Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Güney Azerbaycanca, Güney Azerbaycan Türkçesi, Güney Azerice veya İran Azericesi (آذربایجان دیلی, Azərbaycan dili; آذربایجانجا, Azərbaycanca; تۆرکجه, Türkcə), Türk dillerinin Oğuz koluna bağlı, ağırlıklı olarak İran'ın Azerbaycan bölgesinde yaşayan İran Azerileri tarafından kullanılan bir değişke. Değişke, Azerice bir üyesi olarak ele alınır. İran’da konuşurları tarafından Türkçe olarak adlandırılır.
| Güney Azerice | |
|---|---|
| آذربایجان دیلی, آذربایجانجا | |
| Bölge | İran Azerbaycanı |
| Etnisite | İran Azerileri |
| Konuşan sayısı | 16,9 milyon (2010-2015) |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Yazı sistemi | Arap alfabesi (çoğunlukla) Latin alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | azb |
| ISO 639-3 | azb |
Azerbaycan Cumhuriyeti'nde kullanılan ve standart Azericenin (Bakü ağzı) temel aldığı Kuzey Azerice ile Güney Azerice arasında çeşitli farklar mevcuttur. Güney Azerice için Tebriz'de konuşulan lehçe norm oluşturmaktadır. Azericenin kuzey ve güney lehçeleri arasındaki farklar dilbilgisel, sessel veya anlamsal olabilir. Ayrıca Güney Azerice, Fars-Arap alfabesini baz alan bir yazı ile yazılmaktadır.
Güney Azerice, "tükenme tehlikesi altında olmayan " grubunda sınıflandırılmıştır.
Sınıflandırma
Glottolog'a göre Güney Azerice, Kuzey Azerice ile birlikte "Modern Azerî" (Modern Azeric) grubunda yer alır ve bu grup İran'da konuşulmuş ölü Salçukçayla Orta Oğuz dilleri içerisinde sınıflandırılır. Bu bağlamda Oğuz, dolayısıyla da Şaz Türkçesi ve Türkî dillerin içerisinde bulunur. Azerice ve ilgili değişkeleri Batı Oğuz dilleri altında sınıflandıran kaynaklar da mevcuttur.
Glottolog; Güney Azerice lehçelerini Afşar, Aynallu, Baharlı, Bayat, Dergez, Gelugah, Kars, Kerkük, Lütfabad, , , , Kaçar, , Şahseven, Sungur, Tebriz ve Zencan olarak belirtir.
Coğrafi dağılım ve nüfus
Ethnologue'a göre dünyada toplam 16.913.280 Güney Azericesi konuşuru bulunmakta olup, bu bireylerin (2010 verilerine göre) yaklaşık 15,5 milyonu İran'da yaşamaktadır. Etnik açıdan İran Azeri nüfusu ise yaklaşık 19 milyon kişidir. Güney Azerileri Farsça da kullanmaktadır. Güney Azericenin İran'ın kuzeybatı bölgelerinde Ermeni ve Farslar tarafından ikinci dil olarak kullanımı da bildirilmiştir.
Dilbilgisi
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Güney Azerice, Farsçadan ödünçleme son ekler de ihtiva eder. Bu son ekler arasında -baz (uğraş belirtici; örn. gumarbaz), ‑saz (yapıcı, tamir edici; örn. sahatsaz), ‑dar (sahipleştirici; örn. puldar) gibi örnekler yer alır. Ön ek olarak yerli ‑sIz ve ‑lI son ekleri ile aynı işlevde kullanılan ba‑ (ismi sıfatlaştırır; örn. baädäb) ve bi- (olumsuzluk eki; örn. bisavad) yapılarını da içerir.
Fonoloji
Ünlüler
| Ünlü (IPA) | Örnek | Çeviri |
|---|---|---|
| ɑ | ɑl | Al! |
| æ | æl | El |
| e | el | Halk, ulus |
| y | dyzmɑx | Düzenlemek |
| œ | dœzmɑx | Beklemek |
| i | sinmɑx | Mutlu/memnun olmak |
| ɯ | sɯnmɑx | Kırık olmak |
| o | ojmɑx | Ovmak |
| u | ujmɑx | Bakmak |
Tebriz'de konuşulan Azerice ağzında 9 ünlü tespit edilmiştir. Bu ağızda Türkçedekine benzer bir ünlü uyumu vardır. Örneğin (diş-ler) ve (elma-lar) örneklerinde yer aldığı üzere Türkçeye paralel -ler/-lar çoğul ekleri kelime kökünde kalın veya ince ünlülerin bulunmasına göre şekil almaktadır. Buna karşın diğer Azeri ağızları ve Türkçede gözlemlenmeyen, açık hecelerde var olmaması ve eklerin [e] sesine dönüşmesi Tebriz ağzında tespit edilmiştir. Örneğin normalde (ağız), (ağzın) olarak çekimlenirken, bu değişkede (ağız), (ağze) olarak çekimlenmektedir.
