Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Halaçlar (Farsça: خلج, Khalaj; Azerice: Xələc), İran'da yaşayan ve Halaçça konuşan bir Türk boyunun adıdır. Lehçelerinin yazı dili yoktur. Ancak Göktürkçeye benzerliğiyle dikkat çeker. Dinleri Şii mezhebinden Müslümandır. Zamanında Selçuklu egemenliğinde oldukları biliniyor. Türkçenin d'li lehçesini konuştukları için ana Türkçeye yakınlıkları göz ardı edilemeyecek bir durumdur.
| Toplam nüfus | |
|---|---|
52.800 (2017) | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 İran | 52.800 (Kum Eyaleti) |
| Diller | |
| Din | |
İsim kökeni
Divânu Lügati't-Türk’de boy ismi şöyle anlatılır;
“..... Yirmi ikiler onlara Türkçe kal aç derler, “aç kal” demektir. Sonradan bunlara “Xalaç” denilmiştir; asılları budur.”
“Oğuzlar ve Kıpçaklar x yı k ya çeviriler. Bunlar “Xalaçlar”dan bir bölüktür. Bunlar Türklerin “kızım” dediği yerde “xızım” derler. Ve yine öbür Türklerin “kande erdinğ” dediği yerde bunlar “xanda erdinğ” derler ki, “nerede idin” demektir.”.
Oğuz Destanında da kalaç kelimesinin bir Türk boyunun ismi olarak görülür ve “aç kalmak” söyleminden türediği belirtilmiştir.
Halaçlara uygulanan baskılar
Halaç Türkleri en çok Farslaşma baskısında kalan Türk halkıdır.
Uygulanan baskılardan bazıları: Halaç Türkçesinin yasaklanması, yoğun asimilasyona maruz kalmaları, Halaç Türkçesinde kitapların yasak olması, Halaç Türklerine ait tarih ve kültür ögelerinin yok edilmeye çalışılması, Türk olmadıkları yönünde yoğun baskı, Türk dünyasına yeteri kadar sesini duyuramaması, rejimin Halaç Türklerini tanımaması, geleneklerin engellenmesi, Halaçları kırbaçlamak ve başka şehirlere göç ettirmeye çalışmak.
Yaşadıkları bölgeler
Halaçlara ilk değinenler Orta Çağ İslam coğrafyacıları olmuştur. 9. ve 10. yüzyıl kaynaklarına göre Halaçlar Seyhun'un yakasında, Afganistan'da yaşayan göçebe halklardandır. Muhammad ibn Mūsā al-Khwārizmī, Mafātīh al-‘Ulūm ismindeki eserinde Halaç ve Kancina Türkleri Eftalitlerden arta kalan boylar olarak gösterir.
Türkiye'de
1932 yılında yayınlanan Köylerimiz ismindeki kitapta, o dönem Türkiye'de, Halaç, Halaçlar ya da Halaçlı isimlerinde on altı köy listelenmiştir. Bunlar şu illerdedir: Uşak, Antalya, Afyon, Niğde, Kütahya, Bolu, Balıkesir, Aydın, Çankırı, Kastamonu, Zonguldak, Yozgat, Ankara, Tokat, Giresun, Kırşehir ve İstanbul. Gününümüzde ise, Ağrı ili Doğubayazıt ilçesine, Niğde ili Bor ilçesine ve Sakarya ili Hendek ilçesine bağlı Halaç isminde üç köy, Bolu ili Gerede ilçesine ve Uşak ili Banaz ilçesine bağlı Halaçlar isminde iki köy bulunur.
Türkmenistan'da
Türkmenistan'ın Lebap vilayetinde nüfusu yaklaşık 150 bin olan (Halaç etrafı) bulunmaktadır. İlçede yaşayanlar Selçuklu hanedanının ait olduğu Kınıklardan geldiği sanılan Ersarı Türkmenleridir.
İran ve Yakın Doğu'da
Halaçlar, 11. yüzyılda Büyük Selçuklular ile başlayan göçlerle, İran ve Yakın Doğu içine taşınmışlardır. Günümüz İran'da Huzistan ve Kerman Eyaletinde yaşamaktadır. Ayrıca Halaçlardan büyük bir toplulukta Orta İran'da Fars Eyaletinde yaşamaktadır, ama onların tam olarak ne zaman geldikleri bilinmemektedir. Halaçlardan büyük bir başka toplulukta, Merkezi Eyaletinde Save şehrinin güneybatısında alçak dağlık bölgede yerleşiktir ve pek çoğu bu gün dahi kendi kimliklerini korumuştur. Hatta, bu alanda Ḵalajestān denilen bir yöre vardır. İraj Afşar-Sistani'nin yakın tarihli bir çalışmasında, "Bu boyun insanları Aştiyan ve Tafreş çevresinde oturduklarını ve geçim kaynaklarının hayvancılık olduğunu" yazar.
