Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Halkın Emek Partisi (HEP), 1990-93 arasında Türkiye'de faaliyet göstermiş siyasi parti.
Halkın Emek Partisi | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | HEP |
| Kurucu | Fehmi Işıklar |
| Kuruluş tarihi | 7 Haziran 1990 |
| Kapanış tarihi | 14 Temmuz 1993 |
| Önceli | Sosyaldemokrat Halkçı Parti |
| Ardılı | Özgürlük ve Demokrasi Partisi Demokrasi Partisi |
| Siyasi pozisyon | Sol |
Tarihçe
Kuruluşu
Ekim 1989’da Paris’te düzenlenen "Kürt Ulusal Kimliği ve İnsan Hakları" konulu bir konferansa katılan Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) milletvekilleri Kenan Sönmez, İsmail Hakkı Önal, Ahmet Türk, Mehmet Ali Eren, Adnan Ekmen, Mahmut Alınak, Salih Sümer 16 kasımda partiden ihraç edildi. İhraç kararını protesto eden Abdullah Baştürk, Ahmet Fehmi Işıklar, İbrahim Cüneyt Canver, Mehmet Kahraman, Arif Sağ ve İlhami Binici 23 Kasım’da, Kemal Anadol, ve 1 Aralık’ta, ve Aydın Güven Gürkan da 13 Aralık’ta partiden istifa ettiler. Bunu Diyarbakır örgütündeki toplu istifalar izledi.
Aralarında istifacı 10 milletvekilinin de (Abdullah Baştürk, Ahmet Türk, Cüneyt Canver, Kenan Sönmez, Salih Sümer, İsmail Hakkı Önal, Mehmet Ali Eren, Arif Sağ, , Adnan Ekmen) bulunduğu bazı eski SHP’liler tarafından 7 Haziran 1990 tarihinde kuruldu. İlk genel başkanı Fehmi Işıklar, ilk genel sekreteri İbrahim Aksoy'du.
Diyarbakır il başkanı Vedat Aydın'ın ölü bedeni 8 Temmuz 1991'de bulundu. "Faili meçhul" bir cinayetle öldürülen Aydın'ın ölümünde "derin devlet" yapılanmasının rol oynadığı şüphesi mevcuttur ve bu gibi cinayetler siyaset bilimci Nicole Watts tarafından "HEP'in faaliyetlerini kısıtlamaya yönelik resmî çabaların yansıması" olarak değerlendirilmiştir. Aydın'ın cenazesine 25.000 kişi katıldı ve polisle kalabalık arasında çıkan olaylarda altı kişi öldü, 150'den fazla kişi yaralandı. Partinin Gaziantep il başkanı , birçok ilçe yöneticisi ve üyesi de benzer biçimde "faili meçhul" cinayetlere kurban gitmiştir.
1991 seçimleri ve kapatılışı
20 Ekim 1991 tarihinde gerçekleştirilen erken genel seçimlerde %10'luk seçim barajını aşamayacağını anlayınca adaylarını SHP listelerinden seçime soktu. 21 HEP'li (Mahmut Kılınç (Adıyaman), Adnan Ekmen (Batman), (Batman), Hatip Dicle (Diyarbakır), Fehmi Işıklar (Diyarbakır), Salih Sümer (Diyarbakır), Mahmut Uyanık (Diyarbakır), Sedat Yurtdaş (Diyarbakır), Leyla Zana (Diyarbakır), Mehmet Sincar (Mardin), Ahmet Türk (Mardin), (Mardin), (Muş), Sırrı Sakık (Muş), (Muş), Zübeyir Aydar (Siirt), (Siirt), Mahmut Alınak (Şırnak), Orhan Doğan (Şırnak), Selim Sadak (Şırnak), Remzi Kartal (Van) ) SHP listelerinden TBMM'ye seçildi. 15 Aralık 1991'de yapılan 1. Olağanüstü Kongre'de genel başkanlığa seçildi.
Mart 1992'de, önce TBMM'nin açılışında yaşanan Kürtçe yemin krizi, ardından da 1992 Nevruz'unda yaşananların ardından SHP lideri Erdal İnönü'nün isteğiyle Fehmi Işıklar, Adnan Ekmen ve Salih Sümer dışındaki 18 HEP kökenli milletvekilleri SHP'den istifa etti. 3 Temmuz 1992'de Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından "Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozma amacını taşımak” ve "yasaya aykırı siyasi faaliyetlerin mihrakı olmak" iddiasıyla HEP'in kapatılması istendi. 19 Ekim 1992'de HEP'in kapatılma ihtimaline karşı Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP) kuruldu, aynı yıl içinde ÖZDEP, HEP'e katıldı.