Bir ünlü ve bir ünsüzden oluşan hecelerin silinmesi ve önce gelen ünlünün uzatılması Tebriz Azericesinin bir özelliğidir. Örneğin "Geliyorum" anlamına gelen ifadesi bu ağızda 'e dönüşür. Türkiye Türkçesinde yer alan Halil isminin Tebriz muadili olan kelimesi de olarak telaffuz edilir.
Yazı
Güney Azericenin yazımı için belirlenmiş bir standart bulunmamakla birlikte, değişke genellikle basılı kaynaklarda Fars-Arap harfli bir yazı sistemi ile kullanılmaktadır. Buna karşın Latin harflerini esas alan İngiliz, Kuzey Azeri veya Türk alfabeleri bilgisayar merkezli iletişimde (örneğin mesajlaşmada) kullanılır.
Metin örneği
Aşağıda, Ezop'un öyküsünün (Ezop Masalları PE 46) fonetik transkripsiyonu ve Arap harfli Azerice çevirisi verilmiştir.
ʃumɑl jelinæn d͡ʒyn bæhs eliɾdilæɾ t͡ʃi hɑnsi dɑhɑ d͡ʒyʒlydi t͡ʃiozæmɑn biɾ isti æbɑjæ byɾynmyʃ musɑfiɾ oɾdɑn d͡ʒet͡siɾdi belæ ɑnlɑʃdɯlɑɾ t͡ʃi hæɾ hɑnsi ævvældæ bɑʃɑɾdi musɑfiɾin æbɑsɯn t͡sɯxɑɾdɑ | obiɾsindæn dɑhɑ d͡ʒyʒlydi o zæmɑn ʃumɑl jeli bɑʃɑrdɯxd͡zɑ æsmɑɣɑ bɑʃlɑdi ɑmmɑ hæɾnæɡædɾ ɑɾtɯx æsdɯxd͡zɑ | musɑfiɾdæ æbɑsɯn dœɾɑsinæ byɾd͡ʒælirdi sonundɑ ʃumɑl jeli æsmɑɣi bɯrɑxdi sorɑ d͡ʒyn isti ʃæfæxlænmɑɣɑ bɑʃlɑdi | væ bilɑfɑsilæ musɑfiɾ æbɑsɯni t͡sɯxɑɾtdi væ ʃumɑl jeli mæd͡zbuɾ oldi etiɾɑf elijæ t͡ʃi | d͡ʒyn it͡ʃisinin ɑrɑsɯndɑ dɑhɑ d͡ʒyʒlydi | شیمال ینلین گون بحث انیدیلر کی هانسی داها گوجلودور. کی او زمان ببر ایستی عبایهبوروموش موسافیر اوردان کنچبردی. بتله انلاشدیلار کی هرهاتسی اوولده باشاردی موسافیرین عباسین چیخارتدا اوبریسیندن داها گوجلودور. او زمان شیمال یتلی باشاردیقجا اساغا باشلادی. اما هرنقدر آرتیقموسافبده عباسین دوره سینه برگلبردی. سونوندا شیمال یتلی ااماغی براحدی. سونرا گون ایستی شفقالماغا باشلادی و پلافاصله موسا اف اللیه کی گون ایکیسینین آراسیندا داها گوجلودوراسدهعباسینی چیخارتدی. و شیمال یتلی میور اولدی |
Kaynakça
- ^ "Azerbaijani, South". Ethnologue. 16 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2016. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World(Third ed.). Routledge. .
- ^ . Ethnologue (İngilizce). 7 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
- ^ a b . web.archive.org. 10 Mart 2015. 10 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
- ^ a b Mokari, Payam Ghaffarvand; Werner, Stefan (Ağustos 2017). "Azerbaijani". Journal of the International Phonetic Association (İngilizce). 47 (2): 207-212. doi:10.1017/S0025100317000184. ISSN 0025-1003.
- ^ a b c . glottolog.org. 14 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
- ^ Johanson, Lars; Johanson, Éva Ágnes Csató (29 Nisan 2015). The Turkic Languages (İngilizce). Routledge. ISBN . 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2020.
