Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Artuklu Beyliği ya da diğer adıyla Artuklular, Harput, Mardin ve Hasankeyf bölgelerinde 1102-1409 yılları arasında hüküm sürmüş bir Oğuz Türkmen beyliğidir.
Artuklu Beyliği | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1102-1409 | |||||||||||
 1200 yılında Anadolu, Artuklu Beyliği, Anadolu Selçuklu Devletinin (Sultanate of Rome) doğusunda görünmektedir. | |||||||||||
| Başkent | Mardin (daha sonra: Harput, Mardin, Hasankeyf) | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Türkçe | ||||||||||
| Bey | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| Para birimi | Dinar | ||||||||||
| |||||||||||
Artuklular, 1102 yılında, Güney ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde Artuk Bey tarafından kurulmuş bir beyliktir. İsmini Türkmen beyi olan Artuk Bey'den almıştır. 1086 yılında Kudüs'ü alan Artuk Bey aynı yıl burada öldü. Daha sonrasında Artuklular Hasankeyf, Mardin ve Harput olmak üzere üç ana koldan idare edildiler.
Hasankeyf kolu, Artuk Bey'in oğlu Sökmen Bey tarafından kurulmuştur. Başkenti Hasankeyf, daha sonra da Diyarbakır olarak belirlenmiştir. 1231 yılında Eyyubiler tarafından yıkılmışlardır.
Mardin kolunun kurucusu İlgazi Bey'dir. Sırasıyla Anadolu Selçuklu, Eyyubi ve Moğol hakimiyetine girmişler, 1409 yılında Karakoyunlular tarafından yıkılmışlardır.
Harput kolunun kurucusu Mardin Artuklularından 'dir. 1224 yılında I. Alaaddin Keykubad, Harput'u alarak bu kola son vermiştir.
Artuklulardan günümüze kadar gelen tarihî eser, hâlen ayakta durmakta olan Malabadi Köprüsü'dür. Malabadi Köprüsü 1147 yılında yapılmıştır. Malabadi Köprüsü dünyanın en büyük taş kemerli köprüsüdür ve Ayasofya'nın kubbesini içine rahatlıkla alabilecek kadar büyüktür.
Tarihçe
Sökmen Bey ve İlgazi Bey, Selçuklu Sultanlığı ile çatışmaya girdikleri El Cezire'de Diyarbakır, Mardin ve Hasankeyf'e yerleştiler. Mardin beyi Sökmen, 1104 yılında Harran Muharebesi'nde Haçlıları mağlup etti. İlgazi Bey, Mardin'de Sökmen'in yerini aldı ve 1118'de kadı İbnü'l-Aşşab'ın isteği üzerine Halep'in kontrolünü ele geçirdi. 1119 yılında, 'nda Antakya Prensliği İlgazi Bey tarafından mağlup edildi.
Haçlılarla İlgazi Bey, Edessa İlçesini yağmaladıktan sonra barıştı. 1121'de, kuzeye Ermenistan'a gitti ve aralarında kayınpederi Mazyad Dubais II ibn Sadaqah ve Gence Sultanı Melik'in liderliğindeki adamlar da dahil olmak üzere tahmini 15.000-20.000 asker vardı. İlgazi Bey Gürcistan'ı işgal etti ancak 1121 Didgori Savaşı'nda Gürcistan kralı IV. Davit tarafından yenilgiye uğradı. İlgazi Bey 1122'de öldü ve yeğeni Belek Gazi nominal olarak Halep'i kontrol etmesine rağmen, şehir gerçekten İbn El-Keşşab tarafından kontrol ediliyordu. İbn-i Keşşab 1125'te suikastçılar tarafından öldürüldü ve Halep, 1128'de Musul'un atabeyi İmadeddin Zengi'nin kontrolüne geçti.