19 Eylül 1992'de Ankara'da toplanan HEP 2. Olağanüstü Kongresi'nde, kongreye tek aday olarak katılan Mardin milletvekili Ahmet Türk genel başkan seçildi. 1 Kasım 1992 yerel ara seçimlerde Devrimci Seçim Bloku'yla seçime katıldı. Iğdır Karakoyunlu ilçe belediye meclisine girdi.
HEP'li 18 milletvekili, baskıları protesto etmek için genel merkezde 12 Kasım 1992 yılında 8 gün süren, süresiz açlık grevi başlattılar.
Anayasa Mahkemesi 11 üyenin oybirliği ile 14 Temmuz 1993'te HEP’in kapatılmasına, ayrıca eski HEP genel başkanı olan TBMM Başkanvekili ve SHP Diyarbakır milletvekili Fehmi Işıklar'ın milletvekilliğinin düşürülmesine karar verdi. Demokrasi Partisi'ne (DEP) geçen 18 milletvekilinin TBMM üyelikleri ise, dava açılan tarihten iki gün sonra HEP'e üye oldukları için düşmedi.
İdeoloji ve politikalar
Halkın Emek Partisi, Kürt siyasi hareketinin Türkiye'deki ilk temsilcisi olarak kabul edilir. Ana ideolojik eğilimi "Kürt yanlısı" veya Kürt milliyetçiliği olarak tarif edilmiştir. Bu ideolojik eğilim sol bir çerçevede biçimlendirildi, Tanıl Bora'nın ifadesine göre Kürt siyasi hareketinin genelinde olduğu üzere "Kürt kimliğinin tanınmasını [...] evrensel bir eşitlik ve özgürlük sorunsalına oturtmaya dönük" bir çaba sergilendi.
Partinin emeli Türkiye'de devam eden Türk milliyetçiliği temelli uygulamaları sistem içinde kalarak değiştirmekti. Mevcut siyasi sistem sınırları içerisinde hareket etme politikasını vurgulamak amacıyla tüzükte İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'ne atıfta bulunuldu, özellikle partinin ilk kurulduğu dönemde partinin tüm Türkiye'yi temsil etme amaçlı siyaset yaptığı söylemi vurgulandı. Parti kendisini "işçiler, işsizler, köylüler, memurlar, öğretmenler, demokrat, sosyal demokrat ve sosyalist aydınlar, esnaf, zanaatkâr, baskıya ve sömürüye maruz kalan halk kitleleri ve demokrasiden yana olan herkese" hitap eden bir parti olarak tanımladı. Bununla beraber, parti tüzüğü, etkinlikleri, açıklamaları ve üye profili partinin Kürt karakterini yansıttı. Partinin kuruluş sürecinde Kürt olmayan şahıslar da rol aldı; ancak bu şahısların çoğu "Kürt partisi" karakterinin baskınlığı nedeniyle partiden uzaklaştı.
HEP'in ilk başlarda kendisini dar anlamda bir "Kürt partisi" olarak tanımlamaktan uzak bu çabası, özellikle parti üyelerine saldırılar arttıkça azaldı. Parti başkanı Işıklar, parti liderliğinin "Kürt partisi" tanımlamasından rahatsız olmadığını, bunu "bu ülkede en çok ezilen, baskı altında tutulanların Kürtler olduğunun itirafı" olarak gördüklerini belirtti. Bu süreçte self determinasyon hakkına yönelik göndermeler Türkiye Cumhuriyeti'nin bütünlüğüne yönelik atıflara göre öncelik kazandı. Özellikle 1991 seçimlerinde meclise daha genç ve "radikal" milletvekillerinin girmesinin ardından şiddete karşıtlık söylemi de sarsıldı, HEP toplantıları ve mitinglerinde Abdullah Öcalan posterleri yer almaya başladı.
Halkın Emek Partisinin savundukları arasında anadilde eğitim ve yayın, Kürt sorunun özgürce tartışılacağı demokratik ortam, Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği'nin (OHAL) kaldırılması; özel tim, kontrgerilla faaliyetlerinin, köy koruculuğunu, anti terör yasalarının kaldırılması, köye dönüşlerin sağlanması, toplu sözleşmeli grev hakkı bulunmaktaydı.[]
Kaynakça
- ^ "HEP, DEP ve HADEP de kapatılmıştı". milliyet.com.tr. 11 Aralık 2009. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2015.
- ^ "HEP kuruldu". Milliyet. 8 Haziran 1990. 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2015.
- ^ a b c d e f g h Watts, Nicole F. (1999). "Allies and Enemies: Pro-Kurdish Parties in Turkish Politics, 1990–94". International Journal of Middle East Studies (İngilizce). 31 (4). Cambridge Üniversitesi Yayınları. ss. 631-656. doi:10.1017/S0020743800057123.
- ^ a b c d e Bora, Tanıl (2017). Cereyanlar: Türkiye'de Siyasî İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları. ss. 895-6.
