Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Süper yanardağlar bilinen en büyük volkanlar olup normal yanardağların hilâfına magma haznesinin büyüklüğünden dolayı patlamalardan sonra bir volkan konisi yerine yerde dev boyutlarda kalderalar (göçükler) oluştururlar.
Tanımı
Süper yanardağlar, bölgelerinin altında bulunan fevkalâde büyük bir magma haznesiyle kendilerini belli ederler. Mesela Yellowstone yanardağı'nın 60 km uzunluğunda, 40 km genişliğinde ve 10 km derinliğinde magma haznesi takriben 24.000 km³ magma içerir. Kısmen erimiş durumda olan magma gazla (birkaç bin yılda) zenginleşirken bölge, magma haznesi üzerinde yükselmeye başlar. Magma, gazla zenginleşerek kritik noktaya geldiğinde birbirinden uzakta birkaç yerden üst tabaka delinir. Tipik olarak bu delinme, yükselmeden dolayı magma haznesi üzerinde halka şeklinde oluşan çatlaklardan olur. Bu şekilde sert zemin, boşalan magma haznesine gömülerek karakteristik kalderayı oluşturur. Patlamanın şiddeti volkan patlama indeksindeki değeri sekiz (VPİ-8) ve daha büyüktür. Bu esnada yüzlerce, hatta binlerce kilometreküp lav, magma haznesinden ses hızının üstünde bir hızla stratosferin 50 km yüksekliğine kadar fırlar ve 100 kilometrelik bir uzaklığa kadar yağar. Volkan tozu bütün Dünya'yı sarar.
Etkisi
Bu derece kuvvetli patlamalar bilinmeyen derecede şiddetli depremler ve volkanın durumuna göre tsunamilerle berâber görülürler. Böyle patlamaların nasıl olacağını tahmin eden modeller, bilim şu ana kadar böyle bir fenomen gözlemleyemediğinden yoktur.
Birincil tahribatın yanında bir süper yanardağı patlamasıyla küresel iklim değişikliği gelir. Volkanik kış adı da verilen bu olayla sıcaklık, bütün Dünya'da birkaç derece düşer. Canlıların büyük sayıda ölümüyle yıllarca süren bir besin sıkıntısı baş gösterir.
Kaza kurbanlarının ne kadar olacağı konusunda sadece spekülasyonlar yapılabilir. Sayıları süper yanardağın konumuna bağlıdır. 100 kilometrelik bir daire çevresi içinde kalan bölgede patlama dolayısıyla hayat tamâmen yok olur. Daha büyük uzaklıklarda da ölüm oranı yüksek olur. Volkan tozu çok ince olup küçük çatlaklardan da içeriye girer. Sıvıyla temâs etmesi durumunda betona benzer bir madde oluşturmasından dolayı canlılar, yeteri kadar hava alabilseler de ciğerlerinin çalışamaz duruma gelmesinden dolayı boğulabilirler. Nefes almayı destekleyen aygıtlar olmadan hayatta kalabilme ihtimâli küçüktür. Bitkiler bu tozla yoğun olarak kaplandıklarında bu durum fotosenteze engel olur veya imkânsız kılar ve bitkiler ölür. Yağmurla durum düzelemez, ancak kötüleşebilir.
Süper yanardağların bilinen patlamalarıyla soy tükenmesinden sorumlu oldukları sanılır. Bilinen en son süper yanardağ patlamasında insanlık, Toba felâketi teorisi'ne göre birkaç bin kişiye indirgenerek bir geçmiştir. Bu patlama 75.000 yıl önce önce Toba yanardağında olmuş olup kalıntısı Sumatra, Endonezya'daki 'dür.
Etkinlikler
İnsanlık için en tehlikeli süper yanardağ, herhâlde Yellowstone Millî Parkı'nda bulunan 'dur. Bundan sonraki patlaması, jeologların görüşüne göre yakın olup jeolojik zaman aşımlarına göre yakın zamanda (birkaç bin yılda) bir patlama beklenmektedir.
Şu sıralar Dünya'da ancak birkaç süper yanardağ bilinmektedir. Yellowstone'un yanı sıra , ve bilinenler arasındadır.