Belek Gazi'nin ölümünden sonra Artuklular Harput, Hasankeyf ve Mardin arasında bölündü. Hasankeyf beyi Sokman'ın oğlu Rukn el-Daula Dāʾūd 1144 yılında öldü ve yerine oğlu Kara Aslan geçti. Kara Aslan, Zengiler'e karşı Edessa Kontu II. Joselin ile ittifak kurdu ve Joselin 1144'te uzaktayken Zengi Devleti, düşen ilk Haçlı devleti olan Edessa'yı geri aldı (bkz. Urfa Kuşatması). Hasankeyf, Zengi Devleti'nin de vasalı oldu. Kara Aslan'ın oğlu Nūr al-Dīn Muḥammad, kızı Nuraddin Muhammed ile evlenen Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan'a Eyyubi sultanı Selahaddin ile ittifak yaptı. II. Kılıç Arslan ile barış anlaşmasında Selahaddin, Artukluların teknik olarak hala Selahaddin'in henüz kontrol edemediği Musul'un vasalları olmasına rağmen, Artuklu topraklarının kontrolünü ele geçirdi. Bununla birlikte, Artuklu desteğiyle Selahaddin, nihayet Musul'un kontrolünü de ele geçirdi ve yönetimi 1180'lerin sonlarına doğru Selçuklu İmparatorluğu'ndan Eyyubi Sultanlığı'na devretti. Selçuklu İmparatorluğu bundan kısa bir süre sonra 1194'te tamamen dağıldı.
Artuklu hanedanı, Cezire'nin nominal komutasında kaldı, ancak Eyyubi yönetimi altında güçleri azaldı. Hasankeyf şubesi 1198'de Diyarbakır'ı fethetti ve merkezi buraya taşındı, ancak 1231'de Selçuklularla ittifak kurmaya çalışınca Eyyubiler tarafından yıkıldı. Harput kolu, Eyyubiler ile Selçuklular arasındaki kaygan bir politika nedeniyle Anadolu Selçuklu Sultanlığı tarafından tahrip edildi. Mardin kolu daha uzun süre hayatta kaldı, ancak Eyyubiler, Anadolu Selçuklu Devleti, İlhanlılar ve Timurluların bir vasalı olarak hayatta kaldı. Kara Koyunlular Mardin'i ele geçirdi ve sonunda 1409'da Artuklu egemenliğine son verdi.
Hükümdarları
Artuklu hanedanının ana kolları Hasankeyf, Harput, Mardin ve Halep'te bulunuyordu.
Hasankeyf kolu
Bu kol başlangıçta Hasankeyf (Ḥiṣn Kaifā) merkezliydi. Merkezi 1183'te Diyarbakır'a taşındı.
- Sökmen Bey, Artuk Bey oğlu, 1102–1104
- , Sökmen Bey oğlu, 1104–1109
- Rüknü'l-Devle Davud, Sökmen Bey oğlu, 1109–1144
- Fahreddin Kara Arslan, Davud Bey'in oğlu, 1144–1174)
- Nureddin Muhammed, kara Aslan oğlu 1174–1185
- , Nureddin Muhammed oğlu, 1185–1201
- Nasruddin Mahmud, Nureddin Muhammed oğlu, 1201–1222
- , Nasruddin Mahmud oğlu, 1222–1232/33.
Rüknüddin Mevdûd'un hükümdarlığından sonra Artukluların Hasankeyf koluna ait topraklar Eyyubiler'in eline geçti.
Harput kolu
Harput kolu başlangıçta Hasankeyf kolunun bir parçasıydı ancak daha sonra Kara Arslan'a karşı çıkarak bağımsızlığını kazandı.
- , Kara Arslan'ın oğlu, 1185–1204
- İbrahim bin Ebu Bekir, 1203–1223
- Ahmet Hızır, 1223–1234
- Artuk Şah, 1234.
Harput kolu, 1234 yılında Selçuklu sultanı I. Keykubat tarafından fethedildi.
Mardin kolu
Artukluların Mardin kolu, 1101-1409 yılları arasında Mardin ve Silvan bölgelerinde hüküm sürmüştür ve İlgazi ve kardeşi Alp Yaruk'un torunları tarafından yönetilmiştir.
