Basra Seferi, 1701 yılında Osmanlı Serdarı Daltaban Mustafa Paşa (sonradan Sadrazam) komutasındaki Osmanlı ordusunun Osmanlı İmparatorluğu'na isyan halindeki Müntefik aşiretini tedip ve karışıklıktan bilistifade Basra idaresini gaspeden Safevîleri uzaklaştırmak için icra ettiği askerî harekât.
Basra Seferi | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Osmanlı-İran Savaşları | |||||||||
17. yüzyılın sonunda Basra ve kalesi | |||||||||
| |||||||||
Taraflar | |||||||||
Osmanlı İmparatorluğu | Müntefik aşireti Safevîler | ||||||||
Komutanlar ve liderler | |||||||||
Daltaban Mustafa Paşa | Şeyh Mâni Davud Han | ||||||||
Güçler | |||||||||
25-30.000 asker 70 gemi 45 top | 30-40.000 bedevi savaşçı 5-10.000 Safevî askeri | ||||||||
Kayıplar | |||||||||
Çok hafif | 4.000 ölü 4-5.000 yaralı * Kayıpların tamamı Müntefik savaşçıları |
Sefer öncesi
Osmanlı İmparatorluğu'nun 1683'ten beri Kutsal İttifak'la yürüttükleri savaşlar nedeniyle uzak eyaletlerdeki denetimi de zayıfladı. Bundan istifade eden Müntefik aşireti önderi 1691'de bir baskınla Basra Beylerbeyi 'yı öldürerek Basra'ya hâkim oldu. Sonrasında Bağdat ve Rakka eyaletlerinden gönderilen zayıf kuvvetler de Basra'yı geri alamayınca, 1697 yılında Safevîlerin Huveyze Valisi Ferecullah Han küçük bir birlikle Basra'yı savaşsız zaptetti.I. Hüseyin Basra'yı elde tutmanın Osmanlı İmparatorluğu'yla barışı bozmaya değmeyeceği fikriyle kentin anahtarlarını İstanbul'a gönderdiyse de, daha sonra bekle ve gör siyasetine başvurarak Ferecullah Han yerine Davut Han'ı Basra Valisi olarak atadı ve kenti Osmanlılara teslim etmedi.
Osmanlı İmparatorluğu 1699 yılında imzaladığı Karlofça Antlaşması'yla batı ve kuzey cephesindeki savaş halini sonlandırdıktan sonra ilk olarak Basra'ya yöneldi. Aynı yıl Rakka Beylerbeyi olarak atanan Vezir Daltaban Mustafa Paşa 1700 yılında Bağdat Beylerbeyliğiyle birlikte Basra Seraskerliğine tayin edildi.
Sefer
Düzenlenecek seferde Basra Beylerbeyliği'ne atanan Ali Paşa, Diyarbekir Beylerbeyi , Şehrizor Beylerbeyi , Sivas Beylerbeyi , Karaman Beylerbeyi Eyüp Paşa ile Birecik, Amasya, İmadiye, Antep, Maraş ve Halep'ten birlikler Daltaban Mustafa Paşa'nın emrine verildi.
Oluşturulan ordunun sefer hazırlıkları sürerken, diğer taraftan da Birecik'te 20 şayka inşa edildi ve emrine verildi. Kaptanlığa ise getirildi. 1700 Aralık ayında Bağdat'ta toplanan ordu ve donanma (20 şaykaya ilaveten, 50 ile büyük çaplı 15 top, 30 balyemez ve havan topu taşıyan 30 sal) 1701 Ocak ortasında Bağdat'ın doğusundaki 'den hareket etti.
25-30.000 kişilik Osmanlı ordusu 29 Ocak 1701'de Rumahiye Muharebesi'nde Müntefik ordusunu kesin bir yenilgiye uğrattı. Bunun ardından Kurna'daki Safevî birliklerinin komutanı Abdurrahim Yüzbaşı teslim oldu ve Haseki Mehmed Ağa komutasında yeniçerilerden oluşan bir birlik 25 Şubat 1701'de anılan kente girdi.
