Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Göktürk İç Savaşı, Taspar Kağan'ın ölümünden sonra başlayan taht mücadelelerinin neden olduğu iç savaştır. 584'te, İşbara Kağan'ın ordularının Apa Kağan'ın egemenliğindeki topraklara saldırmasıyla tırmanan gerilim; 587'e hem İşbara hem de Apa Kağan'ın ölmesiyle azalmıştır. Ancak, iç savaş yıllarında zayıflayan Göktürk Kağanlığı iyice güç kaybetmiş ve ikiye ayrılmıştır. Bu siyasi istikrarsızlık sonunda 630 yılında Doğu Göktürk 658 yılında da Batı Göktürk devleti ortadan kalkmış, İkinci Göktürk devletine kadar Ulus Bunalımı Yılları başlamıştır.
Arka plan
581'de, dördüncü Göktürk Kağanı Taspar Kağan öldü. Bu ölümden sonra tahta oturma yeterliğine sahip dört tigin (prens) vardı. Bu varislerin şunlardı:
| Çin kaynaklarındaki adı | Egemenlik adı (Tahmini Türkçe aslı) | Kişisel adı (Çin kaynaklarındaki adın tahmini Türkçe karşılığı) | |
|---|---|---|---|
| Amrak | Aşina Anlo | - | Amrak |
| Apa Kağan | Abo | Atakan | Töremen |
| İşbara Kağan | Şa-po-lüeh | (Y)erbeg Şâd | (Y)erbeg Şâd |
| Tarduş Kağan | Dátóu | Böke Kağan, Tarduş | Kara Çörün |
Amrak, Taspar'ın oğluydu. Apa ve İşbara ise Taspar'ın yeğenleriydi. Tarduş ise Taspar'ın kuzeniydi. Taspar ölmeden önce oğlu Amrak'ı değil, Apa Kağan'ı veliaht ilan etti. Bu durum, gerek Kurultayda gerekse varisler arasında gerginliğin artmasına neden oldu. Çünkü Amrak, babasının kararını tanımayarak kağanlık hakkının kendisine ait olduğunu öne sürdü. Apa'nın annesinin soylu bir aileden olmadığını söyleyerek, Apa'yı saf dışı bırakmak istiyordu. Taspar'ın ölümünden sonra toplanan Kurultayda hiçbir şansının olmadığını düşünen vârislerden İşbara, kağanlık iddiasında bulunmadı. Amrak, Kurultayı; Apa'nın kağanlığa seçilmesi durumunda isyan çıkarmakla tehdit etti. Kurultay'a yapılan bu baskı sonucunda, Amrak; Göktürklerin yeni kağanı olarak atandı. Ancak Amrak'ın saltanatı oldukça kısa sürdü. Çünkü Apa'nın destekçileri bu atamaya tepkiliydi ve ülkede yeni bir iç savaş tehlikesi başlamıştı. Olası bir isyandan çekinen Amrak, İşbara lehine tahttan çekildiğini açıkladı.
Parçalanma
İşbara Kağan olduktan sonra; Türklerin kutsal orman (Göktürk Yazıtları: Ötüken Yış) adı verdikleri geleneksel başkent Ötüken'e yerleşti. Ama diğer vârisler henüz kut anlayışının onlara sağladığı saltanat hakkından vazgeçmemişti. İkinci dereceli kağan (yabgu) Tartuş Kağan; kendine Batı Çin'deki Tienşan Dağları'nı seçerek oraya yerleşti. Burada de facto bir siyasi güç oluşturdu. Kağanlıktan çekilen Amrak ise, Moğolistan'a bulunan Tuul Nehri dolaylarını egemenliği altına almıştı. Apa Kağan ise, ülkenin kuzeyindeki topraklara hâkim olmuştu. Böylece ülke ardıllar arasında fiilen bölünmüş oldu.
İç savaş
584'te, İşbara topladığı ordu ile birlikte Apa Kağan'ın üzerine yürüdü. Apa, batı bölgelere sığınmak zorunda kaldı. Batıda hüküm süren Tarduş ve onun oğlu , İdil Nehri dolaylarına hâkimdi. Apa Kağan, Tarduş ile ittifak kurdu ve yeniden asker toplamaya başladı. Apa'nın lojistik üstünlüğü tekrar sağlamasıyla birlikte İşbara'nın etkinliği iyice kırılmaya başladı. İşbara kendini koruyabilmek ve Apa Kağan'ın ailesine mensup olan kişileri yakalayabilmek için Çinlilerden yardım almaya karar verdi. İşbara, Çin'deki Sui Hanedanı'nın gücünü arkasına alınca Apa Kağan yeniden batıya çekildi. Burada, bugün için Özbekistan topraklarının içerisinde kalan Buhara yakınlarındaki Paykent'e yerleşti. Apa Kağan'ın Tarduş ile arası İpek Yolu hâkimiyeti konusundaki anlaşmazlıklar yüzünden açılmıştı. Bu yüzden Apa, batıda beklediği desteği bulamadı. 587'de hem İşbara hem de Apa Kağan öldü.
