Hizbullah Türkçe Allah ın Partisi diğer adlarıyla Türkiye Hizbullahı veya Kürt Hizbullahı Kürtçe Hizbullahî

Hizbullah (Türkçe: Allah'ın Partisi), diğer adlarıyla Türkiye Hizbullahı veya Kürt Hizbullahı (Kürtçe: Hizbullahî Kurdî), Kürt, Sünni İslamcı ve çoğu faaliyetini Türkiye'de gerçekleştiren militan örgüttür. Geçmişte şiddet eylemleri gerçekleştiren örgüt, 2000'ler ve sonrasında şiddet içerikli olmayan faaliyetlere odaklanmıştır.

Hizbullah
Hizbullahî Kurdî
Hizbullah tarafından kullanılan çeşitli renkteki bayraklar
Kuruluş	1979
Lider(ler)	Hüseyin Velioğlu (ölü) İsa Altsoy Edip Gümüş
Etkin bölgeler	Türkiye
İdeoloji	İslami köktendincilik İslamcılık Antikomünizm Antisiyonizm
Siyasi yelpaze	Aşırı sağ
Durum	Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından terör örgütü ilan edilmiştir.

Tarihi

Örgüt, 1979-1980 yıllarında Diyarbakır'daki Vahdet kitapçısındaki toplantılarla oluşmaya başladı. Abdulvahap Ekinci'nin sahip olduğu bu kitapçıdaki toplantılar, Fidan Güngör ve Hüseyin Velioğlu tarafından düzenlenmekteydi. 1981 yılında Fidan Güngör, Menzil kitapçısını kurarken, 1982 yılında Hüseyin Velioğlu ise İlim kitapçısını kurdu. 1979'da kurulan örgüt, 1987'ye kadar bu kitapçılarda toplanarak faaliyetlerini sürdürdü. 1987'de Hüseyin Velioğlu İlim kitapçısını Batman'a taşıdığında, liderlik ve militan faaliyetler üzerindeki farklı fikirler sonucu örgüt, iki kola ayrıldı. Velioğlu'nun liderliğindeki İlim kolu, hemen silahlı faaliyetlere başlama kanaatindeydi. Anlaşmazlıklar, iki grup arasında geçen kanlı çatışmalarla sonuçlandı.

Örgüt, Batman dışında en çok Diyarbakır'ın Silvan ilçesinde etkiliydi, ayrıca uzun bir süre boyunca Yolaç köyünü merkez üssü olarak kullanmıştır.

Faaliyetleri

Zekât ve fitre adı altında esnaftan ve halktan zorla para topladığı iddia edilen örgüt, 1990'ların başında, halihazırda yükselişe geçen Kürt ayrılıkçı hareketine doğrudan bir tehdit oluşturmuştur. Kürt Sünni İslamcı örgüt; şiddet ve cinayet gibi eylemlerini ilk başta PKK üzerine yoğunlaştırsa da; daha sonradan ahlaksız olarak kabul ettikleri kişileri de (alkol içenler, mini etek giyenler vs.) hedef almışlardır. 1992'de, 2000'e Doğru dergisinin Diyarbakır temsilcisi Halit Güngen Hizbullahçılar tarafından öldürüldü. Öldürülmesinden iki gün önce 2000'e Doğru, "Hizbullah Çevik Kuvvet Merkezinde Eğitiliyor" manşetli bir kapakla çıkmıştı.

Derin devlet ile ilişkileri ve devlet desteği

Eski bakan Fikri Sağlar, Siyah-Beyaz gazetesiyle yaptığı bir röportajda, ordunun Hizbullah'ı sadece kullanmakla kalmadığını, aynı zamanda bu örgütü kurup sponsorluğunu da yaptığını söylemiştir. Bu kararın 1985 yılında alındığından da söz eder. Fakat konuyla ilgili devlet kayıtlarında geçerli hiçbir bilgi ve belge göstermemiştir.