O. Garrod, Dehbid yaylasında (kuzey Şiraz) birçok köy'de Halaç Türklerinin yaşadığını iddia eder. Son olarak, Luristan Eyaletinde Halaj-Darra, Halaj-e ʿOlya ve Halaj-e Sofla köyleri ve Horasan Eyaletinde Halaç isminde üç köy bulunur. M. F. Köprülü, Kırım'da Halaç adında bir köy olduğunu ve Vladimir Feodoroviç Minorsky ise, güney Rusya'da Don Nehrindeki Kalach kenti adını, bu boydan aldığını düşünmektedir.
Dilleri
Halaçların dillerinden ilk söz eden Kaşgarlı Mahmud'dur. Divânu Lügati't-Türk'te dillerinden örnekler vermiştir. İkinci olarak Rus doğubilimci Vladimir Feodoroviç Minorsky, Halaçların dilleri ile ilgili bilgiler toplamıştır. Bu bilgilerini ise ancak 1940 yılında yayımlayabilmiştir.
Araştırmacılardan Alman bilim insanı Gerhard Doerfer Halaçlarla ilgili araştırmalar yapmıştır. G. Doerfer ve S. Tezcan'ın çalışmaları ile Halaççanın ses ve sözvarlığı açısından yaşayan en eskicil Türk dilleri arasında yer aldığı ortaya konmuştur. Halaçça'nın Türk dilleri arasındaki yeri konusunda en belirleyici yönü, Ana Altayca p sesinin devamı sayılan Ana Türkçe varsayımsal h sesini yaşatıyor olmasıdır.
Notlar
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
- ^ Divanü Lügat-it – Türk Tercümesi, çev. Atalay Besim, TDK Yayınları 523, Ankara, 1992, Cilt III, s. 415.
- ^ Divanü Lügat-it – Türk Tercümesi, çev. Atalay Besim, TDK Yayınları 523, Ankara, 1992, Cilt III, s. 218.
- ^ a b Ögel B., Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, Cilt 1, s. 178.
- ^ . TDV İslam Ansiklopedisi. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ . Tebriz Araştırmaları Enstitüsü (İngilizce). 4 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ . www.turkyurdu.com.tr (İngilizce). 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ "Ulusal Tez Merkezi | Anasayfa". tez.yok.gov.tr. 6 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ . www.turansam.org. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
|başlık=dış bağlantı () - ^ . MİSAK- Millî Strateji Araştırma Kurulu. 14 Mayıs 2020. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022.
- ^ Iraj Afšār-Sistāni, Ilhā, c¡ādornešinān wa ṭawāyef-e ʿašāyeri-e Irān, Tahran, 1987, cilt 2, s. 115.
Kaynakça
- Köylerimiz, İstanbul, 1932.
- Oliver Garrod, “The Qashqai Tribe of Fars”, JRCAS 33 (1946), s. 293-306.
- M. F. Köprülü, “Halaç” Belleten, s. 109-116.
Dış bağlantılar
- Halaç Kültürünün Sanat Eserlerinde Akisleri Prof. Dr. Emel Esin [1][]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Halaclar Farsca خلج Khalaj Azerice Xelec Iran da yasayan ve Halacca konusan bir Turk boyunun adidir Lehcelerinin yazi dili yoktur Ancak Gokturkceye benzerligiyle dikkat ceker Dinleri Sii mezhebinden Muslumandir Zamaninda Selcuklu egemenliginde olduklari biliniyor Turkcenin d li lehcesini konustuklari icin ana Turkceye yakinliklari goz ardi edilemeyecek bir durumdur Halaclar KalaclarToplam nufus52 800 2017 Onemli nufusa sahip bolgelerIran52 800 Kum Eyaleti DillerHalaccaDinIslamIsim kokeniDivanu Lugati t Turk de boy ismi soyle anlatilir Yirmi ikiler onlara Turkce kal ac derler ac kal demektir Sonradan bunlara Xalac denilmistir asillari budur Oguzlar ve Kipcaklar x yi k ya ceviriler Bunlar Xalaclar dan bir boluktur Bunlar Turklerin kizim dedigi yerde xizim derler Ve yine obur Turklerin kande erding dedigi yerde bunlar xanda erding derler ki nerede idin demektir Oguz Destaninda da kalac kelimesinin bir Turk boyunun ismi olarak gorulur ve ac kalmak soyleminden turedigi belirtilmistir Halaclara uygulanan baskilarHalac Turkleri en cok Farslasma baskisinda kalan Turk halkidir Uygulanan baskilardan bazilari Halac Turkcesinin yasaklanmasi yogun asimilasyona maruz kalmalari Halac Turkcesinde kitaplarin yasak olmasi Halac Turklerine ait tarih ve kultur ogelerinin yok edilmeye calisilmasi Turk olmadiklari yonunde yogun baski Turk dunyasina yeteri kadar sesini duyuramamasi rejimin Halac Turklerini tanimamasi geleneklerin engellenmesi Halaclari kirbaclamak ve baska sehirlere goc ettirmeye calismak Yasadiklari bolgelerHalaclara ilk deginenler Orta Cag Islam cografyacilari olmustur 9 