Sonuç
Apa Kağan ve İşbara'nın ölümünden sonra yeni kağan İşbara'nın kardeşi olan Baga Kağan oldu. Baga Kağan, kağanlığı yeniden birleştirmeyi denedi ama özellikle batı bölgelerdeki denetimi sağlayamadı. Bu bölgelerde etkin olan Tarduş, ülke merkezinden bağımsız hareket etmeye devam etti. 593'ten sonra, kağanlık resmen iki parçaya ayrıldı. Bu iki parça, erken 8. yüzyıl boyunca -kısa bir dönem hariç- hep ayrı kaldı. Bazı Türk boyları; Türkistan bölgesine doğru ilerleyerek Orta Asya'dan batıya doğru hareket etmeye başladı. 630'a gelindiğinde ise ülke tamamen parçalanarak Çin egemenliğine girildi. Bu dönem, Türk boylarının devletleşemediği bilinen tek tarihî dönem olan elli yıllık "630-680 Ulus Bunalımı Yılları"nın oluşmasıyla sonuçlandı. Bu bunalımdan Kül Tigin Yazıtı'nda "elli yıllık dönem" olarak bahsedilmektedir.
Göktürk Yazıtları'nda bu ulus bunalımı şöyle anlatılmaktadır:
Türk boyları, il yaptığı ilini elden çıkarmış, kağan olarak başa getiriği kağanını yitirivermiş. Böylece Çin boylarına, Türklerin beylik alp erkeleri kul oldu, hatunluk kız evlatları odalık oldu. Türk beyleri Türk adını attı. Çinli beyler gibi Çince adlar alarak, Çin kağanına itaat etti. Elli yıl işi gücü [Çin'e] verdi, Çin için çalıştı...
...Türk tebası şöyle demiş: "Ülkesi olan bir milletim. İlim şimdi hani? Kimin için ülke kazanırım ben! "Kağanlı boylar idim. Kağanım hani? Hangi kağan için çalışırım ben? diyerek Çin kağanına düşman olmuş.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b İkinci Göktürk İmparatorluğu (Kutluklar), http://www.turktarihim.com/%C4%B0kinci_G%C3%B6kt%C3%BCrk_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu_Kutluklar.html 25 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b Turkic reading in the onomastic table of Ancient Turks by Lev Gumilev, Лев Николаевич Гумилёв, «Древние тюрки», 1967 г, С. 463-469, Ономастическая таблица. 6 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça)
- ^ a b , Vol. 84
- ^ Lev Nikolayrviç Gumilev: Eski Türkler (trans. D.Ahsen Batur) Selenge yayınları, İstanbul, 2002 p. 140
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gokturk Ic Savasi Taspar Kagan in olumunden sonra baslayan taht mucadelelerinin neden oldugu ic savastir 584 te Isbara Kagan in ordularinin Apa Kagan in egemenligindeki topraklara saldirmasiyla tirmanan gerilim 587 e hem Isbara hem de Apa Kagan in olmesiyle azalmistir Ancak ic savas yillarinda zayiflayan Gokturk Kaganligi iyice guc kaybetmis ve ikiye ayrilmistir Bu siyasi istikrarsizlik sonunda 630 yilinda Dogu Gokturk 658 yilinda da Bati Gokturk devleti ortadan kalkmis Ikinci Gokturk devletine kadar Ulus Bunalimi Yillari baslamistir Gokturk bolunmesiArka plan581 de dorduncu Gokturk Kagani Taspar Kagan oldu Bu olumden sonra tahta oturma yeterligine sahip dort tigin prens vardi Bu varislerin sunlardi Cin kaynaklarindaki adi Egemenlik adi Tahmini Turkce asli Kisisel adi Cin kaynaklarindaki adin tahmini Turkce karsiligi Amrak Asina Anlo AmrakApa Kagan Abo Atakan ToremenIsbara Kagan Sa po lueh Y erbeg Sad Y erbeg SadTardus Kagan Datou Boke Kagan Tardus Kara Corun Amrak Taspar in ogluydu Apa ve Isbara ise Taspar in yegenleriydi Tardus ise Taspar in kuzeniydi Taspar olmeden once oglu Amrak i degil Apa Kagan i veliaht ilan etti Bu durum gerek Kurultayda gerekse varisler arasinda gerginligin artmasina neden oldu Cunku Amrak babasinin kararini tanimayarak kaganlik hakkinin kendisine ait oldugunu one surdu Apa nin annesinin soylu bir aileden olmadigini soyleyerek Apa yi saf disi birakmak istiyordu Taspar in olumunden sonra toplanan Kurultayda hicbir sansinin olmadigini dusunen varislerden Isbara kaganlik iddiasinda bulunmadi Amrak Kurultayi Apa nin kaganliga secilmesi durumunda isyan cikarmakla tehdit etti