- ^ Bozarslan, Hamit (1996). Olson, Robert W. (Ed.). The Kurdish Nationalist Movement in the 1990s: Its Impact on Turkey and the Middle East (İngilizce). Kentucky Üniversitesi Yayınları. s. 147. 13 Kasım 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Kasım 2017.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Halkin Emek Partisi HEP 1990 93 arasinda Turkiye de faaliyet gostermis siyasi parti Halkin Emek PartisiKisaltmaHEPKurucuFehmi IsiklarKurulus tarihi7 Haziran 1990Kapanis tarihi14 Temmuz 1993OnceliSosyaldemokrat Halkci PartiArdiliOzgurluk ve Demokrasi Partisi Demokrasi PartisiSiyasi pozisyonSolTarihceKurulusu Ekim 1989 da Paris te duzenlenen Kurt Ulusal Kimligi ve Insan Haklari konulu bir konferansa katilan Sosyaldemokrat Halkci Parti SHP milletvekilleri Kenan Sonmez Ismail Hakki Onal Ahmet Turk Mehmet Ali Eren Adnan Ekmen Mahmut Alinak Salih Sumer 16 kasimda partiden ihrac edildi Ihrac kararini protesto eden Abdullah Basturk Ahmet Fehmi Isiklar Ibrahim Cuneyt Canver Mehmet Kahraman Arif Sag ve Ilhami Binici 23 Kasim da Kemal Anadol ve 1 Aralik ta ve Aydin Guven Gurkan da 13 Aralik ta partiden istifa ettiler Bunu Diyarbakir orgutundeki toplu istifalar izledi Aralarinda istifaci 10 milletvekilinin de Abdullah Basturk Ahmet Turk Cuneyt Canver Kenan Sonmez Salih Sumer Ismail Hakki Onal Mehmet Ali Eren Arif Sag Adnan Ekmen bulundugu bazi eski SHP liler tarafindan 7 Haziran 1990 tarihinde kuruldu Ilk genel baskani Fehmi Isiklar ilk genel sekreteri Ibrahim Aksoy du Diyarbakir il baskani Vedat Aydin in olu bedeni 8 Temmuz 1991 de bulundu Faili mechul bir cinayetle oldurulen Aydin in olumunde derin devlet yapilanmasinin rol oynadigi suphesi mevcuttur ve bu gibi cinayetler siyaset bilimci Nicole Watts tarafindan HEP in faaliyetlerini kisitlamaya yonelik resmi cabalarin yansimasi olarak degerlendirilmistir Aydin in cenazesine 25 000 kisi katildi ve polisle kalabalik arasinda cikan olaylarda alti kisi oldu 150 den fazla kisi yaralandi Partinin Gaziantep il baskani bircok ilce yoneticisi ve uyesi de benzer bicimde faili mechul cinayetlere kurban gitmistir 1991 secimleri ve kapatilisi 20 Ekim 1991 tarihinde gerceklestirilen erken genel secimlerde 10 luk secim barajini asamayacagini anlayinca adaylarini SHP listelerinden secime soktu 21 HEP li Mahmut Kilinc Adiyaman Adnan Ekmen Batman Batman Hatip Dicle Diyarbakir Fehmi Isiklar Diyarbakir Salih Sumer Diyarbakir Mahmut Uyanik Diyarbakir Sedat Yurtdas Diyarbakir Leyla Zana Diyarbakir Mehmet Sincar Mardin Ahmet Turk Mardin Mardin Mus Sirri Sakik Mus Mus Zubeyir Aydar Siirt Siirt Mahmut Alinak Sirnak Orhan Dogan Sirnak Selim Sadak Sirnak Remzi Kartal Van SHP listelerinden TBMM ye secildi 15 Aralik 1991 de yapilan 1 Olaganustu Kongre de genel baskanliga secildi Mart 1992 de once TBMM nin acilisinda yasanan Kurtce yemin krizi ardindan da 1992 Nevruz unda yasananlarin ardindan SHP lideri Erdal Inonu nun istegiyle Fehmi Isiklar Adnan Ekmen ve Salih Sumer disindaki 18 HEP kokenli milletvekilleri SHP den istifa etti 3 Temmuz 1992 de Yargitay Cumhuriyet Bassavciligi tarafindan Devletin ulkesi ve milletiyle bolunmez butunlugunu bozma amacini tasimak ve yasaya aykiri siyasi faaliyetlerin mihraki olmak iddiasiyla HEP in kapatilmasi istendi 19 Ekim 1992 de HEP in kapatilma ihtimaline karsi Ozgurluk ve Demokrasi Partisi OZDEP kuruldu ayni yil icinde OZDEP HEP e katildi 19 Eylul 1992 de Ankara da toplanan HEP 2 Olaganustu Kongresi nde kongreye tek aday olarak katilan Mardin milletvekili Ahmet Turk genel baskan secildi 1 Kasim 1992 yerel ara secimlerde Devrimci Secim Bloku yla secime katildi Igdir Karakoyunlu ilce belediye meclisine girdi HEP li 18 milletvekili