Yine de güvenlik güçleri, Hizbullah'a devrim sonrası İran tarafından para yardımı yapıldığını ve eğitim verildiğini; ayrıca İran'ın, Orta Doğu boyunca terör örgütleri vasıtasıyla İslami hükûmetler kurmak istediğini iddia etmiştir.

Doğu Perinçek'in sahibi olduğu Haftalık 2000'e Doğru dergisi, 16 Şubat 1992'de görgü tanıklarının ve Hizbullah sempatizanlarının verdiği bilgiler doğrultusunda, örgüt üyelerinin Diyarbakır'daki çevik kuvvet merkezinde eğitim gördüklerini bildirmiştir. Sözü edilen Hizbullah sempatizanlarının kim olduğu ise belirtilmemiştir. Bu konuyla ilgili makalenin yayımlanmasından iki gün sonra bu makalenin yazarı Halit Güngen, faili meçhul bir cinayete kurban gitmiştir. Bir önceki sayısında devlet ve Hizbullah ilişkilerinden bahseden haftalık Gerçek dergisinin Diyarbakır temsilcisi Namık Tarancı, 20 Kasım 1992'de iş yerine giderken vurularak öldürülmüştür. Özgür Gündem muhabiri Hafız Akdemir; Silvan'da Hizbullah tarzı çifte cinayet işledikten sonra kaçan suikastçılara yardım ve yataklık eden bir kişinin, altı hafta gözaltında tutulduktan sonra mahkemeye bile çıkmadan serbest bırakıldığını iddia eder ama cezaevine gönderilen binlerce Hizbullah hükümlüsü olduğu bilinmektedir. Kendi dilinden Hizbullah kitabında bütün bu cinayetlerin Hizbullah'ın çatışma halinde bulunduğu örgüt ya da gruplar tarafından psikolojik savaş amaçlı üretildiğini dile getirmiştir

Türkiye'deki Meclis Araştırma Komisyonu'nun 1993 raporunda; Hizbullah'ın, Batman ilinde güvenlik güçleri tarafından siyasi ve askerî eğitim, ayrıca destek aldıkları anlatılmaktadır.

JİTEM'in kurucusu olduğunu iddia eden Türk Kara Kuvvetleri'nden emekli albay Arif Doğan, 17 Ocak 2011'de Ergenekon davaları kapsamında mahkemede ifade verirken; Hizbullah'ın camii manipülasyonlarına karşı fikirsel olarak savaşması için, Hizbul-Kontr ("Kontralar Partisi") isimli bir oluşum kurduğunu beyan etmiştir. Ancak Arif Doğan'ın akli dengesini kaybettiğinin anlaşılması nedeniyle bu iddia gerçekçi bulunmamıştır.

İnsan kaynakları

Corry Görgü, 1990'ların başında örgütün militan sayısını 20.000'e kadar ulaştığını belirtirken'ndaki 2003 tarihli bir makalede de aynı sayı tekrarlanır. 2002 raporunu temel alan, Amerikan Bilim Adamları Federasyonu'nun İstihbarat Kaynağı Programı tarafından sağlanan bilgilere göre örgütün birkaç yüz üyesi ve binlerce destekçisi vardır. Ufuk Hiçyılmaz ise, Ocak 2005'te Aksiyon'da yayımlanan makalesinde örgütün yaklaşık 1.000 kişilik silahlı üyesi bulunduğundan bahseder.

Ceza davası

İstanbul'da birkaç iş adamının kaçırılması ve arkasından gelen Beykoz'daki bir ev baskınından sonra yurt genelinde Hizbullah taraftarlarına karşı aramalar ve operasyonlar başladı. 17 Ocak 2000'de Beykoz'daki bir operasyon sırasında Hüseyin Velioğlu öldürüldü ve Edip Gümüş ile Cemal Tutar gözaltına alındı. Cemal Tutar'ın, Hizbullah'ın askerî kanat sorumlusu olduğu öne sürülürken, Edip Gümüş’ün de örgütün üst düzey yöneticilerinden biri olmakla itham edildi.