Süper ağır patlamalar, aşağıdaki yanardağlardan bilinmektedir (seçmeler). Burada patlamalar, şiddetlerine göre 'e erişebiliyorsa süper yanardağ olarak değerlendirilir.
| Volkan | Yer | Patlama ne zaman? | Tefra (madde atımı) |
|---|---|---|---|
| VPİ 8 | |||
| Kolorado, ABD | takr. 27 milyon yıl önce | 5.000 km³ | |
| Sumatra, Endonezya | takr. 75.000 yıl önce | 2.800 km³ | |
| kalderası (Huckleberry dağ silsilesi patlaması) | Wyoming, ABD | 2,2 milyon yıl önce | 2.500 km³ |
| Arjantin | 8,4 milyon yıl önce | 2.000 km³ | |
| Kuzey Adası, Yeni Zelanda | 22.500 − 26.500 yıl önce | 1.170 km³ | |
| (Lava çayı patlaması) | Wyoming, ABD | 640.000 yıl önce | 1.000 km³ |
| VPİ 7 | |||
| Kaliforniya, ABD | 760.000 yıl önce | 600 km³ | |
| New Mexico, ABD | 1,12 milyon yıl önce | ~ 600 km³ | |
| Kyūshū, Japonya | dört büyük büyük patlama 300.000 ilâ 80.000 yıl önce önce | ~ 600 km³ | |
| Laacher See | Renanya-Palatina, Almanya | 12.900 yıl önce | ~ 300 km³ |
| (Mesa çavlanı patlaması) | Wyoming, ABD | 1,2 milyon yıl önce | 280 km³ |
| İdaho, ABD | 10 − 12 milyon yıl önce | > 250 km³ | |
| Santorini | , Yunanistan | (Târihi tartışmalıdır) | 160 km³ |
| Tambora | Sumbawa, Endonezya | 1815 | 160 km³ |
| Ryūkyū Adaları, Japonya | um 4300 M. Ö. | 150 km³ | |
| Mazama Dağı | Oregon, ABD | um 4900 M. Ö. | 150 km³ |
| Kamçatka, Rusya | um 5700 M. Ö. | 130 km³ | |
| Aira | Kyūshū, Japonya | 22.000 yıl önce | 110 km³ |
| , Yeni Zelanda | 181 | 85 – 100 km³ | |
| Campania, İtalya | 35.000 yıl önce | ||
Kaynakça
- İlya N. Bindemann: Die Urgewalt der Supervulkane (Süper yanardağların karşı konulmaz kuvveti). Spektrum der Wissenschaft, S. 38-45, Auğustos 2006, ISSN 0170-2971
Filmler
- , ABD, 2005
Dış bağlantılar
- (Almanca) Supervulkan.de von Thomas Sävert 29 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Yellowstone Süper yanardağı (Almanca, naturgewalten.de) 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (İng.)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Super yanardaglar bilinen en buyuk volkanlar olup normal yanardaglarin hilafina magma haznesinin buyuklugunden dolayi patlamalardan sonra bir volkan konisi yerine yerde dev boyutlarda kalderalar gocukler olustururlar Dunya capinda bilinen super yanardaglarin haritasi Volkan patlama indeksi VPI 8 Volkan patlama indeksi VPI 7100 km uzunlugunda ve 30 km genisliginde kalderasi olan nun yapay renkteki uydu fotografi TanimiBir super yanardag kesiti Super yanardaglar bolgelerinin altinda bulunan fevkalade buyuk bir magma haznesiyle kendilerini belli ederler Mesela Yellowstone yanardagi nin 60 km uzunlugunda 40 km genisliginde ve 10 km derinliginde magma haznesi takriben 24 000 km magma icerir Kismen erimis durumda olan magma gazla birkac bin yilda zenginlesirken bolge magma haznesi uzerinde yukselmeye baslar Magma gazla zenginleserek kritik noktaya geldiginde birbirinden uzakta birkac yerden ust tabaka delinir Tipik olarak bu delinme yukselmeden dolayi magma haznesi uzerinde halka seklinde olusan catlaklardan olur Bu sekilde sert zemin bosalan magma haznesine gomulerek karakteristik kalderayi olusturur Patlamanin siddeti volkan patlama indeksindeki degeri sekiz VPI 8 ve daha buyuktur Bu esnada yuzlerce hatta binlerce kilometrekup lav magma haznesinden ses hizinin ustunde bir hizla stratosferin 50 km yuksekligine kadar firlar ve 100 kilometrelik bir uzakliga kadar yagar Volkan tozu butun Dunya yi sarar EtkisiBu derece kuvvetli patlamalar bilinmeyen derecede siddetli