Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karelya, Karelyalılar ile Finler'in yaşadığı Finlandiya, Rusya ve İsveç sınırlarında kalan bir bölgedir. Bugün bölge, Rusya'nın Karelya Cumhuriyeti ile Leningrad eyaleti ve Finlandiya'nın Kuzey Karelya ile Güney Karelya bölgelerine bölünmüştür.
Karelyaca, Fince ve Estonca dillerinde bölgenin adı "Karjala" (ok. Karyala) olarak geçer. Rusçada "Карелия" (ok. Kareliya), İsveççe'de ise "Karelen" olarak bilinir.
Tarihi
İsveç ile Novgorod Cumhuriyeti arasında 13. yüzyılda Karelya bölgesini ele geçirmek için çok şiddetli savaşlar yaşanmıştır. Bu savaşlar tarihte diye geçer. 1323 yılında imzalanan (Fince: Pähkinäsaaren rauha), Karelya'yı ikiye ayırdı. Viborg (Fince: Viipuri) İsveç'in bir il merkezi oldu.
1721 yılında Rus Çarlığı ile İsveç arasında imzalanan (Fince: Uudenkaupungin rauha) ile Karelya'nın büyük kısmı Rusya'ya geçti. Finlandiya, Rusya tarafından Finlandiya Savaşı'ında işgal edilince, önceden ele geçirilmiş iller (Eski Finlandiya) ile birleştirildi. 1917 yılında Finlandiya bağımsız oldu ve 1920 yılında sınır Tartu Antlaşması ile tanındı.
1920'lerde Finler Bolşevikleri Doğu Karelya'dan atmak için uğraştı. Başarısız Aunus Seferi bu teşebbüslerden biridir. Bu sınırlı çabalar Tartu Antlaşması ile sona erdi. Rus Sivil Savaşı'ndan ve 1922'de SSCB'nin kurulmasından sonra 1923 yılında Rus Karelyası özerk bir SSCB cumhuriyeti haline getirildi.
1939'da Sovyetler Birliği Finlandiya'ya saldırarak Kış Savaşı'nı başlattı. Bu savaşın diğer adı Finlandiya Seferi'dir. 1940 Moskova Barış Antlaşması ile Fin Karelyası'nın büyük kısmı Sovyetler Birliği'ne geçti. Yaklaşık 400 bin kişi, neredeyse bölge nüfusunun tamamı, yerlerinden oldu ve Finlandiya içerisine dağıldı. 1941-1944 yıllarında çıkardığı Uzatma Savaşı ile Finlandiya, Doğu Karelya'yı işgal etti. Ancak Finlandiya, Kış Savaşı ve devamında gelen Rus ilerleyişi ile hissedilir derecede zayıflamıştı. Doğu Karelya alınamadı. Finlandiya bu savaşlarda ikinci büyük şehri, önemli sanayi merkezi, ırmağı kenarındaki 'yi, ayrıca 'nı ve ülkenin Ladoga Gölü'ne olan kıyılarını kaybetti. Vîpuri bugün Rusya'nın Leningrad eyaletine bağlı Viborg şehridir.
Barış antlaşmasının neticelerinden birisi olarak, Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Karelo-Fin Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (1941-1956) birleştirildi ve Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti halini aldı. Karelya, Sovyet cumhuriyeti vasfından Rusya Sovyet Federal Cumhuriyeti'ne bağlı federe cumhuriyet vasfına geçirilen tek devlettir. Bu değişiklik 13 Kasım 1991'de yapıldı. Sovyetler dağılıyordu. Muhtemel ayrılık korkusundan dolayı Karelya için böyle bir değişiklik uygulandı. Nitekim bütün "Sovyet cumhuriyeti" vasfı taşıyan konfedere devletler bağımsız oldu. Özerk Sovyet cumhuriyeti niteliğindeki devletlerden farklı olarak, Sovyet cumhuriyeti niteliğindeki konfedere devletler istedikleri zaman bağımsız olma anayasal hakkına sahipti. Bunlar; Estonya, Letonya, Litvanya, Belarus, Ukrayna, Moldova, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Tacikistan'dır. 1991'e değin Karelya Cumhuriyeti de bu listedeydi.