Bunu takip eden zaman içerisinde başlıca Diyarbakır'da, Hizbullah üyesi olduğu ileri sürülen pek çok kişi mahkemeye sevkedildi. Birkaç defa zanlılardan bazıları işkence gördüklerini iddia etti. Bu tür iddialar Uluslararası Af Örgütü tarafından planı kategorisinde belgelendi. Edip Gümüş ve Cemal Tutar'ın itham edildiği duruşmada; zanlı Fahrettin Özdemir, 10 Temmuz 2000'de 59 gün boyunca gözaltında tutulduğunu ve işkence gördüğünü söyledi. Cemal Tutar ise, 11 Eylül 2000'de 180 gün boyunca gözaltında tutulduğunu söyledi.

Hizbullah mahkemesi Aralık 2009'da sonuçlandı. Zanlılar çeşitli sürelerde hapis cezalarına çarptırıldı, Cemal Tutar ile Edip Gümüş’ün de aralarında bulunduğu 16 kişiye müebbet hapis cezası verildi.

Militan faaliyetler yaptıkları öne sürülerek tutuklanan Hizbullah'ın 23 üyesi, Türk Ceza Kanunu'nda yapılan, mahkeme kararı olmaksızın tutuklu kalma süresini 10 yıl ile sınırlayan tasarı değişikliği doğrultusunda, 4 Ocak 2011'de tahliye edildi. Ancak adli kontrol kapsamında karakola dönmeyen Hizbullah üyeleri kayıplara karıştı.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ ^a ^b Uslu, Emrullah. "The Kurdish Ḥizbullāh in Turkey" (İngilizce). Oxford Islamic Studies Online. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Eylül 2012.
^ . Timeturk. 7 Ağustos 2013. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
^ "Hüseyin Velioğlu'nun Hayatı ve Mücadelesi -27". hurseda.net (İngilizce). 3 Haziran 2024. 23 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mart 2024.
^ Türkiye'de Halen Faalıyetlerıne Devam Eden Başlica Terör Örgütlerı 14 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Emniyet Genel Müdürlüğü.
^ . Middle East Quarterly (İngilizce). Haziran 2000. ss. 15-22. 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2012.
^ "The real challenge to secular Turkey" (İngilizce). Diyarbakır: The Economist. 31 Ağustos 2006. 25 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Eylül 2012.
^ Gareth Jenkins Tales from the crypt 15 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Al-Ahram Weekly, 3–9 February 2000, Issue No. 467
^ ^a ^b Corry Görgü: "Die Anschläge auf die Synagogen in Istanbul und die Rolle von Staat und Hizbullah" Attack on the synagogues in Istanbul and the Role of the State and Hebollah 11 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ A New Front in the PKK Insurgency / ISN^[]
^ (İngilizce). Qantara.de. 29 Aralık 2006. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
^ Akyol, Fuat (22 Ocak 2000). . Aksiyon. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
^ Radin, Charles A. (26 Aralık 2003). "Turkish sympathy for militants grows" (İngilizce). Konya: The Boston Globe. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
^ ^a ^b ^c Faraç, Mehmet (19 Ocak 2000). . Cumhuriyet. 31 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
^ ^a ^b "What is Turkey's Hizbullah?" (İngilizce). İnsan Hakları İzleme Örgütü. 16 Şubat 2000. 4 Mart 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
^ ^a ^b Cebe, Özgür (21 Mart 2007). "Hizbullah davasında 9 yıl sonra karar". Milliyet. Diyarbakır: Doğan Haber Ajansı. 7 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2012.
^ . Web.archive.org. Retrieved on 2011-02-09.
^ Saymaz, İsmail (13 Ocak 2011). "'Abimin katilini affediyorum'". Radikal. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
^ Cited in the Human Rights Watch report 17 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi relying on the book of Faik Bulut and Mehmet Farac: Kod Adı: Hizbullah (Code name: Hizbullah), Ozan Publishing House, March 1999. (İngilizce)
^ The Turkish Counter-Terrorism Experience, Suleyman Ozeren, Organizational and Psychological Aspects of Terrorism, Ed. Centre of Excellence Defence against Terrorism, (IOS Press, 2008), 159.
^ Turkish Hezbollah, Encyclopedia of Terrorism, Ed. Harry W. Kushner, (Sage Publications Inc., 1993), 368-369.
^ The Kurdish Question and Turkish Foreign Policy, Kemal Kirisci, The future of Turkish foreign policy, Ed. Lenore G. Martin, Dimitris Keridis, (MIT Press, 2004), 295.
^ Akkoç v. Turkey, Application Nos. 22947/93, 22948/93, Judgement of 10 October 2000 2 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., European Court of Human Rights judgment concerning case, section II, C (İngilizce)
^ Nazlı, Ilıcak (25 Ocak 2011). . Sabah. 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2012.
^ Harvey, Benjamin (18 Ocak 2011). "Turkey Officer Says He Created Local Hezbollah Group, Star Says" (İngilizce). . 3 Ocak 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Eylül 2012.
^ Levitsky, Olga (10 Aralık 2003). "In the Spotlight: Turkish Hezbollah" (İngilizce). . 14 Mart 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mart 2020.
^ Hiçyılmaz, Ufuk (31 Ocak 2005). . Aksiyon. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
^ ^a ^b An online edition of the Annual Report 2000 of the Human Rights Foundation of Turkey 26 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . is available on the website of the Democratic Turkey Forum
^ See: EXTRA 64/01 of 14 September 2001 (Hacı Bayancık), UA 218/01 of 4 September 2001 (Hacı Elhunisuni), UA 209/01 of 22 August 2001 (Yasın Karadağ), UA 194/10 of 31 July 2001 (Edip Balık), UA 317/00 of 17 October 2000 (Fesih und Hatice Güler)
^ "Hizbullah'a 10 yıl sonra 16 müebbet". Radikal. 31 Aralık 2009. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
^ Arsu, Şebnem (4 Ocak 2011). "After a Court Ruling, Turkey Frees 23 Suspected Militants" (İngilizce). İstanbul: The New York Times. 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
^ Benli, Mesut Hasan (12 Ocak 2011). "Hizbullahçılar kayıplara karıştı". Radikal. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