- ^ . afbo.info. 23 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
- ^ a b c d "Tabrizi Azeri" (PDF). Farzad Karimzad, Ryan K. Shosted, Pegah Peymani. Yaz 2015.[]
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Guney Azerbaycanca Guney Azerbaycan Turkcesi Guney Azerice veya Iran Azericesi آذربایجان دیلی Azerbaycan dili آذربایجانجا Azerbaycanca تۆرکجه Turkce Turk dillerinin Oguz koluna bagli agirlikli olarak Iran in Azerbaycan bolgesinde yasayan Iran Azerileri tarafindan kullanilan bir degiske Degiske Azerice bir uyesi olarak ele alinir Iran da konusurlari tarafindan Turkce olarak adlandirilir Guney Azericeآذربایجان دیلی آذربایجانجاBolgeIran AzerbaycaniEtnisiteIran AzerileriKonusan sayisi16 9 milyon 2010 2015 Dil ailesiTurk dilleriSaz TurkcesiOguz dil grubuOrta Bati Oguz koluAzericeGuney AzericeYazi sistemiArap alfabesi cogunlukla Latin alfabesiDil kodlariISO 639 2azbISO 639 3azb Azerbaycan Cumhuriyeti nde kullanilan ve standart Azericenin Baku agzi temel aldigi Kuzey Azerice ile Guney Azerice arasinda cesitli farklar mevcuttur Guney Azerice icin Tebriz de konusulan lehce norm olusturmaktadir Azericenin kuzey ve guney lehceleri arasindaki farklar dilbilgisel sessel veya anlamsal olabilir Ayrica Guney Azerice Fars Arap alfabesini baz alan bir yazi ile yazilmaktadir Guney Azerice tukenme tehlikesi altinda olmayan grubunda siniflandirilmistir SiniflandirmaGlottolog a gore Guney Azerice Kuzey Azerice ile birlikte Modern Azeri Modern Azeric grubunda yer alir ve bu grup Iran da konusulmus olu Salcukcayla Orta Oguz dilleri icerisinde siniflandirilir Bu baglamda Oguz dolayisiyla da Saz Turkcesi ve Turki dillerin icerisinde bulunur Azerice ve ilgili degiskeleri Bati Oguz dilleri altinda siniflandiran kaynaklar da mevcuttur Glottolog Guney Azerice lehcelerini Afsar Aynallu Baharli Bayat Dergez Gelugah Kars Kerkuk Lutfabad Kacar Sahseven Sungur Tebriz ve Zencan olarak belirtir Cografi dagilim ve nufusEthnologue a gore dunyada toplam 16 913 280 Guney Azericesi konusuru bulunmakta olup bu bireylerin 2010 verilerine gore yaklasik 15 5 milyonu Iran da yasamaktadir Etnik acidan Iran Azeri nufusu ise yaklasik 19 milyon kisidir Guney Azerileri Farsca da kullanmaktadir Guney Azericenin Iran in kuzeybati bolgelerinde Ermeni ve Farslar tarafindan ikinci dil olarak kullanimi da bildirilmistir DilbilgisiBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Guney Azerice Farscadan oduncleme son ekler de ihtiva eder Bu son ekler arasinda baz ugras belirtici orn gumarbaz saz yapici tamir edici orn sahatsaz dar sahiplestirici orn puldar gibi ornekler yer alir On ek olarak yerli sIz ve lI son ekleri ile ayni islevde kullanilan ba ismi sifatlastirir orn baadab ve bi olumsuzluk eki orn bisavad yapilarini da icerir FonolojiUnluler Tebriz Azericesinde yer alan unluler Unlu IPA Ornek Ceviriɑ ɑl Al ae ael Ele el Halk ulusy dyzmɑx Duzenlemekœ dœzmɑx Beklemeki sinmɑx Mutlu memnun olmakɯ sɯnmɑx Kirik olmako ojmɑx Ovmaku ujmɑx Bakmak Tebriz de konusulan Azerice agzinda 9 unlu tespit edilmistir Bu agizda Turkcedekine benzer bir unlu uyumu vardir Ornegin diʃ laer dis ler ve ɑlmɑ lɑr elma lar orneklerinde yer aldigi uzere Turkceye paralel ler lar cogul ekleri kelime kokunde kalin veya ince unlulerin bulunmasina