- Yâkuti, 1101–1104
- , 1104
- Sökmen, 1104–1115
- İlgazi, son of Artuk, 1115–1122
- Timurtaş, 1122–1154
- Necmeddin Alpı, 1154–1176
- , 1176–1184
- Hüsâmeddin Yavlak Arslan, 1184–1203
- Artuk Arslan, 1203–1239
- , 1239–1260
- ,1260–1292. Moğol hâkimiyetini tanıdı
- , 1292–1294
- , 1294–1312
- , 1312
- , 1312–1364
- , 1364–1367
- (second rule), 1367
- , 1367–1376
- , 1376–1407
- , 1407–1409.
Mardin kolu, 1409 yılında Karakoyunlular tarafından fethedilmiştir.
Halep kolu
Halep'i yöneten Artuklu kolu, Mardin kolunun bir uzantısıydı.
- İlgazi, 1117–1121
- , 1121–1123
- Belek Gazi, 1123–1124
- Timurtaş, 1124–1125
- [Selçuklu yönetimi, Porsuk, 1125–1127]
- , 1127–1128.
Halep, 1128 yılında Zengilerin eline geçmiş ve 1183 yılına kadar Zengi hanedanı tarafından yönetilmiştir.
Resimler
-
![image]()
Elazığ'da Artuklular'a ait bir türbe. -
![image]()
İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi'nde bulunan Artuklular'a ait bir mimari parça. -
![image]()
İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi'nde bulunan Artuklular'a ait bir mimari parça.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Middle East Conflicts from Ancient Egypt to the 21st Century, Spencer C. Tucker s;547
- ^ Islamic Desk Referenc Compiled from The Encyclopaedia of Islam, E.J. van Donzel s;167
- ^ Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert, Carole Hillenbrand s;103
- ^ Hillenbrand, Carole (1979). The History of the Jazīra 1100-1150: the contribution of Ibn Al-Azraq al-Fāriqī (PhD thesis). University of Edinburgh. s. 314, 317, 444, 445–447, 500, 549.
- ^ Bosworth, Clifford E., The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual, Columbia University Press, New York, 1996, pgs. 194-196
- ^ a b c d Whelan 1988, s. 146.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Artuklu Beyligi ya da diger adiyla Artuklular Harput Mardin ve Hasankeyf bolgelerinde 1102 1409 yillari arasinda hukum surmus bir Oguz Turkmen beyligidir Artuklu Beyligi1102 14091200 yilinda Anadolu Artuklu Beyligi Anadolu Selcuklu Devletinin Sultanate of Rome dogusunda gorunmektedir BaskentMardin daha sonra Harput Mardin Hasankeyf Yaygin dil ler TurkceBey 1098 1104Sokmen Bey 1104 1109Husameddin Timurtas 1376 1407Zahir Mecdeddin Isa 1407 1409Sihabeddin AhmetTarihce Kurulusu1102 1102 1231 Mardin kolu1104 1409 Harput kolu1185 1224 Dagilisi1409Para birimiDinarOnculler ArdillarCubukogullari BeyligiBuyuk Selcuklu Devleti Karakoyunlular Artuklular 1102 yilinda Guney ve Dogu Anadolu Bolgesi nde Artuk Bey tarafindan kurulmus bir beyliktir Ismini Turkmen beyi olan Artuk Bey den almistir 1086 yilinda Kudus u alan Artuk Bey ayni yil burada oldu Daha sonrasinda Artuklular Hasankeyf Mardin ve Harput olmak uzere uc ana koldan idare edildiler Hasankeyf kolu Artuk Bey in oglu Sokmen Bey tarafindan kurulmustur Baskenti Hasankeyf daha sonra da Diyarbakir olarak belirlenmistir 1231 yilinda Eyyubiler tarafindan yikilmislardir Mardin kolunun kurucusu Ilgazi Bey dir Sirasiyla Anadolu Selcuklu