Konuyla ilgili yayınlar

Kurt, Mehmet (2015). Türkiye'de Hizbullah. İstanbul: İletişim Yayınları. ISBN .
Çakır, Ruşen (2011). Derin Hizbullah. İstanbul: Metris Kitap. ISBN .
Bulut, Faik; Faraç, Mehmet (1999). Kod Adı: Hizbullah. İstanbul: Ozan Yayıncılık. ISBN .
Çiçek, Hikmet (2000). Hangi Hizbullah. İstanbul: Kaynak Yayınları. ISBN .

Dış bağlantılar

Hizbullahçıların serbest bırakılması Türkiye'yi sarstı: Yargı ve hükümet arasındaki çekişme Qantara.de
Levitsky, Olga, "In the Spotlight: Turkish Hezbollah23 Aralık 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde .". Terrorism. Center for Defense Information. December 10, 2003.(İngilizce)
. NTV. 6 Ocak 2011. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[KH-1] Uslu, Emrullah. "The Kurdish Ḥizbullāh in Turkey" (İngilizce). Oxford Islamic Studies Online. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Eylül 2012.

[2] . Timeturk. 7 Ağustos 2013. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

[3] "Hüseyin Velioğlu'nun Hayatı ve Mücadelesi -27". hurseda.net (İngilizce). 3 Haziran 2024. 23 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mart 2024.

[4] Türkiye'de Halen Faalıyetlerıne Devam Eden Başlica Terör Örgütlerı 14 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Emniyet Genel Müdürlüğü.

[5] . Middle East Quarterly (İngilizce). Haziran 2000. ss. 15-22. 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2012.

[6] "The real challenge to secular Turkey" (İngilizce). Diyarbakır: The Economist. 31 Ağustos 2006. 25 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Eylül 2012.