Kurultay a yapilan bu baski sonucunda Amrak Gokturklerin yeni kagani olarak atandi Ancak Amrak in saltanati oldukca kisa surdu Cunku Apa nin destekcileri bu atamaya tepkiliydi ve ulkede yeni bir ic savas tehlikesi baslamisti Olasi bir isyandan cekinen Amrak Isbara lehine tahttan cekildigini acikladi ParcalanmaIsbara Kagan olduktan sonra Turklerin kutsal orman Gokturk Yazitlari Otuken Yis adi verdikleri geleneksel baskent Otuken e yerlesti Ama diger varisler henuz kut anlayisinin onlara sagladigi saltanat hakkindan vazgecmemisti Ikinci dereceli kagan yabgu Tartus Kagan kendine Bati Cin deki Tiensan Daglari ni secerek oraya yerlesti Burada de facto bir siyasi guc olusturdu Kaganliktan cekilen Amrak ise Mogolistan a bulunan Tuul Nehri dolaylarini egemenligi altina almisti Apa Kagan ise ulkenin kuzeyindeki topraklara hakim olmustu Boylece ulke ardillar arasinda fiilen bolunmus oldu Ic savas584 te Isbara topladigi ordu ile birlikte Apa Kagan in uzerine yurudu Apa bati bolgelere siginmak zorunda kaldi Batida hukum suren Tardus ve onun oglu Idil Nehri dolaylarina hakimdi Apa Kagan Tardus ile ittifak kurdu ve yeniden asker toplamaya basladi Apa nin lojistik ustunlugu tekrar saglamasiyla birlikte Isbara nin etkinligi iyice kirilmaya basladi Isbara kendini koruyabilmek ve Apa Kagan in ailesine mensup olan kisileri yakalayabilmek icin Cinlilerden yardim almaya karar verdi Isbara Cin deki Sui Hanedani nin gucunu arkasina alinca Apa Kagan yeniden batiya cekildi Burada bugun icin Ozbekistan topraklarinin icerisinde kalan Buhara yakinlarindaki Paykent e yerlesti Apa Kagan in Tardus ile arasi Ipek Yolu hakimiyeti konusundaki anlasmazliklar yuzunden acilmisti Bu yuzden Apa batida bekledigi destegi bulamadi 587 de hem Isbara hem de Apa Kagan oldu SonucApa Kagan ve Isbara nin olumunden sonra yeni kagan Isbara nin kardesi olan Baga Kagan oldu Baga Kagan kaganligi yeniden birlestirmeyi denedi ama ozellikle bati bolgelerdeki denetimi saglayamadi Bu bolgelerde etkin olan Tardus ulke merkezinden bagimsiz hareket etmeye devam etti 593 ten sonra kaganlik resmen iki parcaya ayrildi Bu iki parca erken 8 yuzyil boyunca kisa bir donem haric hep ayri kaldi Bazi Turk boylari Turkistan bolgesine dogru ilerleyerek Orta Asya dan batiya dogru hareket etmeye basladi 630 a gelindiginde ise ulke tamamen parcalanarak Cin egemenligine girildi Bu donem Turk boylarinin devletlesemedigi bilinen tek tarihi donem olan elli yillik 630 680 Ulus Bunalimi Yillari nin olusmasiyla sonuclandi Bu bunalimdan Kul Tigin Yaziti nda elli yillik donem olarak bahsedilmektedir Gokturk Yazitlari nda bu ulus bunalimi soyle anlatilmaktadir Turk boylari il yaptigi ilini elden cikarmis kagan olarak basa getirigi kaganini yitirivermis Boylece Cin boylarina Turklerin beylik alp erkeleri kul oldu hatunluk kiz evlatlari odalik oldu Turk beyleri Turk adini atti Cinli beyler gibi Cince adlar alarak Cin kaganina itaat etti Elli yil isi gucu Cin e verdi Cin icin calisti Turk tebasi soyle demis Ulkesi olan bir milletim Ilim simdi hani Kimin icin ulke kazanirim ben Kaganli boylar idim Kaganim hani Hangi kagan icin calisirim ben diyerek Cin kaganina dusman olmus Ayrica bakinizIli Nehri Antlasmasi Gokturk kaganlari listesiKaynakca a b Ikinci Gokturk Imparatorlugu Kutluklar http www turktarihim com C4 B0kinci G C3 B6kt C3 BCrk C4 B0mparatorlu C4 9Fu Kutluklar html 25 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Turkic reading in the onomastic table of Ancient Turks by Lev Gumilev Lev Nikolaevich Gumilyov Drevnie tyurki 1967 g S 463 469 Onomasticheskaya tablica 6 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca a b Vol 84 Lev Nikolayrvic Gumilev Eski Turkler trans D Ahsen Batur Selenge yayinlari Istanbul 2002 ISBN 975 7856 39 8 p 140