Birlikleriyle Basra karşısında inşa ettirdiği kalesinde bulunan Safevî komutanı Davud Han Kurna'nın Osmanlılarca zaptedildiğini öğrenince geri çekildi ve Osmanlı karargahına elçi gönderdi. Huveyze Valisi Ferecullah Han ise Daltaban Mustafa Paşa'nın ordugahına gelerek itaatini bildirdi. İranlı elçilerle Basra'ya giden Eyüp Ağa Osmanlı ordusunun Basra'yı geri almaya kararlı olduğunu anlattı. Davud Han şehri teslim edeceğini açıklayarak biraz süre istedi. Buna mukabil, Daltaban Mustafa Paşa Devrak'ta Safevî kuvvetlerinin toplanmakta olduğunu söyleyerek uzun süre müsaade edilemeyeceğini ve Osmanlı ordusu Şattülarap'ı geçinceye kadar Basra'nın tahliye edilmesini talep etti. Eşzamanlı olarak Basra şeyhlerine ve ileri gelenlerine gönderdiği mektuplarla Safevîlerle ilişkilerini kesmelerini tavsiye etti.
4 Mart 1701 tarihinde Osmanlı ordusu ve donanması Şattülarap'ı geçti ve Şereş'e geldi. Ferecullah Han'ın oğlu Es-Seyyid Abdullah da Osmanlı ordusuna katıldı. Ordu ve donanma Basra'ya ilerledi. Bunun üzerine Basra'daki Safevî birlikleri önce kalesine çekildiler. Davud Han bir gemiye binerek karşı kıyıya kaçtı. Han'ın kaçtığını gören İran askerleri de düzensiz bir şekilde Basra'yı tahliyeye başladılar. Osmanlı ordusu 10 Mart 1701'de savaşsız Basra'ya girdi.
Sefer sonrası
Serdar Daltaban Mustafa Paşa Basra halkına aman verdi ve Ali Paşa'yı törenle Basra Beylerbeyliğine oturttu. Ayrıca, Safevîlerin koyduğu yasakları da kaldırdı. Çevredeki şeyhlere göndererek itaate davet etti. Basra'nın büyük kasabalarındaki şeyhler itaat arzetti.
Mustafa Paşa bir takım askerî önlemler de alarak Safevîlerin Basra‘nın karşı yakasına inşa ettikleri Gûrdilan kalesine 100 muhafız ve cephane bıraktı. Ardından ordusunun başında Bağdat'e dönüşe geçen Mustafa Paşa 20 Mart 1701'de Ferecullah Han'ı huzuruna kabul etti. İtaatini arzeden Ferecullah Han oğulları komutasındaki birlikleri Müntefik önderi üzerine göndermeyi taahhüt etti. Mustafa Paşa, Kurna kalesine de 1.004'ü yeniçeri olmak üzere 1.767 muhafız bırakarak kaleyi onarttı.
Ordu Kurna'da ayrılıp kuzeybatıya yöneldiğinde 24 Mart 1701'de Şeyh Mâni'nin itaat bildiren mektubu ve hediyeleri karargaha ulaştı. Osmanlı ordusu 23 Nisan 1701'de sevinç gösterileri altında Bağdat'a döndü.