baskilari protesto etmek icin genel merkezde 12 Kasim 1992 yilinda 8 gun suren suresiz aclik grevi baslattilar Anayasa Mahkemesi 11 uyenin oybirligi ile 14 Temmuz 1993 te HEP in kapatilmasina ayrica eski HEP genel baskani olan TBMM Baskanvekili ve SHP Diyarbakir milletvekili Fehmi Isiklar in milletvekilliginin dusurulmesine karar verdi Demokrasi Partisi ne DEP gecen 18 milletvekilinin TBMM uyelikleri ise dava acilan tarihten iki gun sonra HEP e uye olduklari icin dusmedi Ideoloji ve politikalarHalkin Emek Partisi Kurt siyasi hareketinin Turkiye deki ilk temsilcisi olarak kabul edilir Ana ideolojik egilimi Kurt yanlisi veya Kurt milliyetciligi olarak tarif edilmistir Bu ideolojik egilim sol bir cercevede bicimlendirildi Tanil Bora nin ifadesine gore Kurt siyasi hareketinin genelinde oldugu uzere Kurt kimliginin taninmasini evrensel bir esitlik ve ozgurluk sorunsalina oturtmaya donuk bir caba sergilendi Partinin emeli Turkiye de devam eden Turk milliyetciligi temelli uygulamalari sistem icinde kalarak degistirmekti Mevcut siyasi sistem sinirlari icerisinde hareket etme politikasini vurgulamak amaciyla tuzukte Insan Haklari Evrensel Bildirgesi ne atifta bulunuldu ozellikle partinin ilk kuruldugu donemde partinin tum Turkiye yi temsil etme amacli siyaset yaptigi soylemi vurgulandi Parti kendisini isciler issizler koyluler memurlar ogretmenler demokrat sosyal demokrat ve sosyalist aydinlar esnaf zanaatkar baskiya ve somuruye maruz kalan halk kitleleri ve demokrasiden yana olan herkese hitap eden bir parti olarak tanimladi Bununla beraber parti tuzugu etkinlikleri aciklamalari ve uye profili partinin Kurt karakterini yansitti Partinin kurulus surecinde Kurt olmayan sahislar da rol aldi ancak bu sahislarin cogu Kurt partisi karakterinin baskinligi nedeniyle partiden uzaklasti HEP in ilk baslarda kendisini dar anlamda bir Kurt partisi olarak tanimlamaktan uzak bu cabasi ozellikle parti uyelerine saldirilar arttikca azaldi Parti baskani Isiklar parti liderliginin Kurt partisi tanimlamasindan rahatsiz olmadigini bunu bu ulkede en cok ezilen baski altinda tutulanlarin Kurtler oldugunun itirafi olarak gorduklerini belirtti Bu surecte self determinasyon hakkina yonelik gondermeler Turkiye Cumhuriyeti nin butunlugune yonelik atiflara gore oncelik kazandi Ozellikle 1991 secimlerinde meclise daha genc ve radikal milletvekillerinin girmesinin ardindan siddete karsitlik soylemi de sarsildi HEP toplantilari ve mitinglerinde Abdullah Ocalan posterleri yer almaya basladi Halkin Emek Partisinin savunduklari arasinda anadilde egitim ve yayin Kurt sorunun ozgurce tartisilacagi demokratik ortam Olaganustu Hal Bolge Valiligi nin OHAL kaldirilmasi ozel tim kontrgerilla faaliyetlerinin koy koruculugunu anti teror yasalarinin kaldirilmasi koye donuslerin saglanmasi toplu sozlesmeli grev hakki bulunmaktaydi kaynak belirtilmeli Kaynakca HEP DEP ve HADEP de kapatilmisti milliyet com tr 11 Aralik 2009 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2015 HEP kuruldu Milliyet 8 Haziran 1990 4 Subat 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2015 a b c d e f g h Watts Nicole F 1999 Allies and Enemies Pro Kurdish Parties in Turkish Politics 1990 94 International Journal of Middle East Studies Ingilizce 31 4 Cambridge Universitesi Yayinlari ss 631 656 doi 10 1017 S0020743800057123 a b c d e Bora Tanil 2017 Cereyanlar Turkiye de Siyasi Ideolojiler Istanbul Iletisim Yayinlari ss 895 6 Bozarslan Hamit 1996 Olson Robert W Ed The Kurdish Nationalist Movement in the 1990s Its Impact on Turkey and the Middle East Ingilizce Kentucky Universitesi Yayinlari s 147 13 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Kasim 2017