gore sekil almaktadir Buna karsin diger Azeri agizlari ve Turkcede gozlemlenmeyen acik hecelerde var olmamasi ve eklerin e sesine donusmesi Tebriz agzinda tespit edilmistir Ornegin normalde ɑɣɯz agiz ɑɣz ɯn agzin olarak cekimlenirken bu degiskede ɑɣɯz agiz ɑɣz e agze olarak cekimlenmektedir Bir unlu ve bir unsuzden olusan hecelerin silinmesi ve once gelen unlunun uzatilmasi Tebriz Azericesinin bir ozelligidir Ornegin Geliyorum anlamina gelen ɟ ʝaeliɾaem ifadesi bu agizda ɟ ʝaeːɾaem e donusur Turkiye Turkcesinde yer alan Halil isminin Tebriz muadili olan xaelil kelimesi de xaeːl olarak telaffuz edilir YaziGuney Azericenin yazimi icin belirlenmis bir standart bulunmamakla birlikte degiske genellikle basili kaynaklarda Fars Arap harfli bir yazi sistemi ile kullanilmaktadir Buna karsin Latin harflerini esas alan Ingiliz Kuzey Azeri veya Turk alfabeleri bilgisayar merkezli iletisimde ornegin mesajlasmada kullanilir Metin ornegiAsagida Ezop un oykusunun Ezop Masallari PE 46 fonetik transkripsiyonu ve Arap harfli Azerice cevirisi verilmistir ʃumɑl jelinaen d ʒyn baehs eliɾdilaeɾ t ʃi hɑnsi dɑhɑ d ʒyʒlydi t ʃiozaemɑn biɾ isti aebɑjae byɾynmyʃ musɑfiɾ oɾdɑn d ʒet siɾdi belae ɑnlɑʃdɯlɑɾ t ʃi haeɾ hɑnsi aevvaeldae bɑʃɑɾdi musɑfiɾin aebɑsɯn t sɯxɑɾdɑ obiɾsindaen dɑhɑ d ʒyʒlydi o zaemɑn ʃumɑl jeli bɑʃɑrdɯxd zɑ aesmɑɣɑ bɑʃlɑdi ɑmmɑ haeɾnaeɡaedɾ ɑɾtɯx aesdɯxd zɑ musɑfiɾdae aebɑsɯn dœɾɑsinae byɾd ʒaelirdi sonundɑ ʃumɑl jeli aesmɑɣi bɯrɑxdi sorɑ d ʒyn isti ʃaefaexlaenmɑɣɑ bɑʃlɑdi vae bilɑfɑsilae musɑfiɾ aebɑsɯni t sɯxɑɾtdi vae ʃumɑl jeli maed zbuɾ oldi etiɾɑf elijae t ʃi d ʒyn it ʃisinin ɑrɑsɯndɑ dɑhɑ d ʒyʒlydi شیمال ینلین گون بحث انیدیلر کی هانسی داها گوجلودور کی او زمان ببر ایستی عبایهبوروموش موسافیر اوردان کنچبردی بتله انلاشدیلار کی هرهاتسی اوولده باشاردی موسافیرین عباسین چیخارتدا اوبریسیندن داها گوجلودور او زمان شیمال یتلی باشاردیقجا اساغا باشلادی اما هرنقدر آرتیقموسافبده عباسین دوره سینه برگلبردی سونوندا شیمال یتلی ااماغی براحدی سونرا گون ایستی شفقالماغا باشلادی و پلافاصله موسا اف اللیه کی گون ایکیسینین آراسیندا داها گوجلودوراسدهعباسینی چیخارتدی و شیمال یتلی میور اولدیKaynakca Azerbaijani South Ethnologue 16 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Haziran 2016 17 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Katzner Kenneth 2002 Languages of the World Third ed Routledge ISBN 978 0 415 25004 7 Ethnologue Ingilizce 7 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Kasim 2020 a b web archive org 10 Mart 2015 10 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Kasim 2020 a b Mokari Payam Ghaffarvand Werner Stefan Agustos 2017 Azerbaijani Journal of the International Phonetic Association Ingilizce 47 2 207 212 doi 10 1017 S0025100317000184 ISSN 0025 1003 a b c glottolog org 14 Subat 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Kasim 2020 Johanson Lars Johanson Eva Agnes Csato 29 Nisan 2015 The Turkic Languages Ingilizce Routledge ISBN 978 1 136 82527 9 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2020 afbo info 23 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Kasim 2020 a b c d Tabrizi Azeri PDF Farzad Karimzad Ryan K Shosted Pegah Peymani Yaz 2015 olu kirik baglanti Dis baglantilarVikipedi Ozgur Ansiklopedi Vikipedi nin Guney Azerice azb surumu