Kaynakça
- ^ İslam Ansiklopedisi, "Basra" maddesi, Yusuf Halaçoğlu, Türk Diyanet Vakfı, İstanbul (1992), c.5, s.113
- ^ "Târîh-i Râşid", Raşid, İstanbul (1282), c.II, s.515
- ^ "Büyük Osmanlı Tarihi", Joseph von Hammer, c.13, s.33
- ^ "1701 Basra Seferi: Osmanlı Ordusunun Yürüyüşle Sağladığı İtaat", Funda Demirtaş, İstem (2013), sy.21, s.96
- ^ "Zübde-i Vekayiât", Defterdar Sarı Mehmed Paşa, haz. Abdülkadir Özcan, Ankara (1995), s.712
- ^ "Büyük Osmanlı Tarihi", Joseph von Hammer, c.13, s.34
- ^ "Nusret-name'nin Kaynaklarından Tarih-i Seferü‘l-Basra", Vahid Çabuk, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, İstanbul (1997), sy.15, s.69b-71a
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Basra Seferi 1701 yilinda Osmanli Serdari Daltaban Mustafa Pasa sonradan Sadrazam komutasindaki Osmanli ordusunun Osmanli Imparatorlugu na isyan halindeki Muntefik asiretini tedip ve karisikliktan bilistifade Basra idaresini gaspeden Safevileri uzaklastirmak icin icra ettigi askeri harekat Basra SeferiOsmanli Iran Savaslari17 yuzyilin sonunda Basra ve kalesiTarih15 Ocak 23 Nisan 1701BolgeBasra IrakSonucKesin Osmanli zaferiCografi DegisikliklerOsmanli Imparatorlugu Kurna ve Basra yi yeniden ele gecirdiTaraflarOsmanli ImparatorluguMuntefik asireti SafevilerKomutanlar ve liderlerDaltaban Mustafa PasaSeyh Mani Davud Han Gucler25 30 000 asker 70 gemi 45 top30 40 000 bedevi savasci 5 10 000 Safevi askeriKayiplarCok hafif4 000 olu 4 5 000 yarali Kayiplarin tamami Muntefik savascilariSefer oncesiOsmanli Imparatorlugu nun 1683 ten beri Kutsal Ittifak la yuruttukleri savaslar nedeniyle uzak eyaletlerdeki denetimi de zayifladi Bundan istifade eden Muntefik asireti onderi 1691 de bir baskinla Basra Beylerbeyi yi oldurerek Basra ya hakim oldu Sonrasinda Bagdat ve Rakka eyaletlerinden gonderilen zayif kuvvetler de Basra yi geri alamayinca 1697 yilinda Safevilerin Huveyze Valisi Ferecullah Han kucuk bir birlikle Basra yi savassiz zaptetti I Huseyin Basra yi elde tutmanin Osmanli Imparatorlugu yla barisi bozmaya degmeyecegi fikriyle kentin anahtarlarini Istanbul a gonderdiyse de daha sonra bekle ve gor siyasetine basvurarak Ferecullah Han yerine Davut Han i Basra Valisi olarak atadi ve kenti Osmanlilara teslim etmedi Osmanli Imparatorlugu 1699 yilinda imzaladigi Karlofca Antlasmasi yla bati ve kuzey cephesindeki savas halini sonlandirdiktan sonra ilk olarak Basra ya yoneldi Ayni yil Rakka Beylerbeyi olarak atanan Vezir Daltaban Mustafa Pasa 1700 yilinda Bagdat Beylerbeyligiyle birlikte Basra Seraskerligine tayin edildi SeferDuzenlenecek seferde Basra Beylerbeyligi ne atanan Ali Pasa Diyarbekir Beylerbeyi Sehrizor Beylerbeyi Sivas Beylerbeyi Karaman Beylerbeyi Eyup Pasa ile Birecik Amasya Imadiye Antep Maras ve Halep ten birlikler Daltaban Mustafa Pasa nin emrine verildi Olusturulan ordunun sefer hazirliklari surerken diger taraftan da Birecik te 20 sayka insa edildi ve emrine verildi Kaptanliga ise getirildi 1700 Aralik ayinda Bagdat ta toplanan ordu ve donanma 20 saykaya ilaveten 50 ile buyuk capli 15 top 30 balyemez ve havan topu tasiyan 30 sal 1701 Ocak ortasinda Bagdat in dogusundaki den