depremler ve volkanin durumuna gore tsunamilerle beraber gorulurler Boyle patlamalarin nasil olacagini tahmin eden modeller bilim su ana kadar boyle bir fenomen gozlemleyemediginden yoktur Birincil tahribatin yaninda bir super yanardagi patlamasiyla kuresel iklim degisikligi gelir Volkanik kis adi da verilen bu olayla sicaklik butun Dunya da birkac derece duser Canlilarin buyuk sayida olumuyle yillarca suren bir besin sikintisi bas gosterir Kaza kurbanlarinin ne kadar olacagi konusunda sadece spekulasyonlar yapilabilir Sayilari super yanardagin konumuna baglidir 100 kilometrelik bir daire cevresi icinde kalan bolgede patlama dolayisiyla hayat tamamen yok olur Daha buyuk uzakliklarda da olum orani yuksek olur Volkan tozu cok ince olup kucuk catlaklardan da iceriye girer Siviyla temas etmesi durumunda betona benzer bir madde olusturmasindan dolayi canlilar yeteri kadar hava alabilseler de cigerlerinin calisamaz duruma gelmesinden dolayi bogulabilirler Nefes almayi destekleyen aygitlar olmadan hayatta kalabilme ihtimali kucuktur Bitkiler bu tozla yogun olarak kaplandiklarinda bu durum fotosenteze engel olur veya imkansiz kilar ve bitkiler olur Yagmurla durum duzelemez ancak kotulesebilir Super yanardaglarin bilinen patlamalariyla soy tukenmesinden sorumlu olduklari sanilir Bilinen en son super yanardag patlamasinda insanlik Toba felaketi teorisi ne gore birkac bin kisiye indirgenerek bir gecmistir Bu patlama 75 000 yil once once Toba yanardaginda olmus olup kalintisi Sumatra Endonezya daki dur EtkinliklerInsanlik icin en tehlikeli super yanardag herhalde Yellowstone Milli Parki nda bulunan dur Bundan sonraki patlamasi jeologlarin gorusune gore yakin olup jeolojik zaman asimlarina gore yakin zamanda birkac bin yilda bir patlama beklenmektedir Su siralar Dunya da ancak birkac super yanardag bilinmektedir Yellowstone un yani sira ve bilinenler arasindadir Super agir patlamalar asagidaki yanardaglardan bilinmektedir secmeler Burada patlamalar siddetlerine gore e erisebiliyorsa super yanardag olarak degerlendirilir Volkan Yer Patlama ne zaman Tefra madde atimi VPI 8Kolorado ABD takr 27 milyon yil once 5 000 km Sumatra Endonezya takr 75 000 yil once 2 800 km kalderasi Huckleberry dag silsilesi patlamasi Wyoming ABD 2 2 milyon yil once 2 500 km Arjantin 8 4 milyon yil once 2 000 km Kuzey Adasi Yeni Zelanda 22 500 26 500 yil once 1 170 km Lava cayi patlamasi Wyoming ABD 640 000 yil once 1 000 km VPI 7Kaliforniya ABD 760 000 yil once 600 km New Mexico ABD 1 12 milyon yil once 600 km Kyushu Japonya dort buyuk buyuk patlama 300 000 ila 80 000 yil once once 600 km Laacher See Renanya Palatina Almanya 12 900 yil once 300 km Mesa cavlani patlamasi Wyoming ABD 1 2 milyon yil once 280 km Idaho ABD 10 12 milyon yil once gt 250 km Santorini Yunanistan Tarihi tartismalidir 160 km Tambora Sumbawa Endonezya 1815 160 km Ryukyu Adalari Japonya um 4300 M O 150 km Mazama Dagi Oregon ABD um 4900 M O 150 km Kamcatka Rusya um 5700 M O 130 km Aira Kyushu Japonya 22 000 yil once 110 km Yeni Zelanda 181 85 100 km Campania Italya 35 000 yil onceKaynakcaIlya N Bindemann Die Urgewalt der Supervulkane Super yanardaglarin karsi konulmaz kuvveti Spektrum der Wissenschaft S 38 45 Augustos 2006 ISSN 0170 2971Filmler ABD 2005Dis baglantilar Almanca Supervulkan de von Thomas Savert 29 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yellowstone Super yanardagi Almanca naturgewalten de 27 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ing