ve 10 yuzyil kaynaklarina gore Halaclar Seyhun un yakasinda Afganistan da yasayan gocebe halklardandir Muhammad ibn Musa al Khwarizmi Mafatih al Ulum ismindeki eserinde Halac ve Kancina Turkleri Eftalitlerden arta kalan boylar olarak gosterir Turkiye de 1932 yilinda yayinlanan Koylerimiz ismindeki kitapta o donem Turkiye de Halac Halaclar ya da Halacli isimlerinde on alti koy listelenmistir Bunlar su illerdedir Usak Antalya Afyon Nigde Kutahya Bolu Balikesir Aydin Cankiri Kastamonu Zonguldak Yozgat Ankara Tokat Giresun Kirsehir ve Istanbul Gununumuzde ise Agri ili Dogubayazit ilcesine Nigde ili Bor ilcesine ve Sakarya ili Hendek ilcesine bagli Halac isminde uc koy Bolu ili Gerede ilcesine ve Usak ili Banaz ilcesine bagli Halaclar isminde iki koy bulunur Turkmenistan da Turkmenistan in Lebap vilayetinde nufusu yaklasik 150 bin olan Halac etrafi bulunmaktadir Ilcede yasayanlar Selcuklu hanedaninin ait oldugu Kiniklardan geldigi sanilan Ersari Turkmenleridir Iran ve Yakin Dogu da Halaclar 11 yuzyilda Buyuk Selcuklular ile baslayan goclerle Iran ve Yakin Dogu icine tasinmislardir Gunumuz Iran da Huzistan ve Kerman Eyaletinde yasamaktadir Ayrica Halaclardan buyuk bir toplulukta Orta Iran da Fars Eyaletinde yasamaktadir ama onlarin tam olarak ne zaman geldikleri bilinmemektedir Halaclardan buyuk bir baska toplulukta Merkezi Eyaletinde Save sehrinin guneybatisinda alcak daglik bolgede yerlesiktir ve pek cogu bu gun dahi kendi kimliklerini korumustur Hatta bu alanda Ḵalajestan denilen bir yore vardir Iraj Afsar Sistani nin yakin tarihli bir calismasinda Bu boyun insanlari Astiyan ve Tafres cevresinde oturduklarini ve gecim kaynaklarinin hayvancilik oldugunu yazar O Garrod Dehbid yaylasinda kuzey Siraz bircok koy de Halac Turklerinin yasadigini iddia eder Son olarak Luristan Eyaletinde Halaj Darra Halaj e ʿOlya ve Halaj e Sofla koyleri ve Horasan Eyaletinde Halac isminde uc koy bulunur M F Koprulu Kirim da Halac adinda bir koy oldugunu ve Vladimir Feodorovic Minorsky ise guney Rusya da Don Nehrindeki Kalach kenti adini bu boydan aldigini dusunmektedir DilleriHalaclarin dillerinden ilk soz eden Kasgarli Mahmud dur Divanu Lugati t Turk te dillerinden ornekler vermistir Ikinci olarak Rus dogubilimci Vladimir Feodorovic Minorsky Halaclarin dilleri ile ilgili bilgiler toplamistir Bu bilgilerini ise ancak 1940 yilinda yayimlayabilmistir Arastirmacilardan Alman bilim insani Gerhard Doerfer Halaclarla ilgili arastirmalar yapmistir G Doerfer ve S Tezcan in calismalari ile Halaccanin ses ve sozvarligi acisindan yasayan en eskicil Turk dilleri arasinda yer aldigi ortaya konmustur Halacca nin Turk dilleri arasindaki yeri konusunda en belirleyici yonu Ana Altayca p sesinin devami sayilan Ana Turkce varsayimsal h sesini yasatiyor olmasidir Notlar Arsivlenmis kopya 11 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Subat 2021 Divanu Lugat it Turk Tercumesi cev Atalay Besim TDK Yayinlari 523 Ankara 1992 Cilt III s 415 Divanu Lugat it Turk Tercumesi cev Atalay Besim TDK Yayinlari 523 Ankara 1992 Cilt III s 218 a b Ogel B Turk Mitolojisi Turk Tarih Kurumu Yayinlari Ankara Cilt 1 s 178 TDV Islam Ansiklopedisi 18 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mart 2022 Tebriz Arastirmalari Enstitusu Ingilizce 4 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mart 2022 www turkyurdu com tr Ingilizce 3 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mart 2022 Ulusal Tez Merkezi Anasayfa tez yok gov tr 6 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Mart 2022 www turansam org 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mart 2022 baslik dis baglanti yardim MISAK Milli Strateji Arastirma Kurulu 14 Mayis 2020 21 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mart 2022 Iraj Afsar Sistani Ilha c adornesinan wa ṭawayef e ʿasayeri e Iran Tahran 1987 cilt 2 s 115 KaynakcaKoylerimiz Istanbul 1932 Oliver Garrod The Qashqai Tribe of Fars JRCAS 33 1946 s 293 306 M F Koprulu Halac Belleten s 109 116 Dis baglantilarHalac Kulturunun Sanat Eserlerinde Akisleri Prof Dr Emel Esin 1 olu kirik baglanti