hareket etti 25 30 000 kisilik Osmanli ordusu 29 Ocak 1701 de Rumahiye Muharebesi nde Muntefik ordusunu kesin bir yenilgiye ugratti Bunun ardindan Kurna daki Safevi birliklerinin komutani Abdurrahim Yuzbasi teslim oldu ve Haseki Mehmed Aga komutasinda yenicerilerden olusan bir birlik 25 Subat 1701 de anilan kente girdi Birlikleriyle Basra karsisinda insa ettirdigi kalesinde bulunan Safevi komutani Davud Han Kurna nin Osmanlilarca zaptedildigini ogrenince geri cekildi ve Osmanli karargahina elci gonderdi Huveyze Valisi Ferecullah Han ise Daltaban Mustafa Pasa nin ordugahina gelerek itaatini bildirdi Iranli elcilerle Basra ya giden Eyup Aga Osmanli ordusunun Basra yi geri almaya kararli oldugunu anlatti Davud Han sehri teslim edecegini aciklayarak biraz sure istedi Buna mukabil Daltaban Mustafa Pasa Devrak ta Safevi kuvvetlerinin toplanmakta oldugunu soyleyerek uzun sure musaade edilemeyecegini ve Osmanli ordusu Sattularap i gecinceye kadar Basra nin tahliye edilmesini talep etti Eszamanli olarak Basra seyhlerine ve ileri gelenlerine gonderdigi mektuplarla Safevilerle iliskilerini kesmelerini tavsiye etti 4 Mart 1701 tarihinde Osmanli ordusu ve donanmasi Sattularap i gecti ve Seres e geldi Ferecullah Han in oglu Es Seyyid Abdullah da Osmanli ordusuna katildi Ordu ve donanma Basra ya ilerledi Bunun uzerine Basra daki Safevi birlikleri once kalesine cekildiler Davud Han bir gemiye binerek karsi kiyiya kacti Han in kactigini goren Iran askerleri de duzensiz bir sekilde Basra yi tahliyeye basladilar Osmanli ordusu 10 Mart 1701 de savassiz Basra ya girdi Sefer sonrasiSerdar Daltaban Mustafa Pasa Basra halkina aman verdi ve Ali Pasa yi torenle Basra Beylerbeyligine oturttu Ayrica Safevilerin koydugu yasaklari da kaldirdi Cevredeki seyhlere gondererek itaate davet etti Basra nin buyuk kasabalarindaki seyhler itaat arzetti Mustafa Pasa bir takim askeri onlemler de alarak Safevilerin Basra nin karsi yakasina insa ettikleri Gurdilan kalesine 100 muhafiz ve cephane birakti Ardindan ordusunun basinda Bagdat e donuse gecen Mustafa Pasa 20 Mart 1701 de Ferecullah Han i huzuruna kabul etti Itaatini arzeden Ferecullah Han ogullari komutasindaki birlikleri Muntefik onderi uzerine gondermeyi taahhut etti Mustafa Pasa Kurna kalesine de 1 004 u yeniceri olmak uzere 1 767 muhafiz birakarak kaleyi onartti Ordu Kurna da ayrilip kuzeybatiya yoneldiginde 24 Mart 1701 de Seyh Mani nin itaat bildiren mektubu ve hediyeleri karargaha ulasti Osmanli ordusu 23 Nisan 1701 de sevinc gosterileri altinda Bagdat a dondu Kaynakca Islam Ansiklopedisi Basra maddesi Yusuf Halacoglu Turk Diyanet Vakfi Istanbul 1992 c 5 s 113 Tarih i Rasid Rasid Istanbul 1282 c II s 515 Buyuk Osmanli Tarihi Joseph von Hammer c 13 s 33 1701 Basra Seferi Osmanli Ordusunun Yuruyusle Sagladigi Itaat Funda Demirtas Istem 2013 sy 21 s 96 Zubde i Vekayiat Defterdar Sari Mehmed Pasa haz Abdulkadir Ozcan Ankara 1995 s 712 Buyuk Osmanli Tarihi Joseph von Hammer c 13 s 34 Nusret name nin Kaynaklarindan Tarih i Seferu l Basra Vahid Cabuk Istanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi Tarih Enstitusu Dergisi Istanbul 1997 sy 15 s 69b 71a