Sovyetler Birliği'nin çöküşü ekonomik çöküşü getirdi. Sovyetler'in çözülmesi bölgede ağır bir kentsel çöküntüyü ortaya çıkardı. SSCB döneminde kabaca[] yapılmış kalitesiz[] binaların yanı sıra Finlandiya'nın hakim olduğu dönemden kalma eski binalar bugün terkedilmiş durumdadır.
Siyasi durum
Karelya, Rusya ile Finlandiya arasında bölünmüştür. Karelya Cumhuriyeti, 1991 yılında Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden dönüştürülmüş bir Rus eyaletidir. , Leningrad eyaletine bağlıdır. , Güney Karelya ve Kuzey Karelya bölgelerinin parçalarıdır. Finlandiya ve Karelya arasındaki ilişkilerin daha da gelişmesi için çaba sarfeden bazı küçük Fin topluluklar vardır. Kaybedilmiş Karelya topraklarının geri alınmasına dair bu ümitlerin siyasi ifadesi Karelya meselesi olarak dile getirilir. Finlandiya'nın bu kaybedilmiş toprakları geri alması taleplerinden beslenen siyasi hareketlere örnek olarak ve gösterilebilir. Doğu Karelya ile bağların güçlendirilmesine dair arzular, toprak talebini içermemektedir. Bununla beraber, Karelya'nın hakiki Fin halkının büyük kısmı ya Finlandiya'nın başka yerlerine göç etmiş ve orada kalmış ya Rusya'da Ruslaşmış ya da Sovyet döneminin nüfûs politikalarının neticesinde Rusya topraklarının değişik yerlerine göç ettirilmişlerdir.
Coğrafi durum
Karelya, Finlandiya Körfezi ile Beyazdeniz arasında uzanır. Avrupa'nın en büyük iki gölü olan Ladoga Gölü ve Onega Gölü bölgede yer alır. , Finlandiya Körfezi ile Ladoga Gölü arasındadır.
Karelya ile İngriya arasındaki sınır bölge, İngriyalıların yaşadığı yer olarak bilinir. Söz konusu arazi tarihî olarak Sestra Nehri'ni takip eden bölgedir. Bugün Sankt-Peterburg büyükşehir belediyesi içerisinde kalan arazi, 1812-1940 arasında Rus-Fin sınırını meydana getirmiştir. Ladoga Gölü'nün diğer tarafındaki Svir Irmağı, eskiden beri Karelya bölgesinin doğal sınırı olarak kabul edilmiştir. Saymâ Gölü bölgenin batı sınırını, Onega Gölü ile Beyazdeniz doğu sınırını, göçebe Sami halkı kuzey sınırını oluşturmaktadır. Bununla beraber, çok geniş orman (tayga)lardan ve tundralardan başka kuzey sınırını oluşturan kesin bir doğal hat yoktur.
Tarihî metinlerde Karelya, Doğu Karelya ve Batı Karelya olarak, yine daha muteber bir ifadeyle Finlandiya Karelyası ve Rus Karelyası diye adlandırılmaktadır. İkinci Dünya Savaşı öncesinde Finlandiya'ya ait olan güneydeki kısım, Ladoga Karelyası olarak anılmaktadır. Savaş öncesi eski sınır, Sınır Karelya olarak anılmaktadır. Doğu Karelya'nın kuzey kısmı Beyaz Karelya, güney kısmı Olonets Karelyası'dır. Tver eyaletinde yaşayan Karelyalıların yerleşim yerlerinin olduğu bölge de Tver Karelyası olarak adlandırılır.
