap Talihsizligi Iletisim yayinlari s 58 a b c Esposito John L Islam Tehdidi Efsanesi Ufuk yayinlari s 113 a b Aslan Reza Tanri Yoktur Allah tan Baska Okuyan Us yayinlari s 318 320 Lutskiy Vladimir Borisovic Arap Ulkelerinin Yakin Tarihi Yordam yayinlari s 188 a b Cambridge Resimli Islam Ulkeleri Tarihi editor Francis Robinson Kitap yayinlari s 145 Mardin Serif Turkiye de Din ve Siyaset Iletisim yayinlari s 17 Cleveland William L Modern Ortadogu Tarihi Agora Kitapligi s 141 Taslaman Caner Kuresellesme Surecinde Turkiye de Islam Turkiye yayinlari s 77 a b c TDV Islam Ansiklopedisi Cilt 42 s 186 Hourani Albert Bati Dusuncesinde Islam Doruk yayinlari s 148