[7] Gareth Jenkins Tales from the crypt 15 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Al-Ahram Weekly, 3–9 February 2000, Issue No. 467

[corry-8] Corry Görgü: "Die Anschläge auf die Synagogen in Istanbul und die Rolle von Staat und Hizbullah" Attack on the synagogues in Istanbul and the Role of the State and Hebollah 11 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[9] A New Front in the PKK Insurgency / ISN^[]

[10] (İngilizce). Qantara.de. 29 Aralık 2006. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

[11] Akyol, Fuat (22 Ocak 2000). . Aksiyon. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

[12] Radin, Charles A. (26 Aralık 2003). "Turkish sympathy for militants grows" (İngilizce). Konya: The Boston Globe. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

[islamiyetgercekleri2000-13] Faraç, Mehmet (19 Ocak 2000). . Cumhuriyet. 31 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

[HRW-14] "What is Turkey's Hizbullah?" (İngilizce). İnsan Hakları İzleme Örgütü. 16 Şubat 2000. 4 Mart 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

[Cebe-15] Cebe, Özgür (21 Mart 2007). "Hizbullah davasında 9 yıl sonra karar". Milliyet. Diyarbakır: Doğan Haber Ajansı. 7 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2012.

[16] . Web.archive.org. Retrieved on 2011-02-09.

[17] Saymaz, İsmail (13 Ocak 2011). "'Abimin katilini affediyorum'". Radikal. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

[18] Cited in the Human Rights Watch report 17 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi relying on the book of Faik Bulut and Mehmet Farac: Kod Adı: Hizbullah (Code name: Hizbullah), Ozan Publishing House, March 1999. (İngilizce)

[19] The Turkish Counter-Terrorism Experience, Suleyman Ozeren, Organizational and Psychological Aspects of Terrorism, Ed. Centre of Excellence Defence against Terrorism, (IOS Press, 2008), 159.

[20] Turkish Hezbollah, Encyclopedia of Terrorism, Ed. Harry W. Kushner, (Sage Publications Inc., 1993), 368-369.

[21] The Kurdish Question and Turkish Foreign Policy, Kemal Kirisci, The future of Turkish foreign policy, Ed. Lenore G. Martin, Dimitris Keridis, (MIT Press, 2004), 295.

[22] Akkoç v. Turkey, Application Nos. 22947/93, 22948/93, Judgement of 10 October 2000 2 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., European Court of Human Rights judgment concerning case, section II, C (İngilizce)

[23] Nazlı, Ilıcak (25 Ocak 2011). . Sabah. 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2012.

[24] Harvey, Benjamin (18 Ocak 2011). "Turkey Officer Says He Created Local Hezbollah Group, Star Says" (İngilizce). . 3 Ocak 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Eylül 2012.

[25] Levitsky, Olga (10 Aralık 2003). "In the Spotlight: Turkish Hezbollah" (İngilizce). . 14 Mart 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mart 2020.

[26] Hiçyılmaz, Ufuk (31 Ocak 2005). . Aksiyon. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

[HRFT2000-27] An online edition of the Annual Report 2000 of the Human Rights Foundation of Turkey 26 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . is available on the website of the Democratic Turkey Forum

[28] See: EXTRA 64/01 of 14 September 2001 (Hacı Bayancık), UA 218/01 of 4 September 2001 (Hacı Elhunisuni), UA 209/01 of 22 August 2001 (Yasın Karadağ), UA 194/10 of 31 July 2001 (Edip Balık), UA 317/00 of 17 October 2000 (Fesih und Hatice Güler)

[29] "Hizbullah'a 10 yıl sonra 16 müebbet". Radikal. 31 Aralık 2009. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

[30] Arsu, Şebnem (4 Ocak 2011). "After a Court Ruling, Turkey Frees 23 Suspected Militants" (İngilizce). İstanbul: The New York Times. 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.

[31] Benli, Mesut Hasan (12 Ocak 2011). "Hizbullahçılar kayıplara karıştı". Radikal. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.