Şehirler
- Karelya Cumhuriyeti
- Petrozavodsk (Петрозаводск, Petroskoi)
- Medvejyegorsk (Медвежьегорск, Karhumäki)
- Kalevala (Калевала, Uhtua)
- Kem (Кемь, Vienan Kemi, bkz. Kem)
- Kostomukşa (Костомукша, Kostamus)
- Kondopoga (Кондопога, Kontupohja)
- Sortavala (Сортавала, Sortavala)
- Segeja (Сегежа, Sekee)
- (Уница, Unitsa)
- Pitkyaranta (Питкяранта, Pitkäranta)
- Olonets (Олонец, Aunus)
-
- Viborg (Выборг, Viipuri/Viborg)
- (Приозерск, Käkisalmi/Kexholm)
- Güney Karelya
- (Villmanstrand)
- Kuzey Karelya
Lisan
Karelyaca, Karelya Cumhuriyeti'nde ve ayrıca 'ndaki köylerde yaşayanlar tarafından kullanılmaktadır. Vepsçe, Svir Nehri'nin her iki yakasında da konuşulur. Fince'nin güneydoğu ağızları grubuna bağlı ve Karelyaca'nın lehçeleri olarak kabul edilen bir grup ağız, Finlandiya'nın Güney Karelya bölgesinde konuşulur. Benzer ağızlar Estonya ile Ladoga Gölü arasında bir sınır teşkil eden 'da da konuşulmaktadır. 17. yüzyılda İsveç'in bölgeyi ele geçirmesinden sonra bu lisan bölgede işitilmeye başlamıştır. Bununla beraber, bölgede Karelyalılardan önce yerleşmiş olan İnkeryalıların da kendi dilleri vardır ve bu dil Karelya diline, ayrıca Fince'nin güneydoğu ağızlarına benzemektedir. Finlandiya'nın Kuzey Karelya bölgesindeki ağızlar, Güney ve Orta Finlandiya'daki ağızlarına benzemektedir. Finlandiya Karelyası'ndan tahliye edilen Karelyalılar, Finlandiya'nın her yerine dağılmış ve yerleşmişlerdir. Bugün Finlandiya'da yaşayan yaklaşık bir milyon insan, köklerini II. Dünya Savaşı'nın neticesinde Rusya'ya geçen Fin Karelyası'na dayandırmaktadır. Finlandiya'da yaklaşık 5 bin kişi Karelyaca konuşmaktadır.
Resimler
-
![image]()
Sortavala yakınlarında Ruskeala Parkı -
![image]()
Ruskeala Parkı -
![image]()
Ruskeala'da Mermer Gölü -
![image]()
Ruskeala Parkı'nda bir şelale
Kültür
Karelya ile ilgili bazı terimler
Dış bağlantılar
Vikihaber'de bu konuyla ilgili haber var:
|
- Karelians17 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Rus Çarlığı'nda yaşamış halkların "Kırmızı Kitap"ı
- - Gerçek Finlandiya
- Maps (rus.) 13 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karelya Karelyalilar ile Finler in yasadigi Finlandiya Rusya ve Isvec sinirlarinda kalan bir bolgedir Bugun bolge Rusya nin Karelya Cumhuriyeti ile Leningrad eyaleti ve Finlandiya nin Kuzey Karelya ile Guney Karelya bolgelerine bolunmustur Karelya nin Kisimlari geleneksel olarak kabul edilen ayrimla Ingilizce Karelyaca Fince ve Estonca dillerinde bolgenin adi Karjala ok Karyala olarak gecer Ruscada Kareliya ok Kareliya Isvecce de ise Karelen olarak bilinir TarihiIsvec ile Novgorod Cumhuriyeti arasinda 13 yuzyilda Karelya bolgesini ele gecirmek icin cok siddetli savaslar yasanmistir Bu savaslar tarihte diye gecer 1323 yilinda imzalanan Fince Pahkinasaaren rauha Karelya yi ikiye ayirdi Viborg Fince Viipuri Isvec in bir il merkezi oldu 1721 yilinda Rus Carligi ile Isvec arasinda imzalanan Fince Uudenkaupungin rauha ile Karelya nin buyuk kismi Rusya ya gecti Finlandiya Rusya tarafindan Finlandiya Savasi inda isgal edilince onceden ele gecirilmis iller Eski Finlandiya ile birlestirildi 1917 yilinda Finlandiya bagimsiz oldu ve 1920 yilinda sinir Tartu Antlasmasi ile tanindi 1920 lerde Finler Bolsevikleri Dogu Karelya dan atmak icin ugrasti Basarisiz Aunus Seferi bu tesebbuslerden biridir Bu sinirli cabalar Tartu Antlasmasi ile