Eyyubi ve Mogol hakimiyetine girmisler 1409 yilinda Karakoyunlular tarafindan yikilmislardir Harput kolunun kurucusu Mardin Artuklularindan dir 1224 yilinda I Alaaddin Keykubad Harput u alarak bu kola son vermistir Artuklulardan gunumuze kadar gelen tarihi eser halen ayakta durmakta olan Malabadi Koprusu dur Malabadi Koprusu 1147 yilinda yapilmistir Malabadi Koprusu dunyanin en buyuk tas kemerli koprusudur ve Ayasofya nin kubbesini icine rahatlikla alabilecek kadar buyuktur TarihceSokmen Bey ve Ilgazi Bey Selcuklu Sultanligi ile catismaya girdikleri El Cezire de Diyarbakir Mardin ve Hasankeyf e yerlestiler Mardin beyi Sokmen 1104 yilinda Harran Muharebesi nde Haclilari maglup etti Ilgazi Bey Mardin de Sokmen in yerini aldi ve 1118 de kadi Ibnu l Assab in istegi uzerine Halep in kontrolunu ele gecirdi 1119 yilinda nda Antakya Prensligi Ilgazi Bey tarafindan maglup edildi Malabadi koprusu Artuklular tarafindan yaptirilmistir ilk ismi Akarman veya Karaman koprusudur Haclilarla Ilgazi Bey Edessa Ilcesini yagmaladiktan sonra baristi 1121 de kuzeye Ermenistan a gitti ve aralarinda kayinpederi Mazyad Dubais II ibn Sadaqah ve Gence Sultani Melik in liderligindeki adamlar da dahil olmak uzere tahmini 15 000 20 000 asker vardi Ilgazi Bey Gurcistan i isgal etti ancak 1121 Didgori Savasi nda Gurcistan krali IV Davit tarafindan yenilgiye ugradi Ilgazi Bey 1122 de oldu ve yegeni Belek Gazi nominal olarak Halep i kontrol etmesine ragmen sehir gercekten Ibn El Kessab tarafindan kontrol ediliyordu Ibn i Kessab 1125 te suikastcilar tarafindan olduruldu ve Halep 1128 de Musul un atabeyi Imadeddin Zengi nin kontrolune gecti Belek Gazi nin olumunden sonra Artuklular Harput Hasankeyf ve Mardin arasinda bolundu Hasankeyf beyi Sokman in oglu Rukn el Daula Daʾud 1144 yilinda oldu ve yerine oglu Kara Aslan gecti Kara Aslan Zengiler e karsi Edessa Kontu II Joselin ile ittifak kurdu ve Joselin 1144 te uzaktayken Zengi Devleti dusen ilk Hacli devleti olan Edessa yi geri aldi bkz Urfa Kusatmasi Hasankeyf Zengi Devleti nin de vasali oldu Kara Aslan in oglu Nur al Din Muḥammad kizi Nuraddin Muhammed ile evlenen Anadolu Selcuklu Sultani II Kilic Arslan a Eyyubi sultani Selahaddin ile ittifak yapti II Kilic Arslan ile baris anlasmasinda Selahaddin Artuklularin teknik olarak hala Selahaddin in henuz kontrol edemedigi Musul un vasallari olmasina ragmen Artuklu topraklarinin kontrolunu ele gecirdi Bununla birlikte Artuklu destegiyle Selahaddin nihayet Musul un kontrolunu de ele gecirdi ve yonetimi 1180 lerin sonlarina dogru Selcuklu Imparatorlugu ndan Eyyubi Sultanligi na devretti Selcuklu Imparatorlugu bundan kisa bir sure sonra 1194 te tamamen dagildi Artuklu hanedani Cezire nin nominal komutasinda kaldi ancak Eyyubi yonetimi altinda gucleri azaldi Hasankeyf subesi 1198 de Diyarbakir i fethetti ve merkezi buraya tasindi ancak 1231 de Selcuklularla ittifak kurmaya calisinca Eyyubiler tarafindan yikildi Harput kolu Eyyubiler ile Selcuklular arasindaki kaygan bir politika nedeniyle Anadolu Selcuklu Sultanligi tarafindan tahrip edildi Mardin kolu daha uzun sure hayatta kaldi ancak Eyyubiler Anadolu Selcuklu Devleti Ilhanlilar ve Timurlularin bir vasali olarak hayatta kaldi Kara Koyunlular Mardin i ele gecirdi ve sonunda 1409 da Artuklu egemenligine son verdi HukumdarlariArtuklu hanedaninin ana kollari Hasankeyf Harput Mardin ve Halep te bulunuyordu Hasankeyf kolu Bu kol baslangicta Hasankeyf Ḥiṣn Kaifa merkezliydi Merkezi 1183 te Diyarbakir a tasindi Kara Arslan Sikkeleri 1166 67Sokmen Bey Artuk Bey oglu 1102 1104 Sokmen Bey oglu 1104 1109 Ruknu l Devle Davud Sokmen Bey oglu 1109 1144 Fahreddin Kara Arslan Davud Bey in oglu 1144 1174 Nureddin Muhammed kara Aslan oglu 1174 1185 Nureddin Muhammed oglu 1185 1201 Nasruddin Mahmud Nureddin Muhammed oglu 1201 1222 Nasruddin Mahmud oglu 1222 1232 33 Ruknuddin Mevdud un hukumdarligindan sonra Artuklularin Hasankeyf koluna ait topraklar Eyyubiler in eline gecti Harput kolu Harput kolu baslangicta Hasankeyf kolunun bir parcasiydi ancak daha sonra Kara Arslan a karsi cikarak bagimsizligini kazandi Kara Arslan in oglu 1185 1204 Ibrahim bin Ebu Bekir 1203 1223 Ahmet Hizir 1223 1234 Artuk Sah 1234 Harput kolu 1234 yilinda Selcuklu sultani I Keykubat tarafindan fethedildi Mardin kolu Artuklularin Mardin kolu 1101 1409 yillari arasinda Mardin ve Silvan bolgelerinde hukum surmustur ve Ilgazi ve kardesi Alp Yaruk un torunlari tarafindan yonetilmistir Yakuti 1101 1104 1104 Sokmen 1104 1115 Ilgazi son of Artuk 1115 1122 Timurtas 1122 1154 Necmeddin Alpi 1154 1176 1176 1184 Husameddin Yavlak Arslan 1184 1203 Artuk Arslan 1203 1239 1239 1260 1260 1292 Mogol hakimiyetini tanidi 1292 1294 1294 1312 1312 1312 1364 1364 1367 second rule 1367 1367 1376 1376 1407 1407 1409 Mardin kolu 1409 yilinda Karakoyunlular tarafindan fethedilmistir Halep kolu Halep i yoneten Artuklu kolu Mardin kolunun bir uzantisiydi Ilgazi 1117 1121 1121 1123 Belek Gazi 1123 1124 Timurtas 1124 1125 Selcuklu yonetimi Porsuk 1125 1127 1127 1128 Halep 1128 yilinda Zengilerin eline gecmis ve 1183 yilina kadar Zengi hanedani tarafindan yonetilmistir ResimlerElazig da Artuklular a ait bir turbe Istanbul Turk ve Islam Eserleri Muzesi nde bulunan Artuklular a ait bir mimari parca Istanbul Turk ve Islam Eserleri Muzesi nde bulunan Artuklular a ait bir mimari parca Ayrica bakinizMalabadi Koprusu Artuklu beyleri listesi Anadolu BeylikleriKaynakca Middle East Conflicts from Ancient Egypt to the 21st Century Spencer C Tucker s 547 Islamic Desk Referenc Compiled from The Encyclopaedia of Islam E J van Donzel s 167 Turkish Myth and Muslim Symbol The Battle of Manzikert Carole Hillenbrand s 103 Hillenbrand Carole 1979 The History of the Jazira 1100 1150 the contribution of Ibn Al Azraq al Fariqi PhD thesis University of Edinburgh s 314 317 444 445 447 500 549 Bosworth Clifford E The New Islamic Dynasties A Chronological and Genealogical Manual Columbia University Press New York 1996 pgs 194 196 a b c d Whelan 1988 s 146