sona erdi Rus Sivil Savasi ndan ve 1922 de SSCB nin kurulmasindan sonra 1923 yilinda Rus Karelyasi ozerk bir SSCB cumhuriyeti haline getirildi 1939 da Sovyetler Birligi Finlandiya ya saldirarak Kis Savasi ni baslatti Bu savasin diger adi Finlandiya Seferi dir 1940 Moskova Baris Antlasmasi ile Fin Karelyasi nin buyuk kismi Sovyetler Birligi ne gecti Yaklasik 400 bin kisi neredeyse bolge nufusunun tamami yerlerinden oldu ve Finlandiya icerisine dagildi 1941 1944 yillarinda cikardigi Uzatma Savasi ile Finlandiya Dogu Karelya yi isgal etti Ancak Finlandiya Kis Savasi ve devaminda gelen Rus ilerleyisi ile hissedilir derecede zayiflamisti Dogu Karelya alinamadi Finlandiya bu savaslarda ikinci buyuk sehri onemli sanayi merkezi irmagi kenarindaki yi ayrica ni ve ulkenin Ladoga Golu ne olan kiyilarini kaybetti Vipuri bugun Rusya nin Leningrad eyaletine bagli Viborg sehridir Baris antlasmasinin neticelerinden birisi olarak Karelya Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Karelo Fin Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1941 1956 birlestirildi ve Karelya Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti halini aldi Karelya Sovyet cumhuriyeti vasfindan Rusya Sovyet Federal Cumhuriyeti ne bagli federe cumhuriyet vasfina gecirilen tek devlettir Bu degisiklik 13 Kasim 1991 de yapildi Sovyetler dagiliyordu Muhtemel ayrilik korkusundan dolayi Karelya icin boyle bir degisiklik uygulandi Nitekim butun Sovyet cumhuriyeti vasfi tasiyan konfedere devletler bagimsiz oldu Ozerk Sovyet cumhuriyeti niteligindeki devletlerden farkli olarak Sovyet cumhuriyeti niteligindeki konfedere devletler istedikleri zaman bagimsiz olma anayasal hakkina sahipti Bunlar Estonya Letonya Litvanya Belarus Ukrayna Moldova Gurcistan Ermenistan Azerbaycan Kazakistan Ozbekistan Turkmenistan Kirgizistan ve Tacikistan dir 1991 e degin Karelya Cumhuriyeti de bu listedeydi Sovyetler Birligi nin cokusu ekonomik cokusu getirdi Sovyetler in cozulmesi bolgede agir bir kentsel cokuntuyu ortaya cikardi SSCB doneminde kabaca kaynak belirtilmeli yapilmis kalitesiz kaynak belirtilmeli binalarin yani sira Finlandiya nin hakim oldugu donemden kalma eski binalar bugun terkedilmis durumdadir Siyasi durumKarelya Cumhuriyeti ve Karelya nin Finlandiya da kalan iki parcasi goruluyor Ingilizce Karelya Rusya ile Finlandiya arasinda bolunmustur Karelya Cumhuriyeti 1991 yilinda Karelya Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti nden donusturulmus bir Rus eyaletidir Leningrad eyaletine baglidir Guney Karelya ve Kuzey Karelya bolgelerinin parcalaridir Finlandiya ve Karelya arasindaki iliskilerin daha da gelismesi icin caba sarfeden bazi kucuk Fin topluluklar vardir Kaybedilmis Karelya topraklarinin geri alinmasina dair bu umitlerin siyasi ifadesi Karelya meselesi olarak dile getirilir Finlandiya nin bu kaybedilmis topraklari geri almasi taleplerinden beslenen siyasi hareketlere ornek olarak ve gosterilebilir Dogu Karelya ile baglarin guclendirilmesine dair arzular toprak talebini icermemektedir Bununla beraber Karelya nin hakiki Fin halkinin buyuk kismi ya Finlandiya nin baska yerlerine goc etmis ve orada kalmis ya Rusya da Ruslasmis ya da Sovyet doneminin nufus politikalarinin neticesinde Rusya topraklarinin degisik yerlerine goc ettirilmislerdir Cografi durumKarelya Finlandiya Korfezi ile Beyazdeniz arasinda uzanir Avrupa nin en buyuk iki golu olan Ladoga Golu ve Onega Golu bolgede yer alir Finlandiya Korfezi ile Ladoga Golu arasindadir Karelya ile Ingriya arasindaki sinir bolge Ingriyalilarin yasadigi yer olarak bilinir Soz konusu arazi tarihi olarak Sestra Nehri ni takip eden bolgedir Bugun Sankt Peterburg buyuksehir belediyesi icerisinde kalan arazi 1812 1940 arasinda Rus Fin sinirini meydana getirmistir Ladoga Golu nun diger tarafindaki Svir Irmagi eskiden beri Karelya bolgesinin dogal siniri olarak kabul edilmistir Sayma Golu bolgenin bati sinirini Onega Golu ile Beyazdeniz dogu sinirini gocebe Sami halki kuzey sinirini olusturmaktadir Bununla beraber cok genis orman tayga lardan ve tundralardan baska kuzey sinirini olusturan kesin bir dogal hat yoktur Ladoga Golu Tarihi metinlerde Karelya Dogu Karelya ve Bati Karelya olarak yine daha muteber bir ifadeyle Finlandiya Karelyasi ve Rus Karelyasi diye adlandirilmaktadir Ikinci Dunya Savasi oncesinde Finlandiya ya ait olan guneydeki kisim Ladoga Karelyasi olarak anilmaktadir Savas oncesi eski sinir Sinir Karelya olarak anilmaktadir Dogu Karelya nin kuzey kismi Beyaz Karelya guney kismi Olonets Karelyasi dir Tver eyaletinde yasayan Karelyalilarin yerlesim yerlerinin oldugu bolge de Tver Karelyasi olarak adlandirilir Sehirler 1911 senesinde kasabasinin gorunusu Beyazdeniz de bir liman kasabasi Kem Karelya Cumhuriyeti Petrozavodsk Petrozavodsk Petroskoi Medvejyegorsk Medvezhegorsk Karhumaki Kalevala Kalevala Uhtua Kem Kem Vienan Kemi bkz Kem Kostomuksa Kostomuksha Kostamus Kondopoga Kondopoga Kontupohja Sortavala Sortavala Sortavala Segeja Segezha Sekee Unica Unitsa Pitkyaranta Pitkyaranta Pitkaranta Olonets Olonec Aunus Viborg Vyborg Viipuri Viborg Priozersk Kakisalmi Kexholm Guney Karelya Villmanstrand Kuzey Karelya Kides Lieksa NurmesLisanKarelyaca Karelya Cumhuriyeti nde ve ayrica ndaki koylerde yasayanlar tarafindan kullanilmaktadir Vepsce Svir Nehri nin her iki yakasinda da konusulur Fince nin guneydogu agizlari grubuna bagli ve Karelyaca nin lehceleri olarak kabul edilen bir grup agiz Finlandiya nin Guney Karelya bolgesinde konusulur Benzer agizlar Estonya ile Ladoga Golu arasinda bir sinir teskil eden da da konusulmaktadir 17 yuzyilda Isvec in bolgeyi ele gecirmesinden sonra bu lisan bolgede isitilmeye baslamistir Bununla beraber bolgede Karelyalilardan once yerlesmis olan Inkeryalilarin da kendi dilleri vardir ve bu dil Karelya diline ayrica Fince nin guneydogu agizlarina benzemektedir Finlandiya nin Kuzey Karelya bolgesindeki agizlar Guney ve Orta Finlandiya daki agizlarina benzemektedir Finlandiya Karelyasi ndan tahliye edilen Karelyalilar Finlandiya nin her yerine dagilmis ve yerlesmislerdir Bugun Finlandiya da yasayan yaklasik bir milyon insan koklerini II Dunya Savasi nin neticesinde Rusya ya gecen Fin Karelyasi na dayandirmaktadir Finlandiya da yaklasik 5 bin kisi Karelyaca konusmaktadir ResimlerSortavala yakinlarinda Ruskeala Parki Ruskeala Parki Ruskeala da Mermer Golu Ruskeala Parki nda bir selaleKulturKalevala KarelyacaKarelya ile ilgili bazi terimlerDis baglantilarVikihaber de bu konuyla ilgili haber var Rusya da ucak kazasi 44 oluKarelians17 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rus Carligi nda yasamis halklarin Kirmizi Kitap i Gercek